DOU-Ensikliek-Ecclesia de Eucharistia.vp - Die Oratorium

DIE ORATORIUM UITGEWERY
KERK DOKUMENTE-REEKS
ENSIKLIEK VAN POUS JOHANNES PAULUS II
Ecclesia de
Eucharistia
OOR DIE VERHOUDING TUSSEN
DIE EUCHARISTIE EN DIE KERK

ENSIKLIEK VAN POUS JOHANNES PAULUS II
Ecclesia de
Eucharistia
OOR DIE VERHOUDING TUSSEN
DIE EUCHARISTIE EN DIE KERK
Aan die Biskoppe
Priesters en Diakens
Mans en Vroue in die Religieuse Staat
En al die Christengelowiges

Eerste Afrikaanse Uitgawe November 2004
© DIE ORATORIUM UITGEWERY
‘n Afdeling van die Kongregasie van die Oratorium van St. Filip Neri
‘n Geregistreerde Openbare Weldaads Organisasie, Reg no. 93/0000/036
Posbus 407 / 6620 — Oudtshoorn
Tel: (044) 272 4259
Faks: (044) 272 6728
E-pos: dieoratorium@mweb.co.za
www.oratoriosanfilippo.org/oudtshoorn
Die Oratorium Uitgewery Kerk Dokumente-reeks verwoord die geloof,
leerstellings en die lewe van die Katolieke Kerk. Hierdie reeks bevat ‘n
wye spektrum Kerklike dokumente soos uitgevaardig deur die Heilige
Stoel, die verskillende Romeinse Kongregasies en plaaslike Biskoppe
Konferensies.
Ons publikasies bevat getroue Katolieke leerstelings; spreek
lewenskwessies en -waarhede aan wat op die daaglikse lewe van
toepassing en van belang is. Deur ons publikasies streef ons voortdurend
daarna om die volheid en rykdom van die Katolieke geloof uit te dra.
Alle regte voorbehou. Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder die
skriftelike verlof van die uitgewer gereproduseer of in enige vorm of deur
enige elektroniese of meganiese middel weergegee word nie, hetsy deur
fotokopiëring, plaat– of bandopname, mikro- verfilming of enige ander
stelsel van inligtingsbewaring en –ontsluiting.
Finansiering en verspreiding deur DIE ORATORIUM UITGEWERY in
samewerking met die AFRIKAANSE TAAL PASTORALE STREEK VAN DIE
SUIDER-AFRIKAANSE KATOLIEKE BISKOPPE KONFERENSIE.
Tipografie en setwerk deur DIE ORATORIUM UITGEWERY.
Gedruk en gebind deur BOWLES DRUKKERS, OUDTSHOORN.
ISBN 1-919962-12-3

INHOUD
Inleiding 1
Hoofstuk 1 9
Die Geheimenis van die Geloof
Hoofstuk 2 19
Die Eucharistie bou die Kerk op
Hoofstuk Drie 25
Die Apostolisiteit van die Eucharistie en van die Kerk
Hoofstuk Vier 32
Die Eucharistie en Kerklike Eenheid
Hoofstuk Vyf 43
Die Waardigheid van die Eucharistie Viering
Hoofstuk Ses 49
In die Skool van Maria, die Vrou van die Eucharistie
Slot 53

INLEIDING
1
1. Die Kerk leef van die Eucharistie. Hierdie waarheid druk nie alleen ‘n
daaglikse geloofservaring uit nie, maar is ook ‘n beknopte samevatting van
die kern van die geheimenis van die Kerk. Dit is met blydskap dat die Kerk
op allerlei maniere die voortdurende verwerkliking van Jesus se belofte
ervaar: ‘Ek is met julle al die dae tot aan die voleinding van die wêreld.’
(Matt. 28:20).
Maar in die Eucharistie, deur die verandering van die brood en van die
wyn in die Liggaam en Bloed van die Here, geniet ons hierdie
aanwesigheid van die Here met ‘n unieke intensiteit. Sedert die Kerk, die
Volk van die Nuwe Verbond, met Pinkster begin het met haar pelgrimsreis
na die hemelse vaderland, het sy met vertroue haar hoop uit hierdie
goddelike Sakrament geput.
Die Tweede Vatikaanse Konsilie het tereg onderrig dat die Eucharistiese
offer ‘die oorsprong en die hoogtepunt van die hele Christelike lewe is’ 1 ‘Want
in die Heilige Eucharistie lê al die geestelike besit van die Kerk vervat, naamlik
Christus Self, ons Paaslam en die Lewende Brood, wat deur sy Vlees in die
Heilige Gees die lewe van die opstanding en die lewewekkende lewe aan
mense skenk.’ 2 Daarom kyk die Kerk voortdurend na die Here, wat in die
Sakrament van die altaar aanwesig is; daarin ontdek die Kerk die
volledige manifestasie van sy oneindige liefde.
2. Tydens die groot Jubileum van die jaar 2000, was ek bevoorreg om die
Eucharistie te kon vier in die Bovertrek in Jerusalem; daar waar, volgens
oorlewering, Christus Self die eerste Eucharistie gevier het. Hierdie
Bovertrek is die plek waar dié Heiligste Sakrament ingestel is. Daar het
1 Tweede Vatikaanse Konsilie, Dogmatiese Konstitusie oor die Kerk
(Lumen Gentium), 11.
2 Tweede Vatikaanse Konsilie, Dekreet oor die amp en lewe van die
priesters (Presbyterorum ordinis), 5.

2
Christus die brood in sy hande geneem, dit gebreek en aan sy dissipels met
dié woorde gegee: ‘Neem en eet almal hiervan: dit is my Ligaam, wat vir
julle oorgelewer word’ (vgl. Matt. 26:26; Luk. 22:19; 1 Kor. 11:24).
Daarna het Hy die kelk met die wyn in sy hande geneem en vir hulle gesê:
‘Neem en drink almal hieruit: dit is die beker van die nuwe en ewige Verbond,
my Bloed wat vir almal uitgegiet word tot die vergifnis van sondes’ (Mark.
14:24; Luk. 22:20; 1 Kor. 11:25). Ek is die Here Jesus baie dankbaar dat
ek juis op hierdie plek in gehoorsaamheid sy opdrag kon uitvoer: ‘Doen dit
tot My gedagtenis’ (Luk. 22:19), dié woorde wat Hy tweeduisend jaar
gelede uitgespreek het.
Ons kan onsself die vraag afvra of die apostels wat aan die Laaste
Avondmaal deelgeneem het die presiese betekenis van dié woorde wat
Christus gespreek het ten volle begryp het. Miskien nie. Die ware
betekenis van dié woorde sou eers duidelik word na afloop van die
Triduum Sacrum, dié drie gewyde dae van Christus se lyding, dood en
opstanding. Hierdie dae omvat die Mysterium Paschale (die
Paasgeheimenis) en ook die Mysterium Eucharisticum (die Eucharistiese
Geheimenis).
3. Die Kerk kom voort uit die Paasgeheimenis. Juis daarom is die
Eucharistie by uitstek dié sakrament van die Paasgeheimenis en staan dit in
die middelpunt van die Kerklike lewe. Dit sien ‘n mens reeds in die eerste
beeld van die Kerk wat die Handelinge van die Apostels aan ons deurgee:
‘En hulle het volhard in die leer van die apostels en in die gemeenskap en in die
breking van die brood en in die gebede’ (Hand. 2:42). Hierdie ‘breking van
die brood’ verwys uiteraard na die Eucharistie. Tweeduisend jaar later is
ons nog steeds besig om dié oorspronklike beeld van die Kerk ‘n
werklikheid te maak. En terwyl ons dit in die Eucharistie viering doen, word
ons geestelik teruggevoer na die Paasgeheimenis: na dié gebeure by die
afskeidsmaal op die aand van Witte Donderdag en alles wat daarna
plaasgevind het. Die instelling van die Eucharistie loop op sakramentele
wyse die gebeurtenisse vooruit wat met Jesus se doodsangs in Getsemane
begin het. Opnuut sien ons Christus soos Hy die Bovertrek verlaat, waar
hulle die Laaste Avondmaal gevier het, om met sy dissipels deur die
Kedronvallei te loop na die Olyfberg toe. In dié tuin van Getsemane aan
die voet van die Olyfberg staan daar vandag nog enkele oeroue
olyfbome. Miskien was hulle selfs getuie van die gebeure wat daardie
aand in die skadu van hul takke afgespeel het, toe Christus in doodsangs
gebid en sy sweet bloeddruppels geword het (vgl. Luk. 22:44). Sy Bloed

3
wat Hy maar kort tevore in die Sakrament van die Eucharistie as
verlossingsdrank aan die Kerk nagelaat het, word vanaf hierdie oomblik
af uitgestort. Binnekort sou hierdie vergieting van sy Bloed tot voltooiing
kom op Golgota om so ‘n werktuig van ons Verlossing te word: ‘Maar
Christus, wat opgetree het as Hoëpriester van die toekomstige weldade, het
deur die groter en volmaakter tabernakel wat nie met hande gemaak is nie, dit
wil sê, wat nie aan hierdie skepping behoort nie, ook nie met die bloed van
bokke en kalwers nie, maar met sy eie bloed, een maal ingegaan in die
heiligdom en ‘n ewige verlossing teweeggebring.’ (Hebr. 9:11-12).
4. Die uur van ons verlossing. Ofskoon diep beangs, vlug Jesus nie weg van
sy ‘uur’ af nie: ‘Nou is Ek diep ontsteld. En wat moet Ek sê? Moet Ek sê:
Vader, red My uit hierdie uur? Maar juis hiervoor het Ek gekom, vir hierdie
uur.’ (Joh. 12:27, NV). Jesus wil sy dissipels by Hom hê, maar tog moes Hy
eensaamheid en verlatenheid ervaar ‘So was julle dan nie in staat om een
uur saam met My te waak nie? Waak en bid, dat julle nie in versoeking kom
nie. Die gees is wel gewillig, maar die vlees is swak.’ (Matt. 26:40-41).
Alleen Johannes sou aan die voet van die kruis oorbly, aan die sy van
Maria en die ander vroom vroue. Die doodstryd in Getsemane was die
inleiding tot die doodstryd aan die kruis op Goeie Vrydag. Die Heilige Uur,
die uur van die verlossing van die wêreld. Elke keer wanneer die
Eucharistie gevier word by die graf van Jesus in Jerusalem keer ‘n mens
byna tasbaar terug na sy ‘uur’, die uur van sy Kruis en Verheerliking. Elke
priester wat die Heilige Mis vier, word saam met die Christelike gemeente
wat daaraan deelneem, in die gees terugelei na daardie plek en daardie
uur.
‘Hy is gekruisig, gestorwe en begrawe, en het neergedaal na die doderyk en
die derde dag weer opgestaan uit die dood.’ Dié woorde van die
geloofsbelydenis weerklink die woorde van kontemplasie en verkondiging:
‘Dit is die kruishout waaraan die Heiland van die wêreld gehang het, laat ons
aanbid’ (Ecce lignum crucis, in quo salus mundi perpendit. Venite adoremus).
Hierdie is die uitnodiging wat die Kerk in die middaguur van Goeie
Vrydag aan alle mense rig. Hierdie beeld word opgeneem in die Kerk se
gesang tydens die Paastyd: ‘Die Here het uit die graf opgestaan, om ons
ontwil het Hy aan die kruis gehang, halleluja’. (Surrexit Dominus de sepulcro
qui pro nobis perpendit in ligno. Alleluia).
5. ‘Mysterium fidei’ – Die Geheimenis van die Geloof!’ Wanneer die
priester hierdie woorde uitspreek of sing antwoord alle aanwesiges:

4
‘Christus het gesterwe, Christus is verrese, Christus sal weer kom.’ Met hierdie
of soortgelyke woorde openbaar die Kerk, terwyl sy vooruit wys na
Christus, ook haar eie geheimenis: Ecclesia de Eucharistia (die Kerk van die
Eucharistie). Voordat die Kerk deur die gawe van die Heilige Gees die
wêreld in kon gaan, was die beslissende oomblik in die formasie van die
Kerk die instelling van die Eucharistie in die Bovertrek. Die fondament en
bron van die Kerk is die Paastriduum, maar die gebeure van hierdie drie
hoogheilige dae is saamgevat, vooruitgebeeld en gekonsentreerd in die
geskenk van die Eucharistie. In hierdie geskenk vertrou Christus aan sy Kerk
dié groot realiteit toe: dat die Kerk vir altyd die Paasgeheimenis in elke
tyd ‘n werklikheid sal maak. Met hierdie gawe veroorsaak Chrstus ‘n
misterieuse ‘gelyktydigheid’ tussen die Triduum en die loop van die eeue.
Die gedagte hieraan roep in ons gevoelens op van groot verbystering en
dankbaarheid. In die gebeurtenis van Pase en in die Eucharistie wat die
Paasgebeure deur die eeue teenwoordig maak, is daar ‘n enorme groot
‘vermoë’ wat die hele geskiedenis omvat as die ontvanger van die genade
van die verlossing. Elke keer as die Kerk bymekaarkom om die Eucharistie
te vier moet ons vervul wees met die verbysterende wete van dit wat ons
gaan doen. In die besonder moet die bedienaar van die Eucharistie
hiermee vervul wees. Want dit is die bedienaar, wat deur die gesag wat
aan hom gegee is in die Sakrament van Priesterwyding, die konsekrasie
voltrek. Dit is hy wat sê, met die mag wat tot hom kom van Christus in die
Bovertrek: ‘Dit is my Liggaam wat vir julle oorgelewer sal word...dit is die
beker van my Bloed wat vir julle uitgestort sal word...’ Die priester sê hierdie
woorde, of liewer, hy stel sy stem tot beskikking van Hom wat hierdie
woorde in die Bovertrek gespreek het en dit so bedoel het dat sy woorde in
elke generasie herhaal sal word deur almal wat in die Kerk deur hul
wyding deel het aan sy priesterskap.
6. Met dié skrywe wil ek probeer om hierdie Eucharistiese ‘verwondering’
opnuut aan te wakker. Hierdie ensikliek sluit aan by my Apostoliese Brief
vir die Jubeljaar, Novo Millennio inuente en sy Mariale bekroning, Rosarium
Virginis Mariae. Ons kontemplasie van Christus se gelaat, ‘n kontemplasie
wat ons saam met Maria doen, maak deel uit van die ‘program’ wat ek aan
die Kerk voorlê by die aanbreek van hierdie derde millennium. Hiermee
nooi ek die Kerk uit om met geesdrif uit te vaar op die see van die
geskiedenis vir die nuwe evangelisasie van die mensdom. Ons
kontemplasie van Christus behels die volgende: dat ons in staat sal wees
om Hom te herken in al die tallose vorme van sy aanwesigheid onder ons -
veral in die lewende Sakrament van sy Liggaam en Bloed. Die Kerk leef

5
van Christus in die Eucharistie; deur Hom word die Kerk gevoed en deur Hom
word sy verlig. Die Eucharistie is die geheimenis van die geloof en
tegelykertyd ‘die geheimenis van die lig’. 3 Elke keer wanneer die Kerk die
Eucharistie vier, kan die gelowiges in ‘n sekere sin die ervaring van die
twee dissipels op pad na Emmaüs opnuut beleef: ‘Toe is hulle oë geopen en
hulle het Hom herken...’ (Luk. 24:31).
7. Vanaf die oomblik dat ek my diens begin het as Opvolger van Petrus,
het ek Witte Donderdag, die dag van die Eucharistie en die dag van die
priesterskap, altyd daarvoor bestem om ‘n brief te stuur na alle priesters
van die wêreld. Hierdie jaar, die vyf-en-twintigste van my pontifikaat, wil
ek die hele Kerk nog veel meer betrek by die kontemplasie van die
Eucharistie. Dit is ook vir my ‘n manier om die Heer te dank vir die gawes
van die Eucharistie en die priesterskap: ‘Gawe en Geheimenis’. 4 Deur
hierdie vyf-en-twintigste jaar van die pontifikaat aan die Heilige
Rosekrans te wy wil ek ons kontemplasie van Christus in die skool van Maria
aanmoedig. Daarom kan ek hierdie Witte Donderdag nie laat verbygaan
sonder om stil te staan by die ‘Eucharistiese gelaat’ van Christus nie.
Hiermee wil ek die sentrale betekenis van die Eucharistie in die lewe van
die Kerk onderstreep. Die Kerk leef werklik van die Eucharistie. Hierdie is
die ‘Lewende Brood’ waarmee die Kerk gevoed word. Hoe sou ek nie die
behoefte kon voel om almal aan te moedig om opnuut hierdie ervaring te
beleef nie?
8. Wanneer ek aan die Eucharistie dink en na my lewe as priester en as
biskop en opvolger van Petrus kyk, dink ek onmiddelik aan die baie tye en
plekke waar ek die Eucharistie kon vier. Ek herinner my aan die
parogiekerk van Niegowiæ waar ek my eerste pastorale aanstelling
gehad het, die kollegiale kerk van Sint Floriaan in Krakau, die Wawel
Katedraal, die Sint Petrus Basiliek en die vele basilieke en kerke van Rome
en in die hele wêreld. Ek kon die Heilige Mis vier in kapelle langs
bergpaadjies, aan die oewers van mere, aan seekuste; ek het dit gevier op
3 vgl. Pous Johannes Paulus II se Apostoliese Brief, Rosarium Virginis
Mariae (16 Oktober 2002) 21.
4 Dit is die titel wat ek gegee het aan ‘n outobiografiese getuienis by
geleentheid van die vyftigjarige herdenking van my priesterskap.

6
altare wat in stadions opgerig was, op stadspleine. Al hierdie verskillende
plekke waar ek die Eucharistie gevier het, het my diep onder die indruk
gebring van die universele, selfs kosmiese karakter, daarvan. Selfs
wanneer die Eucharistie op die nederige altaar van ‘n beskeie plattelandse
kerkie gevier word, vind dit eintlik op die een of ander manier plaas op die
altaar van die wêreld. Die Eucharistie verbind hemel en aarde met
mekaar. Die Eucharistie omvat en vervul die hele skepping. Die Seun van
God het mens geword om deur sy lewe, lyding, dood en opstanding (die
hoogste aksie van lof wat daar nog ooit op aarde teenoor die Skepper
bewys is) die hele skepping weer met die Skepper te versoen. En so gee
Christus, die ewige Hoëpriester, wat met sy kruisbloed die ewige heiligdom
betree, dié hele verloste skepping terug aan die Skepper. Dit doen Hy
deur die priesterlike amp in die Kerk, ter ere van die Allerheiligste
Drie-eenheid. Dit is waarlik die Mysterium fidei (die Geheimenis van die
Geloof) wat in die Eucharistie volbring word: die wêreld wat voortgekom
het uit die hande van God, die Skepper, keer na God terug – maar nou is
dié wêreld, danksy Christus, ‘n verloste wêreld.
9. Die Eucharistie is Christus se verlossende aanwesigheid in die
gemeenskap van die gelowiges. Die Eucharistie is die geestelike voedsel
van die gemeenskap van die gelowiges en die waardevolste besitting van
die Kerk om haar op haar pelgrimstog deur die geskiedenis by te staan.
Hierdie groot waarheid verklaar die sorgsame aandag wat die Kerk nog
altyd gehad het vir die Eucharistiese Geheimenis: hierdie aandag en
besorgdheid vind ‘n mens uitgedruk in die werk van die Kerk Konsilies en
die Pouse. Hoe kan ons dan anders as om bewondering te hê vir al dié
leerstellige uiteensettinge van die dekrete oor die Allerheiligste Eucharistie
wat deur die Konsilie van Trente uitgevaardig is? Met die verloop van die
eeue was hierdie dekrete ‘n konkrete verwysingspunt vir die teologie en
kategese van die Kerk. Hierdie dekrete het daartoe bygedra dat die volk
van God voortdurend in hul liefde en geloof in die Heilige Eucharstie
gegroei het en daardeur vernuwe is. Nader aan ons eie tyd is daar veral
drie pouslike ensiklieke wat genoem moet word: die Ensikliek Mirae
Caritatis (28 Mei 1902) 5 van pous Leo XIII, die Ensikliek Mediator Dei (20
5 Leonis XIII Acta, XXII (1903), 115-136.

7
November 1947) 6 van Pius XII, en die Ensikliek Mysterium fidei (3
September 1965) 7 van pous Paulus VI.
Die Tweede Vatikaanse Konsilie het nou wel geen spesifieke dokument oor
die Eucharistiese Geheimenis uitgevaardig nie, maar in die dokumente van
dié konsilie word die verskillende aspekte van dié groot Geheimenis wel
belig. Dit is veral in die Dogmatiese Konstitusie oor die Kerk (Lumen
gentium) en in die Konstitusie oor die Heilige Liturgie (Sacrosanctum
Concilium) dat die Eucharistiese Geheimenis aan die bod kom.
Self het ek in die eerste jare van my apostoliese diens op die Stoel van
Petrus die Apostoliese Brief Dominicae Cenae (24 Februarie 1980) 8
geskryf waarin ek enkele aspekte van die Eucharistiese Geheimenis
uiteengesit het en die belang daarvan in die lewens van die bedienaars
van dié Eucharistie onderstreep het. Vandag neem ek die draad van
daardie betoog weer op met selfs nog groter emosie en dankbaarheid in
my hart. Graag wil ek die woorde van die Psalmskrywer laat weerklink:
‘Hoe sal ek die Here kan vergoed vir al die gunste wat Hy my bewys het? Die
verlossingskelk van ‘n dankoffer sal ek lig en die Naam van die Here aanroep.’
(Ps. 116:12-13).
10. Die leergesag (magisterium) van die Kerk se toewyding tot die
verkondiging van die Eucharistiese Geheimenis kan gemeet word aan die
innerlike groei van die Christelike gemeenskap. Die liturgiese hervormings
van die Tweede Vatikaanse Konsilie het ongetwyfeld tot ‘n hoë mate
bygedra dat gelowiges vandag meer bewustelik, aktiewer en
vrugbaarder deelneem aan die Heilige Offer van die Altaar. Op baie
plekke is die aanbidding van dié Heilige Sakrament ook ‘n belangrike
daaglikse praktyk en word dit so ‘n onuitputlike bron van heiligheid vir talle
mense. Die vroom deelname van die gelowiges aan die Eucharistiese
Prossessie op die Fees van Corpus Christi is ‘n genade van die Here wat
elke jaar opnuut vreugde bring aan diegene wat daaraan deelneem. ‘n
6 AAS 39 (1947).
7 AAS 57 (1965).
8 AAS 72 (1980).

8
Mens sou nog talle ander positiewe tekens van geloof in en liefde vir die
Eucharistie kon opnoem.
Ongelukkig lê daar naas al die ligtekens ook ‘n skaduwee. Op sommige
plekke word die praktyk van Eucharistiese Aanbidding geheel en al
verwaarloos. In verskillende dele van die Kerk het daar ook misbruike
ontstaan, wat mense se gesonde geloof en kennis met betrekking tot die
Katolieke leerstellinge oor hierdie Wonderbaarlike Sakrament verwar het.
By tye kom ‘n mens ‘n uiters gestroopte en afgewaterde begrip ten opsigte
van die Eucharistiese Geheimenis teë. Beroof van sy ware offer-betekenis
word die Eucharistie in sulke gevalle gewoonweg as ‘n broederlike
maaltyd gevier. Verder word die noodsaaklikheid van die priesteramp,
wat gegrond is in die Apostoliese Opvolging, verduister en die
sakramentele aard van die Eucharistie verminder tot ‘n blote vorm van
verkondiging. Dit het al hier en daar gelei tot ekumeniese inisiatiewe wat,
alhoewel edel in hul motiewe, toegee aan Eucharistiese praktyke wat
teenstrydig is met die dissipline waarmee die Kerk haar geloof uitdruk.
Hoe kan ons dan anders as om ons diepe droefheid oor dit alles uit te druk?
Die Eucharistie is die grootste geskenk waaroor die Kerk beskik: Ons kan
nie toelaat dat enige dubbelsinnigheid en ‘n verskraling van die ware
betekenis daarvan ons gebruik van dié groot gawe aantas nie. Dit is my
hoopvolle vertroue dat dié Ensikliek op effektiewe wyse daartoe sal bydra
dat onaanvaarbare doktrines en praktyke verdryf sal word sodat die
Eucharistie voort sal gaan om die hele glans van dié Geheimenis uit te
straal.

HOOFSTUK EEN
9
DIE GEHEIMENIS VAN DIE GELOOF
11. ‘...dat die Here Jesus in die nag waarin Hy verraai is, brood geneem het’ (1
Kor. 11:23) en so die Eucharistiese Offer van sy Liggaam en sy Bloed
ingestel het. Die woorde van die heilige Apostel Paulus voer ons terug na
die dramatiese omstandighede waarin die Eucharistie ontstaan het. Die
Eucharistie is onuitwisbaar gemerk deur die gebeurtenis van die lyding en
dood van die Here. Die Eucharistie is nie net ‘n in-herinnering-roep van dié
gebeure nie maar die sakramentele verteenwoordiging van dié gebeure.
Die Eucharistie is die Kruis-offer wat deur die eeue voortduur. 9 Hierdie
waarheid word goed uitgedruk deur die woorde waarmee die gemeente
in die Latynse rite die verkondiging van die priester: ‘Die Geheimenis van
die geloof’ beantwoord: ‘Here, ons verkondig u dood!’
Die Kerk het nie maar net die Eucharistie van Christus, haar Here, ontvang
as een gawe te midde van baie ander gawes nie, maar as dié gawe by
uitstek. Die Eucharistie is die gawe van Christus Homself, van sy persoon in
sy heilige mensheid, as ook die gawe van sy verlossingswerk. Hierdie
gawe van die Eucharistie is nie tot die verlede beperk nie, omdat: ‘...alles
wat Christus is en alles wat Hy vir ons mense gedoen en gely het, deel
uitmaak van die goddelike ewigheid en dus alle tyd omsluit’. 10
Wanneer die Kerk die Heilige Eucharistie vier, die gedagtenis van die
dood en die opstanding van haar Here, word hierdie sentrale geheimenis
van ons verlossing werklik teenwoordig en ‘word die werk van ons
9 vgl. Tweede Vatikaanse Konsilie, Konstitusie oor die Heilige Liturgie
(Sacrosanctum concilium) 47: Salvator noster ...Sacrificium
Eucharisticum Corporis et Sanguinis sui instituit, quo Sacrificium Crucis
saecula, donec veniret, perpetuaret.
10 Kategismus van die Katolieke Kerk, 1085.

10
verlossing voltrek’. 11 Hierdie offer is so beslissend vir die verlossing van die
mensegeslag, dat Jesus eers na sy Vader toe teruggekeer het nadat Hy ons
hierdie middel nagelaat het om aan deel te neem, asof ons werklik daarby
aanwesig was. Elke gelowige kan dus hieraan deelneem en onuitputlik van
dié vrugte hiervan verkry. Hierdie is die geloof waaruit geslagte Christene
in die loop van die eeue van geleef het. Die Leergesag (magisterium) van
die Kerk het hierdie selfde geloof onophoudelik bevestig – altyd in groot
dankbaarheid vir hierdie onskatbare geskenk. 12 Ek sou my nog eenmaal
aan hierdie waarheid wil herinner en my met u, my geliefde broers en
susters, wil verenig in aanbidding voor hierdie geheimenis: ‘n groot
geheimenis, die geheimenis van God se genade. Wat meer kon Jesus nog
vir ons doen? Waaragtig, in die Eucharistie toon Hy ons ‘n liefde wat ‘tot die
uiterste toe’ (Joh. 13:1) gaan, ‘n liefde wat nie gemeet kan word nie.
12. Hierdie aspek van die universele liefde van die Eucharistiese Offer is
gebaseer op die eie woorde van ons Verlosser. Toe Hy die Eucharistie
ingestel het, het Hy nie slegs gesê: ‘Dit is my liggaam’, en ‘dit is my bloed’ nie,
maar Hy het daarby gevoeg: ‘Wat vir julle oorgelewer word’ en ‘Wat vir
julle uitgestort word’ (Luk. 22:19-20). Jesus sê dus nie sommer gewoonweg
dat dit wat Hy hulle gee sy liggaam en bloed is nie, Hy beklemtoon dié feit
dat Hy sy liggaam en bloed as offerande vir hulle redding (en dus die
verlossing van alle mense) bring. ‘Die Heilige Mis is dus tegelyk en
onskeidbaar die gedagtenis van die offer, waarin die Kruisoffer verewig word,
en van die heilige maaltyd wat bestaan in ons gemeenskap met die liggaam en
bloed van die Here’. 13
Die Kerk leef onophoudelik van dié Offer van die Verlossing. Die Kerk
nader hierdie offer nie alleen deur geloofsvervulde herinnering nie, maar
ook deur ‘n werklike kontak, aangesien hierdie offer telkens opnuut
teenwoordig gemaak word en so op sakramentele wyse voortduur in elke
11 Lumen gentium 3.
12 vgl. Paulus VI, Credo van die Volk van God (30 Junie 1968), in: AAS
60; Johannes PaulusII, Apostoliese Brief Domenicae Cenae (24
Februarie 1980) in: AAS 72.
13 Kategismus van die Katolieke Kerk, 1382.

11
gemeente wat dit deur die hande van ‘n gewyde priester opdra. Op
hierdie manier gee die Eucharistie aan die mense van vandag daardie
versoening met God wat Christus vir eens en altyd bewerkstellig het. ‘Die
offer van Christus en die offer van die Eucharistie is een enkele offer’. 14
Sint Johannes Chrysostomus verwoord dit goed: ‘Ons offer altyd dieselfde
Lam, nie een vandag en ‘n ander môre nie. Daarom is daar altyd slegs één
offer… Ook vandag offer ons dié slagoffer wat eens geoffer is en wat nooit op
sal raak nie.’ 15
Die Heilige Mis maak die offer van die Kruis teenwoordig: niks word
daaraan bygevoeg en niks word daardeur vermenigvuldig nie. 16 Wat
herhaal word is die viering ter gedagtenis, waar dié herdenkingverteenwoordiging
(memorialis demonstratio), 17 Christus se een, definitiewe
verlossende offer, steeds aan ons teenwoordig maak. Die offernatuur van
die Eucharistiese Geheimenis kan nooit apart en onafhanklik van die Kruis
of slegs as indirek verwysend na Golgota, begryp word nie.
13. Deur hierdie innige verhouding met die offer van Golgota is die
Eucharistie ‘n offer in die volle betekenis van die woord en nie slegs in ‘n
algemene sin daarvan nie, asof Christus Homself aan die gelowiges maar
net aanbied as hul geestelike voedsel. Christus se gawe van sy liefde en
van sy gehoorsaamheid tot die uiterste toe in die oorgawe van sy lewe (vgl.
Joh. 10:17-18) is in die eerste plek ‘n geskenk aan sy Vader. Natuurlik is
dit ‘n gawe ter wille van ons, ja, van die hele mensdom (vgl. Matt. 26:28;
Mark. 14:24; Luk. 22:20; Joh. 10:15), maar tog is dit eerstens en veral ‘n
geskenk aan die Vader. ‘Die Vader het hierdie totale selfgawe van sy Seun
14 Kategismus van die Katolieke Kerk, 1367.
15 St. Johannes Chrysostomus, In Epistolam ad Hebraeos homilae, 17,3:
PG 63, 131.
16 ‘Want die offergawe is één en dieselfde; die slagoffer wat Homself
destyds aan die kruis opgeoffer het, offer Homself nou deur die
diens van die priester: dit is alleenlik die manier van offer wat
verskillend is’: Konsilie van Trente, Sess XXII, Doctrina de Ss. Missae
sacrificio, cap. 2, in DH 1743.
17 vgl. Pius XII, Ensikliek Mediator Dei (20 November 1947), in AAS 39.

12
wat ‘... Homself verneder deur gehoorsaam te word tot die dood toe, ja, die
dood van die kruis.’ (Fil. 2:8), aanvaar en aan sy Seun dié gawe geskenk wat
eie aan die Vader is: die nuwe en onsterflike lewe in die opstanding.’ 18
Christus het sy offer aan die Kerk geskenk en daardeur maak Christus die
geestelike offer van die Kerk sy eie. Die Kerk word geroep om haarself te
offer – die Kerk se offer word verenig met Christus se offer en so maak die
Kerk se offer deel uit van Christus se offer. Hierdie is die leerstelling van
die Tweede Vatikaanse Konsilie betreffende alle gelowiges: ‘Deur deel te
neem aan die Eucharistiese offer, wat die oorsprong en hoogtepunt van die
hele Christelike lewe is, dra die gelowiges die goddelike Offerlam en hulself
met Hom op aan God.’ 19
14. Die Pase van Christus omvat met sy lyding en dood ook sy opstanding.
Daaraan herinner die akklamasie van die gemeente ná die konsekrasie
ons: ‘Christus het gesterwe, Christus is verrese, Christus sal weer kom.’ Die
Eucharistiese offer maak nie alleen die geheimenis van die lyding en dood
van die Verlosser teenwoordig nie, maar die geheimenis van die
opstanding (verrysenis) wat sy offer bekroon. Dit is juis as die Lewende en
Verrese Christus dat Hy Homself in die Eucharistie tot die ‘brood van die
lewe’ (Joh. 6:35, 48), tot die ‘lewende brood’ (Joh. 6:51) kan maak.
Sint Ambrosius het sy volwasse dopelinge dit ingeprent dat die Eucharistie
die Opstanding-gebeurtenis op hul eie lewens toepas: ‘Vandag is Christus
joune, en elke dag staan Hy vir jou op uit die dood’. 20 St. Cyril van
Alexandrië maak dit ook duidelik dat ons deelname aan dié Heilige
Geheimenis: ‘...’n egte belydenis en ‘n egte gedagtenis is, dat die Here gesterf
het en vir ons verlossing teruggekeer het tot die lewe.’ 21
18 Johannes Paulus II, Ensikliek Redemptor hominis (4 Maart 1979),
20.
19 Lumen gentium, 11.
20 St. Ambrosius, De Sacramentis, V, 4, 26 in: CSEL 73, 70.
21 St. Cyril van Alexandrië, In Ioannis Evangelium, XII, 20, in PG 74,
726.

13
15. Hierdie opnuut sakramentele teenwoordigmaking van die offer van
Christus in die Heilige Mis, wat bekroon word met sy Opstanding, behels ‘n
besondere aanwesigheid van Christus wat, in die woorde van Paulus VI –
‘werklik’ genoem word, nie om ander tipes van aanwesig wees uit te sluit
nie, maar omdat dit ‘aanwesig’ in die volste betekenis van die woord is.
Hier het ons te make met ‘n substansiële aanwesigheid waarby Christus, die
Godmens geheel en al en volledig aanwesig is. 22 Hiermee word die altyd
geldige leerstelling van die Konsilie van Trente weereens beklemtoon:
‘Deur die konsekrasie van die brood en die wyn vind ‘n verandering plaas van
die hele substansie van die brood in die substansie van die Liggaam van onse
Here, en van die hele substansie van die wyn in sy Bloed. Hierdie verandering
word op heel gepaste wyse deur die Katolieke Kerk transsubstansiasie
genoem.’ 23 Die Eucharistie is werklik ‘n mysterium fidei, ‘n geheimenis wat
ons begrip te bowe gaan – die Eucharistie kan net deur geloof begryp
word. Hierdie geloofsbegrip wat benodig word vir die Eucharistie vind ‘n
mens telkens terug in die kategese van die Kerkvaders oor hierdie
Sakrament. St. Cyril van Jerusalem spoor ons as volg aan: ‘Sien nie in die
brood en die wyn bloot gewone natuurlike elemente, aangesien die Here
uitdruklik sê dat dit sy Liggaam en Bloed is: jou geloof moet jou hiervan
verseker ook al sugereer jou sintuie iets anders.’ 24
Adoro te devote latens Deitas (ek aanbid U met oorgawe, Godheid), sing ons
saam met St. Thomas van Aquino (die Engelagtige Kerkleraar). Vóór
hierdie geheimenis van die liefde aanvaar die menslike verstand volledig
sy beperkinge. ‘n Mens begryp hoe hierdie waarheid deur die eeue die
teologie geprikkel het om daarna te strewe om ‘n steeds dieper begrip
hiervan te probeer kry. Al hierdie pogings van teoloë is prysenswaardig in
soverre hulle probeer het om die mens se vermoë van kritiese denke te
verbind met die ‘geloofslewe’ van die Kerk. Hierdie uitreiking van die mens
om ‘n goddelike Geheimenis in menslike taal te verduidelik word
22 Paulus VI, Ensikliek Mysterium fidei (3 September 1965), in: AAS 57.
23 Konsilie van Trente, Sess. XII, Decretum de ss. Eucharistia, cap. 4,
in DH 1642.
24 St. Cyril van Jerusalem, Mystagogiese Kategese, IV, 6 in SCH 126,
138.

14
aangehelp deur die ‘charisma van waarheid’ wat die Leergesag
(magisterium) se eie is en die ‘innerlike begrip van geestelike waarhede’
waardeur die lewens van die heiliges veral gekenmerk word. 25 Die grens
wat deur Paulus VI aangedui is bly egter steeds van krag: ‘Elke teologiese
verklaring wat hierdie Geheimenis probeer begryp moet ooreen kan stem met
ons geloof: dit is ons Katolieke geloof dat die brood en die wyn in die
objektiewe werklikheid, ná die konsekrasie, ophou bestaan, sodat die Liggaam
en Bloed van onse Here, wat ons aanbidding waardig is, vir ons teenwoordig
word onder die sakramentele gedaantes van brood en wyn.’ 26
16. Die verlossende effek van hierdie offer word ten volle gerealiseer
wanneer ons in die Heilige Kommunie die Liggaam en die Bloed van die
Here ontvang. Die Eucharistiese Offer is daarop gemik om die innerlike
gemeenskap van ons gelowiges met Christus te bewerkstellig. So ontvang
ons dus Hom, wat Homself vir ons geoffer het, sy Liggaam wat Hy vir ons
aan die Kruis prysgegee het, sy Bloed wat Hy uitgestort het ‘vir die vergifnis
van baie se sondes’ (Matt. 26:28). Ons word aan Christus se woorde
herinner: ‘Soos die lewende Vader My gestuur het, en Ek deur die Vader
lewe, so sal hy wat My eet, ook deur My lewe.’ (Joh. 6:57). Jesus Self het ons
gerus gestel dat dié éénwording, wat Hy met die lewe van die
Drie-eenheid vergelyk, ‘n realiteit word. Die Eucharistie is ‘n egte maaltyd
waarin Christus Homself aanbied as ons voedsel. Toe Jesus vir die eerste
keer oor hierdie voedsel gepraat het, was sy toehoorders verbysterd en
verward, sodat die Meester daartoe gedwing was om die objektiewe
waarheid van sy woorde te onderstreep: ‘Voorwaar, voorwaar Ek sê vir
julle, as julle nie die vlees van die Seun van die mens eet en sy bloed drink nie,
het julle geen lewe in julleself nie.’ (Joh. 6:53). Dit gaan hier heel duidelik nie
om ‘n figuurlike voeding nie: ‘Want my vlees is waarlik spys, en my bloed is
waarlik drank.’ (Joh. 6:55).
17. Deurdat ons deel het aan sy Liggaam en Bloed, deel Christus ook sy
Gees met ons. Sint Efrem skryf: ‘Hy noem die brood sy lewende liggaam, Hy
vul dit met Homself en met sy Gees...En diegene wat dit met geloof eet, eet
25 Tweede Vatikaanse Konsilie, Dogmatiese Konstitusie oor die
Goddelike Openbaring, Dei Verbum, 8.
26 Credo van die Volk van God, 25.

15
Vuur en Gees...Neem daarvan, eet almal daarvan, en eet daarmee die Heilige
Gees. Dit is waarlik My Liggaam en diegene wat dit eet sal tot in ewigheid
lewe.’ 27 In die Eucharistiese epiklese vra die Kerk hierdie goddelike Gawe,
die bron van elke ander gawe. In die Goddelike Liturgie van St. Johannes
Chrysostomus lees ‘n mens byvoorbeeld: ‘Ons roep U aan, ons bid U en ons
smeek U: stuur u Heilige Gees oor ons almal en oor hierdie gawes...sodat ons
wat daaraan deelneem in ons siele gereinig sal word, en ook vergifnis vir ons
sondes en die gawes van die Heilige Gees sal verkry.’ 28 In die Romeinse
Missaal vra die selebrant: ‘Verkwik ons deur die Liggaam en Bloed van u
Seun, en vervul ons met sy Heilige Gees sodat ons één ligaam en gees word in
Christus.’ 29 En so laat Christus deur die gawes van sy Liggaam en sy Bloed
in ons die gawe van sy Gees toeneem, dieselfde Gees wat ons reeds
ontvang het by ons Doop en wat in ons beseël is in die sakrament van die
Vormsel.
18. In die akklamasie wat die gemeente uitspreek ná die konsekrasie word
die eskatologiese dimensie van die Eucharistie beklemtoon (vgl. 1Kor.
11:26): ‘...totdat Hy in glorie kom’. Die Eucharistie omvat ons gespanne
verwagting na die einddoel van ons lewens, deur dié Sakrament gee
Christus ons ‘n voorsmaak van die volkome vreugde wat Hy ons aanbied
(vgl. Joh. 15:11). In ‘n sekere sin is die Eucharistie ‘n vooruitwysing na die
Paradys, die ‘waarborg van die toekomstge heerlikheid’. 30 In die Eucharistie
spreek alles van ‘n vertrouvolle afwagting: ‘terwyl ons vol hoop wag op die
saligheid en die wederkoms van ons Heiland, Jesus Christus’. 31 Diegene wat
hulself laat voed met Christus in die Eucharistie hoef nie te wag tot die
hiernamaals om die ewige lewe te ontvang nie: hulle besit reeds hier op
aarde die eerste vrugte van ‘n toekomstige volheid wat die mens in sy
27 St. Efrem, Sermo IV in Hebdomadam Sanctam, in: CSCO 413/ Syr.
182, 55.
28 Anafora.
29 Derde Eucharistiese Gebed.
30 Breviarium Romanum, Magnificat-antifoon vir die Tweede
Vespers op Corpus Christi.
31 Romeinse Missaal, Embolisme ná die Onse Vader.

16
totaliteit sal omvat. Want in die Eucharistie ontvang ons ook die
versekering van ons liggaamlike Verrysenis by die einde van die wêreld:
‘Hy wat my Vlees eet en my Bloed drink, het die ewige lewe, en Ek sal hom
opwek in die laaste dag’ (Joh. 6:54). Hierdie versekering van die
toekomstige opstanding kom voort uit die feit dat die vlees van die Seun
van die Mens, wat aan ons as voedsel gegee word, reeds sy Liggaam is in
‘n verheerlikte toestand ná die Verrysenis. Met die Eucharistie neem ons
as’t ware die ‘geheimenis’ van die Opstanding in onsself op. Daarom
defineer St. Ignatius van Antiogië tereg die Eucharistiese brood as die
‘medisyne van die onsterflikheid, die teengif teen die dood’. 32
19. Die eskatologiese spanning wat die Eucharistie oproep druk die
gemeenskap met die Hemelse Kerk uit en versterk hierdie band tussen die
Kerk op aarde en die Kerk in die hemel. Dit is nie toevallig nie dat die
Oosterse Anafore en in die Eucharistiese gebede van die Latynse rite daar
altyd melding gemaak word van Maria, die Altyd Maagdelike Moeder
van onse Here en God, Jesus Christus, sowel as die Engele, Heilige Apostels,
Roemryke Martelare en alle Heiliges. Hierdie aspek van die Eucharistie
verdien om onderstreep te word: terwyl ons die offer van die Lam vier,
verenig ons onsself met die Hemelse Liturgie, en sluit ons aan by die
geweldige menigte wat uitroep: ‘Ons redding kom van ons God, wat op die
troon sit, en van die Lam!’ (Open. 7:10, NV). Die Eucharistie is werklik ‘n
opening na die hemel wat homself oor die wêreld uitsprei. Die Eucharistie is
‘n straal van die heerlikheid van die Hemelse Jerusalem, wat deur die
wolke van ons geskiedenis breek en ons lewensweg met sy lig beskyn.
20. ‘n Betekenisvolle gevolg van die eskatologiese spanning binne die
Eucharistie vind ons in die feit dat die Eucharistie ons weg deur die
geskiedenis ‘n impuls gee: die Eucharistie plant ‘n saadjie van lewende
hoop in ons daaglikse toewyding en vervulling van ons take en
verpligtinge. Die Christelike visie lei daartoe dat ons in afwagting leef op
‘die nuwe hemel’ en ‘ die nuwe aarde’ (Open. 21:1) – hierdie visie verswak
geensins ons gevoel van verantwoordelikheid vir die huidige wêreld nie;
inteendeel dit stimuleer ons in ons pogings om van hierdie wêreld ‘n beter
32 St. Ignatius van Antiogië, Brief aan die Efesiërs, 20: 2 in PG 5:
661; SCH 10.

17
plek te maak. 33 Hier aan die begin van die nuwe millenium wil ek dit meer
as ooit beklemtoon dat Christene hul pligte as burgers van die aarde
getrou moet nakom. Dit is hul opdrag om met die lig van die Evangelie by
te dra tot opbou van ‘n wêreld waar die mens in volkome harmonie met die
plan van God leef. Daar is baie probleme wat die horison van ons tyd
verdonker. Dink maar net aan die dringende behoefte om vrede te
bewerkstellig, om die verhouding tussen volke stewig op die grondslag van
geregtigheid en solidariteit te plaas, om die menslike lewe vanaf sy
ontvangenis in die moederskoot tot aan sy natuurlike einde te verdedig. En
wat moet ‘n mens dink van die duisende ongerymdhede van ‘n
‘globaliserende’ wêreld, waarin die swakstes, die kleinstes en die armstes
skynbaar min het om voor te hoop? Dit is juis in hierdie wêreld waar die lig
van Chritelike hoop moet skyn! Ook daarom wil die Here in die Eucharistie
by ons bly – sy aanwesigheid deur dié maaltyd en offer gee ons die
belofte van ‘n mensheid wat deur sy liefde hernuwe word. Daar waar die
Sinoptiese Evangelies verslag doen van die instelling van die Eucharistie,
bied St. Johannes se Evangelie die verhaal van die ‘voetwassing’: hierdeur
bring dié Evangelis die diepste betekenis uit van die Eucharistie - Jesus wat
ons leer wat gemeenskap en diensbaarheid eintlik van ons verg (vgl. Joh.
13:1-20).
Die Heilige Apostel Paulus noem van sy kant die deelname van die
Christelike gemeenskap aan die maaltyd van die Here ‘onwaardig’,
wanneer daar verdeeldheid bestaan en die gemeenskap onverskillig
staan teenoor die armes (vgl. 1Kor. 11:17-22. 27-34). 34 Die verkondiging
33 vgl. Tweede Vatikaanse Konsilie, Pastorale Konstitusie oor die Kerk
in die wêreld, Gaudium et spes, 39.
34 ‘Wil u die Liggaam van die Here eer? Verag Hom nie wanneer Hy
naak is nie. Eer Hom nie hier in die heligdom met systowwe, net
om Hom te verag daar waar Hy koud kry en gebrek het aan klere
nie. Hy wat gesê het: ‘Dit is my liggaam’, is dieselfde Een wat
gesê het: ‘Julle het my honger gesien en niks te ete gegee nie’, en
‘Wat julle aan die geringste van my broers gedoen het, het julle
ook aan My gedoen’…Wat baat dit, wanneer die Eucharistiese
tafel ryk belaai is met goue voorwerpe, terwyl Hy honger ly?
Begin deur die hongeres te versadig en versier dan die altaar
met dit wat oorbly.’
St. Johannes Chrysostomus, Homilie oor die Evangelie van Matteus,

18
van die dood van die Here, ‘totdat Hy weer kom’ (1 Kor. 11:26) hou aan
alle Christene, wat aan die Eucharistie deelneem, die verpligting voor om
hul lewens te verander, sodat hul lewens in ‘n sekere sin heeltemaal
‘eucharisties’ kan word. Juis hierdie vrug van die verandering van ons
manier van lewe en ons plig om die wêreld ooreenkomstig die Evangelie
om te bou laat die eskatologiese spanning van die Eucharistie viering en
van die hele Christelike lewe skitter: ‘Kom, Here Jesus!’ (Open. 22:20).
50:3-4, in PG 58:508-509; vgl. Pous Johannes Paulus II, Ensikliek
Sollicitudo rei socialis (30 Desember 1987), 31.

19
HOOFSTUK TWEE
DIE EUCHARISTIE BOU DIE KERK OP
21. Die Tweede Vatikaanse Konsilie herinner ons daaraan dat die
Eucharistie die middelpunt van die groeiproses van die Kerk is. Ná die
uitspraak: ‘Die Kerk, wat die Ryk van Christus nou reeds op misterieuse wyse
teenwoordig maak, groei in hierdie wêreld deur die krag van God op sigbare
wyse’, 35 voeg die Konsilie – net asof die Konsilievaders ‘n antwoord wil
gee op die vraag: ‘Hoe groei die Kerk? ’ – toe: ‘Elke keer wanneer ons die
kruisoffer op die altaar vier, waardeur ‘ons paaslam, Christus, geslag is’ (1 Kor.
5:7), word die werk van ons verlossing voltrek. Terselfdertyd word daar deur
die Sakrament van die Eucharistiese Brood ‘n éénwording van die gelowiges,
wat in Christus één liggaam vorm (vgl. 1 Kor. 10:17), uitgebeeld en
bewerkstellig.’ 36
‘n Oorsaaklike invloed van die Eucharistie is juis reg aan die begin van die
Kerk se bestaan aanwesig. Die Evangelieskrywers beskryf uitdruklik dat
dit die Twaalf Apostels was, wat saam met Jesus die Laaste Avondmaal
genuttig het (vgl. Matt. 26:20; Mark. 14:17; Luk. 22:14). Hierdie is ‘n
belangrike detail, want dit was die Apostels ‘wat die saad van die nuwe
Israel en tegelyk die oorsprong van die Kerk se heilige hiërargie is’. 37 Deur
hulle sy Ligaam en sy Bloed as voedsel te gee, betrek Christus hulle op
geheimnisvolle wyse by dié offer wat slegs enkele ure daarna op Golgota
volbring sou word. Hierdeur vind daar ‘n aansluiting plaas by die Verbond
35 Dogmatiese Konstitusie oor die Kerk, Lumen gentium, 3.
36 Ibid.
37 Tweede Vatikaanse Konsilie, Dekreet oor die sending aktiwiteit
van die Kerk, Ad gentes divinitus, 5.

20
van Sinaï, wat deur die offer en die besprinkeling met bloed beseël is, 38 en
so lê die handelinge en woorde van Jesus by die Laaste Avondmaal die
grondslag vir die nuwe Messiaanse gemeenskap: Die Volk van die Nuwe
Verbond – die Kerk. Deur Jesus se uitnodiging van ‘Neem en eet...drink
almal hieruit...’(Matt. 26:26-27) in die Bovertrek aan te neem, het die
apostels vir die eerste keer ‘n sakramentele gemeenskap met Jesus
gevorm. Vanaf daardie moment tot aan die einde van die tyd word die
Kerk opgebou deur dié sakramentele gemeenskap met die Seun van God,
Hy wat vir ons geoffer is: ‘...doen dit tot my gedagtenis...so dikwels as julle
daaruit drink, tot my gedagtenis...’ (1 Kor. 11:24-25; Luk. 22:19).
22. Ons inlywing by Christus, wat met ons Doop begin het, word
voortdurend versterk en vernuwe deur ons deelname aan die Eucharistiese
Offer, veral deur ons volle deelname daaraan, wat ons deur die ontvangs
van Heilige Kommunie bereik. Ons kan sê dat nie net ontvang elkeen van
ons Christus afsonderlik nie, maar Christus ontvang ook elkeen van ons
afsonderlik. Hy sluit met elkeen van ons ‘n vriendskap: ‘Julle is my vriende...’
(Joh. 15:14). Danksy Hom het ons selfs die lewe: ‘...so sal hy wat My eet, ook
deur My lewe’ (Joh. 6:57). In die Eucharistiese kommunie word die
‘inwoning’ van die één in die ander - van Christus in ons en ons in Christus –
op die hoogste wyse verwerklik: ‘Bly in My, soos Ek in julle’ (Joh. 15:4).
Deur hierdie éénwording met Christus word die Volk van die Nuwe
Verbond – eerder dat hulle in hulself keer – ‘n ‘sakrament’ vir die hele
mensdom. 39 Dié Nuwe Verbondsvolk – die Kerk – word ‘n teken en
werktuig van die verlossing van die mensdom wat deur Christus
bewerkstellig word – ‘n lig vir die wêreld en sout vir die aarde (vgl. Matt. 5:
13-16). 40 Die sending van die Kerk is die regstreekse voortsetting van die
werk van Christus: ‘Soos die Vader My gestuur het, stuur Ek julle ook’ (Joh.
20: 21). Daarom put die Kerk uit die altyddurende teenwoordigmaking
38 ‘Toe neem Moses die bloed en gooi dit uit op die volk en sê: Dit is
die bloed van die verbond wat die Here met julle gesluit het op
grond van al hierdie woorde.’ (Ex. 24: 8).
39 vgl. Lumen gentium, 1.
40 vgl. Ibid, 9.

21
van die Kruisoffer in die Eucharistie en uit die gemeenskap met die
Liggaam en die Bloed van Christus die noodsaaklike geestelike krag om
haar sending te vervul. So vorm die Eucharistie beide die bron en die
hoogtepunt van die hele evangelisasie sending van die Kerk: Die doel van
die Kerk is die gemeenskap van die mensdom met Christus en deur Hom met
die Vader en die Heilige Gees. 41
23. Deur die Eucharistiese kommunie word die Kerk terselfdertyd gesterk
in haar eenheid as die Liggaam van Christus. St. Paulus verwys na die
verenigende krag van ons deelname aan die Eucharistiese maaltyd
wanneer hy aan die Korintiërs skryf: ‘Die brood wat ons breek, is dit nie die
gemeenskap met die liggaam van Christus nie? Omdat dit een brood is, is ons
almal een liggaam, want ons het almal deel aan die een brood’ (1 Kor.
10:16-17). St. Johannes Chrysostomus se kommentaar hierop is presies en
diepsinnig: ‘Wat is hierdie brood dan? Dit is die liggaam van Christus. Wat
word hulle wat dit ontvang? Die liggaam van Christus: nie verskillende
liggame nie, maar één enkele liggaam. Dit is inderdaad so dat net soos die
brood heeltemaal één is, alhoewel dit uit verskillende graankorrels saamgestel
is, wat nie vir die blote oog sigbaar is nie, net so word ons onderling verenig om
almal saam in Christus één liggaam te vorm.’ 42 Dié argument is oortuigend:
Ons vereniging met Christus is ‘n geskenk en ‘n genadegawe vir elkeen van
ons en dit maak dit vir ons moontlik om in Hom te deel in die eenheid van sy
liggaam wat die Kerk is. Die Eucharistie versterk diegene wat opgeneem is
in Christus – daardie opname begin by ons doop wanneer ons die gawe
van die Gees ontvang (vgl. 1 Kor. 12:13.27).
Die Seun en die Heilige Gees tree saam en onskeidbaar op – in hierdie
gesamentlike handeling lê die oorsprong van die Kerk, sowel as die Kerk se
voortdurende bestaan, en dit word alles voltrek in die Eucharistie. Hierdie
manier van dink was heel helder vir die outeur van die Liturgie van die
41 vgl. Presbyterorum ordinis, 5. Dieselfde dekreet verklaar in nr. 6:
‘Geen enkele Christelike gemeenskap kan egter opgebou word as
dié gemeenskap nie sy oorsprong en middelpunt het in die viering
van die Heilige Eucharistie nie.’
42 Homilies oor die Eerste Brief aan die Korintiërs, 24: 2 in PG 61,
200; vgl. Didaché, IX:4 in F.X. Funk. 1:22; SCH 248:177; St.
Cyprianus, Briewe LXIII, 13 in: PL 4:384.

22
Heilige Jakobus: In die epiklese van die anafora word aan God die Vader
gevra om die Heilige Gees oor die gelowiges te stuur en oor die
offergawes, sodat die Liggaam en Bloed van Christus ‘ vir almal wat
hieraan deelneem...sal dien tot die heiliging van van hul siele en liggame’. 43
Die Kerk word versterk deur die goddelike Vertrooster deur die heiliging
van die gelowiges in die Eucharistie.
24. Die gawe van Christus en van sy Gees, wat ons ontvang in die
Eucharistiese kommunie, vervul met oorvloedige volheid die verlange na
broederlike eenheid wat in elke mens se hart woon. Tegelykertyd verhef
die ontvangs van ons Eucharistiese kommunie die ervaring van
broederlikheid wat inherent is aan die gemeenskaplike deelname aan
dieselfde Eucharistiese tafel tot ‘n vlak ver vehewe bo dit van die blote
menslike ervaring van ‘n gedeelde maaltyd. Deur middel van ons
deelname (kommunie) aan die liggaam van Christus dring die Kerk steeds
verder deur tot haar diepste identiteit: sy is ‘in Christus as’t ware die
sakrament, dit wil sê die teken en instrument, van die mens se innige vereniging
met God en van die eenheid van die hele menslike geslag.’ 44 Teen die saad
van verdeeldheid tussen mense, soos uit ons daaglikse ervaring van
mekaar blyk, en wat voortkom uit die sonde wat al so diep in ons menslike
natuur gewortel is, bied die Eucharistie ons die enorme krag van eenheid
wat daar in die ligaam van Christus is. Die Eucharistie, wat die Kerk opbou,
skep juis gemeenskap onder mense.
25. Die aanbidding van die Eucharistie buite die Heilige Mis is van
onskatbare waarde vir die lewe van die Kerk. Hierdie aanbidding is nou
verbonde met die viering van die Eucharistiese offer. Die teenwoordigheid
van Christus onder die heilige gedaante van brood wat ná die Heilige Mis
bewaar word – ‘n aanwesigheid wat solank voortduur as wat die
gedaante van brood en wyn intak bly 45 – kom voort uit die viering van die
Eucharistiese offer en is gerig op die sakramentele, sowel as die geestelike
43 PO 26, 206.
44 Lumen gentium, 1.
45 vgl. Decretum de ss Eucharistia, canon 4, in: DS 1654.

23
kommunie. 46 Dit is die taak van die Herders om ook met hul persoonlike
getuienis daarvan die gelowiges aan te moedig om Eucharistiese
aanbidding deel van hul geloofslewens te maak. In die besonder word die
uitstalling van die Allerheiligste Sakrament en die aanbidding van Christus,
aanwesig onder die Eucharistiese gedaantes, aanbeveel. 47
Dit is mooi om tyd met Hom deur te bring, om soos die Geliefde Dissipel
teen sy bors te leun (vgl. Joh. 13:25) en om die oneindige liefde van sy hart
aan te voel. In ons tyd moet Christene hulself veral onderskei deur die
‘vaardigheid van gebed’. 48 Hoe sou ‘n mens dan nie opnuut begeer om ‘n
lang tyd deur te bring in geestelike gesprek, in stille aanbidding, in ‘n
houding van liefde, vóór Christus, wat aanwesig is in die Allerheiligste
Sakrament nie? Hoe dikwels, liewe broers en susters, het ek dit nie self
ervaar nie, en hoeveel krag, troos en steun kon ek nie hieruit put nie! Hierdie
gebruik word ons aanbeveel deur talle heiliges wat ons hierin tot groot
voorbeeld is. Hierdie praktyk is al dikwels deur die Leergesag
(magisterium) van die Kerk geprys en aanbeveel. 49 St. Alfonsus Maria de’
Liguori het veral ‘n groot liefde vir die Allerheiligste Sakrament gehad en
as volg daaroor geskryf: ‘Van al die verskillende tipes devosies is ons
aanbidding van Jesus in die Allerheiligste Sakrament die belangrikste, ná ons
ontvangs van die Sakramente. Hierdie devosionele gebruik lê die naaste aan
46 vgl. Rituale Romanum: de sacra communione et de cultu mysterii
eucharistici extra Missam, 36(80).
47 vgl. Ibid, 38-39 (nrs. 86-90).
48 Johannes Paulus II, Apostoliese Brief Novo millennio inuente (6
Januarie 2001), 32.
49 ‘Die gelowiges moet nie nalaat om gedurende die dag ‘n besoek aan
die Allerheiligste Sakrament te bring nie. Die Allerheiligste
Sakrament moet met die grootste eerbied en volgens die voorskrifte
van die liturgie op ‘n uiters waardige plek in die kerk bewaar word.
Enige besoek aan die Allerheiligste Sakrament is ‘n bewys van ons
dankbaarheid, dit is ‘n teken van ons liefde en ‘n gebedsverpligting
teenoor Christus, onse Here, Hy wat daarin teenwoordig is.’
Mysterium fidei (3 September 1965), in AAS 57 (1965), 771.

24
God se hart en is ons tot groot nut’. 50 Die Eucharistie is ‘n onmeetlike skat:
nie alleenlik die viering van die Eucharistie nie, maar ook die aanbidding
van die Eucharistie buite die Heilige Mis maak dit vir ons moontlik om krag
te put uit dié bron van genade. ‘n Christelike gemeenskap wat dit homself
ten doel stel om die gelaat van Christus te bepeins, soos ek in my
Apostoliese Briewe Novo Millennio Inuente en Rosarium Virginis Mariae
voorgestel het, kan nie nalaat om hierdie belangrike aspek van
Eucharistiese aanbidding te ontwikkel nie. Hierdeur sal die vrugte van die
liggaam en bloed van die Here in ons lewens groter en talryker word.
50 Besoeke aan die Allerheiligste Sakrament en aan die Allerheilige
Maria, Inleiding, in Opere Ascetiche (Avellino 2000), 295.

25
HOOFSTUK DRIE
DIE APOSTOLISITEIT VAN
DIE EUCHARISTIE EN VAN DIE KERK
26. As, soos ek gesê het, die Eucharistie die Kerk opbou en die Kerk die
Eucharistie maak, kan ‘n mens daaruit aflei dat daar tussen dié twee ‘n diep
verbondenheid bestaan. ‘n Mens kan op die Eucharistiese Geheimenis
dieselfde woorde toepas wat ons oor die Kerk gebruik in die
Geloofsbelydenis van Nicea-Konstantinopel: ‘Één, Heilig, Katoliek en
Apostolies’. Die Eucharistie is ook één en katoliek. Die Eucharistie is ook
heilig, ons praat dan ook van die Allerheiligste Sakrament. Maar dit is nou
veral oor die apostolisiteit van die Eucharistie waaroor ons gaan besin.
27. Wanneer die Kategismus van die Katolieke Kerk uitlê hoe die Kerk
apostolies is, d.w.s. gestig op die apostels, word drie betekenisse in hierdie
uitdrukking onderskei. Eerstens is die Kerk ‘gebou op die fondament van die
apostels’ (Ef. 2:20), dié getuies wat deur Christus self ‘gekies en uitgestuur
is’. 51 Die Eucharistie se grondslag lê ook by die apostels omdat Christus die
gawe van die Eucharistie aan sy apostels toevertrou het en so deur hulle, en
deur hul opvolgers, aan ons oorgelewer het. Deur die eeue het die Kerk
nog altyd in onafgebroke verbondenheid met die praktyk van die apostels
en gehoorsaam aan die opdrag van die Here die Eucharistie gevier. Die
tweede betekenis van die apostolositeit van die Kerk word as volg deur
die Kategismus aangegee: ‘Die Kerk bewaar met die hulp van die Heilige
Gees, wat in haar woon, die leerstellinge, die geloofskat en die heilsame
woorde wat sy van die apostels verkry het en gee hierdie deur van geslag tot
geslag.’ 52 Ook in hierdie tweede betekenis is die Eucharistie apostolies,
omdat die Eucharistie nog altyd steeds gevier word ooreenkomstig die
geloof van die apostels. In die loop van die tweeduisendjarige geskiedenis
van die Volk van die Nuwe Verbond het die Kerklike Leergesag die
51 Kategismus van die Katolieke Kerk, 857.
52 Kategismus van die Katolieke Kerk, 857.

26
leerstellinge oor die Eucharistie by verskillende geleenthede presies
geformuleer, met inbegrip van die terminologie, om so die apostoliese
geloof met betrekking tot die Eucharistie te beskerm. Hierdie geloof bly
onveranderd en dit is van lewensbelang vir die Kerk dat dit onveranderd
bly.
28. Ten slotte is die Kerk apostolies in die sin dat ‘sy voortdurend onderrig,
geheilig en gelei word deur die apostels tot by die wederkoms van Christus
danksy diegene wat die apostels in hul pastorale taak opvolg: die kollege van
die biskoppe, wat deur die priesters bygestaan word, in eenheid met die
opvolger van Petrus, die opperherder van die Kerk’. 53 Sodat daar manne
kan wees om die apostels op te volg beskik ons oor die sakrament van
priesterwyding, dit wil sê die ononderbroke opvolging van geldige
biskopswydinge, wat teruggaan tot die tyd van die apostels. 54 Hierdie
apostoliese opvolging is van wesenlike belang vir die Kerk om as die regte
en volle Kerk te kan bestaan. Die Eucharistie druk hierdie betekenis van
apostolisiteit uit. Soos die Tweede Vatikaanse Konsilie ons leer: ‘neem die
gelowiges deur hul koninklike priesterskap aktief deel in die aanbieding van
die Eucharistiese offergawe’, 55 maar dit is die gewyde priester wat ‘in die
persoon van Christus die Eucharistiese offer voltrek en dit namens die hele
gelowige volk opdra aan God’. 56 Daarom skryf die Romeinse Missaal dit
dan ook voor dat dit alleenlik die priester is wat die Eucharistiese Gebed
bid terwyl die gemeente in stilte en gebed daaraan deelneem. 57
29. Die uitdrukking wat herhaaldelik deur die Tweede Vatikaanse Konsilie
gebruik word en waarvolgens die ‘amptelike priester...wat optree in die
53 Kategismus van die Katolieke Kerk, 857.
54 vgl. Kongregasie vir die Geloofsleer, Brief Sacerdotium
ministeriale (6 Augustus1983), III. 2, in AAS 75 (1983).
55 Lumen gentium, 10.
56 Lumen gentium, 10.
57 vgl. Institutio Generalis (Editio typica tertia), 147.

27
persoon van Christus die Eucharistiese offer vier’ 58 is reeds vroeër terug te
vind in talle pouslike leerstellige uitsprake. 59 Soos ek reeds by vorige
geleenthede aangedui het beteken die uitdrukking ‘in persona Christi’ meer
as net ‘in die naam van Christus’ of ‘in die plek van Christus’. ‘Dat dié offer in
persona Christi opgedra word, beteken in die eerste plek: in die heel spesiale,
sakramentele vereenselwiging met die ‘hoëpriester in ewigheid’, Hy wat Self
die eintlike bewerker en handelende hoofpersoon by hierdie, sy eie, offer is.
Die waarheid is dat niemand Christus se plek in dié offer kan inneem nie.‘ 60
Die amp van die priesters wat die sakrament van priesterskap ontvang het
maak dit duidelik dat die Eucharistie wat gevier word ‘n gawe is wat op
radikale wyse uitstyg bo die volmag van die gemeente. Hierdie geldige
sakrament van priesterwyding is ‘n voorvereiste vir die geldige en werklike
verbintenis tussen die Eucharistiese konsekrasie met dié van die Kruisoffer
en met die Laaste Avondmaal. Die gemeente wat byeenkom om die
Eucharistie te vier het absoluut die aanwesigheid van ‘n gewyde priester
nodig om dié gawe ‘n realiteit te maak. Die gemeente is nie uit eie krag
daartoe in staat om ‘n gewyde bedienaar van dié sakrament aan te stel
nie. Hierdie bedienaar is ‘n gawe wat die gemeente ontvang deur die
apostoliese opvolging wat teruggaan tot die apostels. Dit is die biskop
wat, deur die sakrament van wyding, ‘n nuwe priester aanstel deur op hom
die mag oor te dra om die Eucharistie te vier. Die Vierde Lateraanse
Konsilie het uitdruklik verklaar: ‘daarom kan die Eucharistiese Geheimenis op
geen ander manier as slegs deur ‘n gewyde priester gevier word nie’. 61
58 vgl. Lumen gentium, 10 en 28; Presbyterorum ordinis, 2..
59 ‘Die bedienaar van die altaar tree op in die persoon van Christus in
sy hoedanigheid as die hoof van die gemeente wat namens die hele
gemeente hierdie offer opdra’: Mediator Dei, in AAS 39 (1947).
vgl. Ook Pius X, apostolosie Eksortasie Haerunt Animo (4 Augustus
1908), in Acta Pii X, IV,16; Pius XI, Ensikliek Ad Catholici Sacerdotii
(20 Desember 1935) in: AAS 28 (1936).
60 Dominicae Cenae, 8.
61 Sacerdotium ministeriale, III. 4: vgl. Vierde Lateraanse Ekumenise
Konsilie, Hoofstuk 1, Konstitusie oor die Katolieke geloof Firmiter
credimus, in: DS 802..

28
30. Die leerstelling van die Katolieke Kerk oor die verbintenis tussen die
priesterlike bediening en die Eucharistie in die Kerk se leerstelling oor die
Eucharistiese Offer is albei in die afgelope dekades onderwerp aan
vrugbare ekumeniese dialoog. Ons is die Heilige Drie-eenheid baie
dankbaar vir die merkbare vordering en toenadering wat ons al op dié
vlak bereik het. Ons neem deel aan hierdie ekumeniese toenadering met
die hoop dat ons almal eendag die geloof ten volle sal kan deel. Nietemin
bly die observasies van die Konsilie oor die kerklike gemeenskappe wat
vanaf die sestiende eeu in die Weste ontstaan het en hulself van die
Katolieke Kerk afgeskei het ten volle van krag:‘Weliswaar ontbreek dit by
dié kerklike gemeenskappe wat van ons afgeskei het aan die volle eenheid
met ons wat voortkom uit die Doopsakrament. Verder glo ons dat dié kerklike
groepe, as gevolg van tekorte wat voortspruit uit die feit dat hulle nie oor die
Wydingsakrament beskik nie, dus nie die werklikheid van die Eucharistiese
Geheimenis kon bewaar soos oorspronklik daarmee bedoel is nie. Maar
wanneer hulle die Here se dood en opstanding herdenk by die Heilige
Nagmaal, bely hulle nogtans hul geloof in ‘n lewe in gemeenskap met Christus
en wag hulle op sy glorievolle wederkoms.’ 62
Daarom moet die Katolieke gelowiges, terwyl hulle tog die godsdienstige
oortuigings van hierdie geskeide broers respekteer, hulself daarvan
weerhou om deel te neem aan die nagmaal dienste wat deur ons geskeide
broers gevier word. Dit sal verhoed dat ons as Katolieke enige
dubbelsinnige interpretasie aanwakker oor die aard van die Heilige
Eucharistie en as gevolg daarvan ons plig versaak om getuienis te gee van
die waarheid. So ‘n optrede sou ook die vooruitgang vertraag wat tot
dusver op die pad na sigbare eenheid gemaak is. Dit is ingelyks
ondenkbaar om die Sondagmis te vervang deur ekumeniese woorddienste
of gemeenskaplike gebedsdienste met Christene van die alreeds
genoemde kerklike groeperinge of selfs deel te neem aan hul eie liturgiese
dienste. Sulke vieringe en dienste, hoe prysenswaardig ook al in bepaalde
omstandighede, ook in hul doelstelling om die uiteindelike volledige
kommunie, inklusief die Eucharistiese gemeenskap tussen ons voor te berei,
kan nooit ons Sondagverpligting om die Heilige Mis by te woon vervang
nie. Die feit dat die volmag om die Eucharistie te konsekreer alleen aan
62 Tweede Vatikaanse Konsilie, Dekreet oor Katolieke deelname aan
die Ekumeniese Beweging Unitatis redintegratio, 22.

29
biskoppe en priesters toevertrou is, beteken hoegenaamd nie ‘n
onderwaardering van die res van die Volk van God nie. In die Kerk, wat
die kommunie is van die een Liggaam van Christus, word hierdie gawe vir
die welsyn van almal gevier.
31. As die Eucharistie die middelpunt en die hoogtepunt is van die lewe
van die Kerk, dan is dit op dieselfde wyse ook die middelpunt en
hoogtepunt van die priesterlike bediening. Daarom herhaal ek, met ‘n hart
vol dankbaarheid teenoor onse Here Jesus Christus, dat in die Eucharistie
‘die vernaamste en hoogste bestaansrede lê van die sakrament van die
priesterskap, wat immers tegelyk met die Eucharistie en in eenheid met die
Eucharistie ingestel is’. 63
Die pastorale aktiwiteite van die priester is veelvoudig. As ons ook die
sosiale en kulturele omstandighede van ons huidige wêreld in ag neem, kan
ons insien hoe die priester die gevaar loop om sy fokus te verloor deur die
groot aantal verskillende take wat hom opgelê word. Die Tweede
Vatikaanse Konsilie het pastorale liefdadigheid as dié band gesien wat
eenheid aan die lewe en werk van die priester gee. Hierdie band, voeg
die Konsilie toe: ‘vloei bowenal voort uit die Eucharistiese Offer, wat daarom
die middelpunt en oorsprong vorm van die hele priesterlike lewe’. 64 ‘Ons kan
dus begryp hoe belangrik dit vir die geestelike lewe van die priester is,
asook vir die welsyn van die Kerk en die wêreld, dat die priesters die
aanbeveling van die Konsilie volg om daagliks die Eucharistie te vier: ‘ook
selfs, as die gelowiges nie daarby teenwoordig kan wees nie, is dit nog steeds
‘n daad van Christus en die Kerk’. 65 Op hierdie wyse sal die priesters in staat
wees om die daaglikse spanninge te oorwin wat hulle kan aflei van hul
eintlike fokus en so die geestelike energie vind wat nodig is om hul
verskillende take uit te voer. Op hierdie wyse kan hul dae werklik
Eucharisties wees.
63 Dominicae Cenae, 2..
64 Presbyterorum ordinis,14.
65 Ibid.,13; vgl. Wetboek van Kanonieke Reg (CIC), kan. 904;
Wetboek van Kanons van die Oosterse Kerke (CCEO), Kan. 378.

30
Die sentrale plek van die Eucharistie in die lewe en amp van die priesters
kom ook voort uit die feit dat die Eucharistie die middelpunt vorm van die
pastorale promosie van priesterroepinge. Juis in die Eucharistie word die
gebed om roepinge die nouste verbind met die gebed van Christus, die
Ewige Hoëpriester. Maar tegelykertyd gee die aandagtige sorg wat
priesters aan hul Eucharistiese bediening gee, saam met die bewuste
aktiewe en vrugbare deelname van die gelowiges aan die Eucharistie, ‘n
kragtige voorbeeld en aanmoediging aan jongmanne om die roepstem
van God in hul eie lewens te beantwoord. God maak dikwels gebruik van
die voorbeeld van ywerige herderlike liefde van ‘n priester om in die hart
van ‘n jongman die saad van ‘n priesterroeping te saai en tot volle wasdom
te bring.
32. Dit alles laat ‘n mens sien hoe verdrietig en ver van normaal die situasie
is van ‘n Christelike gemeenskap wat, ondanks die feit dat daar genoeg
gelowiges is om ‘n gemeente te vorm, geen priester het om dié parogie te
lei nie. Parogies is gemeenskappe van gedooptes wat hul identiteit
bowenal uitdruk en bevestig deur die viering van die Eucharistiese Offer.
Maar dit vereis die aanwesigheid van ‘n priester, wat alleen oor die
vermoë beskik om die Eucharistie in persona Christi op te dra. Wanneer ‘n
gemeenskap sonder ‘n priester sit, soek ‘n mens tereg, op allerlei maniere,
‘n oplossing vir dié situasie, sodat die gemeente se Sondagvieringe kan
voortgaan. Hier dink ‘n mens met lof aan dié religeuse en leke wat deur hul
gebedsleiding hul broers en susters bystaan om die gemeenskaplike
priesterskap van alle gelowiges, wat gebaseer is op die genade van die
Doopsakrament, uit te leef. ‘n Mens moet sulke oplossings egter altyd as
tydelik van aard beskou, terwyl die betrokke parogie op ‘n priester wag.
Die sakramentele onvolledigheid van hierdie vieringe moet veral die hele
gemeenskap daartoe aanspoor om vuriglik te bid dat die Here arbeiders
sal stuur om sy oes te in (vgl. Matt. 9:38). Dit moet ook ‘n aansporing vir ‘n
gemeenskap wees om alle ander elemente wat priesterroepinge sal
aanmoedig te gebruik, sonder om in die verleiding te verval om
kitsoplossings te probeer soek wat afbreuk sal doen aan die morele
kriteria en gehalte van opleiding vir voorgenome kandidate tot die
priesterskap.
33. Wanneer daar as gevolg van die tekort aan priesters aan
nie-gewyde gelowiges ‘n deel van die sielesorg in ‘n parogie toevertrou
word, moet hulle altyd die woorde van die Tweede Vatikaanse Konsilie in

31
gedagte hou: ‘geen enkele Christelike gemeenskap kan opgebou word, as dié
gemeenskap nie sy oorsprong en middelpunt in die viering van die Heilige
Eucharistie vind nie’. 66 Sulke nie-gewyde sielesorgers het dus die
verantwoordelikheid om in die gemeente ‘n egte ‘honger’ na die Eucharistie
lewend te hou, sodat geen enkele geleentheid om die Heilige Mis te kan
vier ooit verby sal gaan nie, en dat waar die geleentheid hom voordoen
daar gebruik gemaak sal word van ‘n priester wat nie deur die Kerkreg
verhinder is om die Heilige Eucharistie te vier nie.
66 Presbyterorum ordinis, 6.

32
HOOFSTUK VIER
DIE EUCHARISTIE EN KERKLIKE EENHEID
34. Die Buitengewone Vergadering van die Biskoppesinode in 1985 het in
die ‘ekklesologie van kerklike eenheid’ dié sentrale en fundamentele idee
van die dokumente van die Tweede Vatikaanse Konsilie gesien. 67 Tydens
haar aardse pelgrimstog, word die Kerk daartoe geroep om haar
gemeenskap met die Drie-enige God te behou en te koester, sowel as die
gemeenskap onder die gelowiges. Hiervoor beskik die Kerk oor die
Woord en die Sakramente, veral die Eucharistie, waardeur sy
‘onophoudelik leef en groei.’ 68 Die Kerk druk ook tegelykertyd haarself uit
deur die Woord en die Sakramente. Dit is nie toevallig dat die begrip
kommunie (d.w.s. eenheid) een van die spesifieke name van hierdie
verhewe Sakrament geword het nie.
Van al die sakramente beklee die Eucharistie dus die eerste plek, omdat
hierdie Sakrament die gemeenskap met God die Vader deur middel van
die vereenselwiging met die ééngebore Seun deur die werking van die
Heilige Gees tot volmaaktheid bring. Met die skerpsinnigheid van die
geloof verwoord ‘n belangrike skrywer uit die Bisantynse tradisie hierdie
waarheid: in die Eucharistie ‘meer as in enige ander sakrament word die
geheimenis van kommunie/eenheid so ‘n volmaakte realiteit dat dit ons bring
tot die hoogte van alles wat goed is: hier vind ‘n mens die hoogste doel van
alles wat ons as mense nastreef, aangesien ons in hierdie sakrament God bereik
en God Homself hier met ons in volmaakte eenheid verbind’. 69 Presies om
hierdie rede is dit goed om in ons harte ‘n voortdurende verlange na die
Sakrament van die Eucharistie te koester. Hierdie was die oorsprong van
67 vgl. Eindrapport, II.C.1, in: L’Osservatore Romano (10 Desember
1985), 7.
68 Lumen gentium, 26.
69 Nikolas Cabasilas, Lewe in Christus, IV, in SCH 355, 270.

33
die praktyk van ‘geestelike kommunie’, wat met die verloop van die eeue in
die Kerk gevestig geraak het en hoog deur die heiliges en meesters van die
geestelike lewe aanbeveel is. Die Heilige Teresa van Jesus skryf: ‘Wanneer
jy nie Kommunie ontvang nie en nie die Heilige Mis kan bywoon nie, kan jy nog
steeds geestelike Kommunie ontvang. Hierdie oefening hou baie voordele in;
so sal jy ‘n diepe liefde vir onse Here in jouself vestig.’ 70
35. Die viering van die Eucharistie kan egter nie die beginpunt van ‘n
gemeenskap wees nie; dit veronderstel dat so ‘n gemeenskap alreeds
bestaan, ‘n gemeenskap wat deur die viering van die Eucharistie bestendig
en tot volmaaktheid gebring sal word. Die sakrament is ‘n uitdrukking van
die gemeenskapsband, sowel in sy onsigbare dimensie wat ons in Christus
deur die werking van die Heilige Gees met die Vader en onderling met
mekaar verbind, as in sy sigbare dimensie wat die gemeenskaplike geloof
in die leerstellinge van die apostels, in die sakramente en in die hiërargiese
ordening van die Kerk betref. Dié intieme verhouding wat daar bestaan
tussen die onsigbare elemente en die sigbare elemente van die Kerklike
gemeenskap bou as’t ware die Kerk op as die Sakrament van Verlossing. 71
‘n Geldige viering van en deelname aan die Eucharistie kan slegs in hierdie
konteks plaasvind. Daaruit volg dat dit ‘n intrinsieke vereiste van die
Eucharistieviering is dat dit in kommunie (gemeenskap) gevier word en wel
op so ‘n manier dat die verskillende bande van gemeenskap intak bly.
36. Die onsigare kommunie, wat onsigbaar aan die groei is, veronderstel
die lewe van genade, waardeur ons ‘deelgenote kan word van die
goddelike natuur’ (2 Pet. 1:4). Hierdie lewe van genade gaan gepaard
met die deugde van geloof, hoop en liefde. Slegs so het ons waaragtig
gemeenskap met die Vader, die Seun en die Heilige Gees. Geloof op sy
eie is nie voldoende nie, ons moet volhard in die heiligmakende genade en
in die liefde, terwyl ons sowel ‘liggaamlik’ as ‘in ons hart’ binne die Kerk
70 Camino de perfección, 35.
71 vgl. Kongregasie vir die Geloofsleer, Brief aan die biskoppe van
die Katolieke Kerk oor enkele aspekte van die Kerk as kommunie
[Communionis notio] (28 Mei 1992), 4.

34
bly. 72 Wat vereis word, in die woorde van die Heilige Paulus is: ‘...die
geloof wat deur die liefde werk’. (Gal. 5:6).
Om hierdie onsigbare bande intak te laat is ‘n spesifieke morele plig van
die Christen wat volledig wil deelneem aan die Eucharistie deur die
Liggaam en Bloed van Christus te ontvang. Tot hierdie plig roep die
Apostel Paulus die gelowige op met dié aansporing: ‘Maar elkeen moet
eers homself ondersoek voor hy van die brood eet en uit die beker drink...’
(1Kor. 11:28). Die Heilige Johannes Chrysostomus vermaan met sy gewone
kragtige welsprekendheid: ‘Ook ek verhef my stem, smeek, vra en versoek
julle om nie hierdie heilige tafel te nader met ‘n bevlekte en verdorwe gewete
nie. Om so in ‘n toestand van sonde die Heilige Kommunie te ontvang is geen
gemeenskap met die Here nie, selfs al sou jy so die Liggaam van die Here ‘n
duisend keer ontvang – dit is ‘n duisend maal se verdoemenis, pyn en straf wat
jy oor jouself bring.’ 73 Langs dieselfde lyne stel die Kategismus van die
Katolieke Kerk die volgende vas: ‘’n Persoon wat bewus is dat hy in ‘n
toestand van ernstige sonde verkeer moet eers die Sakrament van Versoening
ontvang alvorens hy opgaan om deel te neem aan die Heilige Kommunie van
die Here.’ 74 Daarom wil ek dit graag opnuut beklemtoon dat dié reël
waarmee die Konsilie van Trente ‘n konkrete uitdrukking gegee het aan die
ernstige vermaning van die Apostel Paulus om die Eucharistie op ‘n
waardige wyse te ontvang nog steeds in die Kerk van krag is: ‘...sodra ‘n
mens bewus word van ‘n doodsonde in jou lewe moet jy eerstens jou sonde
gaan bely alvorens jy die tafel van die Here mag nader...’. 75
37. Die twee Sakramente van die Eucharistie en die Bieg is nou met
mekaar verbonde. Omdat die Eucharistie die verlossende offer van die
Kruis teenwoordig maak en dit op sakramentele wyse laat voortduur,
72 vgl. Lumen gentium, 14.
73 Homiliae in Isaiam, 6, 3, in PG 56, 139.
74 Kategismus van die Katolieke Kerk, 1385; vgl. CIC, Kan. 916;
CCEO, Kan. 711.
75 Toespraak van die pous: Die Sakrament van Versoening vorm die
Christelike gewete, gelewer voor die boetelinge van die vier
Patriargale Basilieke (30 Januarie 1981).

35
beteken dit dat dié Sakrament ons voortdurend tot bekering oproep en tot
‘n persoonlike antwoord op die vermaning van die Apostel Paulus aan die
Christene van Korinte: ‘Ons bid julle om Christus wil: Laat julle met God
versoen’ (2 Kor. 5:20). As die gewete van ‘n Christen met ‘n ernstige sonde
belas is, word die weg van boete deur die Sakrament van Versoening
noodsaaklik vir ‘n volledige deelname aan die Eucharistiese Offer. Die
betrokke persoon moet uiteraard self ‘n oordeel fel oor sy of haar staat
van genade. Hierdie saak berus op ‘n mens se eie gewetensondersoek.
Nietemin kan die Kerk, waar dit oor opsigtelike en openbare gedrag gaan
wat op ernstige en hardnekkige wyse ingaan teen die sedelike norme, soos
voorgehou deur die Kerk, uit eerbied vir dié Sakrament, ‘n persoon wat
aan hierdie gedrag skuldig is, die ontvangs van Heilige Kommunie verbied.
Die Wetboek van Kanonieke Reg verwys na so ‘n situasie waar daar duidelik
by die betrokke persoon ‘n totale gebrek aan ‘n gepaste sedelike
ingesteldheid bestaan en verklaar dat so ‘n persoon ‘wat halstarrig en in die
openbaar volhard in ‘n ernstige sonde’ nie toegelaat mag word tot die
‘Eucharistiese Kommunie’ nie. 76
38. Soos ek alreeds gemeld het is die Kerklike eenheid/kommunie iets wat
sigbaar is. Die eenheid word uitgedruk in die volgende bande wat deur
dieselfde Konsilie onderrig word: ‘Diegene wat ten volle ingelyf is in die
Kerklike gemeenskap is in besit van die Gees van Christus en aanvaar die hele
sigbare organisasie en al die ingestelde heilsmiddele van dié organisasie wat
deur Christus gevestig is en deur sy Opperherder en Biskoppe bestuur word.
So ‘n ingelyfde persoon aanvaar die gemeenskaplike bande van die één
geloofsbelydenis, die sakramente, Kerklike bestuur en gemeenskap wat
onlosmaaklik met mekaar verbind is en deel uitmaak van Christus se Kerk op
aarde.’ 77 Aangesien die Eucharistie die hoogste sakramentele manifestasie
van die gemeenskap/kommunie van die Kerk is moet dit gevier word in ‘n
konteks van eerbied vir die uitwendige gemeenskapsbande. Op ‘n heel
besondere wyse is die Eucharistie ‘die hoogtepunt van die geestelike lewe en
die doel van al die sakramente’. 78 Vandaar die vereiste dat die
76 CIC, Kan. 915; CCEO, Kan. 712.
77 Lumen gentium, 14.
78 St. Thomas van Aquino, Summa Theologiae, III, q. 73, a. 3c.

36
gemeenskapsbande in die sakramente, in die besonder in die Doop en
Priesterwyding, eg moet wees. Dit is net nie moontlik om Kommunie aan
iemand te gee wat nie gedoop is nie of aan iemand wat die volle
geloofswaarheid met betrekking tot die Eucharistiese Geheimenis verwerp.
Christus is die waarheid en Hy getuig van die waarheid (vgl. Joh. 14:6;
18:37) – die Sakrament van sy Liggaam en Bloed duld geen valsheid of
geveinsdheid nie.
39. Verder moet ons onsself daaraan herinner dat die spesifieke karakter
van kerklike eenheid en van die verhouding wat die Sakrament van die
Eucharistie daaraan gee daartoe lei dat ‘die Eucharistiese Offer, wat altyd
opgedra word in ‘n spesifieke gemeenskap, nooit net die viering van daardie
betrokke gemeenskap alleen is nie. Die gemeenskap ontvang die Eucharistiese
Aanwesigheid van die Here en daarmee die volledige gawe van die verlossing
en is – selfs as spesifieke en sigbare gemeenskap – die beeld en ware
aanwesigheid van die een, heilige, katolieke en apostoliese Kerk’. 79
Hieruit volg dit dus dat ‘n egte Eucharistiese gemeenskap nooit op homself
ingekeer kan wees nie. ‘n Eucharistiese gemeenskap is nooit iets ekslusief
en selfgenoegsaam nie – elke Eucharistiese gemeenskap moet volhard in
harmonie met elke ander katolieke gemeenskap.
Die kerklike gemeenskap van die Eucharistiese samekoms is ‘n gemeenskap
met ‘n eie Biskop en met die Pous, die Biskop van Rome. Die Biskop is die
sigbare beginsel en fondament van die eenheid van sy besondere Kerk. 80
Dit sou dus net nie sin maak om hierdie sakrament, wat by uitstek dié
sakrament van eenheid is, te vier sonder dat daar ‘n werklike eenheid met
die Kerk bestaan nie. St. Ignatius van Antiogië het geskryf: ‘Die Eucharistie
mag slegs as geldig beskou word as dit gevier word onder die biskop of onder
hom aan wie die biskop hierdie opdrag gegee het’. 81 Insgelyks, aangesien
‘die Pous van Rome, as opvolger van Petrus, die blywende en sigbare beginsel
en fondament is van die eenheid van sowel die biskoppe as van die
79 Communionis notio, 11.
80 vgl. Lumen gentium, 23.
81 Ad Smyrnaeos, 8, in: PG 5, 713.

37
gelowiges’, 82 is eenheid/gemeenskap met die Pous ‘n intrinsieke vereiste
vir die viering van die Eucharistiese Offer. Daaruit kom die diep waarheid
voort wat op verskillende maniere deur die liturgie uitgedruk word: ’elke
viering van die Eucharistie vind nie alleen plaas in eenheid met die eie
(plaaslike) biskop nie, maar ook in eenheid met die Pous en met alle biskoppe,
met alle geestelikes en met alle gelowiges. Elke geldige Eucharistiese viering
gee uitdrukking aan die universele gemeenskap/eenheid met Petrus en met
die hele Kerk. In die geval van dié Christelike kerke, wat van Rome geskei is,
vra die Eucharistie objektief na dié gemeenskap/eenheid/kommunie.’ 83
40. Die Eucharistie skep gemeenskap en koester gemeenskap. St. Paulus
skryf aan die gelowiges in Korinte en verduidelik aan hulle hoe hul
onderlinge verdeeldheid wat juis in hul Eucharistiese byeenkomste sigbaar
was, teenstrydig was met dit wat hulle daar aan die vier was, naamlik die
maaltyd van die Here. Die apostel vra hulle om die ware werklikheid van
die Eucharistie te oorpeins en terug te keer tot ‘n gees van broederlike
gemeenskap (vgl. 1Kor. 11:17-34). Op sy gewone treffende manier
verwys St. Augustinus na dié woorde van St. Paulus: ‘Julle is die liggaam van
Christus, en afsonderlik is elkeen ‘n lid daarvan...’ (1Kor. 12:27, NV), as volg:
‘As julle dus Christus se liggaam is en ledemate van Hom is, dan sal julle op die
tafel van die Here julle eie geheimenis voor jul oë vind. Ja, julle ontvang dus
eintlik die geheimenis van wie julle eintlik is, die geheimenis van jul eie
bestaan.’ 84 Op grond van hierdie waarneming besluit St. Augustinus:
‘Christus die Here...heilig aan hierdie tafel die geheimenis van ons vrede en
eenheid. Almal wat die geheimenis van die eenheid ontvang sonder om die
vrede te bewaar ontvang gevolglik geen geheimenis vir sy eie welsyn nie,
maar ‘n bewys teen homself.’ 85
41. Die besondere doeltreffendheid van die Eucharistie vir die
bevordering van eenheid/kommunie, is een van die redes vir die
82 Lumen gentium, 23.
83 Communionis notio, 4.
84 Sermo 272, in: PL 38, 1247.
85 Ibid, 1248.

38
belangrikheid van die Sondagmis. In my Apostoliese Brief Dies Domini 86
het ek al uitvoerig hierdie en ander redes vir die heiliging van die Sondag
ondersoek. Ek het die feit onderstreep dat die bywoning van die
Sondagmis ‘n verpligting vir gelowiges is, tensy hulle as gevolg van
ernstige sake daarvan weerhou word. Daarom rus die verpligting op alle
sieleherders om aan almal die moontlikheid te bied om dié voorskrif van
die Kerk na te kom. 87 In die Apostoliese Brief Novo millennio inuente,
waarin ek nog nie so lank gelede nie die pastorale roete van die Kerk aan
die begin van die derde millennium uiteengesit het, wil ek die besondere
betekenis van die Sondag Eucharistie beklemtoon, deur die Eucharistie se
gemeenskapsvormende werking te benadruk: ‘Die Eucharistie is by uitstek
dié plek waar onderlinge eenheid steeds opnuut verkondig en gevoed
word. Juis deur ons gesamentlike viering van die Eucharistie word die dag
van die Here ook die dag van die Kerk en kan die Kerk op hierdie wyse dus
ook haar rol as sakrament van die eenheid vervul. 88
42. Die bewaring en bevordering van kerklike eenheid/kommunie is ‘n
taak vir elke gelowige, wat in die Eucharistie, in die sakrament van
Kerkeenheid, ‘n plek vind om sy besorgdheid daaroor te oorpeins. Meer
konkreet rus hierdie taak op die skouers van die herders van die Kerk, wat
na gelang hul posisie en kerklike amp dié eenheid behoort te bevorder.
Daarom het die Kerk norme vasgestel, wat sowel bedoel is om ‘n
veelvuldige en vrugbare nadering van die gelowiges tot die tafel van die
Here aan te moedig, as ook om objektiewe voorwaardes vas te lê,
waaronder Heilige Kommunie nie bedien mag word nie. Die sorg
waarmee ons hierdie norme getrou toepas word ‘n praktiese middel om ons
liefde vir die Euchariste en die Kerk te toon.
43. By ons oorpeinsing van die Eucharistie as die sakrament van
Kerkeenheid is daar een aspek daarvan wat nie nagelaat mag word nie:
hiermee bedoel ek die rol of verhouding van die Eucharistie met betrekking
86 vgl. Johannes Paulus II, Apostoliese Brief Dies Domini (31 Mei 1998),
31-51.
87 vgl. Ibid, 48-49.
88 Novo millennio inuente, 36.

39
tot ekumeniese aktiwiteite. Ons moet almal die Heilige Drie-eenheid dank
vir die baie gelowiges regoor die wêreld wat die afgelope paar dekades
so ‘n brandende verlange koester na eenheid onder alle Christene. Die
Tweede Vatikaanse Konsilie beskryf hierdie begeerte om eenheid in sy
aanhef tot die Dekreet oor Ekumenisme as ‘n besondere gawe van God. 89
Dit is God se genade wat ons, die seuns en dogters van die Katolieke Kerk,
en ons broers en susters van ander kerke en kerklike groeperinge, daartoe
geïnspireer het om die weg van ekumenisme te betree. Ons verlange om
eenheid te bereik maak dat ons onsself na die Eucharistie wend, want dit is
die Eucharistie wat by uitstek dié sakrament van eenheid/gemeenskap/kommunie
is. In die Eucharistie verkeer die volk van God waarlik in
gemeenskap met mekaar. Die Eucharistie is die mees volmaakte
uitdrukking van hierdie gemeenskap en ook die bron van eenheid. 90 In die
viering van die Eucharistiese Offer bid die Kerk dat God, die Vader van
alle genade, aan sy kinders die volheid van die Heilige Gees mag skenk
sodat ons één liggaam en gees word in Christus. 91 Wanneer die Kerk
hierdie gebed aanbied aan die Vader van lig, van wie ‘elke goeie gawe en
elke volmaakte geskenk kom...’(Jak. 1:17, NV), glo die Kerk dat God haar
sal verhoor, want sy bid in en met Christus, haar Hoof en Bruidegom –
Christus neem dié smeekgebed van sy Bruid en verenig dit met sy eie
verlossende offer.
44. Die eenheid van die Kerk word deur die Eucharistie verwesenlik deur
die offer van Christus en deur ons ontvangs van sy Liggaam en Bloed.
Hierdie eenheid vereis dus ‘n absolute gemeenskap wat deur die bande
van die geloofsbelydenis, die sakramente en Kerklike leiding verseker
word. Gevolglik is dit dus nie moontlik om die Eucharistiese liturgie
gesamentlik te vier alvorens hierdie bande volledig herstel is nie. Enige
ekumeniese konselebrasie sou op hierdie tydstip nie geldig wees nie en ‘n
hindernis word vir die strewe na die volle gemeenskap. So ‘n ongeldige
89 vgl. Unitatis redintegratio, 1.
90 vgl. Lumen gentium, 11.
91 ‘Verleen dat ons, wat dié een brood en dié een kelk deel, onderling
verenig mag word in die gemeenskap van die Heilige Gees’:
Anafora van die Liturgie van St. Basilius.

40
konselebrasie sou nie net ons begrip verswak vir die afstand wat nog
voorlê voor ons ware Kerkeenheid kan bereik nie, maar ook
dubbelsinnigheid oor belangrike geloofswaarhede veroorsaak. Die weg
na volle eenheid kan slegs in die waarheid afgelê word. Op hierdie
gebied laat die prohibisies van die Kerkreg geen ruimte vir onsekerheid
nie. 92
Hierdie prohibisies is trou aan die morele norm wat deur die Tweede
Vatikaanse Konsilie m.b.t. ekumenisme vasgestel is. 93 Noudat ons vasgestel
het dat dit op hierdie tydstip onmoontlik is om gesamentlik die Eucharistie te
vier, wil ek nietemin dit wat ek in my Ensikliek Ut unum sint gesê het graag
herbevestig: ‘En tog verlang ons vurig daarna om saam die één Eucharistie
van die Here te vier. Hierdie verlange van ons word nou ‘n
gemeenskaplike lofsang en smeekbede. Saam keer ons onsself tot die
Vader en ons doen dit al hoe meer ‘één van hart’. 94
45. Terwyl dit nooit geoorloof is om by die afwesigheid van volledige
kommunie/eenheid die Eucharistie te konselebreer nie, geld dieselfde
prohibisie nie met betrekking tot die toediening van die Eucharistie onder
spesiale omstandighede aan individue wat aan kerke of kerklike
gemeenskappe behoort wat nie in volle kommunie met die Katolieke kerk is
nie. Die feit is dat daar in hierdie geval gepoog word om ‘n ernstige
geestelike behoefte tegemoet te kom wat die ewige heil van dié spesifieke
gelowige wil bevorder – dit is geensins die bedoeling dat dit hier gaan om
die beoefening van interkommunie nie, iets wat onmoontlik is solank as wat
92 vgl. CIC, Kan. 908; CCEO, Kan. 702; Pouslike Raad vir die
Bevordering van die Eenheid van die Christene, Ekumeniese
Direktorium (25 Maart 1993) 122-125, 129-131; Kongregasie
vir die Geloofsleer, Brief Ad exsequendam (18 Mei 2001), in AAS
93 (2001), 786.
93 ‘Deelname aan mekaar se erediens op ‘n wyse wat inbraak maak op
die eenheid van die Kerk, of ‘n formele instemming met dwaling of
enige aksies wat op geloofsafvalligheid dui of ‘n ergernis vir die Kerk
inhou of onverskilligheid teenoor die Kerk aandui, word deur die
goddelike wet verbied’. Tweede Vatikaanse Konsilie Dekreet oor
die Oosterse Katolieke Kerke Orientalium Ecclesiarum, 26.
94 Johannes Paulus II, Ensikliek Ut unum sint (25 Mei 1995), 45.

41
dit aan die sigbare bande van Kerkeenheid ontbreek. Hierdie benadering
is deur die Tweede Vatikaanse Konsilie geneem toe hulle die riglyne
bepaal het waarby Oosterse Christene, wat in goeder trou geskei lewe
van die Katolieke Kerk, en wat spontaan en met die regte ingesteldheid
vra om die Eucharistie uit die hande van ‘n gewyde Katolieke bedienaar te
ontvang, dit mag doen. 95 Hierdie handelswyse is vervolgens deur beide
Wetboeke (Latynse Rite en Oosterse Rites) bekragtig. Noodsaaklike
aanpassings is ook gemaak waarby ander, nie-Oosterse Christene, wat nie
in volledige gemeenskap met die Katolieke staan nie, ook onder baie
spesifieke omstandighede en by wyse van uitsondering, Heilige Kommunie
in ‘n Katolieke kerk mag ontvang. 96
46. In my Ensikliek Ut unum sint het ek my eie waardering vir hierdie norme
uitgespreek. Dié norme maak dit moontlik om met die korrekte
onderskeiding sorg te dra vir die heil van siele: ‘Dit is rede tot vreugde dat
Katolieke bedienaars in bepaalde spesifieke gevalle die Sakramente van die
Eucharistie, Bieg en Siekesalwing mag toedien aan ander Christene, wat nie in
volledige kommunie met die Rooms-Katolieke Kerk verkeer nie, maar wat
vurig verlang om dié sakramente te ontvang en uit eie wil daarom vra en
diesefde geloof bely wat die Rooms-Katolieke Kerk oor dié sakramente bely.
Omgekeerd kan Katolieke ook in bepaalde gevalle en vanweë spesifieke
omstandighede hierdie sakramente ontvang uit die hande van bedienaars van
Kerke wat oor geldige sakramente beskik.’ 97 Hierdie voorwaardes –
waarvan ‘n mens nie vrygestel kan word nie – moet deeglik in ag geneem
word en geld slegs vir sekere baie spesifieke gevalle. Enige persoon wat
om dié sakramente vra, maar nie die geloofswaarhede van die Katolieke
geloof aanvaar of die geldigheid van die noodsaaklike vereiste van ‘n
gewyde priesterskap betwyfel, beskik nie oor die regte ingesteldheid nie
en kan dus nie dié sakramente in ‘n Katolieke konteks toegedien word nie.
Dieselfde geld vir Katolieke gelowiges: ‘n Katolieke gelowige kan nie
95 Orientalium Ecclesiarum, 27.
96 vgl. CIC, Kan. 844; CCEO, Kan. 671, 3-4.
97 Ut unum sint, 46.

42
Heilige Kommunie in ‘n Kerklike gemeenskap ontvang waarin die geldige
wydingsakrament nie aanwesig is nie. 98
Die getroue nakoming van al hierdie norme 99 is ‘n uitdrukking van liefde en
tegelykertyd ‘n waarborg van daardie liefde, sowel teenoor Jesus Christus
in die Allerheiligste Sakrament, asook teenoor ons broers en susters in
ander Christelike denominasies, aan wie ons dit verskuldig is om getuienis
te lewer van die waarheid – so word die saak van eenheid bevorder.
98 vgl. Unitatis redintegratio, 22.
99 vgl. CIC, Kan. 844; CCEO, Kan. 671.

43
HOOFSTUK VYF
DIE WAARDIGHEID VAN
DIE EUCHARISTIE VIERING
47. Wie in die Sinoptiese Evangelies die verslag lees oor die instelling van
die Eucharistie word getref deur die eenvoud en ook deur die ‘plegtigheid’
waarmee Jesus, op die aand van die Laaste Avondmaal, hierdie grootse
sakrament ingestel het. Daar is ‘n episode wat in ‘n sekere sin ‘n
vooruitwysing is op die instelling van die Eucharistie: Die salwing in Betanië.
‘n Vrou, wat die Evangelis Johannes identifiseer as Maria, die suster van
Lasarus, giet ‘n flessie met kosbare balsem uit oor die hoof van Jesus.
Hierdie gebaar lok by die dissipels, in die besonder by Judas (vgl. Matt.
26:8; Mark. 14:4, Joh. 12:4), verontwaardiging uit, asof hierdie handeling,
in die lig van die armes se behoeftes, ‘n onduldbare ‘verspilling/verkwisting’
inhou. Die reaksie van Jesus Self is egter heel anders. Terwyl Hy geensins
afbreuk doen aan ons verpligting om die armes te help nie – ‘die armes het
julle altyd by julle..’ (Matt. 26:11; Mark. 14:7; vgl. Joh. 2:8) – sien Hy hierdie
gebeurtenis in die lig van sy naderende dood en begrafnis. Vir Jesus is die
salwing wat Hy van hierdie vrou ontvang ‘n bewys van respek teenoor sy
liggaam – ‘n eerbetoning wat sy liggaam selfs ná sy dood sal ontvang
omdat sy liggaam onlosmaaklik verbonde bly met die Geheimenis van sy
Persoon.
Die Sinoptiese Evangelies gaan vervolgens verder met Jesus se opdrag
aan sy dissipels om sorgvuldig die ‘…groot Bovertrek…’ gereed te maak
vir die Paasmaaltyd (vgl. Mark. 14:15; Luk.22:2) waartydens Hy die
Eucharistie instel. Dit blyk dat Jesus en sy dissipels die tradisionele Joodse
rites ten minste tot die sing van die Hallel (vgl. Matt. 26:30; Mark. 14:26)
gevolg het. Selfs met die verskillende weergawes waaroor ons beskik is
die sober en plegtige eenvoud van dié maaltyd duidelik, veral van Christus
se woorde oor die brood en wyn wat Hy gebruik as ‘n konkrete uitdrukking
van sy liggaam en bloed wat Hy prysgee. Die Evangeliste herinner ons aan
al dié detail in die lig van die gevestigde praktyk van die ‘breking van die
brood’ wat deel uitgemaak het van die vroeë Kerk se geloofservaring. Dit
is duidelik dat dié gebeure van Witte Donderdag, reeds van Jesus se tyd

44
af, sigbare spore dra van ‘n liturgiese ‘gevoeligheid’. Hierdie vroeë vorm
van die liturgie was dus gegrond op die Ou Testamentiese tradisie wat nou
nuwe lewe gekry het om by dit wat die vroeë Christene geweet en geglo
het in te pas – die Paasgebeure (Christus se opstanding uit die dood) was
die nuwe konteks waarin hierdie vieringe plaasgevind het.
48. Soos die vrou wat vir Jesus in Betanië gesalf het, was die Kerk nog
nooit bang om net haar beste vir die Here te gee nie: om die Kerk se
verwondering en aanbidding van dié onmeetlike geskenk van die
Eucharistie uit te druk was en is net die beste goed genoeg. Net soos die
Here se eerste dissipels opdrag gegee is om die ‘Bovertrek’ gereed te
maak, het die Kerk dit nog altyd as haar plig geag om deur die eeue heen
en deur haar ontmoeting met verskillende kulture, die Eucharistie te vier op
‘n wyse wat dié groot Geheimenis waardig is. Die Christelike liturgie is
gebore uit Jesus se eie woorde en gebare en rus op die rituele erfenis van
die Joodse geloof. Sou ons mense egter ooit ‘n waarlik gepaste middel kon
ontwerp om uitdrukking te gee aan ons ontvangs van die gawe van
Homself wat die goddelike Bruidegom voortdurend aanbied aan sy Bruid,
die Kerk – dié offer wat vir eens en altyd aan die kruis volbring is en deur
die Kerk as Voedsel aan opeenvolgende generasies van gelowiges gegee
word? Alhoewel die idee van ‘n ‘feesmaal’ ‘n sekere familiariteit suggereer
het die Kerk nog nooit aan die verleiding toegegee om hierdie ‘intimiteit’
met haar Bruidegom op banale wyse uit te druk nie – dit sou so wees as ons
sou vergeet dat Hy ook die Here van die Kerk is en dat dié feesmaal altyd
‘n offermaal is wat geteken word deur sy bloed wat op Golgota uitgestort
is. Die Eucharistiese Feesmaal is waarlik ‘n ‘heilige’ maaltyd waarin die
eenvoud van die tekens die onpeilbare diepte van die heiligheid van God
verberg: O sacrum convivium, in quo Christus sumitur! Die brood wat op ons
altare gebreek word, hierdie panis angelorum – die brood van die engele -
word ons aangebied; ons wat eintlik maar pelgrims op die paaie van
hierdie wêreld is. Ons durf nie hierdie brood van die engele nader tensy
ons nie dieselfde nederigheid het wat die hoofman oor honderd in die
Evangelie gehad het nie: ‘Here, ek is nie waardig dat U onder my dak inkom
nie’ (Matt. 8:8; Luk. 7:6).
49. Diep onder die indruk van hierdie verhewe Geheimenis begryp ons
hoe die Kerk se geloof in die Eucharistiese Geheimenis deur die geskiedenis
uitdrukking gevind het nie alleen in die vereiste dat ons innerlike
ingesteldheid eerbiedig moet wees nie, maar ook in die uiterlike vorme van
ons erediens, wat bedoel is om die grootsheid van die gebeurtenis wat ons

45
vier, te onderstreep en te beklemtoon. Stap vir stap het daar deur die
eeue ‘n raamwerk van voorskrifte en reëls ontwikkel wat betrekking het op
die Eucharistiese Liturgie. Hierdie reëls neem die verskillende wettige
Kerklike tradisies in ag. Op dieselfde wyse het die Kerk ‘n ryk erfenis van
kuns rondom die Eucharistiese Liturgie ontwikkel. Argitektuur,
beeldhoukuns, skilderkuns en musiek het, geraak deur hierdie Christelike
Geheimenis, in die Eucharistie ‘n direkte en indirekte bron van inspirasie
gevind.
Die boukuns/argitektuur was byvoorbeeld getuie van die oorgang – toe
die historiese situasie dit moontlik gemaak het – van die eerste plekke waar
die Eucharistie in die domus (huise) van Christelike families gevier is tot die
plegtige basilieke van die vroeë eeue, tot die indrukwekkende katedrale
van die Middeleeue en tot die kerke, groot en klein, wat geleidelik regoor
die wêreld gebou is. Die ontwerp van die altare en tabernakels in die
kerkinterieurs was dikwels nie bloot as gevolg van kunssinnige inspirasie nie
maar deur ‘n helder begrip van die Geheimenis wat daar gevier word.
Dieselfde sou ‘n mens van gewyde musiek kon sê – hier hoef ‘n mens maar
net aan die geïnspireerde Gregoriaanse melodieë te dink en die magdom
groot komponiste wat probeer het om reg te laat geskied aan die
liturgiese tekste van die Heilige Mis. En sien ‘n mens nie op die gebied van
Kerklike voorwerpe en liturgiese gewade ‘n geweldige hoeveelheid
kunstige werke nie, vanaf die produkte van ‘n goeie vakman tot ware
kunswerke?
Dit is inderdaad so dat net soos die Eucharstie vorm gee aan die Kerk en
spiritualiteit, die Eucharistie ook ‘n kragtige invloed uitoefen op die gebied
van ‘kultuur’, veral op estetiese vlak.
50. In hul aanbidding van hierdie grootse Geheimenis het daar op rituele
en estetiese vlak nog altyd ‘n tipe gesonde ‘wedywering’ bestaan tussen
die Christene van die Weste en van die Ooste. Hoe sou ons die Here nie
dankbaar kan wees nie vir die besonderse bydrae tot die Christelike kuns
wat die Grieks-Bisantynse tradisie en Slawoniese kulture op die gebied
van die bou- en skilderkuns gelewer het? In die Ooste het die gewyde kuns
‘n opmerklike sterk gevoel vir die Geheimenis behou. Hier het kunstenaars
die gewyde kunswerke wat hulle geskep het nie as ‘n uitdrukking van hul
eie talente gesien nie maar as ‘n geloofsdiens. Die gewyde kuns van
hierdie mense lewer dan ook bewys dat dit vir hulle nie om blote tegniese

46
vaardigheid gegaan het nie maar om ‘n leergierige ontvanklikheid vir die
inspirasie van die Heilige Gees.
Die skitterende argitektuur en mosaïekwerk van die Christelike Ooste en
Weste vorm ‘n erfenis wat aan alle gelowiges behoort; hierdie gewyde
kunswerke dra in hulself ‘n hoop, selfs ‘n belofte van Kerkeenheid - daardie
gewenste volheid van gemeenskap in geloof en viering. Hierdie
veronderstel en vereis, soos in Roebljev se beroemde ikoon van die
Drie-eenheid, ‘n Kerk wat ten diepste Eucharisties is en waarin die
aanwesigheid van die Geheimenis van Christus in die gebroke brood as’t
ware onderdompel word in die uitspreeklike eenheid van die Drie
Goddelike Persone, om so van die Kerk self ‘n ‘ikoon’ van die Drie-eenheid
te maak.
Binne hierdie konteks van ‘n kuns wat in al sy elemente gerig is op die
uitdrukking van die betekenis van die Eucharistie soos omskryf is deur die
Kerk se leerstellinge, moet daar aandag gegee word aan die norme wat
die bou en versiering van gewyde geboue reguleer. Soos die geskiedenis
laat sien en ek benadruk het in my Brief aan kunstenaars, 100 het die Kerk
nog altyd baie ruimte gelaat vir die kreatiwiteit van kunstenaars. Gewyde
kuns moet homself egter altyd onderskei deur sy vermoë om op gepaste
wyse uitdrukking te gee aan die Geheimenis van ons Christelike geloof,
soos vervat in die leerstellinge van die Kerk en in ooreenstemming met die
pastorale riglyne wat deur die bevoegde Kerklike gesag uitgevaardig is.
Hierdie norm geld sowel vir die beeldende kunste as vir gewyde musiek.
51. Die ontwikkeling van gewyde kuns en van liturgiese beginsels wat in
die lande met ‘n ou Christelike erfenis plaasgevind het vind nou ook plaas in
wêrelddele waar die Christendom jonger is. Hierdie benadering is juis
gekies deur die Tweede Vatikaanse Konsilie om gepaste en gesonde
‘inkulturasie’ aan te moedig. By my talle pastorale besoeke oor die hele
wêreld het ek die groot lewenskrag gesien waarmee die Eucharistie gevier
kan word en waartoe die vorme, style en intuìsies van die verskillende
kulture ‘n bydrae gelewer het. Deur aanpassing aan die veranderende
omstandighede van tyd en plek bied die Eucharistie voedsel, nie alleenlik
100 vgl. Johannes Paulus II, Brief aan kunstenaars (4 April 1999).

47
aan individue nie, maar aan hele volke, en so omvorm die Eucharistie
kulture wat deur die Christendom geïnspireer word.
Dit is egter nodig dat dié belangrike aanpassingswerk gedoen word met ‘n
voortdurende besef van die onuitspreeklike Geheimenis van ons geloof:
elke generasie word uitgedaag om homself teen hierdie Geheimenis te
meet. Hierdie ‘skat’ is te belangrik en kosbaar om deur eksperimentasie of
praktyke wat ingevoer word sonder die nodige goedkeuring deur die
bevoegde Kerklike outoriteite verarm of deur kompromisse afgewater te
word. Die sentrale plek wat die Eucharistiese Geheimenis inneem vereis
bowendien dat enige hersiening slegs met die nodige goedkeuring van en
in noue samewerking met die Heilige Stoel deurgevoer mag word. Soos ek
geskryf het in my postsinodale Eksortasie Ecclesia in Asia: ‘samewerking met
die Heilige Stoel is van wesenlike belang, want die Heilige Liturgie is die
uitdrukking en viering van één geloof wat deur almal bely word, die Liturgie is
die erfgoed van die hele Kerk en dus nie iets wat deur plaaslike Kerke, apart
van en buite die Universele Kerk, vasgestel word nie.’ 101
52. Dit alles behoort dit duidelik te maak hoe groot die
verantwoordelikheid is wat priesters dra vir die viering van die Eucharistie.
Dit is die verantwoordelikheid van priesters om in persona Christi die
Eucharistieviering te lei en getuienis te gee en ‘n diens van
kommunie/eenheid te lewer, nie alleen vir die gemeente wat direk
deelneem aan die betrokke viering nie, maar ook vir die hele Kerk wat
deel uitmaak van elke Eucharistie. ‘n Mens betreur die feit dat daar, veral
in die jare wat gevolg het, op die postkonsiliêre liturgiese hervorming, as
gevolg van ‘n misleide gevoel van kreatiwiteit en aanpassing, ‘n aantal
misbruike was wat vir baie gelowiges groot verdriet veroorsaak het. ‘n
Sekere reaksie teen ‘formalisme’ het sommiges, veral in bepaalde streke,
daartoe gebring om die ‘vorme’ wat die Kerk se groot liturgiese tradisie en
haar Leergesag (magisterium) gekies het, as nie-bindend te beskou en om
nie-goedgekeurde vernuwinge in te voer wat soms heeltemaal onvanpas
was.
101 Johannes Paulus II, Postsinodale Eksortasie Ecclesia in Asia (6
November 1999), 22.

48
Ek ag dit daarom my plig om u dringend daarop te wys dat al die
liturgiese norme vir die viering van die Eucharistie getrou nagekom moet
word. Hierdie norme vorm ‘n konkrete uitdrukking van die outentieke
Kerklike natuur van die Eucharistie: dit is die diepste betekenis van dié
norme. Liturgie is nooit die persoonlike eiendom van enigiemand nie – dit is
nie die persoonlike eiendom van die selebrant of van die gemeente waarin
dié Geheimenis gevier word nie. Die Apostel Paulus moes skerp woorde rig
aan die gemeente in Korinte vanweë die ernstige tekortkominge in hul
viering van die Eucharistie – hierdie tekortkominge het gelei tot afskeidings
(schismata) en die totstandkoming van faksies (haereseis) binne die
gemeente (vgl. 1 Kor. 11:17-34). Ons tyd vra na ‘n hernude besef van en
waardering vir die liturgiese norme as ‘n weerspieëling en ‘n getuienis van
die een Universele Kerk wat teenwoordig gemaak word in elke viering van
die Eucharistie. Priesters wat trou die Heilige Mis vier volgens die liturgiese
norme en gemeentes wat hulself berus by dié norme toon daardeur hul
liefde vir die Kerk. Juis om hierdie diepere betekenis van die liturgiese
norme beter te verduidelik het ek die bevoegde instansies binne die
Romeinse Kurie gevra om ‘n dokument hieroor voor te berei, met inbegrip
van juridiese voorskrifte. Niemand mag die Geheimenis wat in ons hande
gegee is geringskat nie: hierdie Geheimenis is te groot om deur mense op
‘n ligsinnige wyse behandel te word, sonder eerbied vir Heiligheid en
Universaliteit hiervan.

49
H OOFSTUK SES
IN DIE SKOOL VAN MARIA,
DIE VROU VAN DIE EUCHARISTIE
53. Wanneer ons die intieme verhouding, wat die Kerk met die Eucharistie
verbind, in sy volle rykdom wil herontdek, kan ons nie Maria, Moeder en
model van die Kerk, vergeet nie. In my Apostoliese Brief Rosarium Virginis
Mariae het ek na die Heilige Maagd verwys as ons Lerares by ons
kontemplasie van die gelaat van Christus. Onder die Ligryke Geheimenisse
van die Rosekransgebed het ek die instelling van die Eucharistie ingesluit. 102
Maria kan ons na hierdie Allerheiligste Sakrament lei omdat sy ‘n diep
verhouding daarmee het.
Dit mag met die eerste oogopslag lyk asof hierdie tema nie in die
Evangelie teruggevind kan word nie. In die verslag oor die instelling van
die Eucharistie op die aand van Witte Donderdag word Maria nêrens
vermeld nie. Tog weet ons dat sy by die apostels wie wat ‘één van hart’
(vgl. Hand. 1:14) gebid het in daardie eerste Christen gemeenskap wat ná
die Hemelvaart in afwagting op Pinkster bymekaar gekom het. Maria
moes sekerlik aanwesig gewees het by die Eucharistie vieringe van die
eerste generasie Christene, wie trou was aan die ‘breking van die brood
(Hand. 2:42). Naas haar deelname aan die Eucharistiese maaltyd kan die
verhoudig van Maria tot die Eucharistie wel indirek afgelei word uit haar
innerlike houding. Met haar hele lewe is Maria ‘n vrou van die Eucharistie.
Die Kerk, wat na Maria opsien as haar oerbeeld (unieke model), word
daartoe geroep om haar in haar verhouding tot hierdie Heiligste
Geheimenis na te volg.
54. Mysterium fidei’ Die Eucharistie is ‘n Geheimenis van die geloof, iets
wat ons begrip te bowe gaan, en iets wat ons slegs kan leer verstaan deur
ons totale oorgawe aan die woord van God. Wie beter as Maria om ons
102 vgl. Rosarium Virginis Mariae, 21.

50
hierin by te staan? Wanneer ons Christus se handeling by die Laaste
Avondmaal herhaal gehoorsaam ons sy opdrag: ‘Doen dit tot my
gedagtenis’ (Luk. 22:19). Terselfdertyd aanvaar ons ook die uitnodiging
van Maria om Hom sonder aarseling te gehoorsaam: ‘Net wat Hy vir julle
sê, moet julle doen’ (Joh. 2:5). Met dieselfde moederlike sorg, wat sy by die
huwelik van Kana openbaar het, sê Maria as’t ware ook vir ons: ‘Aarsel nie,
vertrou op die woorde van my Seun. As Hy in staat was om water in wyn te
verander, kan Hy ook uit brood en wyn sy Liggaam en Bloed maak, en deur
hierdie Geheimenis aan ons gelowiges die lewende gedagtenis van sy Pase
skenk, om so vir ons die ‘Brood van die Lewe’ te word.’
55. In ‘n sekere sin het Maria haar Eucharistiese geloof reeds voor die
instelling daarvan beleef en dit deur die feit dat sy haar maagdelike skoot
vir die Menswording van die Woord van God aangebied het. Terwyl die
Eucharistie vooruitwys na die Lyding en Opstanding van Christus staan die
Eucharistie ook in kontinuïteit met die Menswording. Maria ontvang by die
Aankondiging die Seun van God in die liggaamlike werklikheid van sy
Liggaam en Bloed. Op hierdie wyse antisipeer sy in ‘n sekere sin dit wat
sakramenteel met elke gelowige gebeur, wanneer ons onder die
tekens/gedaantes van brood en wyn die Liggaam en Bloed van die Here
ontvang.
Gevolglik is daar ‘n diep ooreenkoms tussen Maria se Fiat (…laat dit met
my gebeur…) op die engel se boodskap en die Amen (dit is so) wat elke
gelowige uitspreek wanneer hy of sy die Liggaam van die Here ontvang.
Maria is gevra om te glo dat Hy, wat sy ontvang het ‘deur die werking van
die Heilige Gees die Seun van God’ is (vgl. Luk. 1:30-35). In kontinuïteit met
die geloof van die Maagd word ons in die Eucharistiese Geheimenis gevra
om te glo dat Jesus Christus, die Seun van God en die Seun van Maria, met
sy hele goddelike en menslike wese, teenwoordig is onder die tekens van
brood en wyn.
‘Salig is sy wat geglo het…’ (Luk. 1:45): in die Geheimenis van die
Menswording loop Maria ons vooruit in die Eucharistiese geloof van die
Kerk. By haar besoek aan Elisabet het sy die Vleesgeworde Woord in
haar skoot gedra en was sy in ‘n sekere sin ‘n ‘tabernakel’ – die eerste
‘tabernakel’ in die geskiedenis – waarin die Seun van God, nog onsigbaar
vir die oë van die mense, Hom laat aanbid het deur Elisabet. Christus se lig
is toe ‘uitgestraal’ deur die oë en stem van Maria. Die ekstase van Maria se
gesig toe sy vir die eerste keer die pasgebore Jesus aanskou het en

51
waarmee sy Hom in haar arms vasgehou het is dié ongeëwenaarde model
van liefde, waardeur ons onsself moet laat inspireer, elke keer as ons
Heilige Kommunie gaan ontvang.
56. Deur haar hele lewe, nie net op Golgota nie, het Maria aan Christus se
sy die offerdimensie van die Eucharistie haar eie gemaak. Toe sy haar
Kind Jesus na die Tempel in Jerusalem gebring het om Hom ‘tot beskikking
van die Here te stel’ (Luk. 2:22, NV), het sy gehoor hoe die bejaarde Simeon
profeteer dat hierdie kind ‘n ‘teken wat weerspreek sal word’ sou wees, en
dat ‘n swaard haar eie hart sou deurboor (vgl. Luk. 2:34-35). Reeds hier
word die tragedie van die kruisiging van haar Seun aangekondig en gooi
die Stabat Mater van Maria aan die voet van die kruis in ‘n sekere sin sy
lang skaduwee vooruit. In haar daaglikse voorbereiding op Golgota kon
Maria iets van ‘n ‘geantisipeerde Eucharistie’ ervaar, wat ‘n mens moontlik ‘n
‘geestelike Kommunie’ sou kon noem. ‘n Geestelike Kommunie van verlange
en opoffering, wat sy hoogtepunt sou vind in Maria se eenheid met haar
Seun in sy lyding. Hierdie geestelike Kommunie van Maria sou ná Pase tot
uitdrukking kom in haar deelname aan die Eucharistie wat die apostels sou
vier as gedagtenis aan daardie lyding. Wat moes Maria gevoel het, toe
sy uit die mond van Petrus, Johannes en Jakobus en die ander apostels die
woorde hoor wat by die Laaste Avondmaal gespreek is: ‘Dit is my liggaam
wat vir julle gegee word…’ (Luk. 22:19)? Die Liggaam wat vir ons
oorgelewer is en werklik aanwesig gemaak word onder die sakramentele
tekens was dieselfde Liggaam wat sy in haar skoot ontvang het! Vir Maria
moes die ontvangs van die Eucharistie in ‘n sekere sin ‘n hernude
verwelkoming in haar skoot gewees het van daardie hart wat saam met
haar hart geklop het en ook ‘n nuwe belewenis van dit wat sy aan die voet
van die Kruis deurgemaak het.
57. ‘Doen dit tot my gedagtenis’ (Luk. 22:19). In die ‘gedagtenis’ van
Golgota is alles aanwesig wat Christus met sy lyding en dood bewerkstellig
het. Dit beteken, dat alles wat Christus teenoor sy Moeder vir ons heil
gedoen het ook aanwesig is. Hy vertrou haar toe aan sy geliefde dissipel
en, in hom, gee Hy haar aan elkeen van ons: ‘Vrou, dáár is u seun!’. Aan
elkeen van ons sê Hy ook: ‘Dáár is jou moeder!’ (vgl. Joh. 19:26-27).
Die gedagtenis van Christus se dood wat ons in die Eucharistie beleef,
beteken ook dat Hy ons voortdurend aan sy Moeder gee. Dit beteken dat
ons telkens opnuut – soos die geliefde dissipel Johannes – dié een moet
aanvaar wat Christus ons as Moeder gee. Dit beteken ook dat ons onsself

52
daartoe verbind om gelykvormig aan Christus te word en om dit te doen
moet ons onsself inskryf in die skool van Maria sodat sy ons kan begelei.
Maria is met die Kerk en as Moeder van die Kerk in elke Eucharistieviering
aanwesig. Soos die Kerk en die Eucharistie ‘n onskeibare eenheid vorm, so
vorm Maria en die Eucharistie ook ‘n onskeibare eenheid. Daarom was die
gedagtenis aan Maria, vanaf die vroegste tyd af altyd ‘n onderdeel
gewees van die Eucharistievieringe in die Kerke van die Ooste en die
Weste.
58. In die Eucharistie word die Kerk volledig verenig met Christus en sy
Offer – die Kerk maak dié waarheid in die gees van Maria haar eie.
Hierdie waarheid kan dan dieper verstaan word wanneer ons die Lofsang
van Maria (die Magnificat) in sy Eucharistiese sin herlees. Net soos die
Lofsang van Maria is die Eucharistie in die eerste plek ‘n lof- en
danksegging. Toe Maria uitroep: ‘My hart besing die grootheid van die
Here, my gees het hom in God, my Redder, verbly’, (Luk. 1:46-47) het sy
alreeds Jesus in haar skoot gedra. Sy loof die Vader ‘deur’ Jesus, maar sy
loof Hom ook ‘in’ Jesus en ‘met’ Jesus. Hierdie is presies die ware
‘Eucharistiese houding’.
Tegelykertyd gedenk Maria die wonderbare dade van God in die
heilsgeskiedenis, ooreenkomstig sy belofte aan ons voorouers (vgl. Luk.
1:55), en verkondig sy die alles-oortreffende wonder van die verlossende
Menswording. In die Magnificat vind ‘n mens ook uiteindelik die
eskatologiese spanning wat in die Eucharistie aanwesig is. Telkens
wanneer die Seun van God Homself in die ‘armoedige’ sakramentele tekens
van brood en wyn aan ons toon, ontkiem daar in ons wêreld die sade van
die nuwe geskiedenis, waarin ‘maghebbers onttroon’ word en ‘geringes
verhoog’ word (vgl. Luk. 1:52). 103 Maria besing hierdie ‘nuwe hemel’ en
‘nuwe aarde’, waarna die Eucharistie ons vooruitwys. In die Eucharistie vind
‘n mens in ‘n sekere sin die program vir hierdie nuwe hemel en aarde. Die
Magnificat druk die spiritualiteit van Maria uit en hierdie spiritualiteit is vir
ons ‘n groot en nuttige hulpmiddel om die Eucharistiese Geheimenis te
beleef. Die Eucharistie is aan ons gegee sodat ons lewe, net soos dié van
Maria, geheel en al ‘n Magnificat kan word.
103 Alle aanhalings uit die Magnificat is geneem uit Psalms en
Lofgesange deur Bonaventure Hinwood, OFM (1993).

53
S LOT
59. Ave, verum corpis natum de Maria Virgine! ‘n Paar jaar gelede het ek
die vyftigste herdenking van my priesterwyding gevier. Vandag ervaar
ek die genade om aan die Kerk hierdie Ensikliek aan te bied oor die
Eucharistie en dit op die Witte Donderdag wat in die vyf-en-twintigste jaar
van my Petrynse diens val. Soos ek dit doen is my hart gevul met
dankbaarheid. Vir meer as ‘n halwe eeu lank, van die 2de November
1946 toe ek my eerste Heilige Mis opgedra het in die kriptus van St.
Leonardus in die Wawel-katedraal van Krakau, was my oë elke dag gerig
op die hostie en die kelk, waarin tyd en ruimte in ‘n sekere sin ‘ineenkrimp’
en die drama van Golgota weer lewendig voorgestel word en sy
geheimvolle ‘gelyktydige’ teenwoordigheid gemanifesteer word. Elke dag
was my geloof in staat gewees om in die gekonsekreerde brood en
gekonsekreerde wyn die Goddelike Pelgrim te herken wat Homself
aangesluit het by sy twee dissipels op pad na Emmaüs en hul oë geopen het
vir sy lig en hul harte geopen het vir sy nuwe hoop (vgl. Luk. 24:13-35).
Veroorloof my, liewe broers en susters, om met diep emosie my eie
getuienis te gee van my geloof in die Allerheiligste Eucharistie, sodat ek my
by u geloof kan voeg en dit versterk. Ave, verum corpus natum de Maria
Virgine, vere passum, immolatum, in cruce pro homine! Hier is die skat van die
Kerk, die hart van die wêreld, die belofte van ‘n vervulling waarna elke
mens, selfs onbewustelik, hunker. Hierdie is waarlik ‘n groot Geheimenis
wat alles oortref en die vermoë van ons gees op die proef stel om verder te
gaan as wat die oë kan sien. Hier skiet ons sintuie te kort: visus, tactus,
gustus in te fallitur, in die woorde van die gesang Adoro te devote; maar
alleen die geloof, gewortel in die woord van Christus wat deur die apostels
aan ons oorgelewer is, is vir ons voldoende. Laat my toe, om soos Petrus
aan die einde van die Eucharistiese uiteensetting in die Evangelie van
Johannes, nog eenmaal aan Christus te vra, namens die hele Kerk en
namens elkeen van u: ‘Here, na wie toe sal ons gaan? U het die woorde van
die ewige lewe.’ (Joh. 6:68).
60. By die daeraad van hierdie derde millenium, word ons, die kinders van
die Kerk, daartoe opgeroep om met hernude geesdrif die reis van die
Christelike lewe te onderneem. Soos ek geskryf het in my Apostoliese Brief

54
Novo millennio inuente: ‘gaan dit nie daarom om ‘n ‘nuwe program’ uit te dink
nie. Die program bestaan alreeds van die begin af en dit is te vinde in die
Evangelie en in die lewende Tradisie. Uiteindelik lê die kern van dié program in
Christus Self – Hy wat geken, bemin en nagevolg moet word sodat ons in Hom
die lewe van die Drie-enige God mag leef, en met Hom die geskiedenis kan
omvorm en tot voleinding kan bring in die hemelse Jerusalem.’ 104 Die
verwerkliking van dié program van hernude impetus in die Christelike lewe
loop deur die Eucharistie.
Elke strewe na heiligheid, elke aksie wat gerig is op die vervulling van die
sending van die Kerk, elke uitvoering van pastorale planne moet die
noodsaaklike krag put uit die Eucharistiese Geheimenis en daarop gerig
wees as die hoogtepunt van alle handeling. In die Eucharistie vind ons
Jesus. In die Eucharistie is Jesus se offer van verlossing vir ons ‘n realiteit. In
die Eucharistie ontmoet ons Jesus se Opstanding, ontvang ons die gawe van
die Heilige Gees, en kan ons in gehoorsaamheid en liefde teenoor die
Vader aanbid. As ons die Eucharistie verwaarloos, hoe sou ons ooit ons eie
tekortkominge oorkom?
61. Die Eucharistiese Geheimenis – offer, teenwoordigheid, maaltyd –
verdra nie reduksie of eksploitasie nie. Hierdie Geheimenis moet in sy
geheel ervaar word: in sy viering as fees, in dié intieme tweegesprek met
Jesus, wat plaasvind nadat ‘n mens Hom in die Heilige Kommunie ontvang
het; ook in ‘n mens se biddende bepeinsing by die Eucharistiese
Aanbidding buite die Heilige Mis. So word die Kerk stewig opgebou en
word sy wat sy werklik is: één, heilig, katoliek en apostolies: volk, tempel
en familie van God; liggaam en Bruid van Christus, besiel deur die Heilige
Gees; die universele heilsakrament en hiërargies geordende gemeenskap.
Die weg wat die Kerk aflê in hierdie eerste jare van die derde millennium is
ook ‘n weg van hernude ekumeniese inset. Die laaste jare van die tweede
millennium, wat hul hoogtepunt gehad het in die groot Jubileum, het ons in
dié rigting gedryf, deurdat alle gedooptes aangespoor is om die gebed
van Jesus te beantwoord ‘ut unum sint’ (sodat hulle een kan wees) (Joh.
17:11). Hierdie weg is lank en vol hindernisse wat ons menslike kragte te
bowe gaan, maar ons het die Eucharistie, en in die Eucharistiese
104 Novo millennio inuente, 29.

55
teenwoordigheid kan ons in die diepte van ons hart dieselfde woorde hoor
wat die profeet Elia gehoor het: ‘Staan op, eet; anders is die pad vir jou te
veel’. (1 Kon. 19:7). Dit is werklik asof hierdie woorde aan ons gerig is.
Die Eucharistiese skat, wat die Here tot ons beskikking gestel het, gee ons
vleuels op pad na ons einddoel: volle deelname aan hierdie skat met alle
broers en susters met wie ons in ons gemeenskaplike doop verbind is. Om
hierdie skat egter nie te verkwis nie, is dit noodsaaklik dat ons dié vereistes
eerbiedig wat voortkom uit dié feit dat hierdie die Sakrament van die
gemeenskap in die geloof en in die apostoliese suksessie is.
Deur aan die Eucharistie al die eer te gee wat dit toekom en deur met groot
aandag oor die Eucharistie te waak sodat niks die dimensie of aanspraak
daarvan sal verminder nie is ‘n bewys dat ons werklik bewus is van die
grootheid van hierdie gawe. Vanaf die eerste eeue af getuig die
ononderbroke waaksaamheid van die Christelik gemeenskap met
betrekking tot die bewaring van hierdie ‘skat’ van die waarde daarvan.
Gedrewe deur die liefde bekommer die Kerk haar daaroor om, sonder om
maar een fragment van ons geloof in die Geheimenis van die Eucharistie en
die leerstelling daaroor prys te gee, dié geloof aan die volgende
Christelike generasies deur te gee. Daar bestaan geensins enige gevaar
dat ons sorg oor dié Geheimenis oordryf kan word nie, aangesien ‘hierdie
Sakrament die hele Geheimenis van ons verlossing saamvat’ 105
62. Dierbare broers en susters, laat ons deel word van die die skool van
die heiliges, die groot verkondigers van ware Eucharistiese devosie. Deur
die heiliges bereik die teologie van die Eucharistie die volle glans van ‘n
geleefde werklikheid. Die heiliges ‘steek ons aan’ en ‘verwarm’ ons harte.
Laat ons veral luister na die Allerheilige Maagd Maria, in wie die
Eucharistiese Geheimenis Homself meer as in enige ander mens openbaar
het as ‘n Geheimenis van lig. Deur na Maria te kyk herken ons die
veranderende krag van die Eucharistie. In haar sien ons die wêreld wat in
liefde vernuwe is. Wanneer ons Maria beskou as iemand wat met liggaam
en siel in die hemel opgeneem is, sien ons die ‘nuwe hemel’ en ‘nuwe aarde’
oopbreek soos ons dit by die tweede koms van Christus sal aanskou. Die
Eucharistie is hier op aarde die waarborg daarvan en wys vooruit na dié
gebeure: ‘Veni, Domine Iesu!’ (Kom, Here Jesus), (Open. 22:20).
105 Summa Theologiae, III, q. 83, a. 4c.

56
Onder die nederige gedaantes van brood en wyn, wat substansieël in sy
liggaam en bloed verander is, gaan Christus saam met ons as ons krag en
ons voedsel op ons lewenspad en maak Hy van ons getuies van hoop vir
ander. Wanneer ons verstand voor dié Geheimenis sy grense ervaar, tree
ons hart in met begrip, want verlig deur die Heilige Gees, weet ons hart hoe
sy houding moet wees en versink hy in aanbidding en grenslose liefde voor
dié Geheimenis.
Laat ons die gevoelens van St. Thomas van Aquino ons eie maak – hy was ‘n
uitmuntende teoloog en tegelykertyd ‘n passievolle digter oor Christus in
die Eucharistie. Kom ons maak ons siel oop om dié beloofde einddoel van
ons bestaan te oorweeg, dit waarna ons hart hunker in sy dors na vreugde
en vrede:
Bone pastor, panis vere,
Iesu, nostri miserere…
Goeie Herder, ware brood,
Jesus, toon ons u ontferming:
voed ons en lei ons daartoe
om U in die land van die lewendes te aanskou.
U, wat alwetend en almagtig is,
word hier die voedsel van sterflinge,
maak van ons u tafelgaste,
mede-erfgename en medeburgers
van u ewige Ryk.
Gegee te Rome by Sint Petrus, 17 April 2003, Witte Donderdag, in die
vyf-en-twintigste jaar van my pontifikaat, in die Jaar van die Rosekrans.
* Alle aanhalings uit die Heilige Skrif is geneem vanuit die 1953-Vertaling van die Bybel, tensy
anders aangedui.

D · O · U ISBN 1-919962-12 -3
DIE ORATORIUM UITGEWERY