'Pacta sunt servanda' of 'Iustum pretium' - DSpace at Open Universiteit

‘Pacta sunt servanda’ of ‘iustum pretium’?
vermoeden op van misbruik van omstandigheden. De omstandigheden waaronder Vleugels is
gekomen tot het sluiten van deze overeenkomst, maken dat vermoeden definitief en het bestreden
beding nietig. 132
Deze uitspraak is in lijn met het Ontwerp Meijers. Als vierde wilsgebrek werd hier misbruik van
omstandigheden geïntroduceerd. Meijers sloot hier aan bij de Engelse figuur ‘undue influence’ die
betrekking heeft op het misbruik maken van geestelijk overwicht. Als kan worden aangetoond dat
sprake is van een vertrouwensrelatie levert dat een vermoeden van ‘undue influence’ en omkering
van de bewijslast op. 133 Art. 3.2.10 lid 4 van het Ontwerp Meijers luidde:
Misbruik van omstandigheden is aanwezig wanneer iemand van andermans noodtoestand,
afhankelijkheid, lichtzinnigheid, abnormale geestestoestand of onervarenheid gebruik maakt, om
deze tot een bepaalde voor hem nadelige rechtshandeling te bewegen. Is de benadeling onevenredig
groot en is noodtoestand, afhankelijkheid, lichtzinnigheid, abnormale geestestoestand of
onervarenheid van de benadeelde bewezen, dan wordt misbruik van omstandigheden vermoed.
Het nadeelvereiste is hier nog nadrukkelijk aanwezig maar wordt in 1971 bij Gewijzigd Ontwerp
geschrapt en in dezelfde pennenstreek verdwijnt ook de vermoedenconstructie. Van Dunné 134 stelt
dat deze wijziging is ingegeven door de behoefte de lijn van de Hoge Raad, zoals die in Van Elmbt/
Feierabend is uitgezet, te volgen. Het schrappen van het nadeelvereiste heeft de discussie rondom
de rol van nadeel bij misbruik van omstandigheden echter bepaald niet doen verstommen.
5.2.3) Het( wat wonderlijke) artikel 3: 54 BW
‘De bevoegdheid om ter vernietiging van een meerzijdige rechtshandeling een beroep te doen op
misbruik van omstandigheden vervalt, wanneer de wederpartij tijdig een wijziging van de gevolgen
van de rechtshandeling voorstelt, die het nadeel op afdoende wijze opheft’ (3: 54 lid 1 BW).
Een helder en ogenschijnlijk praktisch artikel dat het verstoorde evenwicht tussen partijen bij een
wederkerige overeenkomst kan doen herstellen, in lid 1 door de benadelende partij (en in lid 2 door
de rechter, op verzoek van een der partijen). Wat opvalt is dat de wetgever hier, in het geval van
misbruik van omstandigheden, lijkt uit te gaan van het gegeven dat daardoor een der partijen is
benadeeld. Dat nadeel zal meestal van vermogensrechtelijke aard zijn, maar is niet
noodzakelijkerwijs tot stoffelijk nadeel beperkt, 135 zo blijkt uit de Parlementaire geschiedenis. Het is
lastig vast te stellen hoe dit zich nu precies verhoudt tot 3: 44 lid 4 BW, waar nadrukkelijk wordt
132 Van Dunné 2001, p. 578
133 Van Dunné 2001, p. 577
134 Van Dunné 2001, p. 578
135 Van Zeben, Du Pon & Olthof 1981, p. 210
36