2004/686L - Go!

VOLWASSENENONDERWIJS 

Organisatie: Lineaire opleiding 

Onderwijsvorm: HOSP 

Duur: 3-jarige cyclus 

Categorie: Technisch 

Opleiding: Chemie en kunststoffentechnologie 

(1 e , 2 e en 3 e jaar) 

Aantal lestijden: 12 lestijden/week 

Nummer GO 2004/686L 

(vervangt 2003/631L) 

Nummer Inspectie: 03-04/1142/G 

(vervangt 02-03/562/G)

HOSP 

opleiding: chemie- en kunststoffentechnologie 

vak: anorganische chemie 

1e jaar

OSP – HOKT – Afdeling Chemie & Kunststoffentechnologie 1 

Anorganische chemie (1 ste leerjaar : 2 lestijden/week) 

INHOUD 

visie...........................................................................................................................................................2 

beginsituatie .............................................................................................................................................3 

algemene doelstellingen...........................................................................................................................4 

leerplandoelstellingen/leerinhouden.........................................................................................................5 

methodologische wenken.......................................................................................................................12 

pedagogisch-didactische wenken ..........................................................................................................12 

didactische hulpmiddelen .......................................................................................................................12 

evaluatie .................................................................................................................................................13 

bibliografie ..............................................................................................................................................14



VISIE 

Specifiek 

Anorganische Chemie is het basisvak bij uitstek wat chemie betreft. Naast basisaspecten van de chemie 

wordt er een inzichtelijk overzicht gegeven van de chemie. In dit vak verwerven de cursisten inzicht in de 

relaties die bestaan tussen de verschillende onderdelen van de chemie. 

Algemeen 

Het betreft een driejarige opleiding, a rato van 12 lestijden per week op een 40 weken basis, waarin naast 

de vereiste wetenschappelijke achtergrond vooral aandacht wordt besteed aan de specifieke 

kunststofverwerkingtechnieken. 

De opleiding heeft een opbouwend karakter. In het eerste jaar, gemeenschappelijk georganiseerd met 

Biotechnologie (BIO), wordt basiskennis aangeboden met een klein deel toepassingsgerichte kennis. 

In het tweede jaar is er nog een gemeenschappelijke stam met BIO wat betreft de basiskennis, maar 

wordt een ruimer deel besteed aan het verwerven van toepassingsgerichte kennis. 

Het derde jaar is volledig toepassingsgericht. 

De afgestudeerden van het OSP – HOKT opleiding Chemie & Kunststoffentechnologie worden opgeleid 

voor functies die zich situeren in het middenkader. Deze functies situeren zich in de eerste plaats op het 

uitvoerende niveau met een grote mate van zelfstandigheid. In een latere fase kunnen beleidsfuncties en 

controlefuncties uitgeoefend worden. 

Het werkveld van de Chemie & Kunststoftechnoloog uit het Technisch Hoger Onderwijs van het Korte 

Type is het functioneren in een zelfstandig laboratorium of een met de productie verbonden laboratorium 

en/of een productieomgeving. Zijn werkterrein situeert zich vnl. in bedrijven behorende tot de sector 

kunststoffen, kunststofverwerking, kunststofproductie , basischemie of katalysatorproductie. 

Voor het uitoefenen van zijn functie zal de Chemie & Kunststoftechnoloog uit het Technisch Hoger 

Onderwijs van het Korte Type een grondige kennis van het ontwerpen van kunststoffen, de rheologie van 

kunststoffen, kunststofvormgeving, kunststofverwerking & matrijzen en chemie der kunststoffen 

combineren met een uitgebreide kennis van analytische, organische en fysicochemie gekoppeld aan een 

basiskennis toegepaste mechanica en sturingen. Daarnaast beschikt de Chemie & Kunststoftechnoloog 

uit het Technisch Hoger Onderwijs van het Korte Type over een inzichtelijke vaardigheid in 

analysetechnieken, scheidingstechnieken en productietechnieken. 

De opleiding besteedt ook bijzondere aandacht aan kwaliteitscontrole, veiligheid, hygiëne en 

milieuaspecten. Tijdens de opleiding wordt aandacht besteed aan de mogelijke implicaties die een 

chemische, kunststofproducerende en verwerkende bedrijvigheid met zich meebrengt op 

maatschappelijk, ethisch en ecologisch gebied. 

De Chemie & Kunststoftechnoloog uit het Technisch Hoger Onderwijs van het Korte Type zal niet alleen 

beschikken over een strikt chemische en kunststoftechnologische kennis, maar zal ook gegevens kunnen 

verwerken, kunnen rapporteren en literatuurgegevens en handleidingen kunnen lezen en verwerken. 

De Chemie & Kunststoftechnoloog uit het Technisch Hoger Onderwijs van het Korte Type kan werken in 

teamverband.



BEGINSITUATIE 

Specifiek 

Er wordt uitgegaan van het feit dat de cursisten geen specifieke voorkennis hebben. De leerstof wordt 

stelselmatig opgebouwd. 

Algemeen 

De opleiding Chemie & Kunststoftechnologie richt zich tot een zeer breed publiek: tot ieder die 

tewerkgesteld is in de productie, laboratoria, kwaliteitscontrole, milieucontrole, technische of commerciële 

functies. De opleiding biedt eveneens de mogelijkheid om zich na een opleiding op secundair niveau, o.a. 

de richting chemie / wetenschappen, verder te specialiseren. 

Deze technisch-wetenschappelijke opleiding is toegankelijk zonder specifieke chemische vooropleiding. 

In principe kunnen alle cursisten met voldoende aanleg en inzet voor wetenschappen en techniek deze 

opleiding met kans op succes aanvatten en beëindigen. 

Door middel van deze opleiding kan een verdere specialisatie of heroriëntering plaatsvinden wanneer 

reeds een hogere opleiding werd gevolgd. 

Cursisten dienen de nodige persoonlijke kwaliteiten te bezitten om een kans op tewerkstelling in de 

sector van de Chemie & Kunststoftechnologie te verkrijgen.



ALGEMENE DOELSTELLINGEN 

Specifiek 

De cursisten verwerven een grondige basis van de chemie en kunnen relaties leggen tussen de 

verschillende onderdelen van de chemie. 

Algemeen 

De opleiding Chemie & Kunststoftechnologie staat voor een grondige vorming in chemie, 

kunststofproductie en kunststofverwerking, met ruime aandacht voor kunststoftechnologische & 

chemische productietechnieken. Theorie gekoppeld aan praktische oefeningen biedt de cursist een basis 

voor tewerkstelling in laboratoria en bedrijven voor productiecontrole en kwaliteitscontrole, onder meer in 

chemische, kunststofproducerende en kunststofverwerkende bedrijven. 

Cursisten verwerven de vaardigheden om zelfstandig te werken, maar kunnen ook functioneren binnen 

teamverband. Verworven kennis, proefresultaten, testresultaten en literatuurgegevens kunnen d.m.v. 

rapportering medegedeeld worden. 

De afgestudeerden kunnen de verworven kennis en vaardigheden valoriseren in bedrijven georiënteerd 

op kunststoftechnologie. Voor personen die reeds te werk gesteld zijn in de sector biedt het diploma 

promotiemogelijkheden.

OSP – HOKT – afdeling Chemie & Kunststoffentechnologie 5 

Anorganische chemie (1ste leerjaar: 2 lestijden/week) 

LEERPLANDOELSTELLINGEN/LEERINHOUDEN 

De cursisten kunnen 

LEERPLANDOELSTELLINGEN 

1 begrippen definiëren die als basis dienen voor de verdere uitwerking van de cursus. 

de SI-eenheden toepassen. 

LEERINHOUDEN 

1 Inleidende definities 

1.1 Bepalingen stof, materie, lichaam, voorwerp 

1.2 Definitie soorten verschijnselen : chemisch verschijnsel 

1.3 Indelingen van de chemie 

1.4 Massa en gewicht, massa en energie 

1.5 Wet van het massabehoud en het energiebehoud 

1.6 Volume 

1.7 Aggregatietoestanden 

1.8 Homogeen en heterogeen systeem 

1.9 Fase en bestanddeel 

1.10 Mengsels en verbindingen 

1.11 Scheidingsmethoden 

1.12 Zuivere stof en element 

1.13 Enkelvoudige en samengestelde stof 

1.14 Voorkomen van de elementen





2 de chemische aanpak van de bouw van de stof verwerken. 

basisbegrippen voor chemische beschouwingen en berekeningen aangeven. 

specifieke toepassingen verwerken. 

specifieke toepassingen op gassen verwerken. 

3 het periodiek systeem bespreken. 

de gevolgen in verband met het chemisch gedrag der elementen bespreken. 

LEERINHOUDEN 

2 Bouw van de stof 

2.1 Moleculen 

2.2 Atomen 

2.3 Elementen: aantal, namen, andere talen, lijst 

2.4 Symbolen en formules 

2.5 Atoommassa (relatief) en molecuulmassa (relatief) 

2.6 Mol en getal van avogadro 

2.7 Gassen en molaire hoeveelheden 

2.8 Dichtheid 

3 Periodiek systeem 

3.1 Historisch - De tabel van Mendeljev 

3.2 Het periodiek systeem en de elektronenconfiguratie 

3.3 Het moderne periodieke systeem 

3.4 Periodieke eigenschappen 

3.5 Kationen en anionen 

3.6 Atoomstralen en ionenstralen 

3.7 Ionisatie-energie 

3.8 Elektronenaffiniteit





4 uit historische voorbeelden komen tot de moderne visie op de atoombouw en vooral 

de opbouw van de elektronenmantel. 

5 uit de chemische natuur van de elementen de mogelijke soorten bindingen tussen 

de elementen aangeven en hieraan de nodige eigenschappen koppelen. 

LEERINHOUDEN 

4 Voorstelling van het atoom 

4.1 Hypothesen van Bohr 

4.2 Het model van Bohr-Sommerfeld 

4.3 Subniveaus 

4.4 Relatieve energie van de subniveaus 

4.5 Het aantal elektronen per subniveau en hoofdniveau 

4.6 Het magnetisch kwantumgetal 

4.7 Het spinkwantumgetal 

4.8 Pauliverbod en het 'Aufbau-principe' of uitsluitingsprincipe 

4.9 Regel van Hund 

4.10 Voorstelling met vierkante banen 

5 De chemische binding 

5.1 Edelgassen 

5.2 Metalen en niet-metalen en metaalkarakter 

5.3 Elektronegativiteit 

5.4 Ionaire binding : vorming, eigenschappen, kristallografie 

5.5 Smeltpunt, hardheid, geleidend vermogen, oplosbaarheid 

5.6 Toepassingen 

5.7 Covalente binding : zuiver covalent, gemengd covalent 

5.8 Datief covalente binding 

5.9 Eigenschappen covalente binding 

5.10 Waterstofbrug 

5.11 Metaalbinding en metaalrooster 

5.12 Eigenschappen metalen 

5.13 Geleiders en halfgeleiders





6 de namen van de onderscheiden anorganische chemische stoffen aangeven. 

de naamvorming toepassen. 

7 reducties en oxidaties onderscheiden en beschrijven door de passende 

reactievergelijkingen. 

LEERINHOUDEN 

6 Naamvorming anorganische stoffen 

6.1 Namen van de elementen 

6.2 Namen binaire verbindingen 

6.3 Algemene en bijkomende regels 

6.4 Binaire zouten 

6.5 Hydroxiden, binaire zuren, oxiden 

6.6 Ternaire verbindingen en oxozuren 

6.7 Hydraten 

7 Redox 

7.1 Verbranding en oxidatie 

7.2 Zuurstof in de lucht 

7.3 Zuurstof met metalen 

7.4 Verbranden van alkanen 

7.5 Oxidatiebegrip met uitbreiding 

7.6 Oxidatiegetal 

7.7 Reducties 

7.8 Edele, halfedele en onedele metalen 

7.9 Metallurgie en verdringingsreeksen 

7.10 Equivalentmassa 

7.11 Redoxoefeningen





8 de invloeden op de reactiesnelheid evalueren 

een kwantitatieve evaluatie geven van de snelheid van een reactie. 

LEERINHOUDEN 

8 Reactiesnelheid 

8.1 Heterogene en homogene reacties 

8.2 Reactiesnelheid 

8.3 Wet der massawerking 

8.4 Concentratiedaling in functie van de tijd 

8.5 Reactieconstante 

8.6 Orde van een reactie 

8.7 Invloeden op de reactiesnelheid 

8.8 Concentratie 

8.9 Drukverhoging en volumeverkleining 

8.10 Endotherm en exotherm 

8.11 Katalysatoren 

8.12 Verdelingsgraad 

8.13 Invloed van straling 

8.14 Affiniteit van de reagentia





9 het belang van de invloeden op een evenwichtsreactie weergeven en voor sommige 

invloeden ook berekenen. 

LEERINHOUDEN 

9 Evenwichtsreacties 

9.1 Evenwichtsconstante – wet der massawerking voor gassen 

9.2 Bepaling van de evenwichtsconstante 

9.3 Verschuiving van het evenwicht 

9.4 Concentratieverandering – Wet van Le Chatelier 

9.5 Drukverandering of volumeverandering 

9.6 Verandering van de temperatuur 

9.7 Invloed katalysator 

9.8 Splitsingsgraad bij evenwicht 

9.9 Thermische dissociatie 

9.10 Berekeningen voor simpele gasreacties 

9.11 Invloeden op de dissociatiegraad 

9.12 Warmtetoevoer 

9.13 Druk en volumeverandering 

9.14 Specifieke dissociatie-energie 

9.15 Elektrolytische dissociatie of ionisatie 

9.16 Theorie van Arrhenius 

9.17 Invloed oplosmiddel 

9.18 Verdunningswet van Ostwald 

9.19 Zwakke en sterke elektrolyten 

9.20 Activiteit en activiteitscoëfficiënt





10 de soorten energie aangeven die uit een reactie voortkomen. 

de nodige berekeningen uitvoeren om de verschillende grootheden te bepalen. 

LEERINHOUDEN 

10 Energie bij chemische reacties 

10.1 Reactiewarmte Q 

10.2 Energie-inhoud van een systeem 

10.3 Inwendige energie 

10.4 Arbeid 

10.5 Eerste wet van de thermodynamica 

10.6 Activeringsenergie 

10.7 Soorten reactie-enthalpie 

10.8 Enthalpie H 

10.9 Vormingsenthalpie 

10.10 Verbrandingsenthalpie 

10.11 Neutralisatie-enthalpie 

10.12 Bindingsenthalpie 

10.13 Wet van Hess

OSP – HOKT – Chemie & Kunststoffentechnologie 12 


METHODOLOGISCHE WENKEN 

PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN 

Daar veel cursisten in het secundair onderwijs geen of weinig chemie aangeboden krijgen, wordt de 

leerstof vanaf het strikte begin aangegeven om zo het chemisch denken aan te brengen. 

Talrijke numerieke oefeningen helpen de cursisten om een kwantitatief doorzicht te krijgen in de chemie. 

We verliezen niet uit het oog dat er ook een praktisch gedeelte labo gekoppeld is aan de theoretische 

lessen. 

De aangegeven volgorde van de leerstofonderdelen is niet bindend. 

Naast het aanbrengen van theoretische begrippen is het vooral noodzakelijk en de bedoeling om 

technische vaardigheden en attitudes aan te leren. Daarvoor is het aangewezen om theorie en praktijk 

soepel in elkaar te laten vloeien. 

Samenwerking met bedrijven, zeker wat betreft het eindwerk, is een aangewezen middel om zo 

praktijkgericht mogelijk te werken. 

Voor het realiseren van zowel de verticale als de horizontale leerplandoelstellingen is grondig overleg 

tussen de verschillende lesgevers noodzakelijk. 

Met het oog op evaluaties worden in de cursus, waar mogelijk, ook oefeningen ingelast. Oefeningen en 

opdrachten zullen bijdragen tot zelfevaluatie en laten de cursisten toe de eigen tekorten op te sporen en 

zelf bij te sturen. 

De cursussen dienen steeds door te gaan in een aangepast lokaal/laboratorium met de nodige 

voorzieningen: 

• uitgerust voor projecties; 

• met tenminste één goed uitgeruste PC (in de laboratoria) en eventueel internetaansluiting; 

• volledige infrastructuur en apparatuur om (demonstratie)proeven toe te laten. 

DIDACTISCHE HULPMIDDELEN 

Een gedocumenteerde aanschouwelijke cursus die de gehele leerstof bestrijkt 

Er wordt gebruik gemaakt van tabellenboekjes en tabellenhandboeken om de data bij vraagstukken en 

oefeningen op te zoeken. 

Hier is het bezit van een gedetailleerd periodiek systeem der elementen onmisbaar. 

Molecuulmodellen en kristalstructuren worden aangebracht aan de hand van fysische modellen. 

De nodige materialen, apparaten, voorzieningen en producten dienen ter beschikking te staan van 

lesgevers en cursisten om op een veilige manier te kunnen werken. Een bibliotheek met naslagwerken, 

tijdschriften, brochures, technische werken, wetenschappelijke werken en Cd-rom’s dient ter beschikking 

te zijn. 

ICT en e-ducatie (e-learning) zijn middelen die optimaal dienen ingezet te worden om het verwerven en 

verwerken van kennis op een zo breed mogelijke manier mogelijk te maken.



EVALUATIE 

De evaluatie gebeurt door een schriftelijk examen over de geziene leerstof na het beëindigen van de 

lessenreeks.



BIBLIOGRAFIE 

Reeks Chemie Actief (ned) Andries en Co Uitgeverij Pelckmans - Kapellen 

Reeks Chemie (ned) Mortelmans en Co Uitgeverij van In – Lier 

Reeks Chemie in-zicht (ned) Put en Co Uitgeverij Wolters – Leuven 

Reeks Chemie Eenheid (ned) Chalmet en Co Uitgeverij standaard educatieve 

Leerboek der scheikunde (ned) Bockhorst en Co Uitgeverij Wolters-Noordhoff - Groningen 

Reeks Het spel der atomen (ned) Brandt en Co Uitgeverij Plantijn Antwerpen 

Reeks Chemie 2000 (ned) Brandt en Co Uitgeverij Plantijn Antwerpen 

Standaard Chemie (ned) Van Hooydonck Uitgeverij standaard educatieve 

Wetenschappelijk Vademecum (ned) Nachtegael en Co Uitgeverij Pelckmans - Kapellen 

Chemical principles (eng) Zumdahl Uitgeverij D.C.Heath & Co, Lexington 

Certificate Chemistry (eng) Atkinson Uitgeverij Longman – Aylesbury 

College Chemistry (eng) Schaum Uitgeverij McGraw-Hill – New York 

General Chemistry (eng) Whitten en Co Uitgeverij Saunders - New York 

Thinking Chemistry (eng) Lewis en Co Uitgeverij Oxford Press- Oxford 

Chemistry for you (eng) Ryan Uitgeverij Stanley Thornes - London 

Chimie Minérale (fra) Nekrassov Uitgeverij Mir – Moscou 

Chimie (fra) Cessac en Co Uitgeverij Fernand Nathan - Paris

HOSP 


vak: anorganische chemie (oefeningen) 

1e jaar

OSP – HOKT – afdeling: Chemie & Kunststoffentechnologie 1 

Anorganische chemie (oefeningen) (jaar 1: 2 lestijden/week) 

INHOUD 

inhoud.......................................................................................................................................................1 

visie...........................................................................................................................................................2 




methodologische wenken.........................................................................................................................9 

pedagogisch-didactische wenken ............................................................................................................9 

didactische hulpmiddelen .........................................................................................................................9 

evaluatie .................................................................................................................................................10 

bibliografie ..............................................................................................................................................11



VISIE 

Specifiek 

De cursisten die deze reeks practica volgen zijn in staat om op een zelfstandige manier de theoretische 

aspecten van anorganische chemie, algemene en analytische chemie te koppelen aan praktijksituaties in 

het labo. 

Alhoewel heden ten dage heel wat chemische oplossingen commercieel verkrijgbaar zijn en heel wat 

analyses m.b.v. apparatuur worden uitgevoerd, is het toch nuttig en noodzakelijk dat men specifieke 

oplossingen en bepalingen kan maken en uitvoeren door gebruik te maken van de fundamentele 

handelingen en technieken van algemene en analytische chemie. 

Aansluitend bij de stelling uit de vorige paragraaf vormt het kunnen uitvoeren van de overeenkomstige en 

passende berekeningen een cruciaal onderdeel bij de vorming van analisten. 

Algemeen 
















kunststoffen, kunststofverwerking, kunststofproductie, basischemie of katalysatorproductie. 
















teamverband.



BEGINSITUATIE 

Specifiek 

De cursisten dienen de theoretische aspecten van analytische chemie voldoende te kennen en te 

begrijpen. 

Deze leerstof wordt binnen dezelfde opleiding gegeven en het practicum sluit daarop aan. 

Algemeen 















Specifiek 

De cursisten kunnen kwantitatief werken in een laboratorium. 

De cursisten kunnen aangeven wat een standaardstof is en wanneer een standaardoplossing zal gebruikt 

worden om de concentratie van niet-stabiele oplossingen te bepalen. 

Door gebruik te maken van de volumetrie als analysemethode zijn ze in staat stoffen te doseren in 

oplossingen. 

Ze kunnen zowel werken volgens de klassieke methode als gebruikmaken van een pH-meter / 

potentiometer om analyses uit te voeren. 

De cursisten kunnen de belangrijkste aanverwante theoretische basisprincipes illustreren. 

Algemeen 















ANALYTISCHE CHEMIE 



1 het onderscheid maken tussen de verschillende 

laboratoriumtoebehoren die gebruikt worden om vaste stoffen en 

vloeistoffen af te wegen en/of op te lossen. 

de maatapparatuur op een correcte wijze gebruiken. 

2 een vaste stof (NaCl) nauwkeurig afwegen, kwantitatief overbrengen 

in een beker, oplossen en kwantitatief overbrengen en aanlengen in 

een maatkolf. 

het gemiddelde volume bepalen van één druppel NaCl-oplossing die 

d.m.v. een buret aan een erlenmeyer wordt toegevoegd en de 

standaardafwijking en de variatiecoëfficiënt berekenen. 

door gebruik te maken van een analytische balans en een 

weegflesje, het gemiddelde volume bepalen van een pipet en de 

procentuele relatieve fout berekenen. 

3 het onderscheid maken tussen de verschillende definities van 

concentratie. 

de molariteit van een oplossing berekenen. 

de formule gebruikt in volumetrie (f m V = f´m´V´) correct toepassen. 

de juiste kleurindicator kiezen om in volumetrie het equivalentiepunt 

van een reactie zichtbaar te maken. 

de nauwkeurigheid en de juistheid van de gebruikte methoden bij 

analyses aantonen aan de hand van enkele frequent gebruikte 

formules uit de statistiek. 

LEERINHOUDEN 

1 Gebruik van maatapparatuur 

1.1 Analytische balans versus bovenweger 

1.2 Maatkolf versus maatcilinder 

1.3 Erlenmeyers en bekers 

1.4 Pipetten 

1.5 Buret 

2 Kwantitatief werken 

2.1 Analytische balans, beker en maatkolf 

2.2 Gebruik van de buret 

2.3 IJken van een pipet 

3 Volumetrie, concentratie en nauwkeurigheid 

3.1 Massavolumeprocent, massaprocent, volumeprocent en 

ppm 

3.2 Mol en molariteit 

3.3 Het equivalentiepunt en kleurindicatoren 

3.4 Standaardafwijking, variatiecoëfficiënt en relatieve fout





4 een standaardoplossing bereiden uitgaande van een oertiterstof. 

d.m.v. titratie en gebruik van een standaardoplossing (oxaalzuur) een 

NaOH-oplossing heel nauwkeurig stellen. 

een niet-primaire standaardtiterstof (HCl) stellen met een gestelde 

oplossing (NaOH) en de exacte molariteit berekenen. 

5 door gebruik te maken van een gestelde NaOH-oplossing de 

hoeveelheid (gram) azijnzuur in tafelazijn bepalen en het gewichtsvolume-procent 

berekenen. 

de procentische zuiverheid bepalen van technisch azijnzuur en 

berekenen hoeveel gram azijnzuur aanwezig is per liter oplossing. 

6 de dissociatiereacties van een meerwaardig zuur optekenen en de 

betekenis van de zuurconstanten correct verwoorden. 

een fosforzuuroplossing van gekende concentratie titreren tot aan het 

tweede equivalentiepunt en de molariteit berekenen plus de 

hoeveelheid gram fosforzuur aanwezig in de oplossing. 

het verloop van een titratiecurve volgen d.m.v. een pH-meter (mét 

gecombineerde kalomel-glas-elektrode) en door het grafisch uitzetten 

van de titratiecurve m.b.v. het programma Excel de twee 

equivalentiepunten bepalen en de passende berekeningen doen. 

door gebruik van een potentiometrische titratie, de hoeveelheid 

(gram) fosforzuur in cola berekenen. 

7 het reactiemechanisme van de redoxreactie (jodo-jodimetrie) 

toegepast op de analyse van sulfiet in wijn verduidelijken. 

een zetmeelindicator zelf aanmaken. 

d.m.v. een klassieke titratie het sulfietgehalte bepalen voor 1 liter 

witte wijn. 

d.m.v. een potentiometrische titratie (mét Platina-elektrode) het 

potentiaalverloop grafisch uitzetten m.b.v. het programma Excel en 

daaruit het gehalte sulfiet in 1 liter rode wijn berekenen. 

LEERINHOUDEN 

4 Stellen van oplossingen 

4.1 NaOH stellen met Oxaalzuur 

4.2 HCl stellen met NaOH 

5 Doseren van stoffen in oplossing 

5.1 Doseren van azijnzuur in tafelazijn 

5.2 Bepalen van de zuiverheidgraad van ijsazijn 

• Verdunningsmethode 

• Weegmethode 

6 Doseren van een meerwaardig zuren 

6.1 Klassieke volumetrische titratie van fosforzuur 

6.2 Potentiometrische titratie van fosforzuur 

6.3 Bepalen van fosforzuur in cola 

7 Redoxtitraties 

7.1 Analyse van sulfiet in witte wijn 

7.2 Analyse van sulfiet in rode wijn





8 de bufferwerking van een buffer verklaren. 

berekenen hoeveel zuurfractie en zoutfractie nodig is om de buffer te 

maken. 

de pH van de buffer meten en vergelijken met de theoretische 

waarde. 

door het opstellen van een titratiecurve de buffercapaciteit bepalen. 

d.m.v. een klassieke zuurtitratie en basetitratie de concentraties van 

de zuurfractie en de zoutfractie bepalen en vergelijken met de 

theoretische waarden. 

LEERINHOUDEN 

8 Bereiden van een buffer 

8.1 Bereiden van 500 ml 0,02 M acetaatbuffer pH 5 

8.2 De pH-waarde van de buffer controleren 

8.3 De buffercapaciteit controleren 

8.4 De concentratie van de zuurfractie en de zoutfractie 

controleren



ALGEMENE CHEMIE 



9 met kennis van de elementen moleculen opbouwen. 

wegen. 

10 bewijzen dat een sterk zuur een zwak zuur uit zijn zouten verdrijft. 

de zuiverheidgraad van marmer berekenen. 

een proefopstelling maken. 

11 de soort vloeistof bepalen die kan gebruikt worden voor het oplossen van polaire en 

apolaire stoffen. 

het belang van het kristalwater aangeven. 

het warmte-effect aangeven bij ionisatie en hydratatie. 

12 toepassingen op redox maken. 

de eigenschappen van beide zuren opnoemen. 

13 de verschillende aspecten van sterke base en zwakke base, sterk zuur en zwak 

zuur, neerslagvorming, toevoegen van een overmaat met complexvorming, oplossen 

in warm water, verkleuringen en filtreerbaarheid aangeven. 

LEERINHOUDEN 

9 Bepaling van de empirische formule van metaaloxiden 

als magnesiumoxide en koperoxide 

10 Bereiding en eigenschappen van koolstofdioxide 

11 Polaire en apolaire stoffen 

12 Salpeterigzuur en salpeterzuur 

13 Ionenonderzoek : groep Ia : Ag + , Pb ++ , Hg + 

14 naast de hiervoor vernoemde onderwerpen ook het redoxprincipe bespreken. 14 Ionenonderzoek : groep IIa : Pb 2+ , Hg 2+ , Bi 3+ , Cu 2+ en 

Cd 2+ 

15 een onbekend ion in een oplossing aantonen. 15 Ionenonderzoek : groep IIIa : Fe 3+ , Fe 2+ , Al 3+ , Cr 3+ en 

Mn 2+ 

16 de aspecten van de analyse van deze complexe groep aangeven. 16 Ionenonderzoek : groep IVa : Zn2+, Ni2+, Co3+ en Mn2+





Daar veel cursisten in het secundair onderwijs geen of weinig chemie aangeboden krijgen, wordt 

bijzondere aandacht geschonken aan de veiligheid in het labo. 

Het labo dient om de theoretisch aangebrachte begrippen in de praktijk te toetsen en onderwijl de 

handelingen eigen aan het verloop van een chemisch labo tot een verworven standaardroutine te 

brengen. 

De basisbewerkingen bij het verloop van een chemisch experiment worden stelselmatig aangeleerd en 

verbeterd. 

De rapportering van de vastgestelde fenomenen gebeurt in een wetenschappelijke taal die kernachtig, 

eenduidig en gefundeerd is. 

Elk practicum begint met een theoretische kijk op de uit te voeren oefening. 

In korte bewoordingen doceert de lesgever de theorie die van toepassing is op de oefeningen. Ook het 

onderwijsleergesprek wordt vaak gebruikt om de theorie aan te brengen. 

De lesgever demonstreert de cursisten de cruciale punten van de oefeningen. 

Daarbij wordt ook gebruikgemaakt van praktijkvoorbeelden die geïllustreerd kunnen worden met specifiek 

beeldmateriaal, publicaties of verwijzingen naar vaktijdschriften en krantenartikels. 

Op passende wijze en bij specifieke oefeningen geldt het internet als bron van informatie naast de 

uitgebreide informatie die o.a. te vinden is in de plaatselijke bibliotheek van de school. 


De materiële inrichting van het laboratorium voor anorganische chemie, algemene en analytische chemie 

bestaat uit: 

Glaswerk: 

bekers, erlenmeyers, gegradueerde maatcilinders en pipetten, maatkolven, buretten en dergelijke 

Klein materiaal: 

trechters, glazen roerstaven, labo-peren, weegflesjes, horlogeglazen en dergelijke 

Apparatuur: 

pH-meters met elektroden (gecombineerde glas-kalomelelektrode en platinaelektrode), 

magneetroerders, bovenwegers en analytische balansen 

Chemische reagentia (vaste stoffen en vloeistoffen), kleurindicatoren 

Het labo bezit tevens een aantal catalogi met informatie over de scheikundige producten. 

Veiligheidsfiches zijn aanwezig in het laboratorium. 

In het labo is er tevens een computer aanwezig met o.a. het programma Excel voor het grafisch 

verwerken van meetresultaten. 

Het volledige arsenaal van het chemisch labo staat ter beschikking. 

Voor “Anorganische chemie (oefeningen)” is een uitgerust laboratorium nodig zodat zowel 

analysereacties als voorbereidende extracties uitgevoerd kunnen worden.De nodige meetapparatuur 

dient aanwezig te zijn. 

De veiligheidsvoorschriften worden aangegeven aan de hand van cursusnota’s. 

De opgaven worden, gestoffeerd met achtergrondinformatie, per onderwerp aangegeven. 

Er wordt gebruikgemaakt van tabellenboekjes en tabellenhandboeken om de data bij de oefeningen te 

verzamelen. 

Het bezit van een gedetailleerd periodiek systeem der elementen is onmisbaar.



EVALUATIE 

De aanwezigheid in het labo is verplicht; er is permanente evaluatie. 

Elk practicum wordt geëvalueerd aan de hand van een verslag dat opgesteld wordt volgens volgende 

richtlijnen: 

Hoofding (school, afdeling, naam, datum) 

Titel oefening + doelstelling 

Reactievergelijking 

Praktische handelingen 

Waarnemingen 

Berekeningen (in chronologische volgorde) 

Besluit (resultaat) 

Algemene opmaak 

Het werk van de cursisten in het labo wordt permanent geëvalueerd volgens volgende criteria: 

Labo-jas bij zich hebben 

Veiligheidsbril dragen 

Vod, notitieboekje, spatel bijhebben 

Netjes houden van de labo-tafel 

Reinigen van het gebruikte glaswerk en materiaal 

Algemene houding 

Kunnen antwoorden op vragen in verband met het practicum



BIBLIOGRAFIE 

• Tables scientifiques Documenta Geigy 

• Hilfstabellen Merck 

• 3000 Solved problems in chemistry, David E. Goldberg, McGraw-Hill, Inc. 

• Langes Handbook of chemistry, McGraw-Hill, Inc. 

• Scheikunde voor analisten, Dr. S. C. Bokhorst, Drs. I. J. Poortvliet, Drs. I. J. Smit, Wolters-Moordhoff 

• Laboratory exercises in general chemistry, V. Semishin, MIR Moscow 

• SI chemical data, Gordon Aylward en Tristan Findlay, John Wiley and Sons 

• Praktische proeven, nota’s Jozef Van Wezemael 

• Algemene chemie voor biomedische richtingen door Prof. S. Hoste UG - bestelnummer UC 492 

• Oefeningen analytische chemie en instrumentele analyse Dr. De Doncker K., DR. Diricks G., 

uitgegeven door Hogeschool Gent – Industriële wetenschappen 

• Analytische scheikunde 1 en 2, W. Biermans, A. Pyra, F. Schuyten, uitgeverij ASTO ISBN 90 260 

4300 7 

• Fundamentals of analytical chemistry - 7th edition - Skoog, West en Holler ISBN 0-03-005938-0

HOSP 


vak: organische chemie 

1e jaar


Organische chemie (leerjaar 1: 1 lestijd/week) 

INHOUD 

visie...........................................................................................................................................................2 







evaluatie ...................................................................................................................................................9 

bibliografie ..............................................................................................................................................10



VISIE 

Specifiek 

In dit vak verwerven de cursisten inzicht in de relaties die bestaan tussen de verschillende functionele 

groepen. Ze krijgen een inleiding tot de studie van synthesestrategieën. 

Algemeen 
































teamverband.



BEGINSITUATIE 

Specifiek 

In het eerste deel wordt ervan uitgegaan dat de cursisten geen specifieke voorkennis hebben. De leerstof 

wordt stelselmatig opgebouwd. Het vak “Anorganische Chemie” fungeert als ondersteunend vak. De 

vakken “Chemie der kunststoffen” en “Chemie der biotechnologische bedrijven” hebben een aanvullende 

en illustrerende waarde. 

Algemeen 















Specifiek 

In het eerste deel van de cursus wordt de nadruk gelegd op de chemische binding en de voorkomende 

dipolen. Dit geeft de mogelijkheid de onderlinge polariteitverschillen van de moleculen scherper in het 

licht te stellen. Aan de hand hiervan wordt een indeling gemaakt in functionele groepen. Hierop is dan de 

nomenclatuur gebaseerd. Deze functionele groepen worden vergeleken op basis van hun chemische en 

fysische eigenschappen. Verder wordt nagegaan hoe de verschillende functies gesynthetiseerd kunnen 

worden. Bij reactiviteit en synthese worden de verschillende organische reacties bestudeerd a.d.h.v. 

reactietype en -mechanisme. Speciale aandacht wordt besteed aan de stereochemie. Tevens worden de 

industriële productiemethoden voor organische verbindingen belicht. Tijdens de cursus wordt ook de 

nodige aandacht besteed aan de ontwikkeling van een zgn. “groene chemie” en de duurzame 

ontwikkeling. 

Algemeen 

De opleiding Chemie & Kunststoffentechnologie staat voor een grondige vorming in chemie, 


chemische productietechnieken. Theorie gekoppeld aan praktische oefeningen biedt de student een 

basis voor tewerkstelling in laboratoria en bedrijven voor productiecontrole en kwaliteitscontrole, onder 

meer in chemische, kunststofproducerende en kunststofverwerkende bedrijven. 

Studenten verwerven de vaardigheden om zelfstandig te werken, maar kunnen ook functioneren binnen 




op kunststoftechnologie. Voor personen die reeds tewerkgesteld zijn in de sector biedt het diploma 







1 plaats van de OC in de chemie situeren. 

een schematisch overzicht van de indeling KWS geven. 

a.d.h.v. deze belangrijke effecten de reactiviteit van functies 

verklaren en voorspellen. 

verklaren wat het C-atoom zo uniek maakt. 

uitleggen hoe bindingen tot stand komen. 

verschillende types molecuulbindingen belangrijk in de OC indelen. 

verschillende voorstellingen van de C-keten geven. 

voordelen en nadelen aangeven. 

2 het onderscheid aangeven tussen verzadigde en onverzadigde KWS. 

de basis aangeven van de naamgeving in de OC. 

de ruimtelijke organisatie en flexibiliteit van organische moleculen 

weergeven. 

aggregatietoestand, kookpuntsvergelijking, oplosbaarheid, … 

verklaren. 

de reactiviteit verklaren van verzadigde KWS – reactietypes. 

synthesemethoden algemeen en m.b.v. reactiemechanismen 

weergeven. 

weergeven hoe de basisproductie van organische verbindingen 

gebeurt. 

het onderscheid aangeven tussen heterogene en homogene katalyse 

+ voordelen en nadelen. 

LEERINHOUDEN 

1 Inleiding 

1.1 Organische Chemie? 

1.2 Indeling KWS 

1.3 Inductief en mesomeer effect 

1.4 Het C-atoom 

1.5 Orbitalentheorie: atoom- en molecuulorbitalen, 

molecuulbinding, σ− & π--binding 

1.6 Voorstelling C-keten 

2 Verzadigde KWS - Alkanen 

2.1 Nomenclatuur 

2.2 Structuur – Conformaties - Newmanprojectie 

2.3 Fysische eigenschappen 

2.4 Chemische eigenschappen 

2.5 Synthese 

2.6 Petrochemische industrie 

2.7 Katalyse





3 de naamgeving verder uitbreiden en systematiseren. 

typische vlakke structuur van π-binding verklaren –verschillende 

nomenclaturen gebruiken. 


verklaren. 

zuurbase karakter van alkynen verklaren a.d.h.v. pKz. 

de reactiviteit verklaren van onverzadigde KWS – reactietypes. 


weergeven. 

onderscheid weergeven en stabiliteit verklaren. 

verschillende vormen van isomerie definiëren en illustreren a.d.h.v. 

specifieke voorbeelden. 

4 de indeling weergeven. 

stoel- en bootconformatie bespreken. 

de nomenclatuur toepassen. 

structuur bespreken en de nomenclatuur toepassen. 


typische functies die karakteristiek zijn voor deze verbindingen 

aangeven. 

zuurbase karakter van deze functies verklaren a.d.h.v. pKz. 

de reactiviteit verklaren van deze functies en de verschillen – 

reactietypes. 


weergeven. 

LEERINHOUDEN 

3 Onverzadigde KWS - Alkenen en Alkynen 


3.2 Structuur en π-binding – Cis-trans en E/Z nomenclatuur 


3.4 Zuurbase karakter 


3.6 Synthese 

3.7 Geconjugeerde en gecumuleerde dubbele bindingen 

3.8 Isomerie 

4 Cyclische verbindingen 

4.1 Structuur en nomenclatuur van cyclo-alkanen 

4.2 Cyclo-alkenen 

4.3 Polycyclische KWS 

5 Functies met O en S - Alkanolen (alcoholen) en Fenolen 

en Thiolen 


5.2 Structuur 




5.6 Synthese






typische functies die karakteristiek zijn voor deze verbindingen 

verklaren. 


verklaren. 



reactietypes. 


weergeven. 

LEERINHOUDEN 

6 Functies met O en S - Ethers en Cyclische ethers en 

Thioëthers 


6.2 Structuur 




6.6 Synthese





De leerstof wordt zoveel mogelijk opgebouwd a.d.h.v. het vraag en antwoord systeem. Er wordt gestreefd 

naar een actieve inbreng van de cursisten. Er wordt maximaal gebruikgemaakt van voorbeelden en 

illustraties. 

De cursisten moeten de verschillende niveaus inzien: nomenclatuur – fysische eigenschappen – 

chemische eigenschappen – reactiviteit en reactietypes – reactiemechanismen. 

Maatschappelijke relevantie en problemen worden aangekaart d.m.v. groepsdiscussies. 


Het nodige materiaal omvat een cursus, transparanten, dia’s, molecuulmodellen en een bord. 




te zijn. 

ICT en ook e-ducatie (e-learning) zijn middelen die optimaal dienen ingezet te worden om het verwerven 

en verwerken van kennis op een zo breed mogelijke manier mogelijk te maken.



EVALUATIE 

Het schriftelijk examen bestaat uit verschillende delen, met tijddruk. 

Het omvat de nomenclatuur; fysische en chemische eigenschappen – reactiviteit en een gedeelte 

openboek in verband met synthese.



BIBLIOGRAFIE 

1. Inleiding tot een verklarende Organische Chemie 

K. Bruggemans – Y. Herzog (A. De Boeck, Uitgeverij N.V. Brussel) 

2. Organische Chemie 

H. E. Hilderson ( Wetenschappelijke uitgeverij en Boekhandel scientia Story) 

3. Contempory Organic chemistry 

Ternay (W.B. Saunders Company) 

4. Basic Principles of Organis Chemistry 

Roberts en Caserio (W.A. Benjamin Inc.) 

5. Introduction to Organic Chemistry 

Steitwieser – Jeatloch – Kosaner (Macmillan Publishing C°) 

6. Organic Chemistry 

Peter – Volhardt (W.H. Freeman and Company) 

7. Advanced Organic Chemistry – Reactions, Mechanisms en Structure 

March (John Wiley en sons) 

8. Biotransformations in Organic chemistry 

Faber (Springer Verlag) 

9. Inleiding in de Bio-Organische Chemie 

Engbersen – De Groot (Pudoc Wageningen) 

10. Bio-Organische Chemie voor levenswetenschappen 

Engbersen – De Groot (Wageningen academic Publishers) 


Bruice ISBN 0-13-841925-6

HOSP 


vak: organische chemie (oefeningen) 

1e jaar


Organische chemie (oefeningen) (leerjaar 1: 1 lestijd/week) 

INHOUD 

visie...........................................................................................................................................................2 







evaluatie ...................................................................................................................................................8 

bibliografie ................................................................................................................................................9



VISIE 

Specifiek 

In dit vak verwerven de cursisten inzicht in de relaties die bestaan tussen de verschillende functionele 

groepen a.d.h.v. oefeningen . Zij krijgen een inleiding tot de studie van synthesestrategieën. 

Algemeen 
































teamverband.



BEGINSITUATIE 

Specifiek 

In het eerste deel wordt ervan uitgegaan dat de cursisten geen specifieke voorkennis hebben. De 

oefeningen worden stelselmatig opgebouwd. Het vak “Anorganische Chemie” fungeert als ondersteunend 

vak. De vakken “Chemie der kunststoffen” en “Chemie der biotechnologische bedrijven” hebben een 

aanvullende en illustrerende waarde. 

Algemeen 















Specifiek 

Het probleemoplossend vermogen van de cursisten wordt ontwikkeld. 

Algemeen 

















1 in verschillende functies het inductief en mesomeer effect aanduiden 

en bespreken. 

C-ketens in de verschillende voorstellingen weergeven. 

C-ketens voorstellen door verschillende projectiemethoden. 

LEERINHOUDEN 

1 Inleiding 

1.1 Indeling KWS 

1.2 Inductief en mesomeer effect 

1.3 Voorstelling C-keten 

1.4 Newman- en Fisherprojecties 

2 het onderscheid aangeven tussen verzadigde en onverzadigde KWS. 2 Verzadigde KWS - Alkanen 

de ruimtelijke organisatie en flexibiliteit van organische moleculen 2.1 Structuur – Conformaties - Newmanprojectie 

weergeven. 



weergeven. 

synthesestrategie ontwikkelen a.d.h.v. een probleem. 

structuur ophelderen m.b.v. spectroscopische methoden. 

2.3 

2.4 

Chemische eigenschappen 

Synthese 

3 typische vlakke structuur van π-binding– gebruik verschillende 3 Onverzadigde KWS - Alkenen en Alkynen 

nomenclaturen verklaren. 

3.1 Structuur en π-binding – Cis-trans en E/Z nomenclatuur 

zuurbase karakter van alkynen verklaren a.d.h.v. pKz. 


de reactiviteit verklaren van onverzadigde KWS – reactietypes. 3.3 Zuurbase karakter 


weergeven. 


verschillende vormen van isomerie definiëren en illustreren a.d.h.v. 

specifieke voorbeelden. 


3.4 

3.5 

3.6 

3.7 


Synthese 

Geconjugeerde en gecumuleerde dubbele bindingen 

Isomerie





4 de indeling weergeven. 

stoel- en bootconformatie bespreken. 



5 typische functies aangeven die karakteristiek zijn voor deze 

verbindingen. 



reactietypes. 


weergeven. 



6 typische functies verklaren die karakteristiek zijn voor deze 

verbindingen. 



reactietypes. 


weergeven. 



LEERINHOUDEN 

4 Cyclische verbindingen 

4.1 Structuur en nomenclatuur van cyclo-alkanen 

4.2 Cyclo-alkenen 

4.3 Polycyclische KWS 

5 Functies met O en S - Alkanolen (alcoholen) en Fenolen 

en Thiolen 

5.1 Structuur 




5.5 Synthese 

6 Functies met O en S - Ethers en Cyclische ethers en 

Thioëthers 

6.1 Structuur 




6.5 Synthese





De leerstof wordt zoveel mogelijk opgebouwd a.d.h.v. probleemstelling. Er wordt gestreefd naar een 

maximale actieve inbreng van de cursisten. 

De cursisten moeten de verschillende niveaus inzien: nomenclatuur – structuur – fysische eigenschappen 

– chemische eigenschappen – reactiviteit en reactietypes – reactiemechanismen. 







te zijn. 





EVALUATIE 

De cursisten worden permanent geëvalueerd d.m.v. opdrachten, voorbereidingen en oefeningen. 

De oefeningenreeks wordt afgesloten met een open boek examen.



BIBLIOGRAFIE 




H. E. Hilderson ( Wetenschappelijke uitgeverij en Boekhandel Scientia Story) 

3. Contempory Organic Chemistry 


4. Basic Principles of Organic Chemistry 





Peter – Volhardt (W. H. Freeman and Company) 


March (John Wiley and sons) 






Engbersen – De Groot (Wageningen Academic Publishers) 


Bruice ISBN 0-13-841925-6 

12. Organic Chemistry, Theory en Problems 

Shaum’s Series

HOSP 


vak: analytische chemie 

1e jaar


Analytische chemie (leerjaar 1: 1 lestijd/week) 

INHOUD 

visie...........................................................................................................................................................2 







evaluatie ...................................................................................................................................................8 

bibliografie ................................................................................................................................................9



VISIE 

Specifiek 

De cursist weet welke de voornaamste technieken en methodes zijn die ter beschikking staan om de 

hoeveelheid van een bestanddeel in een monster te bepalen. Via de fundamentele reacties en 

reactievergelijkingen (volumetrie) en de fysische principes (instrumentele analyse) verwerft de cursist de 

noodzakelijke kennis om een meetwaarde om te zetten tot een precies en betrouwbaar analyseresultaat. 

Algemeen 
































teamverband.



BEGINSITUATIE 

Specifiek 

Er is geen specifieke vooropleiding vereist. 

Algemeen 















Specifiek 

Tijdens het eerste jaar wordt voornamelijk de "natte analyse" besproken. Er wordt zeer veel aandacht 

besteed aan de manier van analyse van een probleem. De praktische aspecten worden vnl. belicht. 

Algemeen 










op kunststoftechnologie. Voor personen die reeds tewerkgesteld zijn in de sector biedt het diploma 







1 de basisformules bespreken. 

definiëren wat reactiesnelheid is. 

uitleggen wat deze formule inhoud en wat omkeerbare reacties zijn. 

concentraties definiëren. 

problemen en oefeningen oplossen. 

LEERINHOUDEN 

1 De chemische reactie 

1.1 Afleiding basisformules steunend op de wetten van de 

thermodynamica 


1.3 Formule van Gulberg en Waage 

1.4 Omkeerbare reacties 

1.5 Concentratie en eenheden 

2 onderscheid maken tussen ionisatie en dissociatie. 

2 Ionevenwichten in waterig milieu 

de verschillende soorten elektrolyten bespreken. 

2.1 Elektrolytische dissociatie en ionisatie 

pH definiëren. 

oefeningen en problemen oplossen. 

2.2 

2.3 

2.4 

Soorten elektrolyten 

Ionisatie van water 

Waterevenwicht 

de vereenvoudigingen en benaderingen bespreken. 

2.5 PH 

2.6 PH-berekeningen, 

2.7 Afleiden van pH-formules 

3 oefeningen en problemen oplossen. 3 Bufferoplossingen 

4 een overzicht geven van de verschillende soorten zuurbase 

indicatoren. 

5 de berekeningen uitvoeren nodig om tot een resultaat te komen in 

een volumetrische analyse. 

de verschillende titratiecurven bespreken. 

6 oplosbaarheid en oplosbaarheidsproduct definiëren. 


4 Zuurbase indicatoren 

5 Volumetrische analyse 

5.1 Zuurbase titratie 

5.2 Neutralisatieregel 

5.3 Titratiecurven 

6 Oplosbaarheid en neerslagvorming 

6.1 Gravimetrische analyse 

6.2 Volumetrie: neerslagtitratie





7 de verschillende vormen van complexen bespreken. 


8 bespreken hoe een potentiaal tot stand komt. 


LEERINHOUDEN 

7 Complexometrie 

7.1 Complexen en liganden 

7.2 Complexometrische titratie 

8 Electrochemische analyse 

8.1 Potentiaal tussen een metaal en een elektrolytoplossing 

8.2 Elektrodepotentialen en Nernstpotentialen 

8.3 Redoxreactie 

8.4 Redoxpotentiaal 

8.5 Volumetrie: redoxtitratie 

8.6 Redoxtitratiecurve 

8.7 Indicatoren 

8.8 Voornaamste redoxanalysemethoden 

• Perganometrie 

• Chromatometrie 

• Jodi- en jodometrie







illustraties. 


De opdrachten moeten de cursisten aanzetten tot het vergaren, opzoeken en sorteren van specifieke 

informatie. De cursisten leren rapporteren. 










zullen de cursisten aanzetten om deze tekorten zelf bij te sturen. 

De cursussen dienen steeds plaats te vinden in een aangepast lokaal/laboratorium met de nodige 






Het didactisch materiaal omvat een cursus, transparanten, dia’s, molecuulmodellen en een bord. 




te zijn. 





EVALUATIE 

Er wordt een schriftelijk examen afgenomen. 

Halverwege het semester is er een tussentijds examen.



BIBLIOGRAFIE 

• Daniel C. Harris, Quantitative Chemical Analysis W. H. Freeman and Company New York 

• Alun Evans, Potentiometry and Ion Selective Electrodes, John Wiley and Sons London 

• T. Reiley, C. Tomlinson, Principles of Electroanalytical Methodes, John Wiley and Sons London 

• M. T. C. de Loos-Vollebregt, Atoomspectrometrie, Bohn Stafleu Van Loghum 

• De Vries A. B. Practicum voorschriften scheikunde Heron Bibliotheek Elsevier

HOSP 


vak: analytische chemie (oefeningen) 

1e jaar


Analytische chemie (oefeningen) (jaar 1: 1 lestijd/week) 

INHOUD 

visie...........................................................................................................................................................2 







evaluatie ...................................................................................................................................................8 

bibliografie ................................................................................................................................................9



VISIE 

Specifiek 

In dit vak verwerven de cursisten een dieper inzicht in de chemische analyse a.d.h.v. oefeningen en 

probleemstellingen. 

In deze oefeningenreeks worden eveneens de analytische grondbeginselen (bemonsteringstechnieken, 

statistische resultatenverwerking, rapportering, volumetrische- en gravimetrische doseringsmethoden,...) 

behandeld. 

Algemeen 
































teamverband.



BEGINSITUATIE 

Specifiek 

Er wordt uitgegaan van het feit dat de cursisten geen specifieke voorkennis hebben. De oefeningen 

worden stelselmatig opgebouwd. Het vak “Anorganische Chemie” fungeert als ondersteunend vak. 

Algemeen 















Specifiek 

Tijdens het eerste jaar wordt voornamelijk de "natte analyse" besproken in het vak “Analytische Chemie”. 

Er wordt zeer veel aandacht besteed aan de manier waarop een probleem geanalyseerd wordt. De 

praktische aspecten worden belicht. Het probleemoplossend vermogen van de cursisten wordt 

ontwikkeld. 

In deze oefeningenreeks wordt ernaar gestreefd een ruime wetenschappelijke (chemische, fysicochemische) 

basis te verstrekken die in de praktijk moet toelaten gespecialiseerde vakliteratuur te 

interpreteren en aldus de aangewezen kwalitatieve en/of kwantitatieve analysemethoden deskundig toe 

te passen. 

Daarbij moeten de theoretische basisprincipes inzichtelijk verwerkt en tevens gekoppeld kunnen worden 

aan het vereiste instrumentarium en een groot aantal praktische en industriële toepassingsmogelijkheden 

(kwaliteitscontrole, oplossen van problemen, ...). 

Algemeen 

















1 oefeningen en problemen oplossen in verband met activiteit, 

reactiesnelheid, evenwichtsconcentraties. 

2 oefeningen en problemen oplossen in verband met 

ionenconcentraties, sterke en zwakke zuren en basen, pH. 


bufferoplossingen. 

4 oefeningen en problemen oplossen in verband met zuurbase 

indicatoren. 

5 oefeningen en problemen oplossen in verband met titratie 

equivalentiepunt, titratie van sterke en zwakke zuren en basen, 

polyprotische zuren, titratie d.m.v. een overmaat, zuiverheidgraad 

van een monster. 

LEERINHOUDEN 

1 De chemische reactie 

1.1 Basisformules en wetten van de thermodynamica 


1.3 Formule van Gulberg en Waage 

1.4 Omkeerbare reacties 

1.5 Concentratie en eenheden 

2 Ionevenwichten in waterig milieu 

2.1 Elektrolytische dissociatie en ionisatie 

2.2 Soorten elektrolyten 

2.3 Waterevenwicht 

2.4 PH 

2.5 PH-berekeningen 

2.6 PH-formules toepassen 

3 Bufferoplossingen 

4 Zuurbase indicatoren 

5 Volumetrische analyse 

5.1 Zuurbase titratie 

5.2 Neutralisatieregel 

5.3 Titratiecurven






oplosbaarheidproducten, de verschillende typen van neerslagtitraties. 


complexometrische titraties, complex-ion effect. 

8 oefeningen en problemen oplossen in verband met galvanische 

cellen, combinatie van half-celreacties, celnotatie, SCE cel, 

potentiometrische titraties van een enkelvoudig ion, 

potentiometrische titraties van complexe mengsels. 

9 oefeningen en problemen oplossen in verband met statistische 

resultatenverwerking. 

LEERINHOUDEN 

6 Oplosbaarheid en neerslagvorming 

6.1 Gravimetrische analyse 

6.2 Volumetrie: neerslagtitratie 

7 Complexometrie 

7.1 Complexen en liganden 

7.2 Complexometrische titratie 

8 Elektrochemische analyse 

8.1 Potentiaal tussen een metaal en een elektrolytoplossing 

8.2 Elektrodepotentialen en Nernstpotentialen 

8.3 Redoxreactie 

8.4 Redoxpotentiaal 

8.5 Volumetrie: redoxtitratie 

8.6 Redoxtitratiecurve 

8.7 Indicatoren 

8.8 Voornaamste redoxanalysemethoden 

• Perganometrie 

• Chromatometrie 

• Jodi- en jodometrie 

9 Analytische grondbeginselen 

9.1 Bemonsteringstechnieken 

9.2 Statistische resultatenverwerking 

9.3 Rapportering 

9.4 Volumetrische- en gravimetrische doseringsmethoden





De leerstof wordt zoveel mogelijk opgebouwd a.d.h.v. probleemstelling. Er wordt gestreefd naar een 

maximale actieve inbreng van de cursisten. 







te zijn. 





EVALUATIE 

De cursisten worden permanent geëvalueerd d.m.v. opdrachten, voorbereidingen en oefeningen. 

De oefeningenreeks wordt afgesloten met een open boek examen.



BIBLIOGRAFIE 

1. Analytical Chemistry, Theory and Problems 

Schaum’s Outline Series – A. Gordus 

McGraw-Hill, Inc 

2. Quantitative Chemical Analysis 

D. C. Harris 

W. H. Freeman and Company 

3. Potentiometry and Ion Selective Electrodes 

Evans 

John Wiley and Sons London 

4. Principles of Electroanalytical Methodes 

T. Reiley, C. Tomlinson 

John Wiley and Sons London 

5. Atoomspectrometrie 

M. T. C. de Loos-Vollebregt 

Bohn Stafleu Van Loghum 

6. Practicum voorschriften scheikunde 

De Vries A.B. 

Heron Bibliotheek Elsevier

HOSP 


vak: toegepaste mechanica voor 

biotechnische bedrijven 

1e jaar


Toegepaste mechanica voor biochemische bedrijven (leerjaar 1: 1 lestijd/week) 

INHOUD 

visie.......................................................................................................................................................... 2 

beginsituatie............................................................................................................................................. 3 

algemene doelstellingen.......................................................................................................................... 4 

leerplandoelstellingen/leerinhouden........................................................................................................ 5 

methodologische wenken ........................................................................................................................ 8 

evaluatie .................................................................................................................................................. 9 

bibliografie ............................................................................................................................................. 10



VISIE 

Specifiek 

Er wordt een algemene basis gelegd wat betreft mechanica. Deze basis is zodanig geconcipieerd dat er 

duidelijk aansluiting kan worden gevormd met de (al dan niet) toekomstige werksituatie. Er wordt ruime 

aandacht besteed aan de mechanische aspecten van procestechnologie, waarbij ook het begrijpen en 

implementeren van de gaswetten en thermodynamische aspecten horen. Dit alles gebeurt zoveel mogelijk 

met betrekking tot situaties die zich in een industriële omgeving voordoen. Hierbij aansluitend wordt er ook 

aandacht besteed aan belangrijke meettechnieken, hun onderlinge verbanden en het verband dat die 

parameters met een productieomgeving hebben. 

Algemeen 

Het betreft een driejarige opleiding, a rato van 12 lestijden per week op een 40 weken basis, waarin naast de 

vereiste wetenschappelijke achtergrond vooral aandacht wordt besteed aan de specifieke 




In het tweede jaar is er nog een gemeenschappelijke stam met BIO wat betreft de basiskennis, maar wordt 

een ruimer deel besteed aan het verwerven van toepassingsgerichte kennis. 


De afgestudeerden van het OSP – HOKT opleiding Chemie & Kunststoffentechnologie worden opgeleid voor 

functies die zich situeren in het middenkader. Deze functies situeren zich in de eerste plaats op het 



Het werkveld van de Chemie & Kunststoftechnoloog uit het Technisch Hoger Onderwijs van het Korte Type 

is het functioneren in een zelfstandig laboratorium of een met de productie verbonden laboratorium en/of een 

productieomgeving. Zijn werkterrein situeert zich vnl. in bedrijven behorende tot de sector kunststoffen, 

kunststofverwerking, kunststofproductie , basischemie of katalysatorproductie. 

Voor het uitoefenen van zijn functie zal de Chemie & Kunststoftechnoloog uit het Technisch Hoger Onderwijs 

van het Korte Type een grondige kennis van het ontwerpen van kunststoffen, de reologie van kunststoffen, 

kunststofvormgeving, kunststofverwerking & matrijzen en chemie der kunststoffen combineren met een 

uitgebreide kennis van analytische, organische en fysicochemie gekoppeld aan een basiskennis toegepaste 

mechanica en sturingen. Daarnaast beschikt de Chemie & Kunststoftechnoloog uit het Technisch Hoger 

Onderwijs van het Korte Type over een inzichtelijke vaardigheid in analysetechnieken, scheidingstechnieken 

en productietechnieken. 

De opleiding besteedt ook bijzondere aandacht aan kwaliteitscontrole, veiligheid, hygiëne en milieuaspecten. 

Tijdens de opleiding wordt aandacht besteed aan de mogelijke implicaties die een chemische, 

kunststofproducerende en verwerkende bedrijvigheid met zich meebrengt op maatschappelijk, ethisch en 

ecologisch gebied. 





teamverband.



BEGINSITUATIE 

Specifiek 

Men dient rekening te houden met het feit dat de cursisten van totaal verschillende richtingen - wat 

secundaire opleiding betreft - afkomstig zijn. Ook cursisten die reeds een hogere opleiding genoten, volgen 

de cursussen. 

Het wiskundeniveau is gemiddeld van hoger technisch secundair onderwijsniveau. 

Wat mechanica en thermodynamica betreft, kan men uitgaan van een zeer beperkte voorkennis; dit zal 

uiteraard niet voor elke cursist opgaan. 

De mechanica wordt bij aanvang gesitueerd als een onderdeel van de natuurkunde - een vak dat vele 

cursisten in hun vooropleiding hebben gehad. Op die manier wordt een link gelegd met reeds eerder 

opgedane kennis. 

In de loop van de cursus wordt uiteraard sterk toegewerkt naar de praktische aspecten van “Toegepaste 

mechanica” en dit onder meer door de praktische benadering van de meeste hoofdstukken. 

Algemeen 

De opleiding Chemie & Kunststoffentechnologie richt zich tot een zeer breed publiek: tot ieder die 


functies. De opleiding biedt eveneens de mogelijkheid om zich na een opleiding op secundair niveau, o.a. de 

richting chemie / wetenschappen, verder te specialiseren. 

Deze technisch-wetenschappelijke opleiding is toegankelijk zonder specifieke chemische vooropleiding. In 

principe kunnen alle cursisten met voldoende aanleg en inzet voor wetenschappen en techniek deze 


Door middel van deze opleiding kan een verdere specialisatie of heroriëntering plaatsvinden wanneer reeds 

een hogere opleiding werd gevolgd. 

Cursisten dienen de nodige persoonlijke kwaliteiten te bezitten om een kans op tewerkstelling in de sector 

van de Chemie & Kunststoftechnologie te verkrijgen.




Specifiek 

De nadruk wordt gelegd op aspecten van de mechanica die op een directe wijze implementeerbaar zijn in de 

(toekomstige) werkomgeving van de cursisten. De cursisten krijgen zo voeling met de praktische zijde van 

de mechanica en met mechanische toepassingen . 

Zo worden aspecten zoals b.v. transporteurs en pompen uitvoerig besproken. Het werkingsprincipe en de 

inpassing van dergelijke toepassingen in een productieproces komen aan de orde. 

Een belangrijk deel van de cursus wordt besteedt aan de bespreking van toestellen en instrumenten om 

metingen (van mechanische en thermodynamische aard) te verrichten. De cursisten krijgen op die manier 

zicht op belangrijke procesparameters zoals druk en temperatuur en kunnen die parameters met behulp van 

metingen bepalen. 

Algemeen 

De opleiding Chemie & Kunststoftechnologie staat voor een grondige vorming in chemie, kunststofproductie 

en kunststofverwerking, met ruime aandacht voor kunststoftechnologische & chemische 

productietechnieken. Theorie gekoppeld aan praktische oefeningen biedt de cursist een basis voor 

tewerkstelling in laboratoria en bedrijven voor productiecontrole en kwaliteitscontrole, onder meer in 





De afgestudeerden kunnen de verworven kennis en vaardigheden valoriseren in bedrijven georiënteerd op 

kunststoftechnologie. Voor personen die reeds te werk gesteld zijn in de sector biedt het diploma 




LEERINHOUDEN 



1 een weloverwogen keuze maken wat betreft het type transportsysteem, 

gebaseerd op het soort materiaal dat moet getransporteerd worden en het 

debiet waarmee dit moet gebeuren. 

transportsystemen herkennen en daaruit afleiden welke stoffen voor een 

dergelijk systeem in aanmerking komen. 

alle parameters die in de formulesets aanwezig zijn berekenen waarbij 

telkens ondubbelzinnig vaststaat welke SI-eenheden er bij de parameters 

horen. 

duidelijk onderscheid maken tussen de verschillende types pneumatisch 

transport. 

2 de wetten van Bernouilli, Castelli en Pascal zowel kwalitatief als 

kwantitatief toepassen. 

de in de hydraulica veel voorkomende parameters gebruiken in de juiste 

vorm wat betreft symboliek en eenheden. 

eenvoudige vraagstukken daaromtrent oplossen. 

wrijvingsverliezen berekenen. 

goed onderscheid maken tussen verschillende pomptypes en hun 

toepassingsgebied. 

in beperkte mate daaromtrent berekeningen maken. 

3 het benodigd vermogen berekenen met het oog op het bekomen van een 

bepaalde druk of een bepaald debiet. 

het verschil begrijpen tussen onderdruksystemen en overdruksystemen. 

LEERINHOUDEN 

1 Transport van vaste stoffen 

1.1 Inleiding en SI-eenhedenstelsel 

1.2 Schroeftransporteurs 

1.3 Bandtransporteurs 

1.4 Kettingtransporteurs 

1.5 Schudtransporteurs 

1.6 Pneumatisch transport 

1.7 Hydraulisch transport 

2 Transport van niet-samendrukbare fluïda 

2.1 Inleiding 

2.2 Basisbegrippen hydraulica 

2.3 Wrijvingsverliezen in een leiding 

2.4 Centrifugaalpompen 

2.5 Verdringerpompen 

2.6 Membraanpompen 

2.7 Andere pomptypes 

3 Transport van samendrukbare fluïda 

3.1 Inleiding 

3.2 Transport bij drukken, groter dan atmosferische 

3.3 Transport bij drukken, lager dan atmosferische





4 eenvoudige vraagstukken oplossen met betrekking tot de fysische 

achtergrond van het verschijnsel druk en die relateren aan bestaande 

meetinstrumenten. 

selectief te werk gaan om een aan het proces aangepaste drukmeter te 

kiezen. 

5 vraagstukken oplossen die eigen zijn aan het type meetinstrument. 

het onderscheid inzien tussen de verschillende meetinstrumenten en 

meetprincipes. 

kwantitatieve verbanden leggen tussen de parameters met relevantie in 

het beschouwde meetinstrument. 

vraagstukken oplossen die betrekking hebben op de vermelde 

parameters. 

6 inzien wat de onderlinge gelijkenissen en verschillen zijn tussen enkele 

bestaande systemen. 

een meetinstrument kiezen in functie van het temperatuurinterval waar 

men mee te maken heeft. 

LEERINHOUDEN 

4 Meten van drukken 

4.1 Inleiding 

4.2 Drukeenheden 

4.3 Absolute en relatieve druk 

4.4 Mechanische manometers 

5 Debietmetingen 

5.1 Inleiding 

5.2 Debietmeting steunend op drukverschilmetingen 

5.3 Meetschijf of diafragma 

5.4 Venturibuis 

5.5 Meettuit 

5.6 Pitotbuis 

5.7 Metingen gebaseerd op het principe van veranderlijke 

doorlaat 

5.8 Metingen steunend op verdringerprincipe 

5.9 Metingen steunend op statistische principes 

6 Temperatuurmetingen 

6.1 Inleiding 

6.2 Soorten thermometers 

6.3 Andere meetmethodes





voordelen en nadelen van de verschillende types van niveaumetingen 

tegen elkaar afwegen. 

LEERINHOUDEN 

7 Niveaumetingen 

7.1 Inleiding 

7.2 Overzicht van de verschillende types van 

niveaumetingen 

7.3 Directe metingen voor vloeistoffen 

7.4 Indirecte metingen voor vloeistoffen 

7.5 Niveaumetingen voor vaste stoffen en vloeistoffen 

7.6 Enkele thermodynamische toepassingen 

7.7 Mechanische aspecten van laboratoriuminstrumenten




Men dient zich te realiseren dat het merendeel van de cursisten een (zeer) beperkte basis hebben wat 

betreft fysica en wiskunde. Hogere wiskunde in deze cursus integreren is totaal utopisch. 

Integraalrekenen en differentiaalrekenen is eveneens niet in de cursus toe te passen. Het merendeel van 

de cursisten heeft ernstige moeilijkheden met het oplossen van vergelijkingen met rationale exponenten. 

Daarom moeten deze vergelijkingen tot een minderheid behoren aangezien het buiten het kader van 

deze cursus valt om de wiskundige achtergronden in extenso toe te lichten. 

Alle parameters die gebruikt worden, moeten op voorhand worden verklaard en hun bijpassende eenheid 

moet telkens worden vermeld. De cursisten hebben weinig moeite met de beschrijvende aspecten van de 

cursus en het inzien van principes levert ook geen noemenswaardige problemen. 

Vraagstukken zorgen echter voor grote moeilijkheden maar vormen een essentieel onderdeel van de 

cursus. Het spreekt dan ook voor zich dat er tijd nog moeite mag worden gespaard om de cursisten toch 

in staat te stellen om kwantitatieve problemen op te lossen. 



naar een actieve inbreng van de cursisten. Er wordt maximaal gebruik gemaakt van voorbeelden en 

illustraties. Het is aangewezen dat tweerichtingscommunicatie tussen cursisten en leraar veelvuldig aan 

de orde is. Beiden moeten immers dezelfde taal spreken en aan elkaar tegemoet kunnen komen. De 

voorkennis van de cursisten is namelijk geen gestandaardiseerd gegeven. Zodoende moet aangevoeld 

worden welke onderwerpen een opfrissende inleiding nodig hebben en welke niet. 

Verschillende onderwerpen die besproken worden, zijn moeilijk naar voren te brengen zonder gebruik te 

maken van een retroprojector. Het is belangrijk dat de cursisten besproken toestellen en instrumentaria 

kunnen visualiseren. Daarom is het zeer wenselijk dat er gebruikgemaakt wordt van een retroprojector 

om één en ander te verduidelijken. 

De cursisten krijgen ook een figurenbundel in cursusvorm, hetgeen hen tijdens het verloop van de cursus 

van groot nut kan zijn. 

Het lestempo moet worden aangepast aan de voorkennis van de cursisten over het betreffende 

onderwerp. 

De cursisten krijgen meer voeling met de praktische aspecten van de naar voren gebrachte leerstof. 

Dit gebeurt met behulp van proefstanden in de diverse laboratoria. Bepaalde zaken kunnen naar het 

leslokaal worden gebracht om als didactisch materiaal dienst te doen; vb. kranen, leidingen, pompje,... 

Daar waar mogelijk moeten theoretische uiteenzettingen zoveel mogelijk vergezeld worden van 

bijpassende oefeningen. Men dient veel tijd te besteden aan oefeningen en probleemoplossing omdat 

juist daar de grootste tekorten te situeren zijn. 


Er wordt gebruikgemaakt van de Belgische / Europese normen met betrekking tot mechanica. 

Het nodige materiaal omvat een cursus, transparanten, dia’s en een bord. 




te zijn. 


en verwerken van kennis op een zo breed mogelijke manier mogelijk te maken. 

Bezoeken en demonstraties in de daartoe specifiek uitgeruste laboratoria werken verhelderend.



EVALUATIE 

De vragen kunnen betreffen: oefeningen, schetsen maken van instrumenten, structuurschema’s, 

opsommingen, … 

De puntenverdeling tussen theoretische vragen en oefeningen is evenwichtig.



BIBLIOGRAFIE 

BEGINSELEN UIT DE CHEMISCHE TECHNOLOGIE / DEEL 2/ TRANSPORTSYSTEMEN EN 

MEETSYSTEMEN 

Door G. de Loore, A. Pyra en S. Vandersypen 

Uitgeverij Acco in Leuven 

MECHANICA DER FLUÏDA DOOR ROGER VAN MELLE, UITGEVERIJ INDUS 

BOEKDEEL 1: gassen 

2: vloeistoffen 

TECHNISCHE THERMODYNAMICA DOOR ROGER VAN MELLE, UITGEVERIJ INDUS 

BOEKDEEL 1: ideale gassen 

2: reële gassen 

3: formularium 

FORMULARIUM VOOR WISKUNDE, FYSIKA EN CHEMIE DOOR PERGOOT 

UITGEVERIJ DE GARVE IN BRUGGE 

PHYSICS FOR Scientists and Engineers with Modern Physics, 5th Ed. 

Serway – Beichner (academisch niveau, hogere wiskunde) 

SAUNDERS COLLEGE PUBLISHING ISBN 0-03-022657-0 

http://www.hartcollege.com 

Lectuur met betrekking tot toegepast mechanica, bij voorkeur van secundair niveau (om hun doel 

voorbijschietende wiskundige uiteenzettingen te vermijden)

HOSP 


vak: chemie der kunststoffen 

1e jaar

OSP – HOKT – Afdeling Chemie- & Kunststoffentechnologie 1 

Chemie der kunststoffen (1 ste leerjaar : 1 lestijd/week) 

INHOUD 

visie...........................................................................................................................................................2 







evaluatie ...................................................................................................................................................9 

bibliografie ..............................................................................................................................................10



VISIE 

Specifiek 

De studie van polymeren leidt tot inzichtelijke verbanden tussen de opbouw van macromoleculen, van 

welke oorsprong ook. Samen met de cursus “Chemie der Biotechnologische Bedrijven jaar 1” fungeert 

“Chemie der Kunststoffen” als ondersteunend vak, maar het is tevens toepassingsgericht. 

Voor de afdeling Chemie & Kunststoffentechnologie wordt de basis gelegd van de “Chemie der 

Kunststoffen”. 

Algemeen 














BEGINSITUATIE 

Specifiek 

De cursus “Chemie der Kunststoffen jaar 1” kan steunen op de verworven kennis uit de cursus 

“Anorganische Chemie” en is aanvullend bij de cursus “Organische Chemie”. 

Algemeen 















Specifiek 

De cursisten verwerven inzicht in de opbouw, chemische eigenschappen, fysische eigenschappen en 

synthese van macromoleculen. 

Algemeen 












OSP – HOKT – afdeling Chemie- & Kunststoffentechnologie 5 

Chemie kunststoffen ( 1ste leerjaar: 1 lestijd/week) 




1 kunststoffen definiëren. 

het belang van kunststoffen aangeven. 

2 de nomenclatuur toepassen. 

de meervoudige binding aangeven. 

de eigenschappen van aromatische verbindingen bespreken. 

de naamvorming toepassen en de eigenschappen van functies bespreken. 

1 Inleiding 

LEERINHOUDEN 

2 Basisgegevens uit de organische chemie 

2.1 Alkanen 

2.2 Alkenen 

2.3 Alkynen 

2.4 Aromatische verbindingen 

2.5 Functionele groepen





3 de macromoleculen indelen. 

macromoleculen vormen volgens verschillende methodes. 

LEERINHOUDEN 

3 Opbouw van macromoleculen: basisgegevens 

3.1 Polymerisatie 

3.2 Polymerisatiegraad (DP) 

3.3 Polymeerhomologen 

3.4 Laagmoleculair tegenover macromoleculen 

3.5 Polymoleculair 

3.6 Indeling naar fysische en chemische eigenschappen 

• Thermoplasten 

• Rubbers of elastomeren 

• Thermoharders 

• Polymeren – polycondensaten - polyadducten 

3.7 Soorten monomeren 

• Monomeren met dubbele koolstofbinding 

• Enkele alcoholen 

• Epoxide 

• Carbonzuur 

• Anhydriden 

• Zuurchloriden 

• Aminen 

3.8 Homo-, di- en tercopolymeren 

3.9 Organische en anorganische polymeren 

3.10 Natuurlijke en kunstmatige polymeren 

3.11 Raffinage van aardolie, de grondstof 

3.12 Economisch aspect 

3.13 Polymerisatiereacties 

• Condensatiepolymerisatie 

• Polymerisatie 

• Additiepolymerisatie met omlegging 

3.14 Industriële polymerisatieprocédés





LEERINHOUDEN 

4 van veel gebruikte afkortingen de volledige naam geven. 4 Overzicht van de naamafkortingen 

5 de reactiemechanismen bij de vorming van macromoleculen bespreken. 5 Synthese van polymeren 

5.1 Functionaliteit 

5.2 Indeling der polymerisatiereacties 

• Kettingreacties 

• Stapsgewijze reacties 

• Kettingpolymerisaties 

6 het principe van de vorming van macromoleculen volgens de radicaalpolymerisatie 

bespreken. 

7 het principe van de vorming van macromoleculen volgens de kationische 

polymerisatie bespreken. 

6 Radicaalpolymerisatie 

6.1 Initiatie 

• Peroxiden 

• Azotype 

• Nevenreacties 

6.2 Propagatie 

• Transfer op polymeer 

• Transfer op solvent 

• Transfer op transferreagens of regulatoren 

• Transfer op monomeer 

6.3 Terminatie 

7 Kationische polymerisatie 

7.1 Initiatie 

• Brönstedzuur 

• Lewiszuur 

7.2 Propagatie 

• Transfer op monomeer 

• Transfer op tegen-anion 

• Transfer op reeds gevormde polymeerketen 

• Transfer op solvent 

7.3 Terminatie


Chemie kunststoffen ( 1 ste leerjaar : 1 lestijd/week) 



Daar veel cursisten in het secundair onderwijs geen of weinig chemie aangeboden krijgen, wordt de 

leerstof vanaf het strikte begin aangegeven om zo het chemisch denken aan te brengen. 

De basisbegrippen voor de chemische studie der kunststoffen worden aangeleerd. 





















te zijn. 


verwerken van kennis op een zo breed mogelijke manier mogelijk te maken. 

Een gedocumenteerde aanschouwelijke cursus die de gehele leerstof bestrijkt 

Hier is het bezit van een gedetailleerd periodiek systeem der elementen onmisbaar.



EVALUATIE 

De evaluatie gebeurt door een schriftelijk examen over de geziene leerstof na het beëindigen van de 

lessenreeks.



BIBLIOGRAFIE 

• Basiscursus Kunststoffen, Paul van Hee 

• Kunststoffen vandaag en morgen, Beroepssecties kunststofproducenten en 

kunststofverwerkers, Federatie der chemische nijverheid 

• Plastics, Dr. A. E. Schouten, Dr. Ir. A. K. Van der Vegt, Prisma compendia 

• Plastics, Dr. A. E. Schouten, Dr. Ir. A. K. Van der Vegt, Delta Press 

• Kunststofverwerking, Ebeling, Lüpke, Schelter, Schwarz, Kluwer Technische Boeken 

• Kunsstoff-physik im gespräch, Basf 

• Het keuren van kunststoffen, H. Wallhäusser, Agon Elsevier 

• Kunststoffen, M. Doucet, Simon Stevin Instituut

HOSP 


vak: chemie der biotechnologische bedrijven 

1e jaar


Chemie der biotechnologische Bedrijven (leerjaar 1:1 lestijd/week) 

INHOUD 

visie...........................................................................................................................................................2 







evaluatie ...................................................................................................................................................8 

bibliografie ................................................................................................................................................9



VISIE 

Specifiek 

In dit vak wordt de studie van de biochemisch belangrijke verbindingen uitgediept en worden deze 

verbindingen geproduceerd. 

Algemeen 
































teamverband.



BEGINSITUATIE 

Specifiek 

Er is geen specifieke voorkennis vereist voor dit vak. Kennis van chemie op secundair niveau volstaat. 

Algemeen 















Specifiek 

Het vak Chemie van de Biotechnologische Bedrijven in het eerste jaar (Gemeenschappelijk met BIO) 

beoogt een studie te zijn van de voornaamste biomoleculen: lipiden en sacchariden. 

In het eerste jaar zijn hierbij vooral het bijbrengen van de basiseigenschappen en de basisreacties van 

deze moleculen van belang. 

Algemeen 

















1 in eigen woorden uitleggen wat biotechnologie is en wat er de 

realisaties van zijn. 

2 het belang en voorkomen van deze biomoleculen in eigen woorden 

omschrijven. 

de nomenclatuur en structuur omschrijven. 

de chemische eigenschappen omschrijven. 

de lipiden indelen. 

uitleggen op welke wijze lipiden geproduceerd worden en hoe lipiden 

kunnen geanalyseerd worden. 

toepassingen van lipiden bespreken. 

LEERINHOUDEN 

1 Inleiding 

1.1 Inleiding tot de chemie van het leven 

1.2 Biomoleculen 

2 Lipiden 

2.1 Voorkomen en eigenschappen 

2.2 Vetzuren: configuratie en structuur 

2.3 Reacties van vetten en vetzuren 

2.4 Indeling van oliën en vetten 

2.5 Soorten lipiden 

• Triacylglycerolen 

• Terpenen en harsen 

• Steroïden 

2.6 Analyse en winning 

2.7 Toepassingen





3 het belang en voorkomen van deze biomoleculen in eigen woorden 

omschrijven. 

de nomenclatuur en structuur omschrijven. 

de chemische eigenschappen omschrijven. 

de sacchariden indelen. 

uitleggen op welke wijze sacchariden geproduceerd worden en hoe 

sacchariden kunnen geanalyseerd worden. 

toepassingen van sacchariden bespreken. 

LEERINHOUDEN 

3 SACCHARIDEN 

3.1 Voorkomen en eigenschappen 

3.2 Monosacchariden 

• Ruimtelijke structuur 

• Reacties 

• Belangrijke monosacchariden 

3.3 Oligosacchariden 

• Definitie 

• Bespreking van enkele oligosacchariden 

3.4 Polysacchariden 

• Reacties van oligo- en polysacchariden 

3.5 Toepassingen





De meest gebruikte werkvorm is het hoorcollege. 



illustraties. 
























te zijn. 





EVALUATIE 

Dit vak wordt schriftelijk getoetst. Gebruik van studiematerialen is niet toegestaan. 

Een tussentijds examen kan plaatsgrijpen.



BIBLIOGRAFIE 





3. Inleiding tot de Levensmiddelenchemie 

Ruiter (Elsevier-gezondheidszorg) 



5. Biochemie 

W. Biermans (Uitgeverij De Sikkel) 

6. Biochemistry 

Stryer (W.H. Freeman and Company) 

7. Biological Chemistry 

Mahler en Cordes (Harper and Row publishers) 

8. Chemical Communication 

Agosta (Scientifis American Library) 

9. Molecular Activities of Plant Cells – an introduction to plant biochemistry 

Anderson – Beardall (Blackwell Scientific Publications) 

10. Biochemistry and molecular Biology 

Elliott – Elliott (Oxford University Press)

HOSP 


vak: pneumatische, hydraulische en 

elektronische sturingen 

1e jaar


Pneumatische, hydraulische en elektronische sturingen (leerjaar 1: 1 lestijd/week) 

INHOUD 

visie...........................................................................................................................................................2 







evaluatie ...................................................................................................................................................9 

bibliografie ..............................................................................................................................................10



VISIE 

Specifiek 

In dit vak wordt een overzicht gegeven van de ondersteunende technologieën van automatisering en het 

verband met de Biotechnologie en de Chemie & Kunststoffentechnologie. Het is de bedoeling dat de 

cursisten een totaalbeeld verwerven van een industrieel proces, zodat zij in staat zijn een functie te 

bekleden in een controlecentrum van een industrieel complex van een sterk geautomatiseerde sector. 

Er wordt een basis gelegd wat betreft hydraulica, pneumatica, elektriciteit en elektronica aan de hand van 

parameters, symboliek en algoritmen, waarbij een link wordt gelegd met meer geavanceerde aspecten 

zoals combinatorische schakelingen. 

Algemeen 

De afgestudeerden van het Onderwijs voor Sociale Promotie Hoger Onderwijs van het Korte Type 

opleiding Biotechnologie en Chemie & Kunststoffentechnologie worden opgeleid voor functies die zich 

situeren in het middenkader. Deze functies situeren zich in de eerste plaats op het uitvoerende niveau 

met een grote mate van zelfstandigheid. In een latere fase kunnen beleidsfuncties en controlefuncties 

worden uitgeoefend. 

Het werkveld van de biotechnoloog en Chemie & Kunststoftechnoloog uit Technisch Hoger Onderwijs van 

het Korte Type is een zelfstandig labo of een met de productie verbonden labo en/of in een 

productieomgeving. Zijn werkterrein situeert zich enerzijds in bedrijven, behorende tot de sector 

biotechnologie, biochemie, voedingsnijverheid, voedingsmiddelentechnologie, brouwerij, landbouw en de 

agrarische sector, anderzijds in de chemische en kunststofverwerkende industrie. 

Voor het uitoefenen van zijn functie zal deze biotechnoloog / chemie en kunststoftechnoloog een 

grondige kennis van enerzijds toegepaste biotechnologie, biochemie, toegepaste microbiologie, 

levensmiddelentechnologie, ecologie, immunologie, anderzijds chemie der kunststoffen, chemische 

technologie combineren met een uitgebreide kennis van analytische, organische en fysicochemie, 

gekoppeld aan een basiskennis toegepaste mechanica en sturingen. 

Daarnaast beschikt de biotechnoloog en Chemie & Kunststoftechnoloog uit Technisch Hoger Onderwijs 

van het Korte Type over een inzichtelijke vaardigheid in analysetechnieken, scheidingstechnieken en 

productietechnieken. 

De opleiding besteedt bijzondere aandacht aan kwaliteitscontrole, veiligheid, hygiëne en 

milieuaspecten.Tijdens de opleiding wordt ook aandacht besteed aan de mogelijke implicaties die een 

chemische en biotechnologische bedrijvigheid met zich meebrengt op maatschappelijk, ethisch en 

ecologisch gebied. 

De biotechnoloog en Chemie & Kunststoftechnoloog uit Technisch Hoger Onderwijs van het Korte Type 

zal niet alleen beschikken over een strikt (bio)chemische en biotechnologische / kunststoftechnologische 

kennis, maar zal ook gegevens kunnen verwerken, kunnen rapporteren en literatuurgegevens en 

handleidingen kunnen lezen en verwerken. 

De biotechnoloog en Chemie & Kunststoftechnoloog uit Technisch Hoger Onderwijs van het Korte Type 

kan werken in teamverband.



BEGINSITUATIE 

Specifiek 

Men dient rekening te houden met het feit dat de cursisten van totaal verschillende richtingen - wat 

secundaire opleiding betreft - afkomstig zijn. Ook cursisten die reeds een hogere opleiding genoten 

volgen de cursussen. 

Het wiskundeniveau is gemiddeld van hoger technisch secundair onderwijsniveau. 

De cursisten kunnen steunen op de verworven kennis uit de cursus “Toegepaste Mechanica” zodat ze 

zich wel een beeld kunnen vormen van basiszaken zoals pompen, afsluiters en leidingnetwerken. 

Theoretische begrippen zoals druk, vermogen en debiet komen reeds uitvoerig aan bod in de cursus 

“Toegepaste Mechanica” en behoeven in deze cursus dan ook geen verdere uitleg. 

Algemeen 











sector van de Chemie & Kunststoffentechnologie te verkrijgen.




Specifiek 

Na het volgen van dit vak hebben de cursisten een algemeen inzicht betreffende sturingen van 

pneumatische, hydraulische en elektrische aard. De cursisten leren onderdelen zoals bijvoorbeeld 

cilinders kennen en berekenen. 

Een hoofdstuk over PLC-technieken moet ervoor zorgen dat de cursisten begrijpen wat een PLC is, wat 

ermee bewerkstelligd kan worden en hoe PLCs in een proces wordt ingepast. Deze inzichten worden 

daar waar mogelijk verbonden met praktische zaken uit een industriële omgeving. 

De besproken pneumatische, hydraulische en elektrische technieken worden ingebed in een ruimere 

context, zodat de cursisten de opgedane kennis kunnen toepassen en integreren in hun (toekomstige) 

werkomgeving. 

Algemeen 














LEERINHOUDEN 



1 symbolen herkennen, verklaren en bespreken die vaak voorkomen in 

dergelijke installaties. 

in beperkte mate schema’s begrijpen, interpreteren en bedieningswijzen 

afleiden. 

chronologische aspecten afleiden in eenvoudige toepassingen. 

een schema logische opbouwen. 

inzien en bespreken wat de voordelen en nadelen van dergelijke 

installaties zijn en berekeningen maken om de grootte van bepaalde 

olieparameters te bepalen. 

LEERINHOUDEN 

1 Pneumatica en hydraulica 

1.1 Symbolen voor hydraulische en pneumatische 

installaties 

• Onderwerp en toepassingsgebied 

• Algemeen – basissymbolen en functiesymbolen 

• Omzetting van energie 

• Stuurapparaten en regelapparaten 

• Energietransport en conditionering 

• Bedieningsmechanismen 

• Hulpapparaten 

• Gecombineerde apparaten: enkele voorbeelden 

1.2 Enkele technische algemeenheden bij hydraulische 

installaties 

• Werkingsprincipe van een hydraulische aandrijving 

• Voordelen en nadelen van een hydraulische 

aandrijving 

• Hydraulische olieparameters 

• Technische gegevens en symboliek





optredende krachten en benodigde vermogens berekenen. 

verband leggen tussen de te verrichten actie en de pomp. 

een leidingdiameter berekenen in functie van debiet en vice versa. 

Reynoldsgetal berekenen en plaatsen binnen een praktische context. 

kleppen berekenen. 

verschillende wiskundige voorstellingswijzen vormen die het verband 

leggen tussen ingangen (vb. kleppen) en uitgangen (vb.cylinders). 

verbanden leggen tussen de wiskundige logica en de technische aspecten 

van installaties. 

in eenvoudige bewoordingen omschrijven wat een PLC is. 

de erin voorkomende onderdelen opsommen. 

2 verband leggen tussen de mogelijkheden van een PLC en de praktische 

noden van een geautomatiseerde of te automatiseren 

elektropneumatische of elektrohydraulische installatie. 

stromen, spanningen en vermogens berekenen. 

LEERINHOUDEN 

1.3 Berekenen van installaties 

• Verband tussen vermogen en kracht 

• Soorten krachten 

• Leidingen 

• Reynoldsgetal 

• Kleppen 

• Oefeningen 

1.4 Combinatorische schakelingen 

• Logische elementen 

• Wat zijn combinatorische schakelingen? 

• Regels van de schakelalgebra 

• Karnaughdiagram 

• Waarheidstabel 

2. PLC-sturingen 

2.1 Schematische voorstelling 

2.2 Bespreking van enkele PLC-componenten 

2.3 Korte bespreking van enkele programmeermethodes





3 de meest voorkomende elementen in elektrische schema’s herkennen, 

benoemen en bespreken. 

LEERINHOUDEN 

3. Elektriciteit 

3.1 Spanningsbronnen en stroombronnen 

3.2 Ohmse weerstanden 

3.3 Condensatoren 

3.4 Spoelen 

3.5 Serieschakeling 

3.6 Parallelschakeling 

3.7 Vermogen 

3.8 Elektrische energie 

3.9 Oefeningen







illustraties. Het is aangewezen dat tweerichtingscommunicatie tussen cursisten en leraar veelvuldig aan 

de orde is. Beiden moeten immers dezelfde taal spreken en aan elkaar tegemoet kunnen komen. De 

voorkennis van de cursisten is namelijk geen gestandaardiseerd gegeven. Zodoende moet aangevoeld 

worden welke onderwerpen een opfrissende inleiding nodig hebben en welke niet. 

Meerdere onderwerpen die besproken worden, zijn moeilijk naar voren te brengen zonder gebruik te 

maken van een retroprojector. Denk hierbij bijvoorbeeld aan schema's van netwerken. 

Het lestempo moet worden aangepast aan de voorkennis van de cursisten over het betreffende 

onderwerp. 

De cursisten krijgen meer voeling met de praktische aspecten van de naar voren gebrachte leerstof. 

Dit gebeurt met behulp van proefstanden, zoals bijvoorbeeld een PLC-gestuurde elektro-hydraulische 

installatie, kennismaking met het elektropneumatisch labo. 


Er wordt gebruikgemaakt van de Belgische / Europese normen met betrekking tot pneumatica en 

hydraulica. 

Het nodige materiaal omvat een cursus, transparanten, dia’s en een bord. 




te zijn. 



Bezoeken en demonstraties in de daartoe specifiek uitgeruste laboratoria werken verhelderend.



EVALUATIE 

De evaluatie geschiedt aan de hand van een schriftelijk of mondeling examen. 

De puntenverdeling tussen theoretische vragen en oefeningen is evenwichtig.



BIBLIOGRAFIE 

BEGINSELEN UIT DE CHEMISCHE TECHNOLOGIE / DEEL 2/ TRANSPORT- EN MEETSYSTEMEN 

Door G. de Loore, A. Pyra en S. Vandersypen 

Uitgeverij Acco in Leuven 

MECHANICA DER FLUÎDA DOOR ROGER VAN MELLE, UITGEVERIJ INDUS 

BOEKDEEL 1: gassen 

2: vloeistoffen 

TECHNISCHE THERMODYNAMICA DOOR ROGER VAN MELLE, UITGEVERIJ INDUS 

BOEKDEEL 1: ideale gassen 

2: reële gassen 

3: formularium 

FORMULARIUM VOOR WISKUNDE, FYSIKA EN CHEMIE DOOR PERGOOT 

UITGEVERIJ DE GARVE IN BRUGGE 

PHYSICS FOR Scientists and Engineers with Modern Physics, 5th Ed. 

Serway – Beichner 

SAUNDERS COLLEGE PUBLISHING ISBN 0-03-022657-0 

http://www.hartcollege.com 

Inleiding tot de Automatisering 

Drost – Ouwehand 

HB Uitgevers, ISBN 90 5574 226 0 

Lectuur met betrekking tot digitale technieken en plc, bij voorkeur van secundair niveau (om hun doel 

voorbijschietende wiskundige uiteenzettingen te vermijden)

HOSP 


vak: organische chemie 

2e jaar


Organische chemie (leerjaar 2: 2 lestijden/week) 

INHOUD 

visie...........................................................................................................................................................2 







evaluatie .................................................................................................................................................10 

bibliografie ..............................................................................................................................................11



VISIE 

Specifiek 

In dit vak verwerven de cursisten inzichtelijke kennis in de relaties die bestaan tussen de verschillende 

functionele groepen. Zij krijgen een inleiding tot de studie van synthesestrategieën. Inzicht verwerven in 

het belang van de stereochemie voor de synthese van organische verbindingen is zeer belangrijk. De 

methoden in verband met de katalyse van organische verbindingen worden bestudeerd. 

Algemeen 
















kunststoffen, kunststofverwerking, kunststofproductie, basischemie of katalysatorproductie. 
















teamverband.



BEGINSITUATIE 

Specifiek 

In het tweede deel kan volop gesteund worden op de kennis en vaardigheden verworven in deel 1 voor 

de vakken “Organische chemie”, “Organische chemie (oefeningen)”, “Anorganische chemie” en 

“Anorganische chemie (oefeningen)”. De vakken “Chemie der kunststoffen” en “Chemie der 

biotechnologische Bedrijven” hebben een aanvullende en illustrerende waarde. 

Organische chemie jaar 1 & Organische chemie (oefeningen) jaar 1 moeten doorlopen zijn. 

Algemeen 















Specifiek 

In het tweede deel van de cursus wordt de nadruk gelegd op de binding en de voorkomende dipolen. Dit 

geeft de mogelijkheid de onderlinge polariteitverschillen van de moleculen scherper in het licht te stellen. 

Aan de hand hiervan wordt een indeling gemaakt in functionele groepen. Hierop is dan de nomenclatuur 

gebaseerd. Deze functionele groepen worden verder vergeleken op basis van hun chemische en fysische 

eigenschappen. Verder wordt nagegaan hoe de verschillende functies kunnen gesynthetiseerd worden. 

Bij reactiviteit en synthese worden de verschillende organische reacties bestudeerd a.d.h.v. reactietype 

en -mechanisme. Speciale aandacht wordt besteed aan de stereochemie. Tevens worden de industriële 

productiemethoden voor organische verbindingen belicht. Tijdens de cursus wordt ook de nodige 

aandacht besteed aan de ontwikkeling van een zgn. “Groene Chemie” en de duurzame ontwikkeling. 

Cursisten krijgen een individuele opdracht in verband met een bepaalde organische verbinding. 

Algemeen 

















1 a.d.h.v. de structuur de reactiviteit verklaren van enerzijds 

aldehyden/ketonen en anderzijds carbonzuren en derivaten. 

2 de systematiek van de naamgeving verklaren. 

de typische functies die karakteristiek zijn voor deze verbindingen 

verklaren. 


verklaren. 


de reactiviteit verklaren van deze functies en de verschillende 

reactietypes. 


weergeven. 

verband leggen met Chemie der biotechnologische 

Bedrijven/sacchariden. 

meest belangrijke sacchariden in de verschillende voorstellingswijzen 

weergeven. 

LEERINHOUDEN 

1 Functies met O – Carbonylverbindingen 

1.1 Structuur van de carbonylfunctie 

1.2 Reactiviteit 

1.3 Beïnvloedende factoren 

2 Functies met O – Carbonylverbindingen – Alkanalen en 

Alkanonen 


2.2 Structuur 




2.6 Synthese 

2.7 Bespreking specifieke derivaten – Sachariden 

2.8 L- en D-nomenclatuur 

2.9 Voorstelling in Fisherprojectie 

2.10 Voorstelling onder Haworth-vorm





3 overzicht geven van de structuur van carbonzuren en derivaten; m.n. 

carbonzuren, acylhalogenen, esters, zuuranhydriden, zuuramiden, 

nitrillen (cyaniden). 

de systematiek van de naamgeving verklaren. 


verklaren. 


verklaren en de verschillende vertegenwoordigers vergelijken. 



reactietypes. 


weergeven. 



verklaren. 




de reactiviteit van deze functies en de verschillende reactietypes 

verklaren. 


weergeven. 

LEERINHOUDEN 

3 Functies met O – Carbonylverbindingen – Carbonzuren 

en derivaten 


3.2 Structuur 




3.6 Synthese 

4 Functies met N – Aminen – Nitroverbindingen – 

Nitrosoverbindingen – Azoverbindingen 


4.2 Structuur 




4.6 Synthese





LEERINHOUDEN 


5 HalogeenKWS 

de typische functies die karakteristiek zijn voor deze verbindingen 5.1 Nomenclatuur 

verklaren. 

5.2 Structuur 





reactietypes. 


weergeven. 

5.3 

5.4 

5.5 

5.6 

Fysische eigenschappen 

Zuurbase karakter 


Synthese 

6 overzicht geven van de verschillende cyclische verbindingen. 6 Cyclische verbindingen - Overzicht 



verklaren. 





reactietypes. 


weergeven. 

7 Cyclische verbindingen – Aromatische verbindingen – 

Benzeen en derivaten 


7.2 Structuur 



7.5 Chemische eigenschappen van benzeen en 

monogesubstitueerde en digesubstitueerde 

benzeenderivaten 

7.6 Synthese







verklaren. 





reactietypes. 


weergeven. 

9 definiëren wat conformeren zijn. 

onderscheid maken tussen axiale en equatoriale posities. 

aantonen wat een stereocenter is. 

onderscheid maken tussen de verschillende vormen van 

stereochemie. 

aantonen dat deze voorbeelden stereocenters bevatten. 

10 de verschillende synthesestrategieën en productiestrategieën met 

elkaar vergelijken. 

11 onderscheid maken tussen homogene en heterogene katalyse en 

voordelen en nadelen bespreken. 

belang van enzymatische stappen in een synthese benadrukken. 

LEERINHOUDEN 

8 Cyclische verbindingen – Aromatische verbindingen – 

Heterocyclische verbindingen 


8.2 Structuur 




8.6 Synthese 

9 Stereochemie 

9.1 Conformeren 

9.2 Cyclohexaanderivaten 

9.3 Chiraliteit 

9.4 Stereoïsomerie 

9.5 Diastereo-isomeren 

9.6 Enantiomeren 

9.7 Toepassing op sacchariden, AZn, Proteïnen, NZn 

10 Polymeerchemie 

11 Studie van de katalyse toegepast in de organische 

chemie







illustraties. 

De cursisten moeten de verschillende niveaus inzien: nomenclatuur – fysische eigenschappen – 

chemische eigenschappen – reactiviteit en reactietypes – reactiemechanismen. 


De opdracht moet de cursisten aanzetten tot het vergaren, opzoeken en sorteren van specifieke 

informatie. Ze leren rapporteren. 

















De noodzakelijke didactische hulpmiddelen omvatten een cursus, transparanten, dia’s, molecuulmodellen 

en een bord. 




te zijn. 





EVALUATIE 

Het schriftelijk examen bestaat uit verschillende delen, met tijddruk. Het omvat de nomenclatuur; fysische 

en chemische eigenschappen – reactiviteit en een openboek gedeelte in verband met synthese.



BIBLIOGRAFIE 




H. E. Hilderson ( Wetenschappelijke uitgeverij en Boekhandel scientia Story) 

3. Contempory Organic chemistry 







Peter – Volhardt (W.H. Freeman and Company) 











HOSP 


vak: organische chemie (oefeningen) 

2e jaar



INHOUD 

visie...........................................................................................................................................................2 







evaluatie ...................................................................................................................................................8 

bibliografie ................................................................................................................................................8



VISIE 

Specifiek 

Cursisten kunnen een syntheseprocedure en een analyseprocedure zelfstandig doorlopen en koppelen 

aan resultaatberekeningen en rapportering. 

Algemeen 
































teamverband.



BEGINSITUATIE 

Specifiek 

In het tweede jaar kan volop gesteund worden op de kennis en vaardigheden verworven in jaar 1 voor de 

vakken “Organische chemie”, “Organische Chemie (oefeningen)”, “Anorganische chemie”, “Analytische 

chemie” en “Analytische chemie (oefeningen)”. De vakken “Chemie der kunststoffen” en “Chemie der 

biotechnologische Bedrijven” hebben een aanvullende en illustrerende waarde. 

Organische chemie jaar 1, Organische chemie (oefeningen) jaar 1, Anorganische chemie en 

Anorganische chemie (oefeningen) moeten doorlopen zijn. 

Algemeen 















Specifiek 

“Oefeningen” en “theorie” Organische chemie hebben een complementair karakter. In de oefeningen 

Organische chemie worden de theoretische aspecten verwerkt en gekoppeld aan praktische 

vaardigheden. In het kader van de oefeningen Organische chemie dienen de cursisten zich volgende 

attitudes eigen te maken: 

• het veilig manipuleren van glaswerk en reagentia; 

• logische opbouw van proefopstellingen; 

• manipulaties uitvoeren conform de veiligheidsvoorschriften en brandpreventievoorschriften, om 

ongevallen te voorkomen; 

• routinematig bedienen van meetapparatuur; 

• het laboratoriumwerk zodanig organiseren dat er op een efficiënte wijze gewerkt kan worden; 

• nauwkeurigheid, netheid, orde, verantwoordelijkheidsgevoel, voorzichtigheid; 

• solidariteit om goed groepswerk mogelijk te maken; 

• systematisch te werk gaan bij het oplossen van praktische problemen; 

• rapportering van syntheseresultaten en analyseresultaten; 

• voorbereiden van practica. 

Algemeen 

















1 deze theoretische achtergrond toepassen in synthesen, analysen en 

extracties. 

2 bovenvermelde technieken toepassen uit een keuze van practica. 

de bekomen resultaten weergeven in een overzichtelijk en goed 

gestructureerd verslag. 

LEERINHOUDEN 

1 Theoretische principes 

1.1 Algemene werkwijze in het laboratorium 

1.2 Veiligheidsmaatregelen 

1.3 Drogen van producten en glaswerk 

1.4 Destillatie/Rectificatie 

1.5 Gasabsorptietrappen 

1.6 Refluxen 

1.7 (Om)kristallisatie 

1.8 Extractie 

1.9 Zuiverheid van producten bepalen: o.a. smeltpuntbepaling, 

… 

2 Praktische oefeningen 

3 kwalitatieve tests uitvoeren. 3 Identificatie van aldehyden en ketonen 

3.1 met 2,4-dinitrofenylhydrazine 

3.2 met semicarbazide 

4 kwalitatieve tests en zuivering uitvoeren en de nodige berekeningen 

maken. 

4 Identificeren en zuiveren van alcoholen 

5 zuivering uitvoeren en de nodige berekeningen maken . 5 Omkristallisatie van zuren 

6 scheidingstechnieken uitvoeren en de nodige berekeningen maken. 6 Scheiden van 3 en 4 componentsystemen 

7 synthesereacties uitvoeren en de nodige berekeningen maken. 7 Synthese van 1-fenyl-azo-2-naftol 

8 synthesereacties uitvoeren en de nodige berekeningen maken. 8 Sulfoneren





LEERINHOUDEN 

9 synthesereacties uitvoeren en de nodige berekeningen maken. 9 Cannizaroreactie op Benzaldehyde 

10 synthesereacties uitvoeren en de nodige berekeningen maken. 10 Bereiden van sulfanilamide 

11 synthesereacties uitvoeren en de nodige berekeningen maken. 11 Aromatische en Alifatische estervorming 

12 synthesereacties uitvoeren en de nodige berekeningen maken. 12 Bereiden van p-aminobenzeensulfonzuur 

13 synthesereacties uitvoeren en de nodige berekeningen maken . 13 Benzoylchloride 

14 synthesereacties uitvoeren en de nodige berekeningen maken. 14 Bereiding van 2-aminodifenylamine en 4nitrofenylamine 

15 synthesereacties uitvoeren en de nodige berekeningen maken. 15 Bereiding van Aspirine 

16 synthesereacties uitvoeren en de nodige berekeningen maken. 16 Bereiding van Cyclohexeen 

17 synthesereacties uitvoeren en de nodige berekeningen maken. 17 Bereiding van Ethylbenzeen uit acetofenon en benzeen 

18 synthesereacties uitvoeren en de nodige berekeningen maken. 18 Synthese van nylon 

19 synthesereacties uitvoeren en de nodige berekeningen maken. 19 Chemoluminescentie 

20 synthesereacties uitvoeren en de nodige berekeningen maken. 20 Bereiding van Picrinezuur


Organische chemie (oefeningen) (leerjaar 2: 1 lestijden/week) 



Cursisten dienen zich een aantal praktische attitudes eigen te maken en deze dienen gekoppeld te 

worden aan resultaatberekening. 

Cursisten dienen erin te slagen om uitgaande van een proefrecept het practicum voor te bereiden, uit te 

voeren en de resultaatberekening uit te voeren. 

D.m.v. rapportering kunnen cursisten de uitgevoerde praktische oefeningen weergeven en van de nodige 

commentaar voorzien. 


Voor “Organische chemie (oefeningen)” is een uitgerust laboratorium nodig zodat zowel 

synthesereacties, analysereacties als extracties uitgevoerd kunnen worden. 

De nodige meetapparatuur dient aanwezig te zijn.



EVALUATIE 

De cursisten worden permanent geëvalueerd d.m.v. verslagen, evaluatie tijdens de practica en 

opdrachten. 


richtlijnen: 





Waarnemingen 




Permanente evaluatie van hoe de cursist in het labo werkt volgens volgende criteria: 










BIBLIOGRAFIE 

1. Practical Organic Chemistry 

Vogel (Longman) 




H. E. Hilderson (Wetenschappelijke uitgeverij en Boekhandel Scientia Story) 

4. Contemporary Organic chemistry 







Peter – Volhardt (W. H. Freeman and Company) 











HOSP 


vak: analytische chemie 

2e jaar



INHOUD 

visie...........................................................................................................................................................2 







evaluatie ...................................................................................................................................................7 

bibliografie ................................................................................................................................................8



VISIE 

Specifiek 

De cursist leert welke de voornaamste technieken en methodes zijn die ter beschikking staan om de 

hoeveelheid van een bestanddeel in een monster te bepalen. Via de fundamentele reacties en 

reactievergelijkingen (volumetrie) en de fysische principes (instrumentele analyse) verwerft de cursist de 

noodzakelijke kennis om een meetwaarde om te zetten tot een precies en betrouwbaar analyseresultaat. 

Algemeen 
































teamverband.



BEGINSITUATIE 

Specifiek 

Analytische chemie jaar 1 en Anorganische chemie jaar 1 moeten doorlopen zijn. 

Algemeen 















Specifiek 

Tijdens het tweede jaar wordt voortgebouwd op de kennis uit het eerste jaar, vnl. de chemie van de "natte 

weg". In het tweede jaar wordt het zwaartepunt verlegd naar de zgn. "droge chemie" of de 

spectroscopische analysemethoden. 

Algemeen 

















1 schematisch het verloop van een elektrolyse weergeven. 

de principes van de verschillende elektrochemische 

analysemethoden bespreken. 


2 de principes van de fotometrie bespreken. 


de principes bespreken. 


de principes bespreken. 


LEERINHOUDEN 

1 Elektrochemie 

1.1 Elektrolyse en elektrolytische gravimetrie 

1.2 Coulometrische analyse 

1.3 Amperometrische titratie 

1.4 Polarografie 

1.5 Potentiometrie en potentiometrische titratie 

1.6 PH-metingen 

1.7 Ionselectieve elektroden 

1.8 Conductometrie 

2 Fotometrische analysemethoden 

2.1 Inleiding (spectra, lichtbreking, interferentie) 

2.2 Colorimetrie 

2.3 Spectrofotometrie: absorptie, wetten van Lambert-Beer, 

spectrofotometer, VIS- en UV-spectrofotometrische 

bepalingen; IR-spectrofotometrie 

2.4 Fluorimetrie; turbidimetrie en nefelometrie; 

spectrofotometrische titratie 

2.5 Vlamfotometrie 

• Spectrochemische analyse 

• Atomaire absorptie 

• AAS 

3 de principes bespreken. 3 X-straatfluorescentie, massaspectrometrie (U)





Structuuropheldering en concentratiebepaling van verbindingen m.b.v. spectrofotometrische methoden: 

de theorie wordt maximaal gekoppeld aan de practica. 

Voornamelijk de praktische aspecten worden belicht. 



illustraties. 
























te zijn. 





EVALUATIE 

Er wordt een schriftelijk examen en een tussentijds examen afgenomen.



BIBLIOGRAFIE 

• Daniel C. Harris , Quantitative Chemical Analysis W. H. Freeman and Company New York 





HOSP 


vak: analytische chemie (oefeningen) 

2e jaar


Analytische chemie (oefeningen) (leerjaar 2: 1 lestijd/week) 

INHOUD 

visie...........................................................................................................................................................2 





evaluatie ...................................................................................................................................................7 

bibliografie ................................................................................................................................................8



VISIE 

Specifiek 

De cursist leert de fundamentele principes van de analytische technieken, zowel de klassieke 

volumetrische als de instrumentele methodes. 

Als toepassing daarop wordt via een aantal oefeningen praktische ervaring opgedaan in de volumetrie en 

de instrumentele analyse en hoe men via meting en berekeningen komt tot de kwantitatieve resultaten. 

Bij het uitwerken van de resultaten worden enkele concepten van kwaliteitscontrole op de 

analyseresultaten uitgevoerd. Op de gevaren van chemische producten wordt de aandacht gevestigd via 

het opstellen van het veiligheidsrapport van de gebruikte chemische producten. 

Algemeen 
































teamverband.



BEGINSITUATIE 

Specifiek 

Dit vak bouwt voort op de kennis verworven in Anorganische chemie (theorie en oefeningen) en 

Analytische chemie jaar 1. 

Algemeen 















Specifiek 

De cursisten kunnen praktische problemen op een wetenschappelijke en technische manier benaderen. 

Deze attitude omvat zelfstandig werken, logisch en kritisch denken, methodisch te werk gaan, 

organisatorisch efficiënt zijn, problemen ontleden en oplossen, overzichtelijk werken, efficiënte 

rapportering en een synthese maken. 

Aan de rapportering van de resultaten wordt veel belang gehecht: opbouw, inhoud, verwerking, 

reactievergelijkingen, berekeningen, grafieken, resultaten. 

Algemeen 

















1 voorbereidingen, analysen en berekeningen uitvoeren. 1 Zuurbase titratie 

2 voorbereidingen, analysen en berekeningen uitvoeren. 2 Complexometrie 

3 voorbereidingen, analysen en berekeningen uitvoeren. 3 Redoxtitratie 

LEERINHOUDEN 

4 voorbereidingen, analysen en berekeningen uitvoeren. 4 Potentiometrische analyse: redox- en zuurbase analyse 

5 voorbereidingen, analysen en berekeningen uitvoeren. 5 Conductometrie 

6 voorbereidingen, analysen en berekeningen uitvoeren. 6 UV/VIS-spectrofotometrie 

7 voorbereidingen, analysen en berekeningen uitvoeren. 7 IR-spectrofotometrie 

8 voorbereidingen, analysen en berekeningen uitvoeren. 8 Automatische titrator 

9 voorbereidingen, analysen en berekeningen uitvoeren. 9 Facultatief: vlamfotometrie; AAS





Cursisten dienen zich een aantal praktische attitudes eigen te maken en deze dienen gekoppeld te 

worden aan resultaatberekening. 

Cursisten dienen erin te slagen om uitgaande van een proefrecept het practicum voor te bereiden, uit te 

voeren en de resultaatberekening uit te voeren. 

D.m.v. rapportering kunnen cursisten de uitgevoerde praktische oefeningen weergeven en van de nodige 

commentaar voorzien. 


Voor “Analytische chemie (oefeningen)” is een uitgerust laboratorium nodig zodat zowel 

synthesereacties, analysereacties als extracties uitgevoerd kunnen worden. 

De nodige meetapparatuur dient aanwezig te zijn.



EVALUATIE 

De voorbereiding, het werk in het labo en de rapportering worden geëvalueerd. 

De cursisten worden permanent geëvalueerd d.m.v. verslagen, evaluatie tijdens de practica en 

opdrachten. 


richtlijnen: 





Waarnemingen 




Permanente evaluatie van hoe de cursist in het labo werkt volgens volgende criteria: 










BIBLIOGRAFIE 

• Daniel C. Harris , Quantitative Chemical Analysis W. H. Freeman and Company New York 





HOSP 


vak: chemie der kunststoffen 

2e jaar


Chemie der kunststoffen (2 e leerjaar: 2 lestijden / week ) 

INHOUD 

inhoud.......................................................................................................................................................1 

visie...........................................................................................................................................................2 




methodologische wenken.......................................................................................................................11 

pedagogisch-didactische wenken ..........................................................................................................11 

didactische hulpmiddelen .......................................................................................................................11 

evaluatie .................................................................................................................................................12 

bibliografie ..............................................................................................................................................13



VISIE 

Algemeen 











promotiemogelijkheden. 

Specifiek 


welke oorsprong ook. Samen met de cursus “Chemische Technologie der Kunststoffen” fungeert “Chemie 

der Kunststoffen” als ondersteunend vak, maar het is tevens toepassingsgericht. 

Voor de andere onderdelen in dit vak gebied legt “Chemie der Kunststoffen” samen met “Chemische 

Technologie der Kunststoffen” de basis.



BEGINSITUATIE 

Algemeen 











sector van de Chemie & Kunststoftechnologie te verkrijgen. 

Specifiek 

De cursus “Chemie der Kunststoffen jaar 2” kan steunen op de verworven kennis uit de cursus “Chemie 

der Kunststoffen jaar 1”.




Algemeen 












Specifiek 

De cursisten verwerven inzicht in de opbouw, chemische eigenschappen, fysische eigenschappen en 

synthese van macromoleculen.


Chemie der kunststoffen (2 e leerjaar: 2 lestijden / week) 





het belang van kunststoffen definiëren. 

2 de basisgegevens van de polymerisatiereacties geven. 

de gebruikte reactortechnieken omschrijven. 

1 Inleiding 

LEERINHOUDEN 

2 Vorming en structuur 

2.1 De gewone polymerisatie 

2.2 De copolymerisatie 

2.3 De polymerisatie van cyclische verbindingen 

2.4 Polycondensatie en polyadditie 

3 de methoden indelen om op industriële wijze macromoleculen te vormen. 3 Industriele Polymerisatieprocessen 

3.1 Polymeer oplosbaar in het monomeer 

3.2 Polymeer onoplosbaar in het monomeer 

3.3 Polymerisatie in oplosmiddel / niet oplosmiddelsysteem 

3.4 Polymerisatie in oplossing 

3.5 Polymerisatie in emulsie 

3.6 Parelpolymerisatie 

3.7 Polymerisatie in dampfase 

3.8 Combinaties van polymerisatiemethoden 

4 een overzicht geven van de verschillende gebruikte molecuulmassa’s en structuren 4 

van macromoleculen. 

Molecuulmassa en structuur 

5 polyvinylverbindingen en polyolefinen bespreken. 5 Polyvinylchloride en Polyolefinen 

5.1 Polyvinylchloride 

• Monomeer 


• Soorten polyvinylchloride 

5.2 Polyvinylacetaat





LEERINHOUDEN 

• Monomeer 


5.3 Polystyreen 

• Monomeer 


5.4 Polyvinylcarbazol 

• Monomeer 


5.5 Polyacrylaten en polymethacrylaten 

• Monomeren 


5.6 Polyacrylonitril 

• Monomeer 


5.7 Polyvinylethers 

• Monomeer 


5.8 Penton 

5.9 Formaldehyde 

5.10 Polyetheen en polypropeen 


5.11 Polybuteen 

5.12 Poly(4-methylpenteen-1) 

5.13 Polyvinylideenchloride 

5.14 Fluoretheenverbindingen 

• Polytetrafluoretheen 

• Andere fluorpolymeren





LEERINHOUDEN 

6 de wateroplosbare polymeren volledige bespreken. 6 Wateroplosbare polymeren 

6.1 Zetmeel en derivaten 

6.2 Methylcellulose en hydroxycellulose 

6.3 Carboxymethylcellulose 

6.4 Polyvinylalcohol 

6.5 Polyvinylpyrrolidon 

6.6 Polyacrylzuur 

6.7 Polyacrylamide 

6.8 Polyethyleenoxyde 

7 onderscheid maken tussen natuurrubber en kunstrubbers. 7 Kunstrubbers en natuurrubbers 

7.1 Monomeren kunstrubbers 

• Butadieen 

• Isobuteen 

• Isopreen 

• Chloropreen 


• Bij lage temperaturen 

• Emulsiepolymerisatie 

• Met metaalorganische mengkatalysatoren 

7.3 Natuurrubber 

7.4 Polyisobuteen 

7.5 Isobuteen-dieen-copolymeren 

7.6 Synthetische rubber latex 

7.7 Polysulfide rubber 

7.8 Etheen/propeen en etheen/propeen/dieen copolymeren 

7.9 Flourelastomeren 

7.10 Andere kunstrubbers





LEERINHOUDEN 

8 onderscheid maken tussen de verschillende formaldehyde harsen. 8 Formaldehydeharsen 

8.1 Fenolplasten 

• Polycondensatie reacties 

8.2 Ureumharsen 

8.3 Melamineharsen 

8.4 Anilineharsen 

9 verschillende grondstoffen voor versterkte kunststoffen onderscheiden. 9 Onverzadigde polyesters en epoxyharsen 

9.1 Onverzadigde polyesters 

• Grondstoffen 

9.2 Epoxyharsen 

• Grondstoffen 

• Reactie 

• Hardingsmiddelen 

10 reacties en chemische samenstelling van de verschillende polyamiden (Nylon 

reeks en Perlon reeks) onderscheiden. 

10 Polyamiden 

10.1 De polycondensatie 

10.2 Fabricage monomeren 

• Adipinezuur 

• Hexamethyleendiamine 

• ε -caprolactam 

• 11-amino-undecaanzuur 

• Lauryllactam 


• Discontinue procédé diaminen en tweewaardige zuren 

• Het continue of Vk-procédé





LEERINHOUDEN 

11 de verschillende siliconen omschrijven. 11 Siliconen 

11.1 Scheikundige opbouw 

11.2 Synthese der siliconen 

• Vorming van alkylhalogeen – en alkylalcyclosilanen 

• De Rochow en Grignard-synthese 

11.3 Siliconrubbers 

11.4 Siliconharsen 

12 de verschillende polyurethanen omschrijven. 12 Polyurethanen 

12.1 De scheikunde der polyurethane 

12.2 De grondstoffen 

• Isocyanaten 

• Alcoholen 

• Polyethers 

• Polyesters 

12.3 Lineaire polyurethanen 

12.4 Driedimensionele polyurethanen 

12.5 Polyurethaan lijm 

12.6 Polyurethaan rubber 

13 de verschillende polycarbonaten en polytereftalaten omschrijven. 13 Polycarbonaten en polytereftalaten 

13.1 Polycarbonaten 

13.2 Polyetheentereftalaat 

13.3 Polybuteentereftalaat 

13.4 Polynapthaleen





14 de verschillende temperatuurbestendige kunststoffen (chemische structuur) 

omschrijven. 

LEERINHOUDEN 

14 Temperatuurbestendige kunststoffen 

14.1 Chemische opbouw 

14.2 Polyxyleen 

14.3 Polysulfonen 

14.4 Polyarylamiden 

14.5 Pol 2,6 dimethyleenfenyleenoxyde 

14.6 Polybenzimidazolen 

14.7 Polyimiden 

14.8 Polypyrronen 

15 lakken en vernissen omschrijven. 15 Lakken en vernissen 

15.1 Lakken en vernissen op basis van drogende oliën 

15.2 Lakken en vernissen op basis van zuiver synthetische 

harsen 

15.3 Fenolharsen 

15.4 Ureum- en melamine harsen 

15.5 Alkydharsen 

15.6 Epoxyharsen 

15.7 Rubber lakken 

15.8 Lakken op basis van cellulosederivaten

























te zijn. 





EVALUATIE 

De evaluatie vindt plaats door middel van semestriële examens.



BIBLIOGRAFIE 

• G. Challa, Polymeerchemie 

• A.E. Schouten / A. K. van der Vegt, Plastics 

• R. van der Laan, Kunststof – en Polymeerchemie 

• P. J. Flory, Principles of Polymer Chemistry 

• J. A. Biesenberger / D. H. Sebastian, Principles of polymerization engineering 

• H. Batzer / F. Lohse, Macromolecular Chemistry 

• A. Tager, Fysical Chemistry of Polymers 

• F. A. Bovey / F. H. Wilson, Macromolecules an introduction in polymerscience 

• C. J. Suckling / K. E. Suckling / C.W. Suckling, Chemistry through models 

• A. Echte, Handbuch der Technische Polymeerchemie 

• H-G Elias, Makromoleküle

HOSP 


vak: chemische technologie kunststoffen 

2e jaar


Chemische Technologie der kunststoffen (2 e leerjaar: 3 lestijden / week) 

INHOUD 

inhoud.......................................................................................................................................................1 

visie...........................................................................................................................................................2 







evaluatie ...................................................................................................................................................9 

bibliografie ..............................................................................................................................................10



VISIE 

Algemeen 












Specifiek 


welke oorsprong ook. Samen met de cursus “Chemie der Kunststoffen” fungeert “Chemische 

Technologie der Kunststoffen” als ondersteunend vak, maar het is tevens toepassingsgericht. 

Voor de andere onderdelen in dit vak gebied legt “Chemische Technologie der Kunststoffen” de basis.



BEGINSITUATIE 

Algemeen 












Specifiek 

De cursus “Chemische Technologie der Kunststoffen” kan steunen op de verworven kennis uit de cursus 

“Chemie der Kunststoffen jaar 1”.




Algemeen 












Specifiek 

De cursisten verwerven inzicht in de opbouw, , fysische eigenschappen en toepassingen van polymeren. 

Ook wordt belicht hoe van een polymeer een kunststof wordt gemaakt.


Chemische technologie der kunststoffen (2 e leerjaar: 3 lestijden / week) 





het belang van kunststoffen definiëren. 

1 Inleiding 

LEERINHOUDEN 

2 de basisbegrippen omschrijven. 2 Vorming en structuur 

2.1 Aggregatietoestanden van polymeren 

2.2 Structuren 

2.3 Amorfe en kristallijne polymeren 

2.4 Belangrijkste specificaties





LEERINHOUDEN 

3 toevoegstoffen en toepassingsgebieden indelen. 3 Toevoegstoffen 

3.1 Weekmakers 

3.2 Stabilisatoren 

3.3 Anti-oxydanten 

3.4 Uv-stabilisatoren 

3.5 Bio-stabilisatoren 

3.6 Nucleators 

3.7 Ladingen en versterkingsmiddelen 

3.8 Brandvetragers 

3.9 Siccatiefs 

3.10 Schuimmiddelen 

3.11 Kickers 

3.12 Koppelinagents 

3.13 Glijmiddelen 

3.14 Kleurstoffen en pigmenten 

• Kleurstoffen 

• Pigmenten





LEERINHOUDEN 

4 fysische en chemische eigenschappen van polymeren omschrijven. 4 Fysische en chemische eigenschappen van 

4.1 Polyvinylchloride & afgeleiden 

4.2 Polyvinylacetaat & acetalen 

4.3 Polystyreen & afgeleiden 

4.4 Polyacrylaten en polymethacrylaten 

4.5 Polyetheen en polypropeen & afgeleiden 

4.6 Polyacrylonitril 

4.7 Fluoretheenverbindingen 

4.8 Polybuteen 

4.9 Poly(4-methylpenteen-1) 

4.10 Cellulose derivaten 

4.11 Wateroplosbare polymeren 

4.12 Polyvinylidenchloride 

4.13 Polyamiden 

4.14 Polyesters en polycarbonaten 

4.15 Natuurrubers & kunststrubbers 

4.16 Thermoharders 

4.17 Epoxy – en polyesterharsen 

4.18 Polyurethanen 

4.19 De belangrijkste enegineering plastics
















De cursussen dienen steeds door te gaan in een aangepast lokaal / laboratorium met de nodige 









te zijn. 





EVALUATIE 




BIBLIOGRAFIE 

• N. G. McCRUM / C.P/ BUCKLEY / C. B. BUCKNALL, Principles of Polymer Enigineering 

• BIRLEY / HAWORTH / BATCHELOR, Physics of Plastics 

• R. B. SEYMOR, Additives for plastics Volume 1 & 2 

• L. MASCIA, Materials Engineering 

• W. HOLZMüHLER / K. ALTENBURG, Physik der Kunststoffe 

• LENZ / STEIN, Polymer Science and Technology 

• RITCHIE, Physics of Plastics 

• F. RODRIGUEZ, Principles of Polymer Systems 

• F. W. BILLMEYER jr, Textbook of Polymer Science

HOSP 


vak: fysicochemie 

2e jaar


Fysicochemie (leerjaar 2: 1 lestijd/week) 

INHOUD 

visie...........................................................................................................................................................2 





evaluatie .................................................................................................................................................10 

bibliografie ..............................................................................................................................................11



VISIE 

Specifiek 

Het vak Fysicochemie bevindt zich op het grensgebied tussen Fysica en Chemie. 

Het is de studie van de invloed van fysische grootheden, zoals druk, temperatuur op chemische 

omzettingen. Voor mensen die in een industriële omgeving werken is de kennis en de toepassing van de 

fysicochemische principes niet onbelangrijk. Het destillatieproces is hiervan een voorbeeld. 

Tevens heeft de Fysicochemie talrijke raakvlakken met andere werkgebieden, zoals de biochemie, 

medische wetenschap, bodemkunde en tal van andere. De kennis van bijvoorbeeld grensvlakchemie en 

reactiekinetiek is nuttig bij de heterogene katalyse; de colloïdchemie in de bodemkunde. 

Algemeen 
































teamverband.



BEGINSITUATIE 

Specifiek 

Om aan dit vak te kunnen beginnen moeten de cursisten beschikken over voorkennis van beginselen van 

algemene, anorganische chemie en organische chemie. 

Algemeen 















Specifiek 

In de cursus Fysicochemie worden de fundamentele concepten en modellen van de fysische scheikunde 

bestudeerd. Het is de bedoeling dat men inzicht verwerft in deze fundamentele begrippen en dat men de 

principes, definities, betekenis van en verbanden tussen de verschillende begrippen beheerst. Hierbij is 

het belangrijk dat de cursist de concepten en modellen kent, doch vooral ook kan toepassen in allerhande 

probleemstellingen en oefeningen. 

Algemeen worden volgende doelstellingen beoogd: 

• de achtergrond, de reden van natuurfenomenen en fysicochemische processen begrijpen 

• de speciale symboliek en conventies in de fysicochemie hanteren 

• de grote impact van de hoofdprincipes uit de fysicochemie op organische, anorganische en 

biochemische processen inzien 

• in eigen bewoordingen concepten en modellen verklaren en inzien 

• nauwkeurigheid aan de dag leggen in wetenschappelijke en technische berekeningen en de 

resultaten leren interpreteren. 

Algemeen 

















LEERINHOUDEN 

1 de gaswetten formuleren en toepassen in oefeningen. 1 Gassen 

1.1 Inleiding 

1.2 Ideale gassen 

1.3 De ideale gaswet 

1.4 Molair volume van een gas 

1.5 Ideale gasmengsels – Wet van Dalton 

1.6 Reële gassen 

1.7 Activiteit van een gas





2 eigenschappen van ideale en niet-ideale mengsels noemen. 

de samenstelling berekenen van de verschillende fasen van een 

mengsels. 

de fasediagrammen opstellen en ermee werken. 

de colligatieve eigenschappen van oplossingen opsommen en 

verklaren. 

destillatie zien als een toepassing van een mengsel in verschillende 

fasen. 

schematisch weergeven hoe de destilatie gebeurt met bijhorende 

diagrammen. 

LEERINHOUDEN 

2 Oplossingen 

2.1 Inleiding 

2.2 Ideale en niet-ideale oplossingen 

2.3 Ideale vloeibare mengsel 

• Dampdruk-samenstellingsdiagram 

• Samenstelling van de dampfase in evenwicht met een 

ideaal vloeibaar mengsel 

• Temperatuur-samenstellingsdiagram 

2.4 Niet-ideale vloeibare mengsels 

• Negatieve afwijkingen van de idealiteit 

• Positieve afwijkingen van de idealiteit 

• Experimentele bepaling van de activiteit 

2.5 Voldoende verdunde oplossingen 

2.6 Colligatieve eigenschappen van oplossingen 

• Dampdrukverlaging 

• Kookpuntsverhoging en vriespuntverlaging 

• Osmotische druk 

• Elektrolytoplossingen 

2.7 Toepassing: Destillatie





LEERINHOUDEN 

3 de chemische thermodynamica toepassen in oefeningen. 3 Thermochemie 

3.1 Energie-inhoud van een systeem 

3.2 Wet van behoud van energie 

3.3 Bepaling van de verandering van de inwendige energie bij 

een chemische reactie 

3.4 Verandering van enthalpie 

3.5 Thermochemische reactievergelijkingen 

3.6 Standaardvormingsenthalpie 

3.7 Verbrandingsenthalpie 

3.8 Wet van Hess 

3.9 Drijfveer van chemische reacties 

4 inzien welke parameters het chemisch evenwicht beïnvloeden. 

dit toepassen in chemische berekeningen. 

5 chromatografie als scheidingstechniek en preparatieve techniek 

toelichten. 

de verschillende chromatografische technieken beschrijven. 

belangrijkste toepassingen noemen. 

6 het onderscheid maken tussen kinetische en thermodynamische 

aspecten betreffende reacties. 

4 Chemisch evenwicht 

4.1 Evenwichtsreacties 

4.2 De wet van het chemisch evenwicht 

4.3 Verschuiving van het chemisch evenwicht 

4.4 Aflopende reacties 

4.5 Activiteiten 

5 Chromatografie 

5.1 Inleiding 

5.2 Soorten 


6 Chemische kinetica





7 aangeven welke verschijnselen rheologie bestudeert. 

de factoren noemen die de viscositeit beïnvloeden en weergeven op 

een diagram. 

van elke factor voorbeelden noemen en verklaren. 

verschillende viscosimeters beschrijven en onderscheiden. 

7 Rheologie 

7.1 Definitie 

7.2 Wiskundig model 


7.4 Meten van viscositeit 

LEERINHOUDEN





De theorie is noodzakelijk om de oefeningen te kunnen maken. Oefeningen direct aansluitend bij de 

leerstof worden in de klas samen opgelost. Extra oefeningen worden ter beschikking gesteld. 


naar een actieve inbreng van de cursisten. Er wordt maximaal gebruik gemaakt van voorbeelden en 

illustraties. 


















De werken opgegeven in de bibliografie kunnen in de schoolbibliotheek geraadpleegd worden. 

De DIDAC – transparanten van KVCV zijn heel goed bruikbaar om een aantal begrippen en wetten aan te 

brengen. 

Studiebezoeken aan chemische (piloot)installaties of voordrachten en demonstraties door experts zijn 

aan te bevelen. 





te zijn. 





EVALUATIE 

Het schriftelijk examen bestaat hoofdzakelijk uit oefeningen. Een tussentijds examen kan ingericht 

worden. Gebruik van cursusnota’s is niet toegestaan.



BIBLIOGRAFIE 

ATKINS, P. W. , de PAULA , J., Physical Chemistry, Oxford University Press, 7th Edition, 2001 

MAES, G., Inleiding tot de Fysicochemie, cursistencursus, KU LEUVEN, Campus Kortrijk 

DIDAC transparanten, Koninklijke Vlaamse Chemische Vereniging, Leuven, 1995

HOSP 


vak: kunststofverwerking en matrijzen 

2e jaar


Kunststofverwerking en matrijzen (2 e leerjaar: 1 lestijd / week) 

INHOUD 

inhoud.......................................................................................................................................................1 

visie...........................................................................................................................................................2 







evaluatie ...................................................................................................................................................8 

bibliografie ................................................................................................................................................9



VISIE 

Algemeen 












Specifiek 

Deze cursus brengt de cursisten de samenhang tussen kunststoffen en de diverse 

verwerkingstechnieken bij. 

In het eerste gedeelte wordt vooral ingegaan op de minder bekende verwerkingstechnieken, deel twee 

geeft dan inzicht over extrusie en injectie en als laatste worden de diverse gereedschappen en de 

constructie ervan belicht.



BEGINSITUATIE 

Algemeen 












Specifiek 

De cursus “Kunststofvormgeving en Matrijzen” kan steunen op de verworven kennis uit de cursus 

“Chemische Technologie der Kunststoffen”.




Algemeen 












Specifiek 

De cursisten verwerven inzicht in de meest gebruikte verwerkingstechnieken voor polymeren en de 

daarbij behorende gereedschappen.

OSP – HOKT –Chemie & Kunststoffentechnologie 5 





1 veiligheid omschrijven. 1 Inleiding 

2 voorbehandelingstechnieken die voor kunststoffen worden gebruikt situeren en de 

desbetreffende apparatuur herkennen. 

2 Voorbehandeling 

2.1 Mengen 

2.2 Mengtoestellen 


LEERINHOUDEN





3 minder bekende verwerkingstechnieken en hun toepassingsgebied situeren. 

de instellingen, machines en meest gebruikte grondstoffen die bij deze technieken 

behoren opzoeken en toepassen. 

LEERINHOUDEN 

3 Minder bekende verwerkingstechnieken 

3.1 Sinteren 

3.2 Gietmethoden en afgeleiden 

3.3 Dompelen, strijken en coaten 

3.4 Rotatiegieten 

3.5 Vormveranderingen : verspanen, omzetten en indrukken 

3.6 Lijmen en lassen van thermoplasten 

3.7 Composieten op basis van epoxy- en polyesterhars 

3.8 Schuimtechnieken polyurethan, polystyreen, polyether,… 

3.9 Veredelen: polijsten, lakken, slijpen, metalliseren,… 

3.10 Kalanderen 

• Lage temperatuurproces 

• Hoog temperatuurproces 

3.11 Warmvervormen 

• Vacuümvormen 

• Stempelen 

• Andere warmvervormtechnieken 

3.12 Verwerking van rubbers 

3.13 Pultrusie 

3.14 Persen van thermoharders 

• Standaard persen 

• Transferpersen

























te zijn. 





EVALUATIE 




BIBLIOGRAFIE 

• J.R.A Pearson, Mechanics of Polymer Processing 

• Jung / Patzschke, Spritzießen von Thermoplasten 

• G. Matthews, Polymer Mixing Technology 

• C. Rauwendaal, Polymer Mixing 

• Ebling/ Lüpke/ Schelter / Schwarz, Kunststofverwerking 

• W.A. Holmes – Walker, Polymer Conversion 

• J. L. Throne, Thermoforming 

• Menges / Mohren, Sprizgießwerkzeuge 

• W. Michaeli, Extrusion dies 

• Rosato / Rosato, Blowmolding handbook 

• Ferrigno, Rigid Plastic Foams 

• Hensen / Knappe / Pottente, Ewtrusionstechniek I & 2 (Grundlagen Extrusionsanlagen) 

• C. Rauwendaal,, Polymer extrusion 

• E. C. Bernhart, Processing of thermoplastic materials 

• J.R.A. Pearson / S.M. Richadson, Computional Analysis of Polymer Processing 

• N. S. Rao, Cumputer Aided Design of Plasticating Screws

HOSP 


vak: kunststofverwerking en matrijzen 

3e jaar


Kunststofverwerking en matrijzen (3 e leerjaar: 2 lestijden / week) 

INHOUD 

inhoud.......................................................................................................................................................1 

visie...........................................................................................................................................................2 







evaluatie ...................................................................................................................................................7 

bibliografie ................................................................................................................................................8



VISIE 

Algemeen 












Specifiek 

Deze cursus brengt de cursisten de samenhang tussen kunststoffen en de diverse 

verwerkingstechnieken bij. 

In het eerste gedeelte wordt vooral ingegaan op de minder bekende verwerkingstechnieken, deel twee 

geeft dan inzicht over extrusie en injectie en als laatste worden de diverse gereedschappen en de 

constructie ervan belicht.



BEGINSITUATIE 

Algemeen 












Specifiek 

De cursus “Kunststofvormgeving en Matrijzen” kan steunen op de verworven kennis uit de cursus 

“Chemische Technologie der Kunststoffen”.




Algemeen 












Specifiek 

De cursisten verwerven inzicht in de meest gebruikte verwerkingstechnieken voor polymeren en de 

daarbij behorende gereedschappen.




1 het extrusie en injectie proces begrijpen en fouten herkennen en procestechnisch 

gezien oplossen. 

2 het doel van het gereedschap omschrijven. 

de onderdelen benoemen. 

de juiste staalsoorten situeren in de matrijs. 

1 Extrusie en injectie 

1.1 Extrusie 

• Enkelschroefsystemen 

• Meervoudige schroefsystemen 

• Disckpackextruders 

• Ramextruders 

1.2 Injectie 

1.3 Combinatie machine / matrijs 

1.4 Verwerken van thermoplasten 

1.5 Verwerken van thermoharders 

• Verschillen in machine bouw en instellingen 

• Grondstofparameters 

1.6 Verwerken van rubbers 

• Verschil in opbouw machine en instellingen 

• Grondstofparameters diverse rubbers 

2 Gereedschappen (algemeen) 

2.1 Doel 

2.2 Functie, benaming en standaardisatie 

2.3 Gereedschapsstaal 

• Materiaalkeuze 

• Nabehandeling 

• Oppervlaktebehandeling 

2.4 Matrijsdelen opzoeken in catalogi

























te zijn. 





EVALUATIE 




BIBLIOGRAFIE 

• J.R.A Pearson, Mechanics of Polymer Processing 

• Jung / Patzschke, Spritzießen von Thermoplasten 

• G. Matthews, Polymer Mixing Technology 

• C. Rauwendaal, Polymer Mixing 

• Ebling/ Lüpke/ Schelter / Schwarz, Kunststofverwerking 

• W.A. Holmes – Walker, Polymer Conversion 

• J. L. Throne, Thermoforming 

• Menges / Mohren, Sprizgießwerkzeuge 

• W. Michaeli, Extrusion dies 

• Rosato / Rosato, Blowmolding handbook 

• Ferrigno, Rigid Plastic Foams 

• Hensen / Knappe / Pottente, Ewtrusionstechniek I & 2 (Grundlagen Extrusionsanlagen) 

• C. Rauwendaal,, Polymer extrusion 

• E. C. Bernhart, Processing of thermoplastic materials 

• J.R.A. Pearson / S.M. Richadson, Computional Analysis of Polymer Processing 

• N. S. Rao, Cumputer Aided Design of Plasticating Screws

HOSP 


vak: kunststofvormgeving 

3e jaar


Kunststofvormgeving (3 e leerjaar: 2 lestijden / week) 

INHOUD 

inhoud.......................................................................................................................................................1 

visie...........................................................................................................................................................2 





evaluatie ...................................................................................................................................................8 

bibliografie ................................................................................................................................................9



VISIE 

Algemeen 












Specifiek 

Het is belangrijk dat de cursisten diverse kunststofverwerkingmachines praktisch kunnen bedienen, de 

standaard polymeren (PE, PS, PP, PVC en PF) kunnen verwerken en een composiet kunnen maken via 

de hand-lay up methode.



BEGINSITUATIE 

Algemeen 












Specifiek 

Aan de hand van de opgedane kennis uit de cursussen “Chemische Technologie der Kunststoffen”, 

“Kunststofverwerking & Matrijzen” en “Rheologie” kunnen de cursisten de kunststofverwerkingmachines 

op een veilige manier opstarten, produceren en stoppen met behulp van de ter beschikking staande 

matrijzen, grondstoffen en machines.




Algemeen 












Specifiek 

De cursisten verwerven inzicht in het veilignedien van de meest courante kunststofverwerkingmachines. 

(op laboratoriumschaal) met de standaard polymeren.






1 veiligheid in de werkplaats omschrijven. 1 Inleiding 

1.1 Machines 

1.2 Polymeren 

1.3 Temperaturen 

2 de productie van diverse kunststofproducten door middel van injectie omschrijven. 

machine en matrijscombinaties wisselen. 

LEERINHOUDEN 

2 Injectie 

2.1 Machines 

• Handmatige instellingen 

• Elektronisch geregeld 

2.2 Matrijzen 

• ISO-norm staaf 

• Bekers 

• ASTM - normstaaf 

2.3 Onderhoud 

• Montage en demontage matrijs 

• Montage demontage matrijs op machine en afregelen 

3 extrusie opstarten van machine en ombouwen. 3 Extrusie 

3.1 Inleiding 

3.2 Blaasfolie 

3.3 Vlakfolie 

3.4 Flesblazen 

3.5 Opstellen van rheologische curve





LEERINHOUDEN 

4 andere technieken praktisch uitvoeren. 4 Andere verwerkingstechnieken 

4.1 Vacuümvormen 

4.2 Persen van thermoharders 

4.3 Persen van thermoplasten 

4.4 Maken van een composiet 

4.5 Maken van een plastisol 

5 problemen oplossen door middel van computersimulaties. 5 Simulaties 

5.1 Injectie (handmatig instellen van parameters) (keuze uit vier 

matrijzen en vier grondstoffen) 

5.2 Injectie fouten analysen en oplossen (5 niveaus) 

5.3 Blaasextrusie fouten analyse en oplossen (5 niveaus) 

5.4 Profielextrusie fouten analyse en oplossen (5 niveaus) 

5.5 Flesblazen fouten analyse en oplossen (5 niveaus)

























te zijn. 





EVALUATIE 

De evaluatie vindt plaats door middel van semestriële examens en de verslagen van de uitgevoerde 

opdrachten.



BIBLIOGRAFIE 

• K. Niemann, Maschineneinstellstrategie für Thermoplast-Spiritzgießmaschinen 

• J. Seferis / P Theocaris, Interrelations between processing, structure and properties of 

polymeric materials 

• H. Kosch, Kalandertechnik 

• H. Gastrox, Der Sprizgießwerkzeugbau 

• S. Levey, Plastics exrusion technology Handbook 

• G. Bodini / F. Pessani, Moulding Machines an Moulds for plastic processing 

• J. Dym, Injection molding and molds – a practical manual 

• T Whelan, The “Bekum” Blow Moulding Handbook 

• S. Koch, Handbuch für die Gummi-Industrie

HOSP 


vak: technologie der chemische bedrijven 

3e jaar


Technologie der chemische bedrijven (3 e leerjaar: 1 lestijd / week) 

INHOUD 

visie...........................................................................................................................................................2 







evaluatie ...................................................................................................................................................8 

bibliografie ................................................................................................................................................9



VISIE 

Algemeen 

Het betreft een driejarige opleiding, a rato van 12 lestijden per week op een basis van 40 weken, waarin 

naast de vereiste wetenschappelijke achtergrond vooral aandacht wordt besteed aan de specifieke 

kunststoffentechnieken. 


Biotechnologie (BIOT), wordt basiskennis aangeboden met een klein deel toepassingsgerichte kennis. In 

het tweede jaar is er nog een gemeenschappelijke stam met BIOT wat betreft de basiskennis, maar wordt 

een ruimer deel besteed aan het verwerven van toepassingsgerichte kennis. Het derde jaar is volledig 

toepassingsgericht. 




controlefuncties uitgeoefend worden. Het werkveld van de Kunststoftechnoloog uit het Technisch Hoger 

Onderwijs van het Korte Type is het functioneren in een zelfstandig laboratorium of een met de productie 

verbonden laboratorium en / of een productieomgeving. Zijn werkterrein situeert zich vnl. in bedrijven 

behorende tot de sector kunststoftechnologie. 

Voor het uitoefenen van zijn functie zal de Kunststoftechnoloog uit het Technisch Hoger Onderwijs van 

het Korte Type een grondige kennis van toegepaste technologieën combineren met een uitgebreide 

kennis van analytische, organische en fysicochemie gekoppeld aan een basiskennis toegepaste 

mechanica en sturingen. Daarnaast beschikt de Kunststoftechnoloog uit het Technisch Hoger Onderwijs 

van het Korte Type over een inzichtelijke vaardigheid in analysetechnieken, scheidingstechnieken en 

productietechnieken. 



chemische bedrijvigheid met zich meebrengt op maatschappelijk, ethisch en ecologisch gebied. 

De Kunststoftechnoloog uit het Technisch Hoger Onderwijs van het Korte Type zal ook gegevens kunnen 


De Kunststoftechnoloog uit het Technisch Hoger Onderwijs van het Korte Type kan werken in 

teamverband. 

Specifiek 

Belangrijk in de opleiding Chemie & Kunststoffentechnologie is een technologische vorming die zo ver 

gaat dat een aantal belangrijke kennisinhouden en vaardigheden beheerst worden zodat zij 

overdraagbaar en dus op verschillende vakgebieden en voornamelijk ook in het werkveld toepasbaar zijn. 

De cursisten maken kennis met de procesindustrie, stroming van de fluïda, warmteoverdracht, 

energiebalansen, extracties, bezinken en verwerking van afvalstoffen. 

In het vak Technologie der Chemische Bedrijven worden problemen gericht op procestechnische 

berekeningen opgelost. 

Fundamentele oplossingsmethoden die als basis dienen voor berekeningen en die zorgen voor de 

ontwikkeling van een logisch denkpatroon bij de cursisten, worden grondig ingeoefend en hun 

toepassingen worden geïllustreerd.



BEGINSITUATIE 

Algemeen 


tewerkgesteld is in de productie, laboratoria, kwaliteitscontrole, technische of commerciële functies. 

De opleiding biedt eveneens de mogelijkheid om zich na een opleiding op secundair niveau, o.a. de 

richting chemie - wetenschappen, verder te specialiseren. 

Deze technisch-wetenschappelijke opleiding is toegankelijk zonder specifieke chemische 

vooropleiding. In principe kunnen alle cursisten met voldoende aanleg en inzet voor wetenschappen 

en techniek deze opleiding met kans op succes aanvatten en beëindigen. 




sector van de biotechnologie te verkrijgen. 

Specifiek: 

De basiskennis “Organische chemie (theorie en oefeningen)”, “Analytische chemie (theorie en 

oefeningen)”, “Toegepaste Mechanica”, “Pneumatische, hydraulische en elektrische sturingen”, 

“Chemie der Kunststoffen”, “Fysicochemie” en “Chemische technologie” die in het eerste en tweede 

jaar werd verworven, is voldoende om het vak “Technologie der chemische bedrijven” te kunnen 

aanvatten.




De cursisten: 

• kunnen aan de hand van de verschillende onderdelen die in het vak besproken worden een 

volledige of een bepaalde tak van de chemische industrie ontleden, aanpassen of optimaliseren. 

• kunnen de verschillende onderdelen in een procesindustrie plaatsen en bespreken. 

• hanteren en berekenen de verschillende stromingen van fluïda. 

• maken een onderscheid tussen de verschillende mogelijkheden bij warmteoverdracht, kennen de 

voordelen en nadelen van iedere mogelijkheid en kunnen deze mogelijkheden hanteren en 

berekenen. 

• kunnen energiebalansen bij fysische en chemische processen behandelen. 

• bespreken en berekenen de verschillende extractiemethodes en kunnen de daarmee 

samenhangende begrippen verklaren. 

• hanteren de verschillende bezinkingstechnieken, kunnen ze onderscheiden en berekenen. 

• begrijpen de noodzaak van het verwerken van afvalstoffen in onze huidige maatschappij.

OSP – HOKT – afdeling Chemie & Kunststoffenechnologie 5 





1 het begrip “procesindustrie” situeren en verklaren. 

het begrip “eenheidsbewerking” situeren en uitleggen. 

de stappen om tot een proces te komen weergeven en verklaren. 

het verschil tussen een blokschema, een flowsheet en een 

materialenbalans weergeven. 

het onderscheid maken tussen de verschillende stoffen die in een 

proces ontstaan (grondstoffen, tussenstoffen, bijproduct, afvalstof, 

hulpstoffen). 

2 het verschil tussen laminaire en turbulente stroming uitleggen aan de 

hand van de proef van Reynolds. 

het getal van Reynolds situeren, weergeven en verklaren. 

het begrip viscositeit definiëren en de daaruit voortvloeiende 

verschijnselen verklaren. 

3 het verschil tussen radiatie, conductie en straling weergeven. 

het begrip “warmte-emissie” verklaren. 

de warmtewisseling tussen 2 evenwijdige zwarte oppervlakken 

uitleggen, berekenen en toepassen. 

de warmtewisseling tussen 2 evenwijdige grijze oppervlakken 

uitleggen, berekenen en toepassen. 

de warmtewisseling tussen 2 grijze oppervlakken uitleggen, 

berekenen en toepassen . 

de warmtestroom door een enkele wand, een gelaagde vlakke wand 

en een cilinderwand weergeven. 

de begrippen “partiële coëfficiënt van warmteoverdracht” en “totale 

coëfficiënt van warmteoverdracht” verklaren en onderscheiden. 

de warmteoverdracht door convectie bij buizen verklaren. 

1 Procesindustrie 

2 Stroming van fluïda 

2.1 Laminaire stroming 

2.2 Wet van Bernoulli 

2.3 Turbulente stroming 

3 Warmteoverdracht 

3.1 Straling of radiatie 

3.2 Geleiding of conductie 

3.3 Stroming of conventie 

3.4 Warmtewisselaars 

LEERINHOUDEN

OSP – HOKT – afdeling Chemie & Kunststoffenechnologie 6 




4 de begrippen “warmte”, “energie” en “enthalpie” verklaren en op een 

correcte wijze hanteren. 

een enthalpieberekening bij een fysisch proces uitvoeren. 

energiebalansen bij een fysisch proces weergeven en uitleggen. 

een enthalpieberekening bij een chemisch proces uitvoeren. 

energiebalansen bij een chemisch proces weergeven en uitleggen. 

5 een vast – vloeistof – extractie weergeven en verklaren. 

een vloeistof – vloeistof – extractie weergeven en verklaren. 

6 de bezinkingssnelheid van een stof berekenen. 

een duidelijk onderscheid maken tussen laminaire en turbulente 

bezinking. 

bezinkingsinstallaties herkennen, benoemen, onderscheiden, 

uitleggen en de voordelen en nadelen van elke installatie verklaren. 

7 het nut inzien van het verwerken van afvalstoffen in onze huidige 

maatschappij. 

het ontstaan van afvalstoffen in een procesindustrie verklaren. 

verwerkingsmethodes voor afvalstoffen herkennen, benoemen en 

uitleggen en de voordelen en nadelen van elke methode verklaren. 

het nut inzien van het beheer van afvalstoffen. 

LEERINHOUDEN 

4 Energiebalansen 

4.1 Begrippen warmte, energie en enthalpie 

4.2 Enthalpieberekeningen bij fysische processen 

4.3 Energiebalansen bij fysische processen 

4.4 Enthalpieberekeningen bij chemische processen 

4.5 Energiebalansen bij chemische processen 

5 Extractie 

5.1 Vast-vloeistof-extractie 

5.2 Vloeistof-vloeistof-extractie 

6 Bezinken 

6.1 Bezinkingsnelheid 

6.2 Bezinkingsinstallaties 

7 Verwerking van afvalstoffen





Er dient voldoende tijd vrijgemaakt te worden om de theorie te toetsen via oefeningen. 

Indien nodig moeten cursisten zelfstandig extra oefeningen kunnen maken die door de docent nagekeken 

worden. 


De cursisten beschikken over een cursus en hun eigen notities. 

De docent beschikt over een overheadprojector en bord



EVALUATIE 

In de laatste decennia heeft zich een nieuwe ontwikkeling voorgedaan in het denken over evaluatie. 

Evaluatie mag niet meer als een afzonderlijke activiteit beschouwd worden die louter gericht is op de 

beoordeling van de cursist, maar moet verweven zijn met het leerproces. De didactische evaluatie is een 

inherent deel van leren en onderwijzen. Zij geeft informatie aan cursisten en docenten over het succes 

van het doorlopen leerproces en biedt zodoende de kans om het rendement van cursisten én docenten te 

optimaliseren. 

Een relevante evaluatie moet beantwoorden aan een aantal criteria. Validiteit, betrouwbaarheid, 

transparantie en didactische relevantie zijn criteria die bijdragen tot de kwaliteit van de evaluatie. 

De didactiek maakt een onderscheid tussen procesevaluatie en productevaluatie. De procesevaluatie 

heeft tot doel informatie te verkrijgen over de bereikte en niet bereikte leerdoelen en na te gaan of de 

gehanteerde werkvormen wel efficiënt waren in functie van de vooropgestelde doelstellingen. Zij is geen 

doel op zich, maar biedt een basis om remediërende acties te ondernemen en zo nodig voor andere 

werkvormen te kiezen. De procesevaluatie kan een aanleiding geven tot zelfevaluatie en eventuele 

bijsturing van het onderwijsproces van de cursist. 

De productevaluatie is gericht op de resultaatbepaling; ze spreekt een eindoordeel uit over de 

leerprestaties van de cursist. De bedoeling is na te gaan in hoeverre de onderwijsdoelen door de cursist 

bereikt zijn.



BIBLIOGRAFIE 

Ing. H. Torreman, Inleiding Procestechnische Berekeningen, Educatieve en Technische Uitgeverij Delta 

Express BV, 1984 

Ing. H. Torreman, Procestechnische Berekeningen, vragen en opgaven, Educatieve en Technische 

Uitgeverij Delta Express BV, 1984 

K. van Bergeyk,A.J. Liedekerken, Procestechnologie, deel I, Educaboek – Stam Technologische Boeken, 

1984 

K. van Bergeyk,A.J. Liedekerken, Procestechnologie, deel II, Educaboek – Stam Technologische 

Boeken, 1984 

K. van Bergeyk,A.J. Liedekerken, Procestechnologie, deel III, Educaboek – Stam Technologische 

Boeken, 1984 

Prof. Dr. Ir. A. Buekens, Vast afval, ontstaan, verwerking en beheer, Nederlandse Boekhandel Uitgeverij, 

1999 

http://www.kuleuven.ac.be 

http://www.vub.ac.be 

http://www.vito.be 

http://www.natuurwetenschappen.be 

http://natuurkunde.pagina.nl 

http://www.internetcollege.nl/vakken/ 

http://www.aps.nl/natuurentechniek/ 

http://www.nvvw.nl 

http://www.sciencegems.com 

http://www.ecoline.org 

http://www.bio.uu.nl 

http://www.mbfys.kun.nl 

http://www.indaver.be 

http://www.fostplus.be 

http://www.ovam.be 

http://www.duurzameenergie.org 

http://www.vireg.be

HOSP 


vak: chemische en fysische controle 

kunststoffen 

3e jaar


Chemische & fysische controle (3 e leerjaar: 1 lestijd / week) 

INHOUD 

inhoud.......................................................................................................................................................1 

visie...........................................................................................................................................................2 







evaluatie ...................................................................................................................................................8 

bibliografie ................................................................................................................................................9



VISIE 

Algemeen 












Specifiek 

De cursisten verkrijgen inzicht in de chemische en fysische eigenschappen van polymeren aan de hand 

van genormaliseerde testmethoden. Ze interpreteren de resultaten en schatten de praktische waarde van 

de proef in. Hier wordt de praktijk gekoppeld aan de theorie en direct in verband gebracht met het 

rheologisch gedrag en de vormgevende aspecten van kunststoffen.



BEGINSITUATIE 

Algemeen 












Specifiek 

Aan de hand van normen kunststofproducten kunnen evalueren. Dit door gebruik te maken van de 

opgedane kennis in de andere vakonderdelen.




Algemeen 












Specifiek 

De cursisten verwerven inzicht in het veilignedien van de meest courante kunststofverwerkingmachines. 

(op laboratoriumschaal) met de standaard polymeren.


Chemische en fysische controle kunststoffen (3 e leerjaar: 1 lestijd / week) 




LEERINHOUDEN 

1 mechanische proeven situeren, eventueel uitvoeren en interpreteren. 1 Mechanische proeven 

1.1 Vergelijken van kunststoffen met andere materialen 

1.2 Treksterkte & buigsterkte en normen 

1.3 Slagproeven en normen 

1.4 Hardheidsmetingen en normen 

1.5 Valproeven en normen 

2 de diverse optische proeven situeren. 2 Optische proeven 

2.1 Glans, haze, transparency, clarity 

2.2 Kleurbepaling en kleurtheorie 

3 de diverse vormbestendigheidstesten en hun toepassingsgebied situeren. 3 Vormbestendigheid 

3.1 Vicat A , B en C 

3.2 Marten 

3.3 HDT A en B 

4 chemisch onderzoek van polymeren situeren en uitvoeren (analytische chemie). 4 Chemisch onderzoek en Veroudering 

4.1 Diverse proeven om elementen in polymeren aan te tonen 

4.2 Versnelde veroudering en vergelijking met zonlicht 

4.3 Oplossingsviscositeiten bepalen 

5 de meest gebruikte instrumentele analyse technieken omschrijven. 5 Instrumentele analysetechnieken 

5.1 IR en UV 

5.2 TGA, DMA, DSC, MNR 

5.3 GPC





6 de meest gebruikte kunststoffen herkennen door middel van simpele testjes (o.a. 

brandproeven). 

LEERINHOUDEN 

6 Herkennen en brandproeven 

6.1 Brandproeven 

• UL 

• DIN 

• SIT 

• FIT 

• Rooktesten 

6.2 Specifieke kenmerkend brandgedrag voor diverse polymeren 

7 andere proeven uitvoeren en gegevens van grondstoffabrikanten interpreteren. 7 Andere proeven en datasheets 

7.1 Andere proeven 

• Stortgewicht 

• Zeefanalyse 

• Dichtheid 

• Niet destructieve proeven 

7.2 ISO 9000 en 14000 

7.3 Datasheets van diverse grondstoffabrikanten en materialen 

interpreteren

























te zijn. 





EVALUATIE 

De evaluatie vindt plaats door middel van semestriële examens en de verslagen van de uitgevoerde 

opdrachten.



BIBLIOGRAFIE 

• Oberbach / Müller, Prüfung von Kunststoff Formteilen 

• H. Wallhäuser, Het keuren van kunststoffen 

• D Braun, Erkennen von Kunststoffen 

• Krause / Lange / Erzin, Characterisation of Polymers 

• Grondstofleveranciers, Campus (computer database) 

• B Carlowitz, Tabellarisch Übersicht über die Prüfung von Kunststoffen 

• C. Beck / D Quaadgras, Welke kunststof is dit ? 

• J. Blauw, Op weg naar kwaliteit 

• A. de Heer / C. Ahaus, ISO 9000 – serie en kwaliteitshandboek 

• H. Schmiedel, Kunststoff Prüfung 

• M. Gordon, Total Quality Process Control (for injection molding)

HOSP 


vak: reologie 

3e jaar


Reologie (3 ste leerjaar: 2 lestijden / week ) 

INHOUD 

inhoud.......................................................................................................................................................1 

visie...........................................................................................................................................................2 







evaluatie ...................................................................................................................................................9 

bibliografie ..............................................................................................................................................10



VISIE 

Algemeen 












Specifiek 

Het is belangrijk dat de cursisten een overzicht hebben over het stromingsgedrag van polymeren in vaste 

en vloeibare toestand en de daarbijbehorende fysische veranderingen. Het verklaart het gedrag van 

polymeren tijdens verwerking maar ook als gebruiksvoorwerp.



BEGINSITUATIE 

Algemeen 












Specifiek 

Aan het reologisch gedrag van polymeren wordt normaal weinig aandacht besteed. Velen vinden de 

wiskundige achtergrond te moeilijk alhoewel het begrijpen van het reologisch gedrag van polymeren vele 

verwerkingproblemen en foutieve toepassingen van polymeren kan vermijden.




Algemeen 












Specifiek 

De cursisten verwerven inzicht geven in het reologisch gedrag van polymeren en de daarbij behorende 

meettechnieken zonder al te veel in te gaan op de wiskundige achtergronden.


Reologie (3 e leerjaar: 2 lestijden / week) 




1 reologie en reometrie omschrijven. 1 Inleiding 

1.1 Elastische materialen 

1.2 Viskeuze materialen 

1.3 Plastische materialen 

LEERINHOUDEN 

2 gebruikmaken van de theoretische modellen en hun toepassingsgebieden. 2 Modellen 

2.1 Lineaire modellen 

• Euklides 

• Pascal 

• Hooke 

• Newton 

• St Venant 

• Maxwell 

• Vier elementen model van Burgers 

2.2 Niet lineaire modellen 

• Lichaam van Prandtl 

• Lichaam van Bingham 

• Lichaam Van Schwedoff 

• Lichaam van K2pès 

2.3 Abnormale vloeistoffen 

• Dilatantie 

• Pseudo-plasticiteit 

• Thixotropie en reopexie





3 het gedrag van kunststofsmelten en oplossingen in stationaire stromingen 

begrijpen en toepassen. 

LEERINHOUDEN 

3 Kunststofsmelten en oplossingen 

3.1 Inleiding 

3.2 Praktijkformules 

• Eyring – Powell 

• Power law 

3.3 Normaalspanningen 

3.4 Invloed van druk op vloei-eigenschappen 

3.5 Invloed van temperatuur op vloei-eigenschappen 

3.6 Toestandsdiagram 

4 stromingsleer begrijpen en toepassen. 4 Stromingsleer 

4.1 Vergelijkingen 

• Continuïteitsvergelijking 

• Getal van Reynolds 

4.2 Gelijkvormigheid van stromingen 

• Sleepstroming 

4.3 Drukstromingen 

• Door een ringvormig kanaal 

• Door een ronde buis 

4.4 Combinatie van sleepstroming en drukstroming 

5 temperatuur afhankelijk en drukafhankelijkheid van de viscositeit begrijpen en 

toepassen op verwerkingsprocessen. 

5 Afhankelijkheid van de viscositeit 

5.1 Temperatuur en druk 

5.2 Vloei van Newtonse vloeistoffen 

5.3 Vloeistoffen met een elasticiteitsgrens 

5.4 Laminaire en turbulente stroming





6 het meten aan polymeren smelten en oplossingen (theoretisch) uitvoeren en de 

moeilijkheidsgraad van de experimenten inschatten. 

LEERINHOUDEN 

6 Reometrie 

6.1 Doel 

6.2 Viscositeitsmetingen 

• Aan smelten 

• Aan oplossingen 

6.3 Keuze meetapparaat en karakteristieken van de diverse 

meettechnieken

























te zijn. 





EVALUATIE 




BIBLIOGRAFIE 

• G. Schramm, A practical approach to rheology and rheometry 

• VDI-Gesellschaft Kunststofftechnik, Messen an Extrusionsanlagen 

• VDI-Gesllschafft Kunststofftechnik, Praktisch Reologie de Kunststoffschmelzen und 

Lösungen 

• J. Van Wazer / J. Lyons / K. Kim / R. Colwell, Viscosity and Flow Measurment 

• G. W. Scott Blair, Elementary Rheology 

• J. Aklonis / W. MacKnight / M Shen, Introduction to Polymer Viscoelasticity 

• R. Tanner, Engineeering rheology

HOSP 


vak: ontwerpen met kunststoffen 

3e jaar


Ontwerpen met kunststoffen (3 e leerjaar: 1 lestijd / week) 

INHOUD 

inhoud.......................................................................................................................................................1 

visie...........................................................................................................................................................2 







evaluatie ...................................................................................................................................................8 

bibliografie ................................................................................................................................................9



VISIE 

Algemeen 












Specifiek 

Het ontwerpen met kunststof biedt onze maatschap heel wat vrijheden in vormgeving. 

Maar kunststoftechnisch en procestechnisch is niet alles mogelijk. In deze cursus proberen we dan ook 

de weinige beperkingen die er zijn zo doelmatig mogelijk vaststeggen.



BEGINSITUATIE 

Algemeen 












Specifiek 

Niet alles is mogelijk met kunststoffen. Temperatuurbestendigheid, veroudering, chemische contacten, 

verkeerd ontwerp en of slechte keuze van verwerkingstechniek doen kunststoffen hun eigenschappen 

veranderen en leiden soms tot falen.




Algemeen 












Specifiek 

In deze cursus proeven de cursisten van de mogelijkheden die kunststoffen hebben vanwege hun 

specifieke eigenschappen. Maar ze zien ook de beperkingen die door ontwerp of verwerkingstechniek tot 

falen van kunststofproducten kunnen leiden.






LEERINHOUDEN 

1 ontwerpen omschrijven. 1 Inleiding 

1.1 Mogelijkheden van de diverse polymeren in combinatie met 

verwerkingstechnieken 

1.2 Ontwerpfilosofie 

1.3 Eigenschappen van kunststoffen 

1.4 Materiaalmodellen 

1.5 Thermische eigenschappen 

1.6 Temperatuursafhankelijkheid van de mechanische sterkte 

1.7 Elektrische eigenschappen 

2 het ontwerpproces omschrijven. 

een gefundeerde materiaalselectie doorvoeren. 

2 Ontwerpen 

2.1 Inleiding 

2.2 Het ontwerpproces toegespitst op kunststoffen 

2.3 Teststandaarden en normen 

2.4 Materiaalevaluatie 

3 een faalanalyse van kunststofproducten opstellen. 3 Failure mode and effect analysis (FMEA) 

3.1 Vorm van falen 

3.2 Faaloorzaak onderkennen 

3.3 Werking van het faalmechanisme 

3.4 Invloed op het geheel (eindproduct)





LEERINHOUDEN 

4 de basisregel voor het ontwerpen van kunststofproducten omschrijven. 4 Basisregels 

4.1 Voorontwerp 

• Materiaaleigenschappen 

• Dimensionale stabiliteit 

4.2 Veiligheidsfactoren 

• Ontwerp 

• Materiaaleigenschappen 

• Processing 

• Handelingen 

• Omgevingsinvloeden 

4.3 Keuzemogelijkheden 

• Materiaal 

• Gereedschap 

• Product (dimensies – toleranties – wanddikte) 

• Procestechnisch 

5 de gegevens uit 4 toetsen aan een productieontwerp, eventueel met 

gebruikmaking van vulstudie of stromingsstudie. 

5 Productieontwerp 

5.1 Mogelijke problemen productieproces 

• Soort gereedschap 

• Koeling en calibratie 

5.2 Vulstudie of vloeistudie 

• Handmatig 

• Computersimulatie 

5.3 Rapid prototyping 

• Voordelen 

• Nadelen 

6 het uiteindelijke ontwerp kritisch beoordelen. 6 Ontwerp beoordeling 

6.1 Interacties bij het ontwerpen van kunststofproducten 

6.2 Checklist 

6.3 Wetenswaardigheden

























te zijn. 





EVALUATIE 

De evaluatie vindt plaats door middel van semestriële examens en een praktisch uitgewerkt project 

(schets of tekening van een kunststofproduct, waarin materiaalkeuze, verwerkingstechniek en eventuele 

faaloorzaken worden toegelicht).



BIBLIOGRAFIE 

• R. A. Malloy, Plastic Part Design for Injection Molding 

• D. V. Rosato, Designing with Reinforced Composities 

• D. H. Kaeble, Computer-Aided Design of Polymers and Composites 

• G. W. Ehrenstein, Mit Kunststoffen konstruieren 

• N. Rao / K. O’Brien, Design Data for Plastics Engineers 

• N. S. Rao, Design Formulas for Plastics Engineers 

• P. A. Tres, Designing Plastic Parts for Assembly 

• R. M. Orgorkiewicz, Thermoplastics Properties and Design 

• E . Baer, Engineering Design for Plastics 

• G. Schreyer, Konstruieren mit Kunststoffen 1 en 2 

• Advanced CAE Technology, C-Mold Design guide

HOSP 


vak: eindwerk 

3e jaar 

1

OSP – HOKT – Afdeling Chemie & Kunststoffentechnologie 

Eindwerk (leerjaar 3: 3 lestijden/week) 

INHOUD 

visie...........................................................................................................................................................2 





evaluatie ...................................................................................................................................................7 

bibliografie ................................................................................................................................................8 

1



VISIE 

Algemeen 



kunststoftechnieken. 


biotechnologie, wordt basiskennis aangeboden met een klein deel toepassingsgerichte kennis. 

In het tweede jaar is er nog een gemeenschappelijke stam met biotechnologie wat betreft de basiskennis, 

maar wordt een ruimer deel besteed aan het verwerven van toepassingsgerichte kennis. 


De afgestudeerden van het OSP – HOKT opleiding Chemie en Kunststoffentechnologie worden opgeleid 




Het werkveld van de Kunststoftechnoloog uit het Technisch Hoger Onderwijs van het Korte Type is het 

functioneren in een zelfstandig laboratorium of een met de productie verbonden laboratorium en/of een 

productieomgeving. Zijn werkterrein situeert zich vnl. in bedrijven behorende tot de sector, 

kunststofproductie en kunststofverwerking maar evenzeer in de voedingsnijverheid en 

voedingsmiddelentechnologie. 

Voor het uitoefenen van zijn functie zal de kunststoftechnoloog uit het Technisch Hoger Onderwijs van 

het Korte Type een grondige kennis van toegepaste polymeerchemie, chemische technologie en 

kunststofverwerking combineren met een uitgebreide kennis van analytische, organische en fysicochemie 

gekoppeld aan een basiskennis toegepaste mechanica en sturingen. Daarnaast beschikt de chemie en 

kunststoffentechnoloog uit het Technisch Hoger Onderwijs van het Korte Type over een inzichtelijke 

vaardigheid in analysetechnieken, scheidingstechnieken en productietechnieken. 



chemische en kunststofbedrijvigheid met zich meebrengt op maatschappelijk, ethisch en ecologisch 

gebied. 

De Kunststoftechnoloog uit het Technisch Hoger Onderwijs van het Korte Type zal niet alleen beschikken 

over een strikt polymeerchemische en een polymeerverwerkende kennis, maar zal ook gegevens kunnen 


De Kunststoftechnoloog uit het Technisch Hoger Onderwijs van het Korte Type kan werken in 

teamverband. 

Specifiek 

Een eindwerk fungeert als sluitstuk voor een opleiding in het hoger onderwijs. D.m.v. dit eindwerk 

bewijzen de cursisten hun maturiteit in verband met het formuleren van doelstelling(en), planning, 

organisatie, zelfstandig werken, overleg en bijsturing. 

Bij voorkeur wordt het eindwerk georganiseerd in samenwerking met een bedrijf. 

2



BEGINSITUATIE 

Algemeen 

De opleiding Chemie en Kunststoffentechnologie richt zich tot een zeer breed publiek: tot ieder die 



de richting chemie - wetenschappen, verder te specialiseren. 







sector van de kunststoffen te verkrijgen. 

Specifiek 

Het eindwerk neemt een aanvang na het beëindigen van het tweede jaar. De cursist wordt gestimuleerd 

om zelf een onderwerp en daarbij horende doelstellingen te formuleren. 

In het eerste semester van het derde jaar ligt het zwaartepunt vooral bij de voorafgaande literatuurstudie. 

In het tweede semester ligt de nadruk voornamelijk op de praktische uitwerking, laboratoriumwerk, 

onderzoekswerk, verwerking van resultaten, toetsing van resultaten en conclusies aan de literatuur (in de 

meest brede betekenis). 

3




Algemeen 

De opleiding Chemie en Kunststoffentechnologie staat voor een grondige vorming in chemie, 

polymeerchemie en kunststofverwerking, met ruime aandacht voor technologische productietechnieken 

en de bijbehorende gereedschappen. Theorie gekoppeld aan praktische oefeningen biedt de cursist een 

basis voor tewerkstelling in laboratoria en bedrijven voor productiecontrole en kwaliteitscontrole, onder 

meer in kunststofproductie, chemische, kunststofverwerkende en voedingsbedrijven. 




De afgestudeerden kunnen de verworven kennis en vaardigheden valoriseren in kunststofgeoriënteerde 

bedrijven. Voor personen die reeds te werk gesteld zijn in de sector biedt het diploma 


Specifiek 

Cursisten dienen een uitgebreide literatuurstudie te koppelen aan praktisch werk (indien mogelijk). Het 

eindwerk wordt door de cursist op een volledig zelfstandige basis uitgewerkt, dit onder supervisie van een 

promotor (op de school) en een begeleider (indien het eindwerk in samenwerking met een bedrijf 

gebeurt). Onderwerp, doelstelling(en), uitwerking, besluitvorming en dergelijke worden planmatig 

uitgevoerd. 

Voor de uitgebreide literatuurstudie worden alle gangbare bronnen geconsulteerd: bibliotheekwerken, 

algemene en vakspecifieke tijdschriften en internetadressen. 

Wanneer het eindwerk niet verloopt in samenwerking met een bedrijf zal de cursist contact zoeken met 

bedrijven uit het werkveld om het eindwerk beter te stofferen. 

4






1 op zelfstandige basis onderwerp en doelstelling(en) formuleren. 

het eindwerk zelfstandig uitwerken. 

rapporteren. 

commentaar, opmerkingen en aanmerkingen verwerken. 

resultaten formuleren en mondeling voorstellen. 

zelfstandig tot een besluitvorming komen. 

LEERINHOUDEN 

1 Afhankelijk van het gekozen onderwerp. Enkele 

voorbeelden: 

1.1 Productie en eigenschappen van polycarbonaat 

1.2 Kunststoffen in de automobielnijverheid 

1.3 Kunststoffen en Verpakkingen 

1.4 Co-extrusie systemen voor gasverpakkingen 

1.5 Onderzoek naar nacomposieten 

1.6 Polymere composieten bij de bouw van “miniatuur” 

raketmotoren 

1.7 Onderzoek naar de parameters die het reologische gedrag 

van polymere blends beïnvloeden 

1.8 Kleurstoffen en kunststofvezels 

1.9 PET-flessen 

1.10 PVC - extrusie 

5





Na het formuleren van een voorstel door de cursist neemt de stagecoördinator contact op met het 

begeleidende bedrijf (voorgestelde begeleider) en de cursist om samen het voorstel te bespreken en tot 

een duidelijke afbakening van het onderwerp te komen. 

De opvolging van het eindwerk gebeurt o.a. door maandelijkse rapportering naar de promotor en 

begeleider. Hierin worden de vorderingen nauwgezet besproken en weergegeven. Door commentaar, 

opmerkingen en aanmerkingen wordt de cursist bijgestuurd. Indien nodig volgt een tussentijds contact. 

In het tweede semester wordt er tussentijds geëvalueerd d.m.v. een overleg tussen promotor en cursist. 

De begeleider evalueert de vorderingen van het eindwerk a.d.h.v. een formulier. De cursist stelt de 

vorderingen mondeling voor. 

In het laatste deel van het eindwerk wordt er opnieuw overlegd tussen promotor, begeleider en cursist. 

Uiteraard zijn tussentijdse overlegmomenten mogelijk door eenvoudige afspraak. 

De keuze van het onderwerp van het eindwerk gebeurt in overleg met de lectoren. Het onderwerp dient 

zeker verband te houden met “KUNSTSTOFFEN”, is actueel en heeft oog voor toekomstperspectieven. 

Een onderwerp kan opgelegd worden of de keuze tussen verschillende onderwerpen kan geboden 

worden. Een cursist kan altijd een voorstel indienen of zelf een externe promotor voorstellen. Na 30 

september (van het lopende academiejaar) wordt het onderwerp van het eindwerk in principe niet meer 

gewijzigd. 

De “opdracht” wordt vastgelegd. In de opdracht staan vermeld: een precieze omschrijving van het 

onderwerp (uiteraard na overleg met de betrokken lectoren), doelstellingen, einddatum (15 mei van het 

lopende academiejaar – inleveren 30 mei). Deze opdracht kan in de loop van het jaar aangepast worden 

aan de hand van de evolutie van de uitwerking. 

De opdracht situeert zich op het niveau van “Hoger Onderwijs van één cyclus (HOKT-A1- Graduaat)”. Het 

doel van het eindwerk kan een literatuurstudie inhouden, al dan niet gecombineerd met praktisch werk. 

Dit moet dan ook blijken uit de inhoud van het eindwerk. Het is zeker niet de bedoeling een hele 

papierberg te produceren, doch de inhoud is belangrijk. Overschrijven is uit den boze (PLAGIAAT !!!). 

Citaten kunnen d.m.v. bibliografische verwijzing verwerkt worden. De nodige schema’s, overzichten en 

figuren worden voorzien zodat een goed gestructureerd geheel ontstaat. 

Samenwerking met bedrijven is een aangewezen middel om zo praktijkgericht mogelijk te werken. 



Het eindwerk zal bijdragen tot zelfevaluatie en laat de cursisten toe de eigen tekorten op te sporen en bij 

te sturen. 





te zijn. 



6



EVALUATIE 

Evaluatiecriteria 

De eindexamens maken 2/3 van de punten uit van het totaal. Het eindwerk telt voor 1/3 mee. Het 

eindwerk dient na de eindexamens voorgesteld te worden voor een examenjury. Hierin zetelen alle 

lectoren die lesgeven in het eindjaar, eventueel aangevuld met externe promotoren, externe juryleden en 

commissarissen. 

Puntenverdeling: totaal = 100 punten 

jaarwerk: 30 punten; (promotor en begeleider) 

inhoud: 40 punten; (promotor, begeleider en commissaris) 

presentatie: 10 punten; (jury) 

verdediging: 20 punten; (jury) 

7



BIBLIOGRAFIE 

• Leidraad voor het eindwerk, rapporten, technische verslagen. 

Willy Eemans 

• College Writer, Prentice Hall, Education Development Center, ISBN 0-13-695884-2 

• Schriftelijk rapporteren 

Dr. ir. H. De Boer, e.a., Het Spectrum 

8

2004/686L - Go!

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?