2002/806 - GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap

ASO – 2de graad – Complementair gedeelte 1AV Socio-economische initiatie (1ste jaar: 1 lestijd/week, 2de jaar: 1 lestijd/week)INHOUDVisie..........................................................................................................................................................2Beginsituatie .............................................................................................................................................2Algemene doelstellingen ..........................................................................................................................2Leerplandoelstellingen / leerinhouden......................................................................................................4Pedagogisch-didactische wenken en timing ..........................................................................................15Minimale materiële vereisten..................................................................................................................17Evaluatie.................................................................................................................................................17Bibliografie..............................................................................................................................................18

ASO – 2de graad – Complementair gedeelte 2AV Socio-economische initiatie (1ste jaar: 1 lestijd/week, 2de jaar: 1 lestijd/week)VISIEDe algemeen vormende waarde van het economieonderwijs staat voorop. De kennis en het inzicht in deeconomische structuren en processen behoren immers tot de kern van de maatschappelijke vorming.Actuele maatschappelijk-economische verschijnselen vormen steeds de uitgangspunten bij decurriculumopbouw.‘Socio-economische initiatie’ als vak is niet alleen gericht op kennisoverdracht en –verwerving, maar ookop het ontwikkelen van vaardigheden en het bijbrengen van attitudes die het noodzakelijk levenslangleren mogelijk maken. Het gebruik van ICT biedt kansen om leren als een actief en constructiefleerproces te benaderen en het leren kritisch reflecteren over de verworven kennis te stimuleren; ook hetprobleemoplossend denken en het zelfstandig leren verdient hierbij de aandacht.BEGINSITUATIEEen specifieke voorkennis voor economie en boekhouden is niet vereist.De leerlingen van de 1e graad, basisoptie ‘Moderne wetenschappen’ beschikken reeds over eeninitiërend inzicht in de basisbeginselen van de economie.De leerlingen in de 2e graad ASO zijn in staat een breed gamma van theoretische en abstracteleerinhouden te verwerken. Zij bereiden zich voor op verdere doorstroming naar de derde graad met hetoog op het hoger onderwijs.De leerlingen dienen een kritische houding aan te nemen t.o.v. maatschappelijke verschijnselen, zijnbereid communicatieve vaardigheden te ontwikkelen, dienen interesse te tonen voor het eigen gedrag endat van anderen voor een goed functioneren in de maatschappij, zullen theoretische concepten enverworven inzichten moeten toepassen in verschillende concrete situaties, zijn bereid diverse media tehanteren voor de verwerving, de verwerking en de presentatie van informatie.ALGEMENE DOELSTELLINGENDe economie betekent voor de leerlingen een grondige kennismaking met het boeiende economischeleven.Het doel van de socio-economische initiatie is de leerlingen een grondige kennis en een dieper inzicht teverschaffen in de economisch mechanismen met hun onderscheiden entiteiten, markten en instellingen,hun begrippen en relaties.De leerlingen dienen tevens de nodige metacognitieve vaardigheden te ontwikkelen om hun leer- endenkactiviteiten zelf actief te sturen. Het betreft hier activiteiten als het zich oriënteren op de leertaak, hetplannen van de uit te voeren opdracht, het bewaken van de vooruitgang in het leerproces, het inlassenvan tussentijdse evaluatiemomenten, het bijsturen, evalueren en reflecteren. De onderzoeksopdrachthelpt de leerlingen vaardig te worden in het verzamelen, het analyseren en het interpreteren vaneconomische gegevens. Zij leren hun uitspraken funderen met argumenten en scherpen hierdoor hunkritisch bewustzijn aan. Zij leren bronnenmateriaal verzamelen en raadplegen, bruikbare gegevensselecteren, geautomatiseerde zoeksystemen hanteren, vergelijkingen maken, conclusies trekken.In aansluiting op het Pedagogisch Project van het Gemeenschapsonderwijs wordt van de leerlingenverwacht dat ze onder begeleiding de volgende attitudes ontwikkelen en/of nastreven:• algemene belangstelling;• bereidheid eigen fouten te verbeteren;• kritische reflectie;• openheid en respect voor andere meningen;• probleemoplossend werken;• verantwoordelijkheidsgevoel;

ASO – 2de graad – Complementair gedeelte 3AV Socio-economische initiatie (1ste jaar: 1 lestijd/week, 2de jaar: 1 lestijd/week)• zelfwerkzaamheid en zin voor samenwerking;• zin voor afwerking, orde, netheid en nauwkeurigheid.Vakoverschrijdende eindtermenDe leraar economie of handelsvakken levert ook zijn bijdrage tot de realisatie van de vakoverschrijdendeeindtermen (VOET). Vakoverschrijdende eindtermen zijn minimumdoelen die niet specifiek behoren toteen vakgebied, maar onder meer door middel van meerdere vakken of onderwijsprojecten kunnenworden gerealiseerd. Zij zijn in eerste instantie een opdracht voor het hele schoolteam. Om uit te makenhoe alle vakoverschrijdende eindtermen op schoolniveau kunnen gerealiseerd worden, zijn afsprakennodig tussen de collega’s van alle vakken. Het is aangewezen om deze afspraken formeel vast te leggenin het schoolwerkplan.In sommige vakken kunnen bepaalde VOET uitdrukkelijker aan de orde komen dan in andere.Leerplannen kunnen dan ook verwijzingen naar VOET bevatten als de binding tussen de vakgebondendoelstellingen en de VOET evident is. Indien de vakgroep nog andere VOET realiseerbaar acht binneneen vak, wordt dit vastgelegd in een verslag waarin zowel de visie als de planning zijn opgenomen.Heel wat VOET die behoren tot de domeinen "Leren Leren" en "Sociale Vaardigheden" zitten reedsverweven in de uitwerking van verschillende vakgebonden doelstellingen in dit leerplan. Door eendoordachte keuze van thema’s, teksten en lesonderwerpen kunnen ook de andere VOET (opvoeden totburgerzin, gezondheidseducatie, milieueducatie, muzisch-creatieve vorming en technisch-technologischevorming) in de lessen economie of handel aan bod komen.Bij de aanvang van het schooljaar maakt de leraar een oordeelkundige keuze van de leerinhoudenwaarmee hij de vakgebonden en vakoverschrijdende doelstellingen wil realiseren (bij voorkeur na overlegmet de vakgroep) en stelt een jaar(vorderings)plan op waarin hij de leerstof op een evenwichtige wijzeverdeelt over het beschikbare aantal lestijden.

ASO – 2de graad – Complementair gedeelte 4AV Socio-economische initiatie (1ste jaar: 1 lestijd/week, 2de jaar: 1 lestijd/week)LEERPLANDOELSTELLINGEN / LEERINHOUDENSOCIO-ECONOMISCHE INITIATIE1ste jaar: 1 lestijd/week 2de jaar: 1 lestijd/weekDe cursief vermelde doelstellingen en inhouden zijn als uitbreiding bedoeld (facultatief).Decr. nr.LEERPLANDOELSTELLINGENDe leerlingen kunnen1• de basisbegrippen economie, behoeften, goederen, diensten,produceren (productie), consumeren (consumptie),arbeidsverdeling, ruil en economische kringloop omschrijven enconcretiseren;• het onderscheid tussen welvaart en welzijn toelichten;• het belang van de vrijetijdsbesteding voor de mens aantonen;• de eenvoudige economische kringloop opbouwen en defunctionele samenhang tussen de elementen weergeven;• de entiteiten uit de economische kringloop beschrijven;• de macro-economische grootheden Nationaal Inkomen enNationaal Product omschrijven.LEERINHOUDEN1 Inleiding en situering1.1 Basisbegrippen1.1.1 Economie en behoeften1.1.2 Goederen en diensten1.1.3 Produceren en consumeren1.1.4 Arbeidsverdeling en ruil1.1.5 Welvaart en welzijn - Vrijetijdsbesteding1.2 Economische kringloop1.2.1 Entiteiten1.2.2 Nationaal Inkomen en Nationaal Product2• de inkomensvorming en de inkomensbesteding t.o.v. elkaarsitueren;• de inkomensvorming uit arbeid omschrijven m.b.t. stelsels vanvergoedingen van arbeid en dienstverband versus zelfstandige;• verschillende stelsels van vergoedingen verklaren enbeoordelen;• de begrippen nominaal en reëel loon kunnen verwoorden;• de verschillende bestanddelen van het loon (salaris) omschrijven;2 Gezinnen2.1 Inkomensvorming2.1.1 Inkomen uit arbeid:2.1.1.1 Vergoeding van arbeid – Stelsels van vergoedingen2.1.1.2 Dienstverband versus zelfstandige ondernemer2.1.1.3 Nominaal en reëel loon – Bestanddelen - Koopkracht2.1.1.4 Loonberekening2.1.2 Inkomen uit kapitaalverstrekking – Goederenkapitaal versusgeldkapitaal

ASO – 2de graad – Complementair gedeelte 5AV Socio-economische initiatie (1ste jaar: 1 lestijd/week, 2de jaar: 1 lestijd/week)Decr. nr.LEERPLANDOELSTELLINGENDe leerlingen kunnen3• de inkomensvorming koppelen aan koopkracht;• een loonberekening uitwerken;• het onderscheid tussen goederen- en geldkapitaal maken;• de opbrengsten ervan omschrijven;• het spanningsveld tussen inkomen en besteding toelichten;• de elementen van de inkomensbesteding (consumptie, sparen enbelastingen) omschrijven en onderling vergelijken;• de noodzaak van de belastingen met voorbeelden aantonen;• het onderscheid tussen directe en indirecte belastingen aantonenen verduidelijken met voorbeelden;• de algemene principes van de personenbelasting kunnenverwoorden;• de verschillende inkomsten bij de personenbelastingen kunnenopsommen, omschrijven en concretiseren;• de begrippen sparen en beleggen omschrijven;• enkele bepalende factoren bij beleggingen opsommen (incl.ethisch beleggen);• motieven voor het beleggen van spaargelden verwoorden;• een beperkt aantal spaar- en beleggingsvormen toelichten (incl.enkele voor- en nadelen).• het onderscheid tussen ondernemingen en bedrijven formulerenen concretiseren;• de bedrijfskolom begripsmatig omschrijven en opbouwen;LEERINHOUDEN2.2 Inkomensbesteding2.2.1 Inkomen versus besteding2.2.2 Consumptie2.2.3 Belastingen2.2.3.1 Noodzaak2.2.3.2 Directe belastingen – Belasting op het gezamenlijk inkomen -personenbelasting (inclusief soorten inkomsten)2.2.3.3 Indirecte belastingen2.2.4 Sparen en beleggen – Intrest2.2.4.1 Nut – Bepalende factoren2.2.4.2 Motieven voor beleggen2.2.4.3 Spaarrekening – Termijnrekening – Rekening metopzegtermijn2.2.4.4 Kasbon2.2.4.5 Aandelen2.2.4.6 Obligaties2.2.4.7 Goud3 Ondernemingen en bedrijven3.1 Onderscheid tussen onderneming en bedrijf3.2 Bedrijfskolom - Begrip3.3 Bedrijven: indeling naar functies en sectoren3.3.1 Functies3.3.2 Sectoren

ASO – 2de graad – Complementair gedeelte 6AV Socio-economische initiatie (1ste jaar: 1 lestijd/week, 2de jaar: 1 lestijd/week)Decr. nr.LEERPLANDOELSTELLINGENDe leerlingen kunnen4• de sectoren (incl. de quartaire sector) aangeven en het relatievebelang ervan aantonen;• de toenemende betekenis van de diensteneconomie weergeven;• de economische betekenis, de impact en de ethische enjuridische aspecten van de reclame toelichten;• verschillende mogelijkheden van arbeidsorganisatieonderscheiden en voorbeelden geven van de wijze waarop deonderneming het personeel motiveert;• rechten en plichten van werkgever en werknemer toelichten;• de toenemende vermaatschappelijking van de onderneming(aandeelhouders – stakeholders) aantonen en illustreren aan dehand van actuele voorbeelden;• het begrip stakeholders toelichten.• de begrippen m.b.t. de stappen in het verkoopproces ordenen enomschrijven;• de verkoopsvoorwaarden opsommen en beknopt toelichten;LEERINHOUDEN3.3.2.1 Indeling en belang van primaire, secundaire, tertiaire enquartaire sector3.3.2.2 Toenemend belang van de dienstensector – Reclame(economische betekenis, impact, ethische en juridischeaspecten)3.4 Arbeidsorganisatie3.4.1 Mogelijkheden3.4.2 Motivatie van het personeel door de onderneming3.5 Rechten en plichten van werkgever en werknemer3.6 Vermaatschappelijking van de onderneming – Stakeholders4 Kopen en verkopen4.1 De stappen in het verkoopproces4.1.1 Prijsaanvraag4.1.2 Prijsofferte4.1.3 Bestelling4.1.4 Levering4.1.5 Betaling4.2 Verkoopsvoorwaarden4.2.1 Hoeveelheid4.2.2 Kwaliteit4.2.3 Prijs4.2.4 Levering4.2.5 Betaling

ASO – 2de graad – Complementair gedeelte 7AV Socio-economische initiatie (1ste jaar: 1 lestijd/week, 2de jaar: 1 lestijd/week)Decr. nr.LEERPLANDOELSTELLINGENDe leerlingen kunnen56• de noodzaak en functie van de documenten aantonen;• de documenten herkennen en rangschikken;• een factuur invullen.• de verschillende begrippen i.v.m. rechtstreekse betalingverwoorden en hanteren;• de rol van de financiële instellingen bij onrechtstreekse betalingtoelichten en de verschillende intresten duiden;• de betalingstechnieken in geval van onrechtstreekse betalingomschrijven en hanteren (minimale aandacht voor de cheque);• de nieuwe tendensen inzake betalingen toelichten.• het begrip krediet omschrijven en het belang ervan aantonen;• enkele courante kredietvormen begripsmatig omschrijven, dewerking ervan toelichten en de intrestlasten vergelijkenLEERINHOUDEN4.3 Documenten – Noodzaak en functie4.3.1 Prijsaanvraag4.3.2 Prijsofferte, bestek4.3.3 Bestelbon4.3.4 Leveringsbon4.3.5 Factuur4.3.6 Creditnota4.3.7 Debetnota5 Betaling5.1 Rechtstreekse betaling5.1.1 Kwitantie5.1.2 Kwijtschrift5.1.3 Kwijting5.1.4 Ontvangstbewijs5.2 Onrechtstreekse betaling5.2.1 Tussenkomst van de financiële instellingen: rol - intresten5.2.2 Betalingstechnieken5.2.2.1 Storting5.2.2.2 Overschrijving – Cheque5.2.2.3 Domiciliëring – Permanente opdracht5.2.2.4 Elektronische betaling (proton, debetkaart, kredietkaart) –Nieuwe tendensen6 Krediet6.1 Begrip en belang6.2 Kredietvormen – Begrip en werking – Intresten

ASO – 2de graad – Complementair gedeelte 8AV Socio-economische initiatie (1ste jaar: 1 lestijd/week, 2de jaar: 1 lestijd/week)Decr. nr.LEERPLANDOELSTELLINGENDe leerlingen kunnen7werking ervan toelichten en de intrestlasten vergelijken• de mogelijke gevaren voor de kredietnemer toelichten;• het doel van de wet op het consumentenkrediet verduidelijken.• het begrip markt en haar rol omschrijven;• het begrip marktprijs en de rol ervan beschrijven;• vraag en aanbod omschrijven;• de werking van het marktmechanisme op de productmarktillustreren;• de rol van de marktprijs bij de ruiltransacties beschrijven;• de marktvormen volkomen concurrentie en monopolieomschrijven;• de marktsoorten situeren in de economische kringloop;• de goederen- en dienstenmarkt begripsmatig omschrijven;• de organisatie van de goederen- en dienstenmarkt toelichten;• de prijsvorming op de goederen- en dienstenmarkt aan demarktvorm relateren en verklaren;• de rol van de overheid in de prijsvorming op de goederen- endienstenmarkt schetsen;• motieven aangeven voor overheidsingrijpen;• voorbeelden geven van de wijze waarop de overheid corrigerendkan optreden (o.a. milieu – veiligheid);• de procedure van prijsopnamen schetsen;• het begrip budgetenquête omschrijven en verwoorden datLEERINHOUDEN6.2.1 Koop op afbetaling6.2.2 Persoonlijke lening6.2.3 Hypothecaire lening6.3 Valkuilen voor de kredietnemer6.4 Doel van de wet op het consumentenkrediet7 Markten en prijzen7.1 Markt - Prijs7.1.1 Begrip7.1.2 Rol van de markt7.1.3 Vraag7.1.4 Aanbod7.1.5 Werking van het marktmechanisme7.1.6 Rol van de marktprijs7.2 Marktvormen7.2.1 Volkomen concurrentie7.2.2 Monopolie7.3 Marktsoorten7.3.1 Situering in de economische kringloop7.3.2 Goederen- en dienstenmarkt7.3.2.1 Begrip7.3.2.2 Organisatie7.3.2.3 Prijsvorming op de markt van goederen en diensten in relatietot de marktvormen7.3.2.4 Rol van de overheid in de prijsvorming – Motieven van deoverheid

ASO – 2de graad – Complementair gedeelte 9AV Socio-economische initiatie (1ste jaar: 1 lestijd/week, 2de jaar: 1 lestijd/week)Decr. nr.LEERPLANDOELSTELLINGENDe leerlingen kunnenbestedingspatronen evolueren;• het begrip indexcijfer omschrijven;• de betekenis van indexcijfers toelichten;• indexcijfers berekenen in concrete situaties;• de betekenis van het indexcijfer van de consumptieprijzentoelichten;• het marktonderzoek begripsmatig omschrijven;• het nut van een marktonderzoek kunnen aantonen;• de werkwijze van een marktonderzoek omschrijven entoepassen;• de arbeidsmarkt begripsmatig omschrijven;• de organisatie van de arbeidsmarkt omschrijven;• de prijsvorming op de arbeidsmarkt verklaren;• de rol van het indexcijfer van de consumptieprijzen omschrijven;• de rol van de sociale partners kunnen schetsen;• het begrip solidariteit en de vormen ervan kunnen toelichten;• het overlegmodel in België schetsen;• de rol van de overheid in de prijsvorming op de arbeidsmarktkunnen schetsen;• de samenhang tussen de productmarkt en de arbeidsmarkt aande hand van concrete situaties verklaren en oorzaken engevolgen van onevenwichten op de arbeidsmarkt aangeven;• verklaren dat de markt een ongelijke inkomensverdeling totgevolg kan hebben en beschrijven op welke wijze de overheideen maatschappelijk ongewenste graad vaninkomensongelijkheid kan corrigeren;LEERINHOUDEN7.3.2.5 Correctie van de overheid (o.a. inzake milieu en veiligheid)7.3.2.6 Meting van prijzen:procedure van prijsopnamenbudgetenquête - bestedingspatroonbetekenis van indexcijfersberekening van indexcijfersbetekenis van de index van de consumptieprijzen7.3.3 Marktonderzoek: begrip – nut - werkwijze7.3.4 Arbeidsmarkt7.3.4.1 Begrip7.3.4.2 Organisatie7.3.4.3 Prijsvorming op de arbeidsmarkt7.3.4.4 Rol van het indexcijfer van de consumptieprijzen7.3.4.5 Rol van de werkgeversorganisaties enwerknemersorganisaties – Solidariteit (begrip – vormen)7.3.4.6 Rol van de overheid7.3.4.7 Juridische grondslagen - Overlegmodel versusvrijemarktmodel7.3.5 Samenhang tussen productmarkt en arbeidsmarkt –Oorzaken en gevolgen7.3.6 Ongelijke inkomensverdelingRol van de overheid om een maatschappelijk ongewenstegraad van inkomensongelijkheid te corrigeren

ASO – 2de graad – Complementair gedeelte 10AV Socio-economische initiatie (1ste jaar: 1 lestijd/week, 2de jaar: 1 lestijd/week)Decr. nr.LEERPLANDOELSTELLINGENDe leerlingen kunnen• de geld- en kapitaalmarkt begripsmatig omschrijven;• de organisatie van de geld- en kapitaalmarkt omschrijven;• de prijsvorming op de geld- en kapitaalmarkt omschrijven;LEERINHOUDEN7.3.7 Geld- en kapitaalmarkt7.3.7.1 Begrip7.3.7.2 Organisatie7.3.7.3 Prijsvorming op de geld- en kapitaalmarkt• de deposito-opneming en kredietverstrekking schematischvoorstellen;• het begrip intrestmarge verklaren;• De dienstverlening van de financiële instellingen kunnenomschrijven en illustreren (zoals beleggingsadvies, aanbod vanverzekeringen, vreemde valuta, safes, belastingadvies, enz.).7.3.7.4 Relatie deposito-opneming en kredietverstrekkingBegrip intrestmarge7.3.7.5 Bankdiensten (zoals vormen van beleggingsadvies, aanbodvan verzekeringen, vreemde valuta, safes, belastingadvies)

ASO – 2de graad – Complementair gedeelte 11AV Socio-economische initiatie (1ste jaar: 1 lestijd/week, 2de jaar: 1 lestijd/week)Decr. nr.LEERPLANDOELSTELLINGENDe leerlingen kunnen8• het begrip overheid omschrijven en illustreren met voorbeelden;• het begrip overheid relateren aan de federalisering, deinternationalisering en de globalisering;• de overheid situeren in de economische kringloop;• de belangrijkste taken van de overheid opsommen, omschrijven,illustreren en motiveren;• omschrijven hoe de overheid via verschillende invalshoeken hetalgemeen welzijn bevordert;• de begrippen economische orde en economische politiekomschrijven en aan elkaar relateren;• de verschijningsvormen van economische orde situeren enomschrijven;• voorbeelden geven van werkgelegenheidsbeleid van de overheidter bestrijding van de werkloosheid;• de begrippen vrijhandel en protectionisme toelichten;• de begrippen vrijhandel en protectionisme kaderen in deeconomische politiek;• verschijningsvormen van protectionisme toelichten;• globalisme en anti-globalisme kritisch benaderen;• het begrip welvaart omschrijven en relateren aan economischepolitiek;LEERINHOUDEN8 De overheid8.1 Begrip – Federalisering – Internationalisering – Globalisering8.2 Situering in de economische kringloop8.3 Taken van de overheid8.3.1 Overheid en algemeen welzijn8.3.1.1 Rechtssysteem8.3.1.2 Landsverdediging8.3.1.3 Cultuur8.3.1.4 Sociale voorzieningen8.3.1.5 Internationale betrekkingen8.3.1.6 Milieu8.3.1.7 Onderwijs8.3.2 Economische politiek en economische orde – Relatie8.3.2.1 Economische orde: begrip – situeringStaatseconomieVrije markteconomieGemengde economie8.3.2.2 Economische politiekWerkgelegenheidsbeleid in de strijd tegen werkloosheidVrijhandelProtectionisme – VerschijningsvormenGlobalisme versus anti-globalisme8.3.2.3 Welvaart8.3.3 De overheid als producent

ASO – 2de graad – Complementair gedeelte 12AV Socio-economische initiatie (1ste jaar: 1 lestijd/week, 2de jaar: 1 lestijd/week)Decr. nr.LEERPLANDOELSTELLINGENDe leerlingen kunnen• aanduiden en motiveren in welke domeinen de overheid optreedtals producent;• verklaren waarom de markt tekortschiet bij het verstrekken vanpublieke goederen en deze bijgevolg door de overheid terbeschikking worden gesteld;LEERINHOUDEN8.3.3.1 Domeinen (publieke en private goederen)8.3.3.2 Motivatie

ASO – 2de graad – Complementair gedeelte 13AV Socio-economische initiatie (1ste jaar: 1 lestijd/week, 2de jaar: 1 lestijd/week)Decr. nr.LEERPLANDOELSTELLINGENDe leerlingen kunnen9• het buitenland situeren in de economische kringloop situeren;• invoer, uitvoer en intracommunautaire handel begripsmatigomschrijven;• het belang van de internationale handel voor België en de regio’somschrijven;• de samenstelling van onze internationale handel ontleden enbespreken op grond van statistische gegevens;• de begrippen wisselmarkt en wisselkoers omschrijven;• de werking van de wisselmarkt omschrijven;• de invloed van veranderingen van de wisselkoers op de handeltoelichten;• de begrippen euro en eurozone omschrijven;• de voordelen van de euro in de eurozone en daarbuitenomschrijven;• de deelnemers aan de eurozone kunnen noemen.10 • het begrip economische groei omschrijven;• aangeven hoe economische groei wordt gemeten;• verklaren welke indicatoren de economische groei bepalen;• enkele voorbeelden van indicatoren van groei (bv. internationalehandel, werkloosheid, investeringen en consumptie) kritischevalueren;• aantonen dat internationale handel in belangrijke mate kanbijdragen tot economische groei;• illustreren dat aan economische groei naast positieve ooknegatieve aspecten verbonden zijn;LEERINHOUDEN9 Het buitenland9.1 Situering in de economische kringloop9.2 Invoer – Uitvoer - Intracommunautaire handel9.2.1 Begrippen9.2.2 Belang voor België en de regio’s9.2.3 Samenstelling van deze handel9.3 Verrekening van de goederentransacties9.3.1 Wisselmarkt (werking) en wisselkoersenInvloed van de koersschommelingen op de handel9.3.2 De euro en de eurozone (begrippen, voordelen,deelnemers)10 Economische groei10.1 Begrip10.2 Meting10.2.1 Indicatoren (bv. BBP, werkloosheid, investeringen,consumptie, internationale handel)10.2.2 Kritische evaluatie van de indicatoren10.3 Positieve en negatieve aspecten van economische groei

ASO – 2de graad – Complementair gedeelte 14AV Socio-economische initiatie (1ste jaar: 1 lestijd/week, 2de jaar: 1 lestijd/week)Decr. nr.LEERPLANDOELSTELLINGENDe leerlingen kunnen11• op basis van welvaartsindicatoren de welvaartsongelijkheid in dewereld illustreren en factoren aangeven die aan de basis hiervanliggen;• onder begeleiding voor een gegeven onderwerponderzoeksvragen formuleren (probleemstelling);• op basis van geselecteerde bronnen, voor een gegeven ofzelfgekozen onderzoeksvraag, op een systematische wijzeinformatie verzamelen (o.a. via elektronische weg);• onder begeleiding (en met behulp van ICT-middelen) informatieselecteren, ordenen, en op verschillende manieren bewerken(verbaal, grafisch, in tabelvorm, wiskundig/rekenkundig);• onderzoeksresultaten formuleren en onder begeleidinginterpreteren ;• volgens een gegeven stramien over de resultaten van de eigenonderzoeksactiviteit rapporteren.LEERINHOUDEN10.4 Welvaartsongelijkheid in de wereld - Oorzaken11 Onderzoeksopdracht over een economisch thema, onderbegeleiding uit te werken door de leerlingen, te kiezen uitéén van de volgende items:- Thema uit de hoofdstukken- Media en communicatie economisch (commercieel)benaderd- Actueel themaSchematisch ziet de opdracht (stappenplan) er als volgt uit:• probleemstelling;• systematische verzameling van informatie op basis vangeselecteerde bronnen;• informatie selecteren, ordenen en bewerken (verbaal,grafisch, in tabelvorm, wiskundig/rekenkundig);• onderzoeksresultaten formuleren en interpreteren;• rapporteren over de onderzoeksactiviteit.

ASO – 2de graad – Complementair gedeelte 15AV Socio-economische initiatie (1ste jaar: 1 lestijd/week, 2de jaar: 1 lestijd/week)PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN EN TIMINGNr. Pedagogisch-didactische wenken Timing1 Dit leerplan geldt voor een lestijdenpakket van 25 weken op schooljaarbasis.Waar mogelijk wordt de leerstof vanuit een gedragswetenschappelijke en/ofcultuurwetenschappelijke invalshoek benaderd. Er wordt vooral uitgegaan van deervarings- en de belevingswereld van de leerlingen. De leerstof wordt in ruime mateaangebracht en geïllustreerd via voorbeelden en concretiseringen.2 Leerlingen moeten leren verbaal en sociaal vaardig, alsook schriftelijk tecommuniceren. De leraar zal erover waken dat de leerlingen steeds de geijktevakterminologie aanwenden.3 De verkenning van het economische leven wordt in het eerste leerjaar aangebracht viade goederen- en geldstroom. Uitgaande van de economische kringloop kanmethodologisch aangetoond worden dat in de relatie tussen de economische entiteiten(gezinnen – ondernemingen) een zekere technische ordening (o.a. handelsdocumenten)noodzakelijk is.In het hoofdstuk Gezinnen wordt aandacht besteed aan het inkomen en debestedingen.In het hoofdstuk Ondernemingen en bedrijven wordt uitgegaan van de bedrijfskolom.Vooral het toenemend belang van de dienstensector en de vermaatschappelijking(stakeholders) verdienen de aandacht. Deze laatste items kunnen vialeerlingenmateriaal (documentatiemap) aangevuld worden. Ook reclame zal eenaandachtspunt zijn.Kopen en verkopen laat de leerlingen kennis maken met handelsdocumenten.Leerlingen moeten zeker niet alle documenten zelf invullen. De documenten kunnennamelijk ingevuld aangeboden worden en beknopt besproken worden.Bij de betaling ligt de klemtoon op de moderne betaaltechnieken en –middelen. Eenuitstap naar een plaatselijke self-banking-terminal is hoogst wenselijk.Kredieten worden oppervlakkig benaderd. Aandacht gaat naar maatschappelijkegevolgen van krediet, zoals de valkuilen voor de kredietnemer. De leraar zal ook deachtergronden bij de wet op het consumentenkrediet bespreken.Het hoofdstuk Markten en Prijzen is een belangrijk hoofdstuk. Marktvormen en soortenworden kritisch benaderd. De leraar zal wijzen op het waardevolle van het overlegmodelin België en op het belang van de overheidstussenkomsten. Het begrip solidariteit zalzeker aanleiding geven tot discussie.De index van de consumptieprijzen wordt niet gedetailleerd behandeld.Het marktonderzoek kan als basis dienen voor een eventuele onderzoeksopdracht.Enkel dan wordt er meer aandacht aan besteed.Bankdiensten worden beknopt behandeld.In het hoofdstuk Overheid wordt ingegaan op de taken van de overheid. Economischeorde en economische politiek kunnen stof leveren voor enige discussie.Met betrekking tot het buitenland wordt de aandacht gevestigd op het belang voorBelgië van het verruimen van onze markt. Wisselmarkt en wisselkoersen wordenbeknopt benaderd, met aandacht voor de voordelen van de euro en de eurozone.Economische groei wordt vooral kritisch benaderd m.b.t. de positieve en negatieveaspecten en de welvaartsongelijkheid in de wereld.4 Het is wenselijk dat de leerlingen oog en oor beginnen te hebben voor nieuwsfeiten. Deleraar zal hen regelmatig confronteren met de actualiteit en daar ook ruimte voor maken

ASO – 2de graad – Complementair gedeelte 16AV Socio-economische initiatie (1ste jaar: 1 lestijd/week, 2de jaar: 1 lestijd/week)Nr. Pedagogisch-didactische wenken Timingin toetsen en examens.5 De doelstellingen van het vak kunnen slechts bereikt worden via het actualiteitsprincipe.In deze context kan een begin gemaakt worden met een actualiteitsmap. Beide zullenzowel stukken bevatten die de leraar aanbrengt als elementen die door de leerlingwerden verzameld.6 De goed voorbereide didactische uitstappen, waarbij de leerlingen kunnen betrokkenworden in alle fasen van de organisatie, leveren eveneens een waardevolle bijdrage tothet actualiteitsprincipe.7 In het kader van de onderzoeksopdracht kunnen verschillende onderzoeksmethodesaan bod komen:• beschrijvend- en interpretatief onderzoek (al dan niet vergelijkend);• bronnenonderzoek en literatuuronderzoek;• enquêtes opstellen, afnemen en interpreteren;• interviews voorbereiden, afnemen en verwerken;• case- en veldstudie;• statistische verwerking;• enz.De opdrachten worden zeer precies begrensd en kunnen de vorm aannemen van eenwerkstuk, een project, groepswerk, e.d.8 De leraar heeft een zekere vrijheid m.b.t. de invulling van het leerplan, vooral inzaketijdsbesteding. Hij zal zich richten op eventuele behoeften vanuit andere vakken. Desocio-economische initiatie is geen doel op zich maar dient te kaderen in de opzet vande studierichting. Ook inzake onderzoeksopdrachten mag de leraar kiezen, bijv. i.f.v. debelangstelling van de leerlingen of op vraag van een collega.9 De leraar dient in toenemende mate, maar op een nuttige en efficiënte wijze gebruik temaken van ICT (inoefenen van leerstof, aanvragen van informatie, opsporen vandocumentatie, enz.). Het bevorderen van het probleemoplossend denken dient teworden toegepast. De leerlingen worden geregeld gestimuleerd om informatie teverzamelen, te verwerken en te beoordelen. Het streefdoel is om 10 à 15 % van debeschikbare tijd te besteden aan ICT-toepassingen.10 Hoewel kennisoverdracht een basisconcept blijft om de economische realiteit teverklaren, dient rekening gehouden te worden met een verschuiving naarkennisverwerving via zelfstandig leren en leren leren. Dit om de terugkoppeling naar derealiteit te realiseren en te beantwoorden aan de verwachting van het levenslang leren.Ook de maatschappelijke vraag naar het versterken van de attitude- en waardevormingwordt uitdrukkelijker geïmplementeerd. De overdracht van leerfuncties van de leraarnaar de leerlingen dient geleidelijk te gebeuren. Wanneer de leerkracht in het eersteleerjaar opteert voor het zelfstandig werken, dient deze werkvorm verdergezet teworden in het tweede leerjaar.

ASO – 2de graad – Complementair gedeelte 17AV Socio-economische initiatie (1ste jaar: 1 lestijd/week, 2de jaar: 1 lestijd/week)MINIMALE MATERIËLE VEREISTENInzake veiligheid is de volgende wetgeving van toepassing:- Codex- ARAB- AREI- Vlarem.Deze wetgeving bevat de technische voorschriften die in acht moeten genomen worden m.b.t.:- de uitrusting en inrichting van de lokalen;- de aankoop en het gebruik van toestellen, materiaal en materieel.Zij schrijven voor dat:- duidelijke Nederlandstalige handleidingen en een technisch dossier aanwezig moeten zijn;- alle gebruikers de werkinstructies en onderhoudsvoorschriften dienen te kennen en correct kunnentoepassen;- de collectieve veiligheidsvoorschriften nooit mogen gemanipuleerd worden;- de persoonlijke beschermingsmiddelen aanwezig moeten zijn en gedragen worden, daar waar dewetgeving het vereist.Een uitgerust leslokaal met bord, prikbord, kast (voor documentatie en tijdschriften) en overheadprojector.Daarnaast een verscheidenheid aan documenten i.v.m. leerstofitems, en een leerboek of werkschrift. Deleerlingen leggen tevens een documentatiemap aan voor toepassingen en in het bijzonder voor deuitvoering van de zelfstandige onderzoeksopdracht hebben de leerlingen toegang tot internet en eeninformaticalokaal.EVALUATIEPer rapportperiode: minstens 2 bondige toetsen (10 – 15 min.). Geregeld mondeling toetsen als controleenherhalingselementen of als aanknoping bij de nieuwe les.Het staat de leerkracht vrij klastaken en voorbereidingen op te geven, terwijl huistaken de vormaannemen van het verzamelen van documentatie of het verder afwerken van opdrachten. Hettaxonomisch niveau in de evaluatie dient uitdrukkelijk bewaakt te worden.De zelfstandige opdracht dient zowel proces- als productgericht te worden geëvalueerd.De tekorten inzake kennis, inzicht en vaardigheden t.a.v. bepaalde leerstofitems dienen gedurende hetschooljaar deskundig te worden geremedieerd.In aansluiting op het Pedagogisch Project wordt van de leerlingen verwacht dat zij de vermelde attitudesontwikkelen en/of nastreven.

ASO – 2de graad – Complementair gedeelte 18AV Socio-economische initiatie (1ste jaar: 1 lestijd/week, 2de jaar: 1 lestijd/week)BIBLIOGRAFIEHet is aangewezen de websites van de uitgeverijen te bezoeken om tijdig op de hoogte te zijn vannieuwe uitgaven.• Macro-Micro, Tijdschrift van de vereniging voor leraren in de economische wetenschappen• Geuens, P. en Van den Broeck, N., Optimum 2.1, Oostmalle, De Sikkel• Optimum 2.2, Oostmalle, De Sikkel• Didacta, Brussel, Departement Didactiek EHSAL• Economische Didactiek, Antwerpen, IDEA-UFSIA• Info Economie Onderwijs, Gent, RUG• Rombouts, G. en Verberckt, F., Didactiek van de handels- en economische wetenschappen,Oostmalle, De Sikkel (enkel voor de leraar)• De Cnuydt, I., en De Velder, S., Economie vandaag, Gent, Academia Press (enkel voor de leraar)• Budget en Recht• Test Aankoop• Trefpunt Economie, Ministerie van Economische Zaken• Het stond in de tijd, Financieel Economische Tijd (FET)• Jaaroverzicht, FET• De kranten De standaard, De Morgen, Het Laatste Nieuws, Het Volk, Het Nieuwsblad, e.a• De tijdschriften Knack, Trends,• Centrum voor Informatie in Assuranties (CIA), de Meeûsplantsoen 29, 1040 Brussel• Kroniek voor het Economisch onderwijs, Standaarduitgeverij, Belgiëlei 147a, 2018 Antwerpen• Lenaert, H., Economische Zaken, , Van In, Lier• Statistische publicaties NIS en Nationale Bank van België, Berlaimontlaan 14, 1000 Brussel• Publicaties van vakorganisaties en vertegenwoordigers van de bedrijven.• Bedrijfsbezoeken:Select Visit: Grasslei 7 GentTelefoon : 070/222233• Interessante websiteswww.rago.be Gemeenschapsonderwijswww.vlew.be Vereniging van Leraren in de Economische Wetenschappenwww.destandaard.be De Standaard (krant)www.hbvl.be Het Belang van Limburg (krant)www.hln.be Het Laatste Nieuws (krant)www.gva.be Gazet van Antwerpen (krant)www.demorgen.be De Morgen (krant)www.hetvolk.be Het Volk (krant)www.nieuwsblad.be Het Nieuwsblad (krant)www.knack.be Knack (tijdschrift)www.trends.be Trends (tijdschrift)

ASO – 2de graad – Complementair gedeelte 19AV Socio-economische initiatie (1ste jaar: 1 lestijd/week, 2de jaar: 1 lestijd/week)www.vecon.nl Nederlandse vereniging voor leraren in de economische wetenschappenwww.vev.be Vlaams Economisch verbondwww.startersservice.be/ Unizowww.taxup.com/belgie_recht Webgids voor accountancy en fiscaliteitwww.standaardedu.com/educatief/pagina.asp?metnaam=standaardeducatief StandaardWetenschappelijke Uitgeverij (+ MIM)www.desikkel.be Uitgeverij De Sikkelwww.deboeck.be Uitgeverij De Boeck (= Standaard Wetenschappelijke uitgeverij + De Sikkel)www.kluwer.nl Uitgeverij Kluwerwww.denarend.be Uitgeverij Den Arendwww.vdab.be VDABwww.kbc.be KBCwww.fortis.be Fortiswww.dexia.be Dexiawww.abb-bvb.be/gen/nl Belgische Vereniging van Bankenwww.batimonde.be/particulier/adres_vl.htm Nuttige adressenwww.bvvo.be Beroepsvereniging der Verzekeringsondernemingenwww.digischool.nl/ec/eclok.htm Economielokaal van de digitale schoolwww.gemeenschapsonderwijs.be/subpage_startpagina/bibliotheek/Url/index.htm Internetverwijzingen (opwebsite van het Gemeenschapsonderwijs)www.unizo.be UNIZO – Unie van Zelfstandige Ondernemerswww.digitheek.f2s.com/index.htm De digitheek – Links voor leraren en leerlingenwww.bin.be Belgisch Instituut voor Normalisatie (BIN)www.cbd-bcd.be Belgisch comité voor de Distributiehttp://212.190.77.115/cgi/welcome.pl Het Belgisch Staatsbladwww.touring.be/corporate/history1895/club4-nl.stm Touring Clubhttp://www2.vereenvoudiging.fgov.be/inventaire/nl/pouvoirs.asp Inventaris van de officiële Belgische siteswww.ping.be/~tori0060/Toerisme_Verkeer.htm Toerismewww.tib.be Dienst voor Toerisme en informatie van Brusselwww.toervl.be Toerisme Vlaanderenwww.belgie-toerisme.net Office de Promotion du Tourisme Wallonie-Bruxelleshttp://schoolweb.argo.be/cvo/brussel/links.htm Links naar interessante websiteswww.planetinternet.be/nl/reizen Planet Internet Portaalsitehttp://mineco.fgov.be/redir.asp?loc=/enterprises/vademecum/home_nl.htm Ministerie van EconomischeZaken – Vademecum voor de beginnende ondernemer