'Pacta sunt servanda' of 'Iustum pretium' - DSpace at Open Universiteit

‘Pacta sunt servanda’ of ‘iustum pretium’?
Er moet een causaal verband bestaan tussen de benarde omstandigheden waarin het slachtoffer
zich bevindt en het aangaan van de overeenkomst. De misbruiker hoeft het slachtoffer niet tot de
rechtshandeling te bewegen; voldoende is dat deze wordt bevorderd. 115
5.2.1) Nadeel nader beschouwd
Het woord nadeel of benadeling komt in de tekst van art. 3: 44 BW lid 4 niet (meer) voor. Dat was
in het Ontwerp Meijers nog nadrukkelijk anders ( zie 5.3.1). Objectief nadeel wordt dus niet als een
constitutief element voor vernietiging op grond van misbruik van omstandigheden vereist. 116 In de
literatuur wordt onderscheid gemaakt tussen objectief nadeel (ernstige onevenredigheid in
prestaties) en subjectief nadeel (niet financieel, onstoffelijk nadeel). 117 Nadeel, en dat kan ook
immaterieel van aard zijn, kan natuurlijk wel een rol spelen bij de feitelijke beoordeling of sprake is
van misbruik. 118 En speelt die rol, zoals Van Rossum aantoont, ook in toenemende mate. 119 Een
inmiddels klassiek arrest over dit onderwerp is Van Elmbt/ Feierabend, waarin een adviseur van de
geestelijk en financieel penibele situatie van een weduwe tracht te profiteren door haar woning te
kopen. De overeenkomst wordt vernietigd ondanks het feit dat de koper bereid was een redelijke
prijs te betalen ( dat valt tenminste af te leiden uit de overwegingen van de Rb. Maastricht, die bij
vonnis van 22 september 1960 ondermeer overwoog:’…dat ten deze, nu tussen pp. in confesso is,
dat ten tijde van het verlijden der acte die goederen bij twee afzonderlijke schattingen telkens waren
geschat op een waarde van f 50.000,=, i.v.m. transportkosten een koopsom van f 46.000,= niet als
onevenredig laag is aan te merken….’ 120 De opvatting, dat wel degelijk sprake is van financiële
benadeling wordt overigens ook verdedigd. 121
Omgekeerd is enkel financieel nadeel niet voldoende om misbruik van omstandigheden aannemelijk
te maken. Bij het sluiten van een overeenkomst kan sprake zijn van ongelijkheid in posities en die
ongelijkheid kan een economische basis hebben. Dat is echter onvoldoende om al te kunnen spreken
van misbruik van omstandigheden. 122 Wel is Van Rossum van mening dat misbruik van
115 Van Rossum 1998, p. 27
116 Van Rossum 1998, p. 5
117 Van Rossum 1998, p. 36
118 Hijma e.a. 2004, p. 234
119 Van Rossum & Schabos 2004, p. 886
120 HR 29 mei 1964, NJ 1965, 104
121 Van Dunné bestrijdt met kracht van argumenten, dat bij Van Elmbt/ Feierabend geen sprake zou zijn van
financiële benadeling. Weliswaar was op het moment van sluiten van de overeenkomst de prijs niet onredelijk,
maar het feit dat deze prijs vast lag (na een jaar had de weduwe al een bod van 95.000,= gulden ontvangen)en
vooral het door Van Elmbt bedongen optierecht, dat zelfs na aflossing van de lening nog tien jaar door zou
werken, in een markt met stijgende prijzen van onroerende zaken, maakt het in zijn ogen een canard van de
eerste orde, dat in de literatuur over dit aspect wordt heen gekeken.
122 Hijma e.a. 2004, p. 236
34