2007 Thema Kunst

(18
of dichterbij in Kleef vinden we sculpturen
van Henry Moore en Barbara Hepworth,
krachtig in hun abstractie. We kennen de
schilderkunst van Michelangelo (die overigens
ook beeldhouwer en architect was),
van Vincent van Gogh, Paul Klee, de tekenkunst
van iemand als Rembrandt, en prenten
via houtsnede of zeefdruk. Meer recent
is er de fotografie en de videokunst, of
de ‘performance’ die zich veelal op straat
afspeelt, met bijvoorbeeld de honderden
naakte mannen en vrouwen die in juni
2007 fietsend door Amsterdam werden
gedirigeerd, door de performer Spencer
Tunick die iets dergelijks vier jaar eerder in
New York tot stand had gebracht.
Maar kunst beperkt zich niet tot de beeldende
kunsten. Onnoemelijk veelzijdig en
rijk toont zich de kunst in de muziek, in
dans, taal, drama en in de architectuur.
KUNST, WAT WIL DAT ZEGGEN?
Wat is dat nu eigenlijk precies, kunst? Waar
komt het vandaan, waartoe dient het,
wanneer is iets kunst? Het zal duidelijk zijn
dat het onmogelijk is om dit ‘precies’ te benoemen.
De verschillende kunstdisciplines
worden bepaald door eeuwenoude ontwikkelingen
waarin culturen, godsdiensten
en individuen elkaar beïnvloeden. Ook
zijn er binnen de verschillende kunsten
met hun vele scholen en stijlen diverse en
zelfs uiteenlopende opvattingen over wat
kunst is. Maar in het algemeen – en daarbij
vooral kijkend vanuit spiritualiteit – kunnen
we denk ik veilig zeggen dat kunst iets
toevoegt aan het dagelijkse leven. Het is
meer dan ambachtelijke beheersing van
techniek en materiaal, het is meer dan
informeren over een thema in de cultuur,
de godsdienst of het persoonlijke leven,
het is meer dan een uiting van creativiteit.
Kunst heeft iets te zeggen – al dan niet
religieus gevoed – over het leven zelf. Ze
vestigt onze aandacht op zowel de schoonheid
als op de onvolkomenheid van het leven.
Kunst brengt een verdieping aan door
contact te laten maken met de kracht en de
broosheid, het vreugdevolle en het pijnlijke,
de volheid en de leegte in ons leven als
individu en als gemeenschap. Kunst doet
waarnemen en waarderen.
Door de eeuwen en culturen heen zijn kunstenaars
vaak door koningen, godsdienstige
leiders of instellingen ingeschakeld,
om een bepaalde boodschap kracht bij te
zetten. 2 Piramiden en paleizen, moskeeën
en kerken, mozaïeken en schilderijen, gedichten
en muziek moesten andere machthebbers
en het volk overtuigen van de
macht van farao, bisschop of kalief, van de
boodschap van koran of bijbel. Leidinggevenden
benutten kunst om te leiden en te
inspireren. Maar zij kunnen haar ook misbruiken
om te indoctrineren, zoals we dat
gezien hebben bij de propagandacampagnes
van keizer Augustus en Hitler. Omgekeerd
geldt dat veel kunstenaars met hun
penseel of fotocamera mensen niet alleen
willen bezielen, maar ook aan het denken
willen zetten over bijvoorbeeld een godsdienstig
gegeven of een misstand in de
samenleving. Kunst is zo gezien niet alleen
bezielend, maar ook onderrichtend en cultuurkritisch.
KUNST BRENGT IN BEWEGING
Wanneer we vanuit spiritualiteit kijken
naar kunst, zijn we vooral geïnteresseerd
in die bezielende en openbrekende werking
van kunst, waardoor kijker of hoorder opnieuw
contact maakt met het leven en zijn
plaats daarin. Kunst brengt in beweging.
Vanuit spiritualiteit klinkt dan de vraag of
en hoe deze persoon zich laat bewegen.
Die beweging ontstaat niet zomaar. Belangrijk
is dat er een samenspel ontstaat
tussen het kunstobject – bijvoorbeeld een
muziekwerk of een schilderij – en de luisteraar
of toeschouwer. De kunstenaar zelf is
in de meeste gevallen verdwenen, wat wij
zien of horen is zijn werk. In het geval van
muziek, dans en drama ligt het complexer,
omdat daar ook een uitvoerende instantie
aan het werk is, in de vorm van een solist
of groep. Wil het kunstwerk in ons leven
gaan spreken, dan wordt er van ons aandacht
en ontvankelijkheid gevraagd. Even
kijken of luisteren en weer verder gaan,
volstaan dan niet. Er is tijd nodig om het
beeld op mijzelf – op mij met mijn geschiedenis,
karakter, kennis en gedachten – in
te laten werken. Er zijn gegevens nodig
om de beeldtaal te kunnen begrijpen en
te interpreteren. Bovenal wordt er eerbied
gevraagd, opdat in mijn aandachtige
kijken, luisteren en bestuderen iets van
de zeggingskracht van het werk kan gaan
spreken. De Sixtijnse Madonna van Rafaël,
de abstracte boom van Karel Appel, de
‘minimal music’ van Erik Satie, de Matteuspassion
van Bach: het zijn kunstwerken
die je bij de eerste ontmoeting al kunnen
raken. Vaak is dit al veel en is het voor veel
mensen genoeg. Maar willen we ons door
de wereld van de kunsten laten vormen,