'Pacta sunt servanda' of 'Iustum pretium' - DSpace at Open Universiteit

‘Pacta sunt servanda’ of ‘iustum pretium’?
Het inlossingsrecht/ terugkooprecht, dat is het recht van een verkoper om familiegrond of
familieleden die zich als slaaf hadden moeten verkopen, onder bepaalde omstandigheden terug te
kopen (in te lossen) is een onderdeel van het Volksrecht. Westbrook ziet een duidelijk verband
tussen dat inlossingsrecht en laesio enormis. Ondermeer in de codex Hammurabi, maar eveneens in
de Hebreeuwse Thora 30 is dat inlossingsrecht te vinden. De ratio achter dit inlossingsrecht ligt in het
verschil in de aard tussen pandgeving/ borgstelling en koop. Als op een lening een onderpand is
verstrekt, ligt het in de aard van het pandrecht dat het inlosbaar is. Bij koop is daarentegen
permanente overdracht van het voorwerp naar de verkrijger de opzet. Een lening met onderpand
kan echter leiden tot een gedwongen verkoop, vaak met een aanmerkelijk verlies ten opzichte van de
feitelijke waarde, van het onderpand. In een dergelijk geval is er reden om de oorspronkelijke
eigenaar of diens erfgenamen het inlossingsrecht toe te kennen. Er is immers sprake van een niet
gewilde verkoop tegen een niet ‘volle’ prijs. Dit recht om in te lossen vormde een algemeen erkend
beginsel in het antieke Nabije Oosten en bleef duizenden jaren in stand. Westbrook toont dat aan
door rijk uit bronnen te citeren. Het is jammer genoeg nauwelijks mogelijk vast te stellen in welke
mate en hoe er in de praktijk gebruik van werd gemaakt. Hij neemt echter aan dat, ondanks het
verdwijnen van lokale schriften , zoals het spijkerschrift, deze diepgewortelde traditie niet is
verdwenen. Hij meent nu in het rescript C.4.44.2 de weerslag te zien van dit oude inlossingsrecht.
Daarvoor voert hij drie argumenten aan. Allereerst verwijst de tekst van het rescript eerder naar de
mogelijkheid tot inlossing dan tot vernietiging van de overeenkomst. Ten tweede wijst hij op de
mogelijkheid van de koper het land definitief in zijn bezit te krijgen door het verschil tussen de
waarde en de betaalde prijs bij te betalen; zo wordt de ‘volle prijs’ betaald, wat bij het inlossingsrecht
exact werkte zoals verwoord in het rescript van Diocletianus. Ten derde wijst hij erop dat de iustum
pretium‐leer volstrekt overeenkomt met het concept van de ‘volle prijs’, waarop de oude
inlossingstraditie is gebaseerd. Nieuw is slechts het element dat ‘de helft van de werkelijke prijs’ de
grens vormt op grond waarvan een beroep kan worden gedaan op deze rechtsfiguur. Wat precies
onder de ‘volle prijs’ moet worden verstaan wordt nergens precies duidelijk. Westbrook
veronderstelt dat dit voor de inwoners van het Oost Romeinse rijk kennelijk een vanzelfsprekend
begrip vormde. De ’volle prijs’ is daarmee niets anders dan het iustum pretium, waarvan sprake is in
rescript C.4.44.2
De niet aflatende stroom van petities waarbij een beroep werd gedaan op het beginsel dat land aan
de familie was verbonden ( die binnen het Romeinse recht overigens consequent werden
afgewezen), legt Westbrook uit als bewijs dat ook in de Romeinse tijd nog voortdurend door lokale
30 Leviticus 25: 23 e.v.
14