Innovatie-inspanningen van Vlaamse ondernemingen : een ... - IWT

Innovatie-inspanningen
van Vlaamse ondernemingen:
een exploratie van de CIS-3-enquête
HENRI DELANGHE
MARC TIRI
JAN LAROSSE
DONALD CARCHON
IWT-Studies
IWT-Observatorium
Innovatie
Wetenschap
Technologie
45

COLOFON
IWT-Studies worden uitgegeven door het
IWT-Vlaanderen in het kader van het werkprogramma
van het IWT-Observatorium. De
auteurs zijn echter persoonlijk verantwoordelijk
voor de standpunten die worden ingenomen
bij de uitwerking van deze Studies.
Redactie
Ann Van den Bremt (secretariaat)
Jan Larosse (coördinatie)
Productie
N’lil
Copyright
reproductie en gebruik is toegestaan mits
bronvermelding.
IWT-Observatorium
Jan Larosse, Coördinator
Donald Carchon, Informatiesysteem
Ann Van den Bremt, Secretariaat
Bischoffsheimlaan 25
1000 Brussel
Tel.: 02/209 09 00
Fax: 02/223 11 81
E-mail: iwt-observatorium@iwt.be
Web-site: http://www.iwt.be
Depotnummer: D/2003/7037/3
Verschenen in april 2003

INHOUD
3
IWT-STUDIES > >> 45
INHOUDSTAFEL 3
ENGLISH ABSTRACT 4
VOORWOORD 5
1. ALGEMENE INLEIDING 7
1.1 Het begrip innovatie 7
1.2 Het meten van innovatie 9
2. HISTORIEK VAN DE CIS-ENQUÊTES 11
2.1 Administratief kader 11
2.2 CIS-1 11
2.3 CIS-2 13
2.4 Technologie-enquêtes 13
3. METHODOLOGIE VAN DE CIS-3-ENQUÊTE 15
3.1 Vragenlijst Eurostat 15
3.2 Vragenlijst IWT 15
3.3 Wijze van bevraging 18
3.4 Populatie, steekproef, respons 18
3.5 Kwaliteit van de data en datacleaning 20
3.6 Problemen 22
4. ANALYSE VAN DE RESULTATEN 25
4.1 Profiel van de respondenten 26
4.2 Innovatieve ondernemingen: een gecombineerde innovatie-indicator 29
4.3 Opsplitsing van de gecombineerde innovatie-indicator 31
4.4 Productinnovatie 32
4.5 Procesinnovatie 45
4.6 Nog niet voltooide innovatieactiviteiten 51
4.7 Stopgezette innovatieactiviteiten 55
4.8 Gebruik van licenties 56
4.9 Innovatieactiviteiten en –uitgaven in 2000 57
4.10 O&O-inspanningen 61
4.11 Publieke financiering van innovatie 61
4.12 Innovatiesamenwerking 65
4.13 Informatiebronnen 66
4.14 Belemmerde innovatie-activiteit 69
4.15 Resultaten van innovatie 72
4.16 Technologieoverdracht 72
4.17 Niet-innovatoren 72
4.18 Innovatiebelemmerende factoren 75
4.19 Octrooien en andere beschermingsmethoden 75
5. CONCLUSIES 81
5.1 Methodologie 81
5.2 Resultaten 82
REFERENTIES 85
BIJLAGE 1 - TABELLEN POPULATIE EN STEEKPROEF 87
BIJLAGE 2 - VRAGENLIJST 101

ENGLISH ABSTRACT
This report presents the first results of the
third Community Innovation Survey (CIS-3) in
Flanders.
The report starts out by explaining the organisation
of CIS-3 and the methodological choices
made to improve the quality of data collection,
given the unsatisfactory results of CIS-2.
The innovation statistics resulting from CIS-2
implied that Flemish enterprises were not very
innovative (innovation rates of 34% in manufacturing
and 18% in services). These figures
contradicted earlier Flemish surveys on the
same subject.
In the organisation of CIS-3 in Flanders, two
particular types of problems therefore were
addressed with care. First, as far as the content
of the questionnaire is concerned, efforts were
made to tackle the problem of the ‘flexibility of
interpretation’ regarding the concept of ‘innovation’.
For that reason, additional questions
were introduced in order to clarify some borderline
issues. For instance, an extra innovation
category for only ‘slightly improved’ products
and processes was added, in addition to the
‘new and significantly improved’ products and
processes that usually only qualify as ‘innovative’.
Furthermore an additional distinction was
made between ‘technological innovations’ and
‘non-technological innovations’. Additional
questions were also introduced to enable a better
mapping of so-called non-innovators.
Second, use was made of Computer Assisted
Personal Interviews (CAPI). Reason for this was
the strong suspicion that in CIS-2, many
responses were submitted by lower management,
which probably was tempted to
avoid the administrative burden of filling
in the complete questionnaire by immediately
marking the firm as a ‘non-innovator’.
Precisely in this respect of collecting data from
companies’ top management, past experience
with the CAPI-methodology had shown positive
results, as compared to postal surveys.
To ensure consistency of the results at the
Belgian level - i.e. across the Flemish, Brussels
and Walloon regions - the Flemish survey was
first conducted as a postal survey, as did happen
in the other regions (response rate of
25%). Afterwards, the non-respondents were
4
approached again for a non-response interview
with the same content as the questionnaire
following the CAPI-methodology
(response rate of 29%).
The report presents a first and descriptive analysis,
comparing the answers in both data sets.
The results (weighted for the population composition)
show similarities and differences that
need to be analysed in further detail. The overall
innovation rate, resulting from the mailing
response, is 61,2%, while for the CAPI response
it is 70,9%. Moreover, the innovation rate is a
composite indicator, in which statistical and
other deviations can accumulate. This implies
that difficulties exist in using these types of
indicators for benchmarking. Multiple inconsistencies
that result from the complexity and indetermination
of new concepts such as innovation,
present sometimes contradictions and
shifts that are counterintuitive. Yet, at this stage,
no option concerning the correction of the mailing
results for non-response bias, or the integration
of both sets of responses has been taken.
On the other hand, the data collected present
substantial new and interesting material to
improve our understanding of the innovation
process. At the same time, they confirm the
general structural characteristics of the innovation
process according to company size and
industry or services sector. Further, they show
that innovation expenditures account for about
4,3% of turnover. Technology is still the primary
source of innovation for 90% of innovators. In
60% or more of the cases they develop these
innovations themselves: 50% of the innovators
have internal R&D (half of them on a permanent
basis) and R&D accounts for about 2,2%
of their turnover. But they do not innovate
alone: 26% of the innovators have concluded
cooperation agreements in the reference
period 1998-2000. Next, the survey provides
valuable insights into the obstacles to innovation
that still remain and appear to affect small
and medium-sized companies disproportionately.
These include the lack of qualified personnel
and suitable financing. In this way then, the
results of the CIS-3 survey deepen our understanding
of the innovation process and the role
that the public sector can and must play herein
in a very concrete and tangible way, offering a
roadmap for future innovation policies.

VOORWOORD
De kracht én de zwakte van statistieken is
dat zij een complexe realiteit samenballen in
één cijfer. De resultaten van de Community
Innovation Survey (CIS-3) die eind 2001 werd
georganiseerd door het IWT voor de
Vlaamse ondernemingen vertolken deze
ambivalentie. Enerzijds zijn er belangwekkende
cijfers te rapporteren: 61 % van
de Vlaamse ondernemingen zijn innovatief
te noemen volgens de CIS-definitie.
Anderzijds wordt er ook verslag gegeven
van de moeilijkheden om dit cijfer eenduidig
te bepalen en van de conclusies die
eraan verbonden kunnen worden.
Alhoewel het niet gebruikelijk is dat een
‘onbesliste’ statistiek wordt gepubliceerd,
geeft het IWT in deze eerste analyse van de
enquêteresultaten in alle openheid inzage
in het proces van de indicatorvorming. Dit is
noodzakelijk om lessen te trekken en
verdere vooruitgang te boeken in het
ontwikkelen van een nieuw statistisch
apparaat dat recht doet aan de complexe
en moeilijk grijpbare realiteit ‘innovatie’.
Sinds de publicatie van de resultaten van de
vorige innovatie-enquête (CIS-2) door
Eurostat, was het immers duidelijk dat
voorzichtigheid geboden is bij het hanteren
van nieuwe indicatoren zoals de ‘innovatiegraad’
(d.i. het aandeel innoverende
ondernemingen in de totale populatie).
Met een innovatiegraad van 34% in de verwerkende
nijverheid kwam België (evenals
Vlaanderen) achteraan in de internationale
bench-marks, ondanks aanwijzingen dat dit
cijfer niet betrouwbaar kon zijn. De pogingen
om de kwaliteit van de dataverzameling
te verbeteren, hebben deze keer
wel geresulteerd in een cijfer dat beter
aansluit bij de resultaten van de andere
landen, maar geven nog geen uitsluitsel
over de precieze oorzaken van de merkwaardige
instabiliteit in de metingen van
het fenomeen innovatie. In deze publicatie
wordt dit duidelijk doordat naast de
schriftelijke enquête, een tweede, bijna
identieke bevraging, maar dan via interviews,
werd georganiseerd die resulteerde
in een (ook naar de populatie gewogen)
innovatiegraad van 70%. De innovatiegraad
is weliswaar een zogenaamde
samengestelde statistiek, die dan ook
5
IWT-STUDIES > >> 45
afzonderlijke onnauwkeurigheden cumuleert,
maar daarom niet minder illustratief.
Eén van de belangrijke conclusies van dit
onderzoek is bijgevolg dat de nieuwe innovatiestatistiek
in Vlaanderen, maar hier niet
alleen, geconfronteerd wordt met verschillende
problemen waaronder de grote ‘interpreteerbaarheid’
van het concept. Het
concept innovatie heeft verschillende betekenissen:
in functie van tijd (de referentieperiode
waarin iets ‘nieuws’ gebeurt);
volgens type (technologische innovatie,
organisatorische innovatie); volgens toepassingsdomein
(productinnovatie, diensteninnovatie,
procesinnovatie); of naar
impact (sterk verbeterde of totaal nieuwe
producten en processen; nieuw voor het
bedrijf of nieuw voor de markt). Maar zelfs
indien de betekenis nauwkeurig afgebakend
wordt dan blijft de toepassing van
de definities sterk gekleurd door de context.
Wat nieuw is in één periode is niet nieuw
meer in een andere periode; in een land of
sector waar een inhaalbeweging aan de
gang is kan er dus meer ‘innovatie’ gebeuren
dan in een ander land of sector die aan
de wereldtop van de innovatie staan. En
vanzelfsprekend is de appreciatie van wat
‘nieuw’ is afhankelijk van de informatie
waarover de respondenten beschikken. Die
contextualiteit speelt trouwens ook voor
reeds meer gekende concepten als ‘onderzoek
en ontwikkeling’. Met de CIS-enquêtes
verschijnen er in de context van innovatie
veel meer bedrijven die ‘O&O’ melden dan
in de context van wetenschap en technologie
waarin deze activiteiten traditioneel
bevraagd worden. Dit duidt op de interpretatieruimte
en duiding die dergelijke
abstracte begrippen laten, want zij staan
natuurlijk niet als zodanig in de boekhouding
van de bedrijven.
Het zal nodig zijn om zowel op Europees,
nationaal als Vlaams niveau verder te
werken aan de constructie van betrouwbare
innovatiestatistieken. Het verslag van het
parcours dat tot nu toe gevolgd werd, moet
daar toe bijdragen. Maar nog belangrijker is
dat in de toekomst de ondernemingen worden
aangemoedigd om op eenvoudige en
heldere wijze mee te werken aan dergelijk

VOORWOORD
onderzoek dat voor iedereen nuttige benchmarks
moet opleveren.
Nochtans zijn er uit het onderzoek ook een
reeks robuuste resultaten af te leiden die
belangwekkend zijn voor het innovatiebeleid,
en nog meer zullen er volgen
uit verder onderzoek. Sommige bevestigen
de relatieve achterstand in innovatieactiviteit
van kleinere ondernemingen, die
daarom een specifieke doelgroep vormen
voor de dynamisering van de economie.
Maar het zijn de grote bedrijven en hoogtechnologische
bedrijven die het meest
mislukte innovaties kennen - logisch gezien
zij er meer ondernemen - wat wijst op het
risicovolle karakter van innovatie. Niet-innovatoren
hebben meestal een strategie
gericht op prijsconcurrentie en gaan de
uitdaging om zich te differentiëren via
nieuwe producten en processen dus te
weinig aan.
De innovatiebelemmeringen van zowel
innovatoren als niet-innovatoren zijn
gekend: beschikbaarheid van gekwalificeerd
personeel wordt als eerste genoemd, maar
de kosten van innovatie en de problemen
van financiering komen daar prominent
achter. Publieke steun in enigerlei vorm
wordt dan toch door ca. 20% van de innovatoren
genoemd als financieringsbron.
6
Meer dan de helft van de niet-innovatoren
neemt zich voor om de komende jaren aan
O&O te doen. We weten dat dit een belangrijke
voorwaarde is tot creatie en absorptie
van kennis nodig om te kunnen innoveren.
Het is hier dat het IWT zijn rol kan spelen als
stimulator. We krijgen uit de enquête ook
signalen over het toenemend belang van
uitbesteding van O&O en samenwerkingsakkoorden
voor innovatie. Omgekeerd
dragen innoverende bedrijven hun nieuwe
technologieën vooral over via contacten
met andere bedrijven. Ook op gebied van
netwerkvorming kan het IWT zijn stimuleringsbeleid
versterken om de achteroplopende
ondernemingen een duw in de
rug te geven en de voortrekkers toe te laten
hun positie te consolideren.
Deze Studie biedt door de samenhang van
thema’s dus een rijke bron aan inzichten
over sterkten en zwakten. Indicatoren zijn
dan ook geen onbetwistbare ‘feiten’, maar
elementen voor een positiebepaling van het
beleid. Dat is wat deze Studie kan bijdragen.
Zoals steeds is verder onderzoek nodig voor
de nieuwe vragen die worden opgeworpen.
Paul Zeeuwts
Directievoorzitter

Hoofdstuk 1 ALGEMENE INLEIDING
Innovatie is een belangrijk en complex
fenomeen dat beter begrepen moet worden.
Enerzijds om bedrijven toe te laten
innovatiever te worden en anderzijds om de
overheid toe te laten een doeltreffender
innovatiebeleid uit te stippelen. Een beter
begrip van het fenomeen innovatie vereist
een accuratere meting van innovatie. Een
belangrijk meetinstrument daartoe is de
Community Innovation Survey (CIS) (hierna
CIS-enquête genoemd) die uitgaat van
Eurostat, de statistische dienst van de
Europese Commissie.
Deze bijdrage presenteert een eerste,
descriptieve analyse van de resultaten van
de CIS-3-enquête, de derde CIS-enquête
gehouden in Vlaanderen sinds het begin
van de jaren 1990 (de CIS-1-enquête werd
gehouden in 1993 en de CIS-2-enquête in
1997). De CIS-3-enquête werd afgenomen
in 2001 en heeft betrekking op innovatieactiviteiten
tijdens de periode 1998-2000.
De belangrijkste resultaten van de enquête
worden hier op relatief eenvoudige wijze
via analyse van kruistabellen weergegeven
zonder gebruik te maken van regressies of
econometrische modellen. Dergelijke analyses
zullen echter aan bod komen in latere
studies. In Bijlage 3 vindt u ook een overzicht
van een aantal belangrijke indicatoren
uit deze studie.
In het vervolg van deze inleiding wordt kort
ingegaan op de achtergronden van de
enquête. Eerst wordt aandacht besteedt
aan het concept innovatie, de problematiek
van het meten van innovatie (met name
eerdere pogingen om innovatie te meten
via O&O- en octrooigegevens) en de origine
van de CIS-enquête. Een tweede hoofdstuk
geeft noodzakelijke informatie over de
organisatie van dergelijke enquêtes in
België en de ervaringen met eerdere CISenquêtes.
Dan volgt een derde hoofdstuk
over de gebruikte methodologie voor de
CIS-enquête in Vlaanderen waar aandacht
besteed wordt aan de gebruikte vragenlijst,
de populatie waarvan vertrokken werd bij
de CIS-3-enquête, de getrokken steekproef,
de aangewende bevragingsmethoden en de
bereikte responsgraad.
7
>
Het vierde hoofdstuk vormt de kern van
deze Studie: de resultaten van de CIS-3enquête.
In dit hoofdstuk wordt, na een
summiere schets van het profiel van de
respondenten van de enquête, nagegaan
welke bedrijven in de periode 1998-2000
nieuwe of sterk verbeterde producten en/of
productieprocessen introduceren en wat de
aard van die innovaties is.
Vervolgens worden, waar mogelijk, antwoorden
gezocht op een aantal relevante
vragen inzake de inputzijde van de innovaties.
Welke financiële middelen worden
door zogenaamde innovatieve bedrijven
geïnvesteerd in innovatie en hoeveel personeel
wordt ingezet? Wordt er op een permanente
basis aan Onderzoek en Ontwikkeling
(O&O) gedaan door innovatieve
bedrijven of louter occasioneel? Ontvangen
innovatieve bedrijven publieke financiering
voor hun innovatie-activiteiten? Werken
innovatieve bedrijven vaak samen met
andere bedrijven of instellingen op vlak van
innovatie? Welke informatiebronnen wenden
ze aan? Worden ze misschien op één of
andere wijze gehinderd in hun innovatieactiviteiten?
Welke zijn de belangrijkste
resultaten en effecten van innovatie?
Bovendien wordt aandacht besteed aan de
karakteristieken van bedrijven die niet
innoveren.
Tenslotte worden voor zowel innovatieve
als niet-innovatieve ondernemingen de
belangrijkste problemen met betrekking tot
innovatie besproken alsook de methoden
die aangewend worden om innovaties te
beschermen.
1.1 HET BEGRIP INNOVATIE
Innovatie is een erg actueel onderwerp.
Maar wat wordt er verstaan onder innovatie?
Dit is geen onbelangrijke vraag, vermits
het antwoord op deze vraag een directe
impact heeft op datgene wat men dient te
meten en de wijze waarop men dit doet. De
resultaten hiervan zullen dan op hun beurt
een belangrijke input vormen voor het uitbouwen
van een aangepast innovatiebeleid.
Een gangbare definitie van innovatie is

1 TETHER (2001).
2 KLEINKNECHT en
anderen (1999).
3 TETHER (2001).
4 BAUMOL (2002).
HOOFDSTUK 1 > Algemene inleiding
“de capaciteit om nieuwe kennis toe te passen
om productiviteit te verhogen en
nieuwe producten en diensten te creëren 1 .”
In elk geval duikt het begrip innovatie veelvuldig
op in de media en is het de aanleiding
voor een aantal in het oog springende
overheids- en privé-initiatieven. Zo werd in
1999 in Vlaanderen een ‘Innovatiedecreet’
goedgekeurd en in 2002 een eerste aanzet
gegeven tot het sluiten van een ’Innovatiepact’
tussen overheid, bedrijfswereld
en universiteiten. In datzelfde jaar verbinden
de lidstaten van de Europese Unie zich
ertoe binnen afzienbare tijd 3 procent van
hun BNP aan O&O te besteden, ter bevordering
van de innovatie.
De actualiteit van innovatie houdt verband
met het steeds groter economisch en sociaal
belang dat er wordt gehecht aan het
fenomeen innovatie. Zo vindt Kleinknecht
op basis van empirisch onderzoek, dat
innovatieve bedrijven een significant
hogere groei van de omzet en de werkgelegenheid
realiseren dan niet-innovatoren;
kwalitatief betere banen scheppen; exportintensiever
zijn; meer winstgevend zijn; en
meer winstgevend blijven in tijden van
recessie 2 . Tether vertolkt de consensusopvatting
wanneer hij innovatie beschouwt
als de belangrijkste motor voor lange-termijn
competitiviteit, groei en werkgelegenheid
3 . En volgens het recente boek van de
gerenommeerde econoom Baumol is voortdurende
innovatie, een toestand van dynamisch
onevenwicht, verantwoordelijk voor
de voortdurende verhoging van de productiviteit
en levensstandaard sinds de
Industriële Revolutie. Dit onderscheidt
bovendien het kapitalistische van andere
economische systemen 4 .
Innovatie heeft dus een grote invloed op de
huidige en toekomstige slagkracht van de
Vlaamse economie. Bedrijven moeten
daarom innovatiever worden en meer
inspelen op de nieuwe mogelijkheden die
door technologische ontwikkelingen worden
geboden. De rol van de overheid hierin,
is het uitstippelen van een specifiek en aangepast
innovatiebeleid en het ontwikkelen
van een mix van hierop afgestemde beleids-
8
instrumenten om de bedrijven optimaal te
ondersteunen: de barrières voor innovatie
wegnemen en de ontwikkeling, adoptie en
diffusie van technologie stimuleren.
Innovatie is echter een complex fenomeen,
waar zowel bedrijven als overheid het
moeilijk mee hebben. Deze complexiteit
vertaalt zich o.a. in het ontbreken van een
lineair verband tussen innovatie-input,
innovatie-output en economische valorisatie.
Tegelijkertijd zijn er een aantal belangrijke
nieuwe en radicale verschuivingen in
de randvoorwaarden en contextvariabelen
omtrent de productie en disseminatie van
innovatie: de toenemende globalisering van
markten; de toename van strategische
allianties; de opkomst van nieuwe landen
als technologische concurrenten; de toegenomen
internationalisering van bedrijven
en hun onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten;
de groeiende kosten van onderzoek;
en een grotere nadruk op sociale factoren
(zoals bijvoorbeeld werknemersparticipatie
en arbeidsduurvermindering) en de zorg
voor het milieu. Deze fenomenen hebben
de context waarin wetenschap, technologie
en innovatie met elkaar interageren fundamenteel
herschapen.
Het belang en de complexiteit van innovatie
vragen om een beter begrip van dit
fenomeen. Een beter begrip van het fenomeen
veronderstelt een betere meting. In
het geval van innovatie betekent dit in de
eerste plaats een goed inzicht hebben in
diverse aspecten ervan, zoals de inputs van
bedrijven in innovatie (interne en externe
O&O-bestedingen, O&O-personeel), hun
informatiekanalen, hun partners, de hindernissen
en obstakels, de outputs (nieuwe
producten en processen), de gevolgen van
innovatie, en de economische valorisatie
daarvan (extra omzet, tewerkstelling, etc.),
en de (publieke) financiering van innovatie.
Bovendien moeten deze inzichten vergeleken
kunnen worden met ervaringen in
andere ondernemingen, sectoren, regio’s en
landen om op die manier benchmarking toe
te laten en de innovatieprestatie van de
Vlaamse ondernemingen naar waarde te
kunnen schatten.

5 De ‘technology
balance of payments’,
of technologiebetalingsbalans,
meet
de import en de
export, met andere
woorden de internationale
transfers van
technologie: licenties,
patenten, know-how
en onderzoek, en technische
bijstand. Het
verschil met O&Obestedingen
is dat het
bij de technologiebetalingsbalans
gaat
om technologie klaar
voor gebruik in
productie.
6 KLEINKNECHT
en anderen (1999).
7 Citatie: het aantal
maal dat een patent
wordt geciteerd door
andere patenten.
HOOFDSTUK 1 > Algemene inleiding
1.2 HET METEN VAN INNOVATIE
Het onderzoek naar de correcte meetbaarheid
van innovatie is een relatief jonge discipline,
die echter in volle beweging is. Dit is
het gevolg van de nauwe wisselwerking die
er bestaat tussen de dominantie van
bepaalde modelmatige innovatie-inzichten
in een tijdvak en de wijze waarop innovatie
overeenkomstig deze visie gemeten wordt.
Tot de jaren 1990 domineert de zogenaamde
‘lineaire’ of ‘technology-push’ visie op innovatie
waardoor onderzoekers en beleidsmakers
vooral afhankelijk blijven van zogenaamde
indirecte indicatoren van innovatie:
O&O-gegevens (input van middelen en personeel)
en octrooigegevens (intermediaire
gegevens). Andere traditionele indicatoren
van innovatie zijn de zogenaamde ‘technology
balance of payments’ 5 en de handel in
hoogtechnologische producten.
Om de ontwikkeling en eigenheid van de
CIS-enquête beter te kunnen plaatsen
bespreken we hieronder een aantal voor- en
nadelen van het gebruik van O&O-gegevens
en octrooigegevens.
1.2.1 Het gebruik van O&O-gegevens
O&O-gegevens zijn lange tijd de basisinputindicator
voor innovatiemeting geweest. Ze
hebben immers een aantal voordelen die
maken dat ze veel gebruikt werden én worden
in beleidsanalyses: ze worden reeds sinds
de jaren 1950 regelmatig verzameld (zodat
in toenemende mate tijdreeksen beschikbaar
komen) en dit bovendien op een internationaal
geharmoniseerde wijze.
Toch hebben O&O-gegevens ook een aantal
nadelen. Eerst en vooral geven ze enkel een
aanduiding van op wetenschap en technologie
gebaseerde innovatie en bijgevolg aanleiding
tot een vertekening naar kennis- en
technologie-intensieve sectoren. Niet-technologie-intensieve
industriële sectoren en
diensten worden verwaarloosd. Bovendien
geven O&O-data ook een onvolkomen aanduiding
van technologische innovatie: (1) het
gaat om inputs, en inputs kunnen meer of
minder efficiënt worden gebruikt; (2) O&O is
niet de enige innovatie-input (verder onderscheidt
men design; proefproductie; markt-
9
onderzoek; scholing; en investeringen in
vaste activa die direct verband houden met
nieuwe producten); (3) het aandeel niet-
O&O-innovatie-inputs ligt hoger in dienstensectoren
dan in industriële sectoren, dus een
beperking tot O&O onderschat de innovatie
in diensten; (4) er zijn ernstige problemen
met het meten van O&O in kleinere bedrijven;
met als gevolg een onderschatting van
innovatie in kleine bedrijven en in sectoren
met veel kleine bedrijven; (5) het verlenen
van overheidssteun heeft een impact op het
rapporteringsgedrag, zodat men zich kan
afvragen hoe de werkelijke evolutie verloopt
6 .
1.2.2 Het gebruik van octrooigegevens
IWT-STUDIES > >> 45
Waar O&O-gegevens lange tijd als enige
inputindicatoren worden gebruikt, verkeren
octrooigegevens in dezelfde positie wat
(intermediaire) outputindicatoren betreft.
Hun voordeel is dat ze een alternatief voor en
aanvulling op het werken met O&O-gegevens
zijn. Tevens zijn ook van octrooigegevens
lange historische tijdreeksen beschikbaar.
Bovendien zijn er geen problemen met geheimhouding
en kunnen de data naar technologische
gebieden gesplitst worden. Tot
slot lenen de data zich voor citatieanalyses 7 .
Maar soortgelijke problemen als bij O&Ogegevens
doen zich ook hier voor. Ook bij
octrooien geldt immers dat niet-formele
kenniscreatie niet in aanmerking wordt
genomen. Als gevolg hiervan treedt er dus
opnieuw een vertekening op naar kennis- en
technologie-intensieve sectoren en is er een
verlies aan informatie voor niet-technologieintensieve
sectoren en diensten. Tevens geldt
dat octrooien een onvoldoende aanduiding
geven van technologische innovatie: (1) niet
alle uitvindingen en innovaties worden geoctrooieerd;
(2) het merendeel van de
octrooien worden nooit omgezet in commercieel
haalbare producten. En zelfs als ze
worden omgezet zeggen patenten niets
over commercieel succes. Het is in die zin een
intermediaire output. Maar een belangrijke
stap voorwaarts was het gebruik van citaties
als een gewicht bij de analyse van patentdata,
vermits er immers een grote correlatie
bestaat tussen het commercieel succes van
Zie FWO-publicaties: Bestedingsanalyse 1991-2000, Jaarverslag 2000 en Jaarverslag 2001. Benno Hinnekint, FWO-Vlaanderen (www.fwo.be)

8 KLEINKNECHT en
anderen (1999).
9 OECD/EUROSTAT
(1997),
The Measurement
of Scientific
and Technological
Activities. Proposed
Guidelines for
Collecting
and Interpreting
Technological
Innovation Data: Oslo
Manual, Paris: OECD.
HOOFDSTUK 1 > Algemene inleiding
een product en het aantal patenten gewogen
via citaties, (3) de neiging om een innovatie
te octrooieren varieert sterk over sectoren;
met als gevolg dat de verhouding
tussen innovaties en octrooien vertekend is
naar branches; (4) octrooien zijn niet het
belangrijkste instrument om innovaties te
beschermen; (5) de verhouding tussen innovaties
en octrooien is vertekend naar
bedrijfsgrootte: kleine bedrijven vragen systematisch
minder octrooien aan dan grote;
(6) indien kleine bedrijven octrooieren, vragen
zij octrooien in relatief grotere getallen
aan (drempelprobleem en informatiekosten);
(7) de verhouding tussen innovaties en
octrooien is vertekend naarmate bedrijven
al of niet samenwerken op vlak van O&O
met anderen: bedrijven die O&O-samenwerkingsverbanden
aangaan octrooieren systematisch
meer, aangezien zij hun meest kostbare
vindingen willen beschermen, alvorens
deze open te leggen aan de samenwerkingspartner
8 .
Bovenstaande beperkingen van O&O- en
octrooigegevens geven aanleiding tot de
zoektocht naar een betere methode om
innovatie te meten.
1.2.3 Het Oslo-handboek
In de late jaren 1980 en aan het begin van de
jaren 1990 leidt de onvrede met het lineaire
model van innovatie tot een meer realistische
benadering van het fenomeen. Er wordt
verder gekeken dan het bedrijf en “technology
push”, namelijk naar feedback van de
markt en “technology pull”. Ook evolueert
10
men naar een bredere benadering van innovatie
met de introductie van het concept van
“National Innovation System” (NIS). Daaraan
gekoppeld groeit ook de vaststelling van de
nood aan complementaire indicatoren gelet
op het complex, niet-lineair karakter van het
innovatieproces waarbij O&O en octrooien
slechts 1 dimensie inhouden.
Een belangrijke stap naar de directe meting
van innovatie is de redactie (in het kader
van de OESO) van het zogenaamde Oslohandboek
9 , een belangrijke internationale
bron van richtlijnen betreffende de definitie
en meting van innovatie-activiteiten. De
klemtoon van dit handboek ligt, zoals bij
O&O- en octrooigegevens, op technologische
innovatie. Maar het handboek
beschouwt technologische innovatie als
een proces dat veel verder gaat dan enkel
O&O, en zowel inputs als outputs omvat.
Er wordt ook een zinvol onderscheid
gemaakt tussen product- en procesinnovatie.
Productinnovatie wordt gedefinieerd
als het introduceren op de markt van technologisch
nieuwe of sterk verbeterde producten
en procesinnovatie als het introduceren
op de markt van nieuwe of sterk
verbeterde productieprocessen.
Een lacune in het handboek is dus dat niettechnologische
innovatie (i.e. puur organisatorische
of managementinnovatie) niet
wordt behandeld, hoewel het handboek wel
aangeeft dat technologische en organisatorische
innovatie in sterke mate met elkaar verband
houden en verder denkwerk hieromtrent
in het vooruitzicht stelt.

Hoofdstuk 2 HISTORIEK VAN DE CIS-ENQUÊTE
10 CIS wordt geïnitieerd
en uitgevoerd door
Eurostat en DGXIIII en
uitgevoerd onder de
aegis van het
European Innovation
Monitoring System
(EIMS).
Het wordt ontwikkeld
tussen 1991 en 1993
in samenwerking met
onafhankelijke experten
en de OESO.
Gebaseerd op de
OECD richtlijnen voor
het verzamelen en
interpreteren van data
over technologische
innovatie (Oslomanual)
wordt een
gemeenschappelijke
vragenlijst ontworpen.
>
11 CFS-Stat: Commissie
voor Federale
Samenwerking -
Overleggroep
Inventaris en
Statistieken inzake
O&O.
De CIS-enquêtes zijn rechtstreeks gebaseerd
op het Oslo-handboek. Dit betekent dat zij
vooral handelen over technologische innovatie
(product- en procesinnovatie). Tegelijkertijd
echter voldoen de CIS-enquêtes aan
een groeiende vraag en nood om afstand te
nemen van ad hoc, idiosyncratische, twijfelachtige,
locale dataverzamelingen en te
komen tot een regulier, gestandaardiseerd,
kwalitatief hoogstaand enquête-instrument
met een brede geografische toepasbaarheid
om zo te komen tot internationale benchmarking.
Niet-technologische innovatie wordt echter
onderbelicht. Bovendien wordt de enquête
aanvankelijk (CIS-1) uitsluitend afgenomen
in de verwerkende nijverheid en niet in de
dienstensector. Later (CIS-2 en 3) wordt de
dienstensector weliswaar toegevoegd aan
het doelpubliek, maar met een onvoldoende
aanpassing van de vraagstelling aan de specifieke
eigenheid van de dienstensector.
De eerste CIS-enquête wordt georganiseerd
in 1992. 10 Omdat men wel een gestandaardiseerde
vragenlijst heeft maar geen gestandaardiseerde
populatiebepaling en steekproeftrekking,
laten de resultaten van CIS-1
echter geen gemakkelijke vergelijking toe
tussen landen (EU (1997): 228). De verwachting
was dat CIS-2 wel meer vergelijkbaarheid
zou toelaten (EU (1997): 228), maar ook
bij CIS-2 is vergelijkbaarheid een probleem.
2.1 ADMINISTRATIEF KADER
De CIS-enquête wordt uitgevoerd in
opdracht van de Europese Commissie
(Eurostat). Op Vlaams niveau belast de
Minister-president van de Vlaamse regering,
na de verschuiving van de bevoegdheid voor
innovatie naar regionaal niveau begin jaren
1990, het IWT met de uitvoering van
bedrijfsenquêtes over innovatie en onderzoek
en ontwikkeling (O&O) in opdracht
van internationale instellingen zoals OESO
en EU, en dus ook met de uitvoering van de
CIS-enquêtes.
Aanvankelijk was het echter nog wat zoeken
hoe de samenwerking op Belgisch
zie Jaarverslag IWT. Dirk Maeckelberghe, IWT-Vlaanderen (www.iwt.be)
11
>
niveau het best georganiseerd wordt. Eerst
waren de regionale overheden contractant
van Eurostat (CIS-1). Maar omdat dit moeilijkheden
gaf voor de samenstelling van
een nationale statistiek werd dan weer
voor CIS-2 enkel de Federale overheid als
contractant genomen. Wat CIS-3 betreft,
gebeurt de uitvoering van de enquête in
België in overleg tussen de federale en
regionale overheden, maar hoofdcontractant
met Eurostat zijn de Federale Diensten
voor Wetenschappelijke, Technische en
Culturele Aangelegenheden (DWTC). Alle
betrokken partijen plegen overleg in het
kader van CFS-Stat 11 over vragenlijst, steekproeftrekking,
dataverzameling en datacorrectie.
Vervolgens verzamelen en corrigeren
Gemeenschappen en Gewesten de
gegevens om ze dan aan de DWTC toe te
leveren voor het opstellen van een
Belgische databank, waarna de DWTC ze
aan Eurostat overmaakt.
IWT-Vlaanderen staat in voor de ontsluiting
van de gegevens op Vlaams niveau.
2.2 CIS-1
Zoals eerder vermeld, wordt de CIS-1
enquête afgenomen in 1993 als ‘pilotenquête’.
Ze heeft betrekking op de jaren
1990-1992. Het IWT treedt op als contractant
op Vlaams niveau. De eigenlijke uitvoering
van de CIS-1 enquête werd door het IWT in
opdracht gegeven aan Professor Dr.
Koenraad Debackere en zijn team. Er wordt
vertrokken van een door het NIS gegenereerde
gestratificeerde steekproef van 1.335
bedrijven uit de verwerkende nijverheid in
Vlaanderen met Nace-codes 2000, 3000 of
4000. Het antwoordpercentage bedraagt
47.6% (589 bedrijven), niet slecht voor een
uitgebreide en niet wettelijk verplichte
enquête, en ook vergelijkbaar met andere
Europese landen, maar toch enigszins problematisch
vanuit statistisch oogpunt.
Daarom wordt na afloop van de enquête een
beperkte non-respons-analyse uitgevoerd.
Daaruit blijkt dat het onwaarschijnlijk is dat
een afwezigheid van innovatieve activiteiten
een systematische bias heeft geïntroduceerd
bij niet-respondenten. Het niet deelnemen

12 DEBACKERE en
FLEURENT
HOOFDSTUK 2 > Historiek van de CIS-Enquête
aan de enquête kan dus niet worden verklaard
door een systematische afwezigheid
van innovatieve activiteiten bij niet respondenten.
Bijgevolg bevestigt dit de representativiteit
van de enquête-resultaten.
Enkele belangrijke resultaten van de CIS-1enquête
zijn de volgende 12 :
• 61% van de respondenten verklaart in de
periode 1990-1992 bezig te zijn geweest
met het invoeren van technologisch
nieuwe producten, diensten of processen.
• 51% verklaart aan O&O te hebben
gedaan. Het O&O-budget bedraagt in
1992 gemiddeld 130.000 BF per werknemer
of 2.8% van de omzet.
• De relatie tussen de grootte van de ondernemingen
en de omvang van hun innovatie-
of O&O-budget verloopt volgens het
patroon van een omgekeerde U. De ondernemingen
tussen de 100 en de 200 werknemers
kennen met een O&O-budget van
gemiddeld 6.7% van hun omzet de grootste
O&O-intensiteit.
• De verschillen tussen bedrijven naar
grootte zijn statistisch minder relevant dan
deze naar sector. De bedrijven in de sectoren
voeding, textiel, leder- en schoennijverheid
scoren het zwakst (zij maken meer
dan de helft uit van de steekproef en ook
nog 40% van de bedrijven die aan O&O
doen).
• De drie belangrijkste informatiebronnen
bij het innovatieproces zijn respectievelijk
deze binnen de eigen onderneming, binnen
de groep en de klanten/afnemers.
De diffusie van de wetenschappelijke kennis
uit onderzoeksinstellingen lijkt in
Vlaanderen nog een probleem: universiteiten
en instellingen voor hoger onderwijs
krijgen slechts een 10de plaats op 13.
• Dit beeld wordt gecomplementeerd door
het antwoord op de vraag naar de objectieven
van innovatie: daar blijken het
behoud en/of uitbreiding van het marktaandeel
en de verhoging van de productkwaliteit
de hoogste prioriteit te krijgen.
12
- Inzake bescherming van de resultaten van
het innovatieproces is er weinig belangstelling
voor de formele technieken zoals
octrooien en registratie en is er een voorkeur
voor geheimhouding en tijdsvoorsprong.
Dit kan eveneens wijzen op de
relatief geringe formele kenniscomponent
in het innovatieproces en het groot belang
van kennis gedragen door de mensen binnen
de bedrijven zelf.
• De vraag over de wijze van overdracht van
de technologische kennis, sluit aan bij de
voornoemde tendensen. Opgedeeld naar
geografische oorsprong van deze externe
kennis is het aantrekken van gekwalificeerd
personeel veruit de belangrijkste
bron van verwerving en overdracht van
kennis in België (bij 38% van de innovatieve
bedrijven). Op Europese schaal is echter
de aankoop van specialistische apparatuur
veruit de belangrijkste bron van
kennisverwerving (bij 46% van de innovatieve
bedrijven). Technologische kennis is
nog veelal ‘belichaamde kennis’ in de
Vlaamse industrie.
• Tot slot bieden de antwoorden op de
vraag over de knelpunten in het innovatieproces
ook stof tot nadenken omdat
hier de antwoorden van de innovatieve
ondernemingen kunnen vergeleken worden
met die van de niet-innovatieve
ondernemingen. Deze laatsten blijken
andere accenten te leggen waarbij het
ontbreken aan gelegenheid tot samenwerking
met andere bedrijven en onderzoeksinstellingen
een belangrijker knelpunt
is dan bij de reeds innovatief actieve
bedrijven. Door beide groepen wordt echter
de te lange terugverdien-periode van
de immateriële investering als voornaamste
knelpunt opgegeven, wat ook kan
geïnterpreteerd worden als een probleem
van korte termijndenken, of een gebrek
aan financiële hefboom.
De bovenvermelde resultaten zijn licht problematisch
in die zin dat ze waarschijnlijk
een overschatting inhouden van het innovatief
karakter van de Vlaamse bedrijven: “Het
hoge aantal bedrijven die signaleren dat zij
met “O&O” bezig zijn duidt op een zekere

HOOFDSTUK 2 > Historiek van de CIS-Enquête
overschatting die wellicht te maken heeft
met de wijze waarop deze activiteit geïnterpreteerd
wordt. Er is immers binnen de
gestelde vragen een onderscheid gemaakt
tussen enerzijds onderzoek en ontwikkeling,
en anderzijds innovatie van nieuwe producten
en processen. Positief gesteld kan men
deze mogelijke overschatting echter ook
interpreteren als een openheid van een
grote groep ondernemingen voor de noodzaak
om zich technologisch te vernieuwen”.
2.3 CIS-2
De CIS-2-enquête werd uitgevoerd door de
DWTC in 1997 voor de periode 1993-1995. In
tegenstelling tot de uitvoering van de CIS-1enquête,
waarbij geen problemen werden
ondervonden, was dat wel het geval bij CIS-
2. Ondanks een hoge respons van 60%
kwam men daarmee in de innovatiestatistiek
van Eurostat tot een onrealistisch lage
innovatiegraad van 34% in de verwerkende
nijverheid en 18 % in de dienstensector.
Maar uit vergelijking met andere informatiebronnen
(technologie-enquêtes in de
jaren negentig, zie verder) en uit internationale
vergelijkingen (ongeloofwaardige ranking
van België op de hoogte van Portugal,
Turkije en Mexico) blijkt dat de statistieken
die door Eurostat afgeleid werden uit de
CIS-2-enquête niet betrouwbaar zijn. Een
belangrijke aanduiding is het zeer grote verschil
tussen de innovatiegraad die berekend
werd uit de 60% respons (26% voor de verwerkende
nijverheid) en deze uit de nonresponsenquête
bij 10 % van de nonrespons
(44% van die ondernemingen zijn
innovatief!). De herweging door Eurostat
tot de uiteindelijke 34% innovatiegraad is
dan een antwoord op een probleem van vertekening
door verschillende samenstelling
van de twee deelpopulaties. Maar die hypothese
dat niet-respondenten zoveel innovatiever
zouden zijn dan de respondenten kan
niet worden onderscheiden van de hypothese
dat er een verschil in antwoordgedrag
bestaat tussen ondernemingen die een volledige
vragenlijst moeten invullen (respons)
en degene die een korte vragenlijst moeten/mogen
invullen (non-respons). De rapportering
bij de respons kende immers een
13
>
opvallend hoge item non-respons en tevens
bleek die uit te gaan van ‘ongeschikte’ contactpersonen
(b.v. bij de boekhouding) die
niet geïnformeerd en/of gemotiveerd zijn
om een accuraat antwoord te geven. Nietinnovatief
zijn is administratief de makkelijkste/kortste
manier voor het beantwoorden
van het formulier!
2.4 TECHNOLOGIE-ENQUÊTES
IWT-STUDIES > >> 45
Naast de CIS-enquêtes, werd in 1992, 1994
en 1997 een ‘Technologie-enquête’ georganiseerd
die werd geconcipieerd door de
Stichting Technologie Vlaanderen (onderdeel
van de SERV – Sociaal-Economische
Raad voor Vlaanderen) op een moment dat
er nog geen sprake was van een Europese
innovatie-enquête. De Vlaamse enquête
was ook meer gericht op diffusie en
gebruik van technologie, maar stelde ook
een vraag naar innovatieactiviteit als het
op de markt brengen van ‘nieuwe of sterk
verbeterde producten’ en ‘nieuwe of sterk
verbeterde diensten’. De referentieperiode
voor deze product- en diensteninnovatie
bedroeg echter geen drie jaar zoals in de
CIS-enquête, maar slechts twee jaar.
Ondanks deze kortere referentieperiode
werd in 1997 voor de jaren 95-96 (dus
gelijktijdig met de CIS-enquête) een innovatiegraad
genoteerd van 47% bij de
kleine bedrijven (met minder dan 50 werknemers)
en 66% bij de grote bedrijven, wel
te verstaan enkel voor producten en diensten
(procesinnovaties werden niet op
gelijkaardige wijze onderzocht). Zie IWTstudie
Bourdeaud’hui. De enquête werd
afgenomen bij een steekproef van 1776
bedrijven uit alle sectoren (of 11% van de
beschouwde populatie van 16.351 vestigingen;
70% respons op de getrokken steekproef)
via persoonlijke interviews bij productieverantwoordelijken.
Er werd daarbij
uitgegaan van de assumptie dat per cel 35
observaties voldoende zijn voor een representatief
resultaat (onder assumptie van
een normaal verdeelde populatie).
Zoals gezegd is deze enquête niet helemaal
vergelijkbaar met de CIS-enquête (vestigingen
ipv ondernemingen op hoofdzetel; kor-

HOOFDSTUK 2 > Historiek van de CIS-Enquête
tere referentieperiode; …). Eerst werd
gevraagd of het bedrijf concrete producten
op de markt bracht, respectievelijk diensten,
en vervolgens werd gevraagd of er in dat
gamma vernieuwingen waren aangebracht
(verder gespecificeerd naar de daarbij
gebruikte technologieën). Van de 56%
ondernemingen die producten verkochten,
waren er 62,4 % die innoveerden; van de
66% die (ook) diensten aanboden, waren er
46,9% innovatoren. De innovaties werden
echter voornamelijk als ‘niet-technologisch’
beschreven. Slechts 25% van de kleine en
40% van de grote ondernemingen signaleerden
‘technologische innovaties’ in de
14
laatste twee jaar. Het aandeel van de onveranderde
producten of diensten in het
gamma bleef toch respectievelijk 70% voor
de producten en 79% voor de diensten.
Opvallend is dat de algemene innovatiegraden
merkwaardig stabiel bleven in de jaren
negentig: na een lichte terugval genoteerd
in de enquête 1994 (over de voorgaande
periode van economische recessie), kwamen
ze in 1997 terug op het niveau van 1992.
Deze informatie gaf dus wel een voldoende
aanwijzing dat de resultaten van CIS-2 problematisch
waren.

Hoofdstuk 3 METHODOLOGIE VAN DE CIS-3-ENQUÊTE
>
In 2001 werd de CIS-enquête reeds voor de
derde keer georganiseerd. Ditmaal in overleg
tussen de verschillende Belgische overheden.
De uitwerking van de methodologie
voor de CIS-3 steunt op de ervaring opgebouwd
tijdens de vorige enquêtes. Enerzijds
verstrakte Eurostat de richtlijnen voor een
geharmoniseerde methodologie in alle
landen. Met het verschijnen van het
‘Groenboek voor Innovatie’ in 1995, waarmee
het innovatiethema prominent op de
beleidsagenda werd geplaatst, werd immers
de CIS-enquête hét instrument voor
Europese bench-marking. Anderzijds nam
CFS-Stat, en het IWT in het bijzonder, een
aantal maatregelen om de kwaliteit van de
resultaten te verbeteren.
3.1 VRAGENLIJST EUROSTAT
De Eurostat-vragenlijst bestaat uit volgende
delen:
1. Algemene informatie over de onderneming
(naam; adres; hoofdactiviteit van de
onderneming; deel van een groep; belangrijke
veranderingen in de onderneming
over de laatste 3 jaar; gemiddelde
levensduur van het belangrijkste product
van de onderneming; belangrijkste afzetmarkt
van de onderneming)
2. Economische basisgegevens over de onderneming
(omzet; export; bruto materiële
investeringen; werknemers; hoger opgeleiden;
vrouwelijke hoger opgeleiden)
3. Innovatie
• Product-innovatie (laatste 3 jaar)
• Proces-innovatie (laatste 3 jaar)
• Nog niet voltooide (laatste jaar) of stopgezette
innovatieactiviteiten (laatste 3
jaar)
• Innovatieactiviteiten en –bestedingen
(laatste 3 jaar)
• Intern onderzoek en experimentele ontwikkeling
(laatste 3 jaar)
• Effecten van innovatie (laatste 3 jaar)
• Publieke financiering van innovatie
(laatste 3 jaar)
• Innovatiesamenwerking (laatste 3 jaar)
• Informatiebronnen voor innovatie
(laatste 3 jaar)
15
>
IWT-STUDIES > >> 45
• Obstakels voor innovatie (laatste 3 jaar)
• Octrooien en andere beschermingsmethoden
(laatste 3 jaar)
• Andere belangrijke strategische en
organisatorische veranderingen in het
bedrijf (laatste 3 jaar)
3.2 VRAGENLIJST IWT
De Eurostat-vragenlijst is de referentie-vragenlijst
die door Eurostat voorgesteld
wordt aan de deelnemende landen. Deze
vragenlijst legde grote nadruk op de harmonisatie
van de enquêtering, onder meer
door het gebruik van dezelfde definities.
Een aantal landen zijn voorstander van een
bredere definitie die ook niet-technologische
innovaties insluit terwijl andere de
enquête willen focussen op de klassieke,
technologische innovatie. De definitie die
door CIS-3 wordt gebruikt, na uitgebreid
overleg tussen de deelnemende landen, is
het resultaat van een compromis en verschilt
licht van deze van CIS-2 doordat ze
een ‘opening’ maakt naar niet-technologische
innovaties met de toevoeging “De
innovatie is het resultaat van nieuwe technologische
ontwikkelingen, nieuwe combinaties
van bestaande technologieën of
exploitatie van andere door uw onderneming
verworven kennis.” Deze ‘andere
kennis’ wordt echter niet gedefinieerd.
De Vlaamse enquête heeft getracht de
onduidelijkheden die nog aan deze definitie
verbonden zijn op te vangen door bijvragen.
Zo wordt gevraagd of de ‘innovatie’
vooral het resultaat is van technologische of
van niet-technologische vernieuwingen,
zodat onderscheid kan worden gemaakt
tussen innovatie in engere of bredere zin en
de indicator in die zin kan bijgesteld worden.
Om dezelfde redenen wordt getracht
een betere aflijning te maken tussen innovatie
en niet-innovatie bij product- en procesinnovaties
door de invoering van de tussencategorie
‘lichte verbeteringen’. De
Vlaamse vragenlijst wijkt daarom op een
aantal punten af van de Eurostat vragenlijst,
zonder daarmee incompatibel te zijn
(zie bijlage 1).

HOOFDSTUK 3 > Methodologie van de CIS-3-enquête
3.2.1 Algemene inlichtingen over de
onderneming
• De Vlaamse vragenlijst vraagt ook naar het
BTW-nummer. Dit laat immers eenduidige
identificatie van de onderneming toe en
maakt mogelijk/vergemakkelijkt het linken
met andere databanken.
• De Vlaamse vragenlijst vraagt tevens naar
een korte kwalitatieve beschrijving van de
hoofdactiviteit van de onderneming.
• Zoals de Eurostat-vragenlijst vraagt de
Vlaamse vragenlijst of het bedrijf deel uitmaakt
van een groep. Maar aan bedrijven
die hier ja op antwoorden wordt dan ook
meteen gevraagd of de groep O&O-activiteiten
heeft buiten de eigen onderneming.
• In de Vlaamse vragenlijst worden de vragen
betreffende eventuele fusie over de
laatste drie jaar en verhogen van de omzet
daardoor; of eventuele verkoop of sluiting
over de laatste drie jaar en verlagen van
de omzet daardoor, ontdubbeld.
• In de Vlaamse vragenlijst wordt de vraag
betreffende de gemiddelde levensduur
van het belangrijkste product van de
onderneming verschoven naar economische
basisinformatie.
• In de Vlaamse vragenlijst wordt de vraag
betreffende de belangrijkste afzetmarkt
van de onderneming verschoven naar
economische basisinformatie.
3.2.2 Economische basisgegevens van de
onderneming
• De Vlaamse vragenlijst laat bij de vragen
betreffende het totaal aantal werknemers
en werknemers met een hogere opleiding,
de vraag over percentage van stijging of
daling weg.
• De vragen over de gemiddelde levensduur
van het belangrijkste product van de
onderneming en de belangrijkste afzetmarkt
van de onderneming verschuiven
naar dit deel.
• Er worden nog volgende extra vragen toegevoegd:
- Is uw onderneming vooral een toeleverancier
(B2B)?
16
- Is uw onderneming vooral een producent
van eindproducten (B2C)?
- Wat zijn de kerntechnologieën die uw
onderneming gebruikt voor zijn producten,
diensten en processen?
3.2.3 Product-innovatie
Zowel de Eurostat- als de Vlaamse vragenlijst
bevatten de vraag: “Heeft uw onderneming
in de drie jaar tussen begin 1998 en
eind 2000 voor uw onderneming nieuwe of
duidelijk verbeterde producten (goederen
of diensten) op de markt gebracht?”.
Indien men hierop ja antwoordt, moet men
in beide vragenlijsten een aantal bijkomende
vragen beantwoorden.
Sommige daarvan zijn identiek in de
Eurostat- en Vlaamse vragenlijsten.
Andere worden lichtjes aangepast.
• De Eurostat-vragenlijst vraagt de omzet te
verdelen tussen (1) nieuwe of sterk verbeterde
producten, en (2) niet of licht veranderde
producten. De Vlaamse vragenlijst
vraagt de omzet te verdelen tussen (1)
nieuwe of sterk verbeterde producten, (2)
licht veranderde producten, en (3) onveranderde
producten.
• De Eurostat-vragenlijst vraagt “Is uw productinnovatie
nieuw niet enkel voor uw
onderneming maar ook voor de markt?”.
De Vlaamse vragenlijst vraagt: “Bestonden
er reeds varianten op de markt?” en
“Betreft het een volledig nieuw product
voor uw afzetmarkt?”.
Anderzijds stelt de Vlaamse vragenlijst
enkele bijkomende vragen:
• “Is uw productinnovatie vooral het resultaat
van nieuwe technologische ontwikkelingen
of nieuwe combinaties van technologieën?”
OF “Is uw productinnovatie
vooral het resultaat van exploitatie van
niet-technologische vernieuwingen zoals
het verbreden van het assortiment of de
exploitatie van niet-technische kennis?”
• “Indien er technologische innovaties wer-

HOOFDSTUK 3 > Methodologie van de CIS-3-enquête
den gedaan welk soort technologieën
werden toegepast in de product- of diensten-innovaties?”
In de Eurostat-vragenlijst moet men geen
verdere vragen beantwoorden indien men
“neen”’ antwoordt. De Vlaamse vragenlijst
neemt echter additionele vragen op:
• “Zijn uw producten licht gewijzigd?”
• “Helemaal niet gewijzigd?”
• “Indien licht gewijzigd: verdeling van de
omzet tussen onveranderd en licht gewijzigd?”
Een vraag voor alle respondenten (of ze nu
ja of neen geantwoord hebben) is of een
deel van de omzet in 2000 voorkomt uit aangekochte
licenties.
3.2.4 Procesinnovatie
Zowel de Eurostat- als de Vlaamse vragenlijst
stellen de vraag: “Heeft uw onderneming
tussen begin 1998 en eind 2000
nieuwe of duidelijk verbeterde productieprocessen
tot stand gebracht met inbegrip
van methoden en manieren om diensten en
producten te leveren?”.
Als men hierop ja antwoordt, moet men in
beide vragenlijsten een aantal bijkomende
vragen beantwoorden.
De Vlaamse vragenlijst stelt dan enkele bijkomende
vragen:
• “Bestonden er reeds varianten in uw sector?”
OF “Was het een volledig nieuw proces
voor uw sector?”.
• “Is uw procesinnovatie vooral het resultaat
van nieuwe technologische ontwikkelingen
of nieuwe combinaties van technologieën?”
OF “Is uw productinnovatie vooral
het resultaat van exploitatie van niet-technologische
vernieuwingen zoals introductie
van meer flexibiliteit?”
• “Indien er technologische innovaties werden
gedaan, welk soort technologieën
werden toegepast in de procesinnovatie?”
In de Eurostat-vragenlijst moet men geen
verdere vragen beantwoorden als men neen
antwoordt. De Vlaamse vragenlijst neemt
echter additionele vragen op:
17
• “Zijn uw processen slechts licht gewijzigd?”
• “Helemaal niet gewijzigd?”
3.2.5 Publieke financiering
van innovatie
Vraag 7, over de publieke financiering van
innovatie, wordt anders ingevuld. In de
Eurostat-vragenlijst wordt de keuze gelaten
tussen (1) locale of regionale overheden, (2)
centrale overheid, (3) Europese Unie. In de
Vlaamse vragenlijst wordt enkel de keuze
gelaten tussen (1) Belgische overheden, en
(2) Europese Unie.
3.2.6 Overdracht van nieuwe
technologieën
De Vlaamse vragenlijst voegt een volledige
vraag toe die niet voorkomt in de Eurostatvragenlijst
maar die wel in CIS-1 gebruikt
werd, namelijk over de overdracht van
nieuwe technologieën in 2000 (telkens binnen
Europa (België, binnen EU, buiten EU)
of buiten Europa (VS, Japan, Overige)):
• Het recht om uitvindingen te gebruiken
(inclusief licenties);
• Het uitvoeren van O&O voor anderen;
• Het verlenen van advies aan anderen;
• Het doorgeven van technologie en verkoop
van (delen) van uw ondernemingen;
• Verkoop van uitrusting;
• Contacten met andere bedrijven;
• Ter beschikking stellen van gekwalificeerd
personeel.
3.2.7 Geen innovatieactiviteit
IWT-STUDIES > >> 45
Bij de vraag over bedrijven die geen innovatieactiviteit
hebben, vraagt de Vlaamse vragenlijst
bijkomende informatie, voor nadere
analyse van deze doelgroep:
• “Welke zijn de belangrijkste concurrentiefactoren
in uw markt?”
• “Wat is het belang van technologie in uw
productstrategie?”
• “Hoe evolueert het gebruik van technologie
in uw onderneming de komende jaren?”
• “Wat is het belang van informatie- en
communicatietechnologie in de komende
jaren voor uw onderneming?”
• “Zijn er concrete plannen voor innovatieactiviteiten
in de komende twee jaar?”.

HOOFDSTUK 3 > Methodologie van de CIS-3-enquête
3.3 WIJZE VAN BEVRAGING
Uit de ervaring met CIS-2 werd onder meer
de conclusie getrokken dat een sterkere
ondersteuning van de ondernemingen nodig
was voor het invullen van de vragenlijst zodat
de kwaliteit van de antwoorden zou verbeteren
op vlak van contactpersoon, (item)-nonrespons
en een eenduidiger begrip van de
gebruikte categorieën. Een deel van het
geconstateerde probleem met de innovatiegraad
had zeker te maken met de onduidelijke
definitie (en de subjectieve interpreteerbaarheid)
van het concept ‘innovatie’, en een
ander deel met het (weinig zorgvuldig) antwoordgedrag
van de ondernemingen.
Om de kwaliteit van de respons te verzekeren
is gestreefd naar maximale helderheid (onder
meer heeft Eurostat voorbeelden van innovaties
voorzien en werd de lay-out maximaal
benut voor explicitering en ondersteuning).
Om de drempel tot medewerking van de
bedrijven zo laag mogelijk te maken en de
contactpersoon beter te identificeren is gekozen
voor plaatsbezoek met gebruik van een
Computer Aided Personal Interview (CAPI).
Op die manier wordt verzekerd dat het vragenformulier
wordt beantwoord door de
bedrijfsleiding zelf en niet wordt afgehandeld
op administratief niveau. Voor identificatie
van de contactpersoon werd ook een
adressenbureau ingeschakeld dat gespecialiseerd
is in contactinformatie. In plaats van
zelf een vragenformulier in te vullen wordt
de respondent dan op een gepersonaliseerde
wijze door het vragenformulier geleid door
een professioneel interviewer. Die zorgt
enkel voor de registratie van de antwoorden
en is niet gemachtigd (noch getraind) om duiding
te geven bij de vragen. Voor deze CAPI
bouwen we voort op de praktijk van de
technologie-enquête die driemaal op deze
manier in de jaren negentig werd georganiseerd
(gestart door de Stichting Technologie
Vlaanderen en door het IWT eind 1997 voor
het laatst uitgevoerd), waarbij zeer hoge
responsgraden (ca. 80%) werden bereikt. De
CAPI heeft onder meer als voordeel dat de
routing van het stroomschema efficiënt kan
gebeuren, op maat van de respondent, zodat
met minimale tijdsinzet en op gecontroleerde
wijze de enquête kan worden afgeno-
18
>
men. Het nadeel is dat alle gegevens op hetzelfde
moment worden ingezameld, wat een
probleem kan zijn voor budget- en andere
kwantitatieve gegevens. Om deze handicap
te compenseren wordt alle deelnemers na
verwerking een correctieformulier bezorgd
met de genoteerde antwoorden, tegelijk bij
wijze van kennisgeving en om correctie en
aanvulling aan te moedigen.
Omwille van de uniformiteit van de enquête
op Belgisch niveau, wordt echter overeengekomen
om ook in Vlaanderen een klassieke
mailingenquête te organiseren, zoals door de
andere Belgische overheden. Omdat een postenquête
nooit de vooropgestelde 80% kan
halen is een non-responsenquête onvermijdelijk.
De procedure van 10% bevraging via
een kernvragenlijst (als non-responsenquête)
biedt onvoldoende correctiemogelijkheid:
enkel bij zeer extreme verschillen wordt een
statistische aanpassing gemaakt van de
responswaarden. Er wordt besloten om de
CAPI te heroriënteren tot een instrument
voor de reductie van de non-respons. De postale
campagne wordt dus opgevolgd door
een CAPI-campagne naar alle bedrijven die
niet hebben geantwoord. De verhoging van
het aantal observaties is zinvol in het algemeen,
ook om documentaire redenen, maar
beoogt methodologisch nu vooral de verbetering
van de statistische nauwkeurigheid.
• In minimalistische zin door het controleren
en corrigeren van de responswaarden van
de post-enquête. De twee kunnen dan
worden vergeleken.
• In maximalistische zin door het toevoegen
van observaties voor het berekenen van
betere statistieken.
3.4 POPULATIE, STEEKPROEF, RESPONS
De steekproef wordt voor alle Belgische
overheden bepaald door de DWTC via de
door Eurostat opgelegde methodologie. In
tegenstelling tot de CIS-1- en CIS-2-enquêtes,
kan bij de uitvoering van de CIS-3enquête
niet vertrokken worden van een
steekproef aangeleverd door het Nationaal
Instituut voor de Statistiek (NIS). Daarom
wordt op basis van de gegevensbank van de
Balanscentrale van de Nationale Bank van

HOOFDSTUK 3 > Methodologie van de CIS-3-enquête
België (Belfirst) een bedrijfsregister opgesteld
van 19.466 Vlaamse bedrijven. Op basis
van dit bedrijfsregister en via selectie naar
bedrijfsgrootte en sector, wordt een populatie
vastgesteld. Hieruit worden een aantal
sectoren gekozen volgens de richtlijnen van
Eurostat (volgens Nace-Bel code). Zie bijlage 1,
tabel 1.
Wat de bedrijfsgrootte betreft, worden
enkel bedrijven met meer dan 10 werknemers
geselecteerd. Omdat voor sommige
bedrijven de nodige gegevens over tewerkstelling
ontbreken in de gegevensbank,
moet er in een aantal gevallen gewerkt worden
met schattingen op basis van omzet- en
andere bedrijfsgegevens om deze beslissing
te kunnen nemen. Het bovenstaande levert
een populatie op van 9.757 bedrijven. Deze
populatie en zijn verdeling werd door het
NIS conform de werkelijke populatie beoordeeld.
Om hieruit vervolgens een steekproef
te trekken, worden deze 9.757 bedrijven
ondergebracht in een matrix volgens de hierboven
opgesomde Nace-codes en 6 bedrijfsgrootteklassen
(10-19 werknemers; 20-49
werknemers; 50-249 werknemers; 250-499
werknemers; 500-999 werknemers; en 1000
en meer werknemers. Zie bijlage 1, tabel 2.
Op basis van deze matrix worden vervolgens
twee steekproeven getrokken voor de
enquête in Vlaanderen. Allereerst trekt de
DWTC een kleinere steekproef van 2.469
bedrijven, hierbij in acht nemend dat de
resultaten die door de DWTC aan Eurostat
moeten geleverd worden, enkel statistisch
significant moeten zijn op nationaal vlak.
Belangrijke principes die ten grondslag liggen
aan de trekking van deze gestratificeerde
steekproef zijn het volledig bevragen
van bedrijven met meer dan 250 werknemers
(waarvan er weinig zijn) en van een
aantal (belangrijke) kleine sectoren, namelijk
die met Nace-codes 244, 30+32, 34+35,
40+41, 64, 73, 742 en 743. Zie bijlage 1, tabel 3.
Door de eis van Eurostat om een betrouwbaarheidsinterval
van 5% rond de gevonden
waarde, met 95% nauwkeurigheid te
bekomen, is er een probleem van nauwkeurigheid
bij sectorale statistieken.
Volgens eigen berekeningen moet het aan-
19
IWT-STUDIES > >> 45
tal elementen in de steekproef sterk verhoogd
worden om dergelijke nauwkeurigheid
te bereiken. Ofwel moeten dus kleinere
sectoren exhaustief bevraagd worden,
ofwel is enkel voor grotere aggregaten de
vooropgestelde nauwkeurigheid te halen.
Om redenen van statistische significantie op
Vlaams niveau, laat het IWT daarom een
tweede steekproef trekken. Deze omvat de
DWTC-steekproef maar hoogt de matrix-cellen
op die niet volledig worden getrokken in
de DWTC-steekproef. Dat resulteert in een
steekproef van 3.202 bedrijven. Dit aantal
houdt bij voorbaat rekening met een uitval
door non-respons om voldoende aantallen
te halen voor het bepalen van een betrouwbare
statistiek. A priori kan echter gezegd
worden dat de innovatiegraad enkel met
een 95%-betrouwbaarheidsinterval van 5%
rond berekende waarde kan afgeleid worden
voor grote aggregaten type ‘hoogtechnologische
bedrijven’ of ‘grote bedrijven’,
maar dat voor Vlaamse sectorresultaten, de
aantallen bijna steeds onvoldoende zijn
voor statistieken met dergelijke nauwkeurigheid.
Zie bijlage 1, tabel 4.
Begin september 2001 wordt aan elk steekproefbedrijf
een schriftelijke enquête
gestuurd. Later die maand volgt een herinneringsbrief.
Aan bedrijven die na het verstrijken
van een periode van zes weken niet geantwoord
hebben, wordt een tweede formulier
opgestuurd. De methodologie van Eurostat
bepaalt dat indien geen 80% respons wordt
behaald, een non-responsanalyse wordt uitgevoerd.
Van alle bedrijven die tegen 1 november
2001 niet geantwoord hebben, wordt
hiervoor een willekeurige steekproef getrokken
van 10% ten behoeve van een nonrespons-enquête
onder meer naar de belangrijkste
variabele: de innovatieactiviteit. Aan
deze bedrijven wordt vervolgens een kortere
vragenlijst toegestuurd. Aanvullend wordt
dan een poging ondernomen om alle resterende
bedrijven te interviewen (CAPI).
Hiervoor wordt een enquêtebureau ingeschakeld
dat bij weigeringen ook een korte nonresponsenquête
optekent langs de telefoon.
De responsgraad op de enquête ligt echter
vrij laag (zie tabellen in bijlage 1). Op de

HOOFDSTUK 3 > Methodologie van de CIS-3-enquête
DWTC-steekproef komen er 617 schriftelijke
antwoorden en 686 CAPI-antwoorden. Zie
bijlage 1, tabellen 5 en 6. Op de IWT-steekproef
komen er 801 schriftelijke antwoorden
en 887 CAPI-antwoorden. Zie bijlage 1,
tabellen 7 en 8.
Na het herbekijken op een latere datum van
het bedrijfsregister (wanneer gegevens
beschikbaar zijn die bij de eerste compilatie
van het bedrijfsregister niet beschikbaar
waren) wordt vastgesteld dat een aantal
bedrijven onterecht zijn weggelaten en een
aantal bedrijven onrechtmatig opgenomen.
De populatie wordt herzien, zie bijlage 1,
tabel 9, en als gevolg daarvan wordt ook de
steekproef herzien. Zie bijlage 1, tabel 10.
De definitieve respons voor de IWT-steekproef
komt daarmee te liggen op 684 schriftelijke
(25.1%) antwoorden en 803 CAPI-antwoorden
(29,5 %). Zie bijlage 1, tabellen 11 en 12.
Een eerste analyse van deze respons laat toe
om enkele conclusies te trekken over de
samenstelling van beide responsgroepen.
Beide zijn ongeveer even groot maar zijn
toch verschillend verdeeld over de grootteklassen.
Grote bedrijven zijn oververtegenwoordigd
in de steekproef, maar in de mailing
zijn de allergrootste nog dubbel zo
sterk aanwezig dan in de CAPI. In de CAPI
zitten over het algemeen meer kleinere
bedrijven. Dat kan doen veronderstellen dat
het antwoordgedrag in de CAPI dichter
staat bij dat van de populatie.
Er zijn ook belangrijke verschillen in sectorverdeling.
De respons mailing is relatief veel
minder vertegenwoordigd in de dienstensector
en sterk oververtegenwoordigd in
metaal, metallurgie, machinebouw en precisie-instrumenten.
Maar anderzijds zijn er in
de respons mailing weer relatief minder
ondernemingen aanwezig uit de sectoren
chemie, elektrische machines, IT-hardware,
voeding, textiel en automotive. In de
respons CAPI is er dus ook een sterke invloed
van antwoorden uit technologische sectoren.
Door de herweging van deze resultaten
naar sector en grootte kan een deel van die
vertekeningen ongedaan gemaakt worden,
maar andere mogelijke vertekeningen tus-
20
>
sen types van ondernemingen worden hierdoor
niet gecorrigeerd. Herweging betekent
dat een wegingsfactor wordt berekend voor
elke cel van de matrix door het aantal
bedrijven in de populatie te delen door het
aantal bedrijven in de respons. Vervolgens
wordt elk antwoord in de respons met die
wegingsfactor vermenigvuldigd.
3.5 KWALITEIT VAN DE DATA
EN DATACLEANING
Het verzamelen van data via omvangrijk survey-
en CAPI-onderzoek, en het vervolgens
verwerken van deze data, is een niet-triviaal
probleem, dat onderhevig is aan diverse factoren
die een invloed hebben op de uiteindelijke
kwaliteit van deze data. In brede
context slaat datakwaliteit onder andere op:
a) de relevantie van de toegepaste statistische
concepten; b) de accuraatheid van de
data; c) het tijdig beschikbaar stellen van de
gegevens; d) de toegankelijkheid van de
gegevens en het beschikbaar zijn van toelichting;
e) de vergelijkbaarheid van de data;
f) de samenhang; en g) de volledigheid.
Ten behoeve van de bruikbaarheid en kwaliteit
van de gebruikte gegevens voor de initiële
exploratie van de resultaten, werd op
onderhavige CIS-3 dataset een cleaningprocedure
toegepast. Gezien de brede definitie
van datakwaliteit, dient hierbij opgemerkt
te worden dat de toegepaste cleaningprocedure
enkel slaat op de evaluatie, controle en
eventuele aanpassing van de data nadat de
data entry reeds had plaatsgevonden. Alle
voorafgaande fasen van de dataverzameling
in het onderzoek, gaande van het definiëren
van de gebruikte concepten, het opstellen
van de vragenlijst, de afname en het
ingeven van de data, waren in deze cleaningfase
reeds achter de rug en werden als
dusdanig als gegeven beschouwd.
Bijna gelijktijdig met de hier toegepaste
cleaning, is ook een cleaning uitgevoerd
door de DWTC voor de data van de respons
mailing, en dit op basis van de Eurostat-procedure
via een ter beschikking gesteld SASprogramma
(black box). Voordeel van de
cleaning via deze Eurostat-methode, is wellicht
dat ze meer aandacht heeft voor inter-

HOOFDSTUK 3 > Methodologie van de CIS-3-enquête
nationale harmonisatie in de gehanteerde
methode, aangezien ze toegepast wordt
door meerdere landen. Anderzijds kan niet
ontkend worden dat het rechtstreeks overnemen
van deze methode voor de Vlaamse
gegevens mogelijk problematisch is omwille
van: a) het herformuleren van een aantal vragen
in de Vlaamse vragenlijst ten opzichte
van de Eurostat referentie-formulering; b)
het opnemen van een aantal extra vragen
voor Vlaanderen ten opzichte van de
Eurostat vragenlijst; en tenslotte, maar niet in
het minst, c) de invloed van de afwijkende
lay-out van de Vlaamse vragenlijst op de kwaliteit
van de antwoorden, die in de huidige
onderzoeksinspanning aan het licht wordt
gebracht, waarmee in een gestandaardiseerde
cleaningmethode, met name in de
Eurostat-cleaningprocedure, wellicht onvoldoende
rekening wordt gehouden. Concreet
betekent het dat voor wat betreft de respons
mailing, de voorlopige resultaten op basis
van de Eurostat-methode, lijken te wijzen op
een ongeveer 10% lagere procesinnovatiegraad
dan in onderhavige studie.
Niettegenstaande eventuele afwijkende
klemtonen van de gehanteerde methode
ten opzichte van de Eurostat methode, is het
geenszins – al was het maar wegens het nog
niet beschikbaar zijn van de gecleande data
op basis van de Eurostat-methodiek – aan te
raden om gebruik te maken van cijfers waarbij
geen cleaning werd uitgevoerd: een analyse
op basis van het ongecleande datamateriaal
is dus geen optie.
Op basis van de resultaten van de gehanteerde
uitgebreide cleaningprocedure kunnen
immers in het bijzonder de volgende
conclusies getrokken worden:
• Onvoldoende documentatie van voorgaande
onderzoeksfasen
Tijdens de datacleaning kon worden vastgesteld
dat voorgaande onderzoeksfasen
niet steeds even goed gedocumenteerd
waren of tenminste dat documentatie
omtrent een aantal aspecten niet steeds
beschikbaar gesteld kon worden.
• Aanwezigheid van ontoelaatbare waarden
in de data
21
IWT-STUDIES > >> 45
In een aantal gevallen werden coderingsfouten
(meer bepaald het hanteren van
andere codes dan mogelijk op basis van
het coderingsschema) en inkeyingsfouten
vastgesteld.
• Aanwezigheid van inconsistenties in de data
Door het vergelijken van de antwoorden
op verschillende, maar logisch samenhangende
vragen, konden voor diverse variabelen
en met betrekking tot een redelijk
groot aantal cases inconsistenties vastgesteld
worden. Voorbeelden hiervan betreffen
bijvoorbeeld bedrijven die verklaren
zowel innovatief te zijn als niet innovatief.
Dergelijke antwoorden zijn logisch inconsistent.
• Impact van stroomschema van de vragenlijst
en filtervragen
Op basis van analyse van de data kan
gesteld worden dat het stroomschema en
de lay-out van de vragenlijst (via aanduidingen
in de vragenlijst wordt de respondent
doorheen de vragenlijst geleid, waarbij
deze enkel de voor hem of haar van
toepassing zijnde vragen dient te beantwoorden),
van invloed zijn op de kwaliteit
van de antwoorden op bepaalde vragen.
Zo is bijvoorbeeld de vraag naar het innovatief,
licht innovatief of niet-innovatief
zijn, een zogenaamde filtervraag: het antwoord
bepaalt of een specifiek deel van de
vragenlijst al dan niet moet ingevuld worden
door de respondent. Er kon evenwel
vastgesteld worden dat bij de respons mailing
een aanzienlijk aantal respondenten
zowel het deel beantwoordden dat
bestemd is voor innovatoren (ze antwoordden
immers positief op de vraag of er product-
of procesinnovatie heeft plaatsgevonden),
als het deel dat enkel bestemd is
voor de licht-innovatoren (ze gaven
immers ook aan dat ze ook lichte procesinnovatoren
zijn). Dergelijke inconsistenties,
al dan niet in combinatie met het ontbreken
van antwoorden in de top-level
antwoordcategorieën (filtervragen), maken
de controle procedure tot een ingewikkelde
aangelegenheid waarbij verschillende
loops doorlopen moeten worden om
te komen tot een consistente cleaningprocedure.
Hierbij is een pure top-down benadering
(antwoord op de filtervraag bepaalt

HOOFDSTUK 3 > Methodologie van de CIS-3-enquête
al het overige), evenals een pure bottomup
aanpak (antwoorden op “sub-niveau”
vragen hebben de macht het filterantwoord
te wijzigen) uit den boze. Als dusdanig
is dan ook gekozen voor “micro-editing”
met heel wat aandacht voor
individuele cases en de spreekwoordelijke
uitzonderingen op de regels, en werd er
een set van consistente regels uitgewerkt
die moesten toelaten dergelijke problemen
aan te pakken. Een overzicht van de
gebruikte logische regels en de consequenties
op de dataset is beschreven in een
intern werkdocument.
• Impact van ontbrekende gegevens (itemnonrespons)
Men moet ermee rekening houden dat een
enigszins vertekend beeld kan ontstaan,
voor vragen met een (te) beperkt aantal
respondenten. Oorzaken zijn mogelijk dat:
a) de vragen niet duidelijk zijn voor de
respondent of deze het antwoord niet
weet, b) de vragen niet bedoeld zijn voor
de specifieke respondent – in dit geval is
het strict genomen geen item-nonrespons
–, maar dient een onderscheidende code
ingevuld te worden, of c) het feit dat de
respondent het antwoord wel weet maar
beschouwt als confidentiële informatie.
In de cleaningprocedure van Eurostat worden
voor item-nonrespons waarden geïmputeerd
op basis van gelijkaardige antwoordprofielen
van andere respondenten. Dit is
een statistische methode die weinig doorzichtig
is. In zo’n geval is het beter om de
rechtstreekse informatie van de CAPI te integreren,
indien duidelijk is dat er geen grote
vertekeningen worden geïntroduceerd.
Als dusdanig konden tijdens de datacleaning
een aantal observaties in de eerste
plaats geïdentificeerd worden als “problematisch”.
Afhankelijk van de aard van het
probleem, kon desgevallend worden overgegaan
worden tot een correctie (indien
mogelijk), of kon besloten worden de observatie
te beschouwen als onbetrouwbaar
(wegens een onaanvaardbaar grote inconsistentie)
en daarom niet op te nemen in de
analyse. Het moge duidelijk zijn dat datacleaning
niet alle problemen inzake onbe-
22
>
trouwbare observaties kan oplossen.
Ondanks de toepassing van de met zorg uitgekiende
methoden om het voorkomen en
de invloed van verschillende fouttypes te
minimaliseren, kan het bijgevolg nooit uitgesloten
worden dat fouten nog steeds
voorkomen, en zijn ze bovendien in deze
fase van de analyse niet kwantificeerbaar.
3.6 PROBLEMEN
Hoewel uit het verleden reeds een aantal
lessen geleerd werden, kunnen we stellen
dat CIS-3 nog geen afdoend antwoord kon
bieden op de problemen ondervonden bij
CIS-1 en CIS-2 zoals de eigenheid van diensten.
Maar er zijn ook nog heel wat andere,
resterende problemen met deze enquête.
Deze moeten bij het lezen van deze studie
dan ook steeds kritisch in het achterhoofd
gehouden worden. Enige van deze problemen
zijn:
• Onduidelijkheid van de basisdefinities. Zo
wordt bijvoorbeeld in de enquête via een
directe vraagstelling nagegaan of de
onderneming in de laatste drie jaar grondig
vernieuwde producten of processen
heeft geïntroduceerd. Nochtans is het
gebruik van de term “grondig vernieuwd”
aan kritiek onderhevig, vermits deze niet
duidelijk omschreven staat, en bijgevolg
mogelijk aan verschillende interpretaties
onderhevig is. Dit heeft twee implicaties.
Enerzijds betekent dit dat men niet echt
zeker is van de interpretatie die er door de
respondent aan gegeven werd, en anderzijds
moet dit de fixatie op dat ene percentage
van innovatoren relativeren.
• Invloed van gebruikte onderzoeksmethodes.
Waar normaliter de onderzoeksmethode
(mail survey; interview, korte vragenlijst,
lange vragenlijst) weinig of geen
invloed zou mogen uitoefenen op het antwoordgedrag,
valt voor deze enquête op
te maken, dat dit hier wel het geval is. Bij
de analyse van de data werden voor een
aantal vragen namelijk grote verschillen
vastgesteld tussen de respons van de postenquête
en de respons van de persoonlijke
interviews met dezelfde vragenlijst. Dit

HOOFDSTUK 3 > Methodologie van de CIS-3-enquête
wijst erop dat de vragenlijst gevoelig is
voor een verschillende ‘context’ van bevraging.
Naargelang de contactpersoon is een
verschillend antwoord mogelijk, ook binnen
één onderneming.
• Onvoldoende aandacht voor de eigenheid
van de dienstensector. Om naar de introductie
van nieuwe diensten te vragen
gebruikt men dezelfde vraagstelling als
voor producten maar vervangt men enkel
het woordje ‘product’ door ‘dienst’.
Nochtans werden tot op heden in de wetenschappelijke
literatuur voldoende aanwijzingen
gegenereerd betreffende de eigenheid
van de dienstensector in vergelijking
met de verwerkende nijverheid of industrie.
• Onvoldoende opsplitsing naar voorkomen
van verschillende producten en processen.
Zo is het bijvoorbeeld best mogelijk dat
het bedrijf meer dan één nieuw product of
proces introduceert. Bij sommige daarvan
kan dan gebruik gemaakt zijn van een
bepaalde technologie terwijl dat bij
andere juist niet het geval was. Sommige
daarvan kunnen ook nieuw voor de markt
zijn terwijl sommige andere juist enkel
nieuw zijn voor het bedrijf.
• Onduidelijk stroomschema. Het stroomschema
van de vragenlijst is niet steeds
even doorzichtelijk. Het is voor de respon-
23
IWT-STUDIES > >> 45
dent met andere woorden bij bepaalde
vragen onduidelijk welke vragen hij
diende te beantwoorden.
• Overbevraging van bedrijven. De groeiende
tendens in de overheid en de onderzoekswereld
om via bevragingen de karakteristieken
van het bedrijfsleven in kaart te
brengen heeft bij sommige bedrijven aanleiding
gegeven tot enquête-moeheid.
Dergelijke non-respons geeft aanleiding
tot vertekeningen van de resultaten.
Bovendien is deze (item) non-respons ook
een indicator van een algemeen kwaliteitsprobleem
bij de respons: talloze
inconsistenties wijzen op een slordige rapportering
door de respondenten.
• Kleine populatie. Kleine landen en regio’s
hebben specifieke statistische problemen,
zoals het zeer klein aantal bedrijven dat
zich bevindt in een bepaalde grootteklasse
en bepaalde sector. Vanuit statistisch
oogpunt is dan een exhaustieve
enquêtering nodig, aangezien minder
aanleiding geeft tot vertekening van de
resultaten. Maar dit is dan weer praktisch
en financieel niet haalbaar.
Dit alles heeft enkele nare implicaties.
Bijvoorbeeld geeft het aanleiding tot een vrij
groot aantal inconsistenties in de data die
dan daarna gecorrigeerd dienden te worden.

Hoofdstuk 4 ANALYSE VAN DE RESULTATEN
13 Zie IWT-Studie 16:
DEBRUYNE, Marion en
Ruud FRAMBACH
(1998), Product- en
Diensteninnovativiteit
van Vlaamse
Ondernemingen.
Enquêteresultaten
1997, Brussel: IWT.
De analyse van de innovatie-prestatie van de
Vlaamse bedrijven is gebaseerd op zowel de
respons mailing als de respons CAPI, die
respectievelijk 684 en 803 respondenten tellen.
Er is voor gekozen om in deze fase van
rapportering van het onderzoek beide resultaten
naast elkaar te presenteren. De optiek
is om de mailing-enquête als uitgangspunt
te nemen vermits die de basis is voor het
afleiden van Belgische en Eurostat-statistieken.
De CAPI-enquête wordt dan gebruikt
als toetsing van de robuustheid van deze
resultaten. In een latere fase kan dan beslist
worden of beide bestanden ook kunnen
geïntegreerd worden. Dit zou alvast het
voordeel hebben dat een grotere representativiteit
kan worden geclaimd. Maar hiervoor
moeten nog de nodige statistische en
validiteitstoetsen worden uitgevoerd.
Gezien de respons op de mailing slechts 25%
van de steekproef bedraagt, is een nonresponsanalyse
uitgevoerd volgens de voorschriften
van Eurostat, onder meer voor de
belangrijkste variabele, de innovatiegraad
van de Vlaamse ondernemingen. Deze
kwam voor de antwoorden op de nonresponsenquête
te liggen op 68% (tegenover
61.2% voor de respondenten op de
schriftelijke enquête). Dit kan betekenen
dat deze enquête het innovatief karakter
van de Vlaamse ondernemingen wat zou
onderschatten. De oververtegenwoordiging
van zogenaamde 'hoogtechnologische'
bedrijven in de antwoorden op de nonresponsenquête,
samen met de (te) lage
responsgraad (52%), doet vermoeden dat
de resultaten van deze enquête toch als vrij
representatief voor de populatie mogen
aanvaard worden, ten minste voor wat
betreft de waarden voor grote aggregaten.
De resultaten van de CAPI zijn daarom
niet minder relevant voor de toetsing van
TABEL 1 > Groepering van Nace-codes in 8 sectoren
25
deze hypothese. Beide hebben immers
eigen responsprofielen die niet volledig worden
gelijkgeschakeld door herweging.
Verschillen kunnen echter het gevolg zijn
van diverse factoren, die niet alleen te
maken hebben met de verschillende karakteristieken
van de respondenten, maar ook
met inhoud en vorm van de enquête, en de
heterogene kwaliteit van rapportering door
respondenten.
De resultaten in deze descriptieve analyse
worden gepresenteerd in nagenoeg dezelfde
volgorde van voorkomen in de vragenlijst
(zie bijlage 2). De antwoorden op
elke vraag worden bij de analyse voorgesteld
volgens een vast stramien van overzichtelijke
kruistabellen. Een eerste en voor de hand liggende
indeling om resultaten in kruistabelvorm
weer te geven is ‘sector’. Vanwege de
lage responsgraad voor de schriftelijke
enquête wordt besloten voor de analyse de
hierboven opgesomde Nace-codes, zie bijlage
1, tabel 1, onder te brengen in 8 categorieën,
naar analogie met de analyse in het
recente verleden van de zogenaamde diffusie-enquête
13 . Door een groter aantal observaties
op te nemen verhoogt immers de statistische
betrouwbaarheid. Die is in deze fase
moeilijk exact weer te geven juist omwille
van de stratificatie waardoor op celniveau
verschillende trekkingspercentages werden
gebruikt. De verschillende types bedrijven
zijn niet allemaal met dezelfde kans in deze
ruimere categorieën vertegenwoordigd.
Een volgende dimensie om overeenkomstig
kruistabellen te genereren is ‘bedrijfsgrootte’.
Ook hier wordt vanwege de lage
responsgraad voor de schriftelijke enquête
besloten de 6 grootte-klassen terug te brengen
naar 3: kleine bedrijven (10-49 werknemers),
middelgrote bedrijven (50-249
Textiel 17+18+19
Hout/papier/druk 20+21, 22
Chemie 23+24-244+25, 244
Metaal 28, 29
Elektronica en elektro-mechanica 30+32, 31, 33
Overige industrie 10+11+12+13+14, 15+16, 26, 27, 34+35, 36+37, 40+41
Materiële diensten 51, 60+61+62+63, 64
Immateriële diensten 65+66+67, 72, 73, 742, 743

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
TABEL 2 > Groepering van Nace-codes in laag-technologisch en hoog-technologisch
Sector en grootte-klasse
Laagtech 10+11+12+13+14, 15+16, 17+18+19,
werknemers), en grote bedrijven (250 werknemers
en meer).
Een andere variabele waarmee dimensies in
de kruistabellen ingebracht kunnen worden
is ‘laag-technologisch’ versus ‘hoog-technologisch’.
Zie tabel 2.
Er moet opgelet worden met de interpretatie
van een aantal resultaten die later in deze
bijdrage volgen. Sommige cellen zijn al erg
klein om mee te beginnen. Maar ook in geval
van hoge item-non-respons krijgt men te
maken met cellen met weinig respondenten.
Dit leidt soms tot extreme resultaten in de
ene of in de andere richting. Telkens het aantal
respondenten in een cel onder 5 zakt,
wordt dit aangeduid.
Bij de tabellen waar dit mogelijk is, wordt een
statistische toets getoond. De χ2-test geeft aan
in welke mate er een statistisch significante
relatie is tussen twee variabelen. Een significantie
die kleiner is dan 0,05 (p Omzet in het jaar 2000 (000 euro), gemiddelde en mediaan, niet gewogen naar de populatie
26
grootte. M.a.w. de toets bevestigt of de innovatiekenmerken
onder beschouwing al dan
niet verschillend zijn naar grootte of sector.
Met uitzondering van de resultaten beschreven
in het deel over het profiel van de
respondenten, wordt er voor de berekening
van alle hierna volgende resultaten gewogen
naar de populatie.
4.1 PROFIEL VAN DE RESPONDENTEN
Aangezien te verwachten valt dat de innovatie-prestaties
mede bepaald worden door
het profiel van de onderneming, start de
analyse met een beschrijving van de algemene
ondernemingskarakteristieken.
Een eerste kenmerk is omzet en omzetevolutie.
De gemiddelde omzet in 2000 - niet gewogen
naar de populatie – bedraagt 75.813.000
euro in de respons mailing, met een minimum
van 15.000 euro en een maximum van
5.459.513.000 euro (Mediaan: 5.945.700 euro).
Dat betekent een stijging van 17,5% in vergelijking
met het gemiddelde van 1998. Na
weging zakt de gemiddelde omzet naar
27.164.000 euro, en bedraagt de stijging in
Respons Mailing
Kleine bedrijven Middelgrote bedrijven Grote bedrijven Totaal
Gemiddelde Mediaan N Gemiddelde Mediaan N Gemiddelde Mediaan N Gemiddelde Mediaan N
Textiel 4 531 1 878 18 17 042 13 141 7 128 599 105 434 6 31 369 7 822 31
Hout/papier/druk 7 902 4 144 20 28 046 26 125 9 128 405 112 601 7 36 369 8 261 36
Chemie 9 983 5 827 37 57 365 34 795 22 598 666 221 102 19 166 744 18 616 78
Metaal 79 168 3 031 70 14 925 11 590 18 149 706 56 018 15 78 214 4 090 103
IT 5 484 3 764 19 15 270 13 580 5 385 721 131 236 7 92 923 10 408 31
Overige industrie 8 797 3 083 61 42 588 25 400 27 396 293 198 869 29 112 641 11 272 117
Materiële diensten 6 812 4 084 115 53 256 27 863 28 598 030 48 832 12 60 974 5 964 155
Immateriële diensten 3 747 2 237 84 14 941 9 919 16 65 029 50 254 5 8 371 2 606 105
Totaal 18 608 3 200 424 36 809 20 953 132 369 847 111 353 100 75 813 5 946 656
>

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
TABEL 4 > Omzet in het jaar 2000 (000 euro), gemiddelde en mediaan, niet gewogen naar de populatie
Sector en grootte-klasse
Respons CAPI
vergelijking met 1998 nog 3,9% (Mediaan:
4.578.300 euro). De ondernemingen in de
CAPI-respons hebben ongewogen een gemiddelde
omzet van 53.801.960 euro in 2000 (met
een mediaan van : 7.441.900 euro). Na weging
geeft dat een gemiddelde van 23.968.580
euro en een mediaan van 5.335.000 euro.
De omzet evolueert echter negatief in 2001:
een daling van 3,13 % (gewogen).
De gemiddelde export in 2000 – niet gewogen
naar de populatie – bedraagt
56.334.000 euro, met een minimum van 173
euro en een maximum van 2.485.501.000
euro (Mediaan: 2.875.700 euro). Dat betekent
een stijging van 24,6% in vergelijking
met het gemiddelde van 1998. Na weging
zakt de gemiddelde export naar 17.214.700
euro, en de stijging in vergelijking met 1998
tot 22,8% (Mediaan: 1.608.910 euro). De
gemiddelde export ratio bedraagt 45,7% in
1998 en 47,5% in 2000.
De gemiddelde bruto materiële investeringen
in 2000 – niet gewogen naar de populatie
– bedragen 3.583.000 euro, met een minimum
van 223 euro en een maximum van
266.900.000 euro (Mediaan: 247.870 euro).
Dit impliceert een stijging van 0,3% in vergelijking
met het gemiddelde van 1998. Na
weging zakken de gemiddelde bruto materiële
investeringen naar 1.097.740 euro, en
de stijging in vergelijking met 1998 verandert
in een daling met 9,3% (Mediaan:
173,525 euro). De gemiddelde investeringsratio
bedraagt 7,7% in 1998 en 7,2% in 2000.
27
IWT-STUDIES > >> 45
Kleine bedrijven Middelgrote bedrijven Grote bedrijven Totaal
Gemiddelde Mediaan N Gemiddelde Mediaan N Gemiddelde Mediaan N Gemiddelde Mediaan N
Textiel 5 756 3 320 18 16 541 9 197 14 97 380 101 910 3 17 923 7 208,00 35
Hout/papier/druk 7 064 5 903 13 19 506 18 476 14 113 488 108 657 7 34 098 15 345,50 34
Chemie 9 290 3 378 44 30 370 19 743 32 120 341 101 171 11 31 085 12 244,00 87
Metaal 4 864 3 939 56 15 714 11 570 22 139 939 69 135 9 21 581 5 938,00 87
IT 3 374 2 051 19 19 758 16 383 12 135 832 125 272 9 38 092 8 727,50 40
Overige industrie 7 825 3 621 58 25 778 18 719 54 225 158, 109 861 31 61 718 13 494,00 143
Materiële diensten 13 591 4 432 121 40 037 26 433 46 180 374 139 463 15 34 021 8 250,00 182
Immateriële diensten 3 173 2 205 99 23 338 12 177 29 1 623 551 67 406 10 124 829 3 690,50 138
Totaal 7 835 3 377 428 26 770 17 573 223 324 350 101 171 95 53 802 7 441,90 746
Het gemiddeld totaal aantal werknemers
(fysieke eenheden) in 2000 – niet gewogen
naar de populatie – bedraagt 174, met een
minimum van 1 en een maximum van 6.069
(Mediaan 31). Dit is een stijging van 7 eenheden
in vergelijking met het gemiddelde van
1998. Na weging zakt het gemiddeld totaal
aantal werknemers tot 70 (Mediaan 23), en
de stijging in vergelijking met 1998 naar 5
eenheden. Voor de CAPI-respondenten zijn er
gemiddeld 57 werknemers (Mediaan 25), met
een stijging van gemiddeld 3 werknemers.
Wat de evolutie van het totaal aantal werknemers
betreft, verwacht slechts 18,3% van
de respondent-ondernemingen een stijging
tegen het jaar 2002; 44,6% verwacht dat het
ongewijzigd zal blijven en 37,1% verwacht
zelfs een daling (N 623). In het geval van
werknemers met hogere opleiding zijn de
cijfers nog minder rooskleurig. Slechts 4,3%
van de respondent-ondernemingen verwacht
een stijging, terwijl 67,4% verwacht
dat het ongewijzigd zal blijven en 28,2%
een daling verwacht (N 577).
Een ander belangrijk kenmerk is de afhankelijkheidspositie
van de ondernemingen. In
de responsgroep op basis van de respons
mailing blijkt 49% van de ondernemingen
onderdeel te zijn van een concern of groep
(N 681); (CAPI: 53%, met N 803). Van die
concerns of groepen heeft 52% activiteiten
inzake O&O buiten de respondent-onderneming
(N 332); (CAPI: 45%, met N 428).

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
TABEL 5 > Gemiddelde levensduur van het belangrijkste product (goederen of diensten) van de onderneming, vooral het vervangen of
duidelijk verbeterd wordt, niet gewogen naar de populatie
Respons Mailing Respons CAPI
Minder dan 1 jaar 6,8% Minder dan 1 jaar 10,5%
1-3 jaar 14,3% 1-3 jaar 13,5%
4-6 jaar 18,7% 4-6 jaar 15,7%
7-9 jaar 8,4% 7-9 jaar 4,4%
Meer dan 9 jaar 24,7% Meer dan 9 jaar 25,1%
Geen antwoord mogelijk 27,0% Geen antwoord mogelijk 30,9%
N 663 N 802
Verder zijn niet alle ondernemingen even
stabiel wat hun structuur betreft, wat de
rapportering beïnvloedt. Een aantal ondernemingen
ondergaan tussen begin 1998 en
eind 2000 belangrijke veranderingen. Van
de respondent-ondernemingen wordt 3%
opgericht (N 679), (CAPI: 2% met N 803);
fuseert 12% met een andere onderneming
of met een deel ervan (N 677), (CAPI: 9%
met N 803; en verkoopt of sluit 7% een
gedeelte van de onderneming (N 673),
(CAPI: 5% met N 803).
Van de respondent-ondernemingen geeft
21,1% 3 jaar of minder aan als de gemiddelde
levensduur van het belangrijkste product
(goederen of diensten) van de onderneming,
vooraleer het vervangen of
duidelijk verbeterd wordt. Niet minder dan
33,1% van de respondent-ondernemingen
geeft een gemiddelde levensduur aan van
meer dan 7 jaar, en 24,7% zelfs van meer
TABEL 6 > Belangrijkste afzetmarkt van de onderneming, niet gewogen naar de populatie
28
dan 9 jaar. Dit betekent dat de referentieperiode
van drie jaar voor de rapportering
van innovaties niet dezelfde maatstaf biedt
voor al deze ondernemingen.
De ondernemingen verschillen ook naargelang
de marktomstandigheden. Van de
respondent-ondernemingen heeft 26.2%
een afzetmarkt binnen een straal van 50 km,
bestrijkt 31,6% de nationale markt, en gaat
42,2% internationaal. Dat laatste betekent
vooral de EU (38.0%).
De meeste respondent-ondernemingen
(68.0%) leveren aan andere bedrijven (N
652), (CAPI: 75% met N 803); terwijl 35.0%
rechtstreeks aan de consument levert (N
622), (CAPI: 36% met N 802).
De kleine overlap duidt de bedrijven aan die
zowel aan bedrijven als aan consumenten
leveren.
Respons Mailing Respons CAPI
Op lokaal/regionaal vlak Op lokaal/regionaal vlak
(op zowat 50 km) in uw land 25,5% (op zowat 50 km) in uw land 18,5%
Op lokaal/regionaal vlak Op lokaal/regionaal vlak
(op zowat 50 km) (op zowat 50 km)
in uw buurlanden 0,7% in uw buurlanden 3,7%
Op nationaal vlak Op nationaal vlak
(op meer dan 50 km) 31,6% (op meer dan 50 km) 40,8%
Op internationaal vlak Op internationaal vlak
(op meer dan 50 km): binnen EU 38,0% (op meer dan 50 km): binnen EU 29,7%
Op internationaal vlak Op internationaal vlak
(op meer dan 50 km): VS 1,3% (op meer dan 50 km): VS 2,4%
Op internationaal vlak Op internationaal vlak
(op meer dan 50 km): andere 2,9% (op meer dan 50 km): andere 4,9%
N 595 N 801

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
4.2 INNOVATIEVE ONDERNEMINGEN:
EEN GECOMBINEERDE INNOVATIE-
INDICATOR
Ondanks de inspanningen die reeds geleverd
werden op vlak van ontwikkeling en
harmonisatie van innovatie-indicatoren,
blijft het meten van innovatie een moeilijke
aangelegenheid. De vraag of een onderneming
innoveert, kan dan ook benaderd worden
vanuit verschillende invalshoeken en via
diverse indicatoren. In onderhavige studie
wordt een onderneming conform de
Eurostat-methodiek als innovatief beschouwd,
wanneer ze voldoet aan minstens
één van de vier onderstaande criteria:
(1) De onderneming heeft nieuwe of duidelijk
verbeterde producten (goederen of
diensten) op de markt gebracht (in de
periode begin 1998 en eind 2000);
(2) De onderneming heeft nieuwe of duidelijk
verbeterde productieprocessen, met
inbegrip van methoden en manieren om
producten en diensten te leveren, tot
stand gebracht (in de periode begin 1998
en eind 2000);
(3) De onderneming was eind 2000 bezig
met activiteiten, hierbij inbegrepen ook
de O&O-activiteit, om nieuwe of duidelijk
verbeterde producten (goederen of
diensten) of processen te ontwikkelen of
op de markt te brengen, maar deze
waren nog niet afgewerkt;
(4) De onderneming heeft activiteiten, hierbij
inbegrepen ook de O&O-activiteit,
verricht om nieuwe of duidelijk verbeterde
producten (goederen of diensten)
of processen te ontwikkelen of op de
markt te brengen, maar heeft deze voortijdig
stopgezet (tussen begin 1998 en
eind 2000).
De gewogen resultaten van deze gecombineerde
innovatiebenadering op basis van de
vier vooropgestelde innovatie-indicatoren
zoals hierboven vermeld, worden getoond in
Tabel 7. Deze tabel bevat cijfers over het aandeel
van innovatieve bedrijven: 61,2% volgens
de populatiegewogen resultaten van
29
IWT-STUDIES > >> 45
de schriftelijke enquête; 70,9% volgens de
CAPI. Het grote verschil is niet helemaal verwonderlijk
in acht nemend dat het hier gaat
over een samengestelde indicator die dus de
mogelijke onnauwkeurigheden en verschillen
op cumulatieve manier weergeeft.
Analyse van de resultaten brengt duidelijke
verschillen in de innovatie-prestatie van de
Vlaamse ondernemingen naar voor. Het valt
op dat de grootte van de onderneming een
belangrijke rol speelt wanneer de innovatieprestatie
tegen het licht wordt gehouden.
Zo wordt op basis van de respons mailing bij
de kleine ondernemingen 55,4% gekenmerkt
als innovatief, waar dit bij de middelgrote
en grote ondernemingen respectievelijk
83,7% en 83,1% bedraagt. Voor de
respons CAPI bedraagt dit 67,4% voor de
kleine ondernemingen, 82,5% voor de middelgrote
ondernemingen en 95,0% voor de
grote ondernemingen. Alhoewel de resultaten
van de respons mailing en respons CAPI
verschillend zijn, blijkt hieruit in elk geval
wel de relatief lagere innovatiegraad van de
kleine ondernemingen tegenover de grote
en middelgrote ondernemingen.
Opsplitsing van de ondernemingen in de
categorieën laag- en hoogtechnologische
ondernemingen toont aan dat op basis van
de respons mailing 58,0% van de laagtechnologische
ondernemingen innovatief genoemd
kan worden, t.o.v. 73,9% van de
hoogtechnologische ondernemingen. Voor
wat betreft de repons CAPI, liggen deze
resultaten respectievelijk op 68,0% en 82,5%.
Indien we deze resultaten tegelijkertijd
opsplitsen naar ondernemingsgrootte en
naar de categorieën laag- en hoogtechnologisch,
blijken de scores van de middelgrote
laag- en hoogtechnologische ondernemingen
op basis van de respons mailing
dezelfde als deze van de respons CAPI. Voor
wat betreft de andere categorieën geeft de
respons CAPI innovatiepercentages aan die
gemiddeld 10% hoger liggen dan die op
basis van de respons mailing.
Combineren we vervolgens in tabel 8 de
grootte van de onderneming met een meer
uitgebreide sectorale dimensie, dan kom
en interessante sectorale verschillen be-

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
TABEL 7 > Aandeel van de bedrijven die innovatief zijn, gewogen naar de populatie, alle bedrijven
Technologie-categorie en grootte-klasse
Respons mailing, N 673
treffende de innovatie-prestatie naar boven.
Meest innovatief zijn de sectoren chemie
(79,3%), (respons CAPI: 87,4%) en immateriële
diensten (76,7%), (respons CAPI:
85,5%). Minst innovatief is de sector materiële
diensten (52,6%), (respons CAPI:
59,9%), waarvan de innovatiegraad in schril
30
Kleine Middelgrote Grote
bedrijven bedrijven bedrijven Totaal
Laagtech 52,7% 82,8% 82,1% 58,0%
Hoogtech 68,6% 86,2% 84,2% 73,9%
Totaal 55,4% 83,7% 83,1% 61,2%
Respons CAPI, N 803
Laagtech 64,9% 80,9% 93,9% 68,0%
Hoogtech 79,3% 87,0% 96,2% 82,5%
Totaal 67,4% 82,5% 95,0% 70,9%
TABEL 8 > Aandeel van de bedrijven die innovatief zijn, gewogen naar de populatie, alle bedrijven
Sector en grootte-klasse
Respons mailing, N 673
contrast staat met de innovatie-prestatie
van de andere en bovenvermelde dienstensector
immateriële diensten.
Op detailniveau (sector en grootteklasse
gecombineerd) valt de goede prestatie op
van een aantal middelgrote en grote
Kleine Middelgrote Grote
bedrijven bedrijven bedrijven Totaal
Textiel 72,2% 71,4% 100% 73,1%
Hout/papier/druk 60,3% 100% 100% 69,4%
Chemie 72,8% 87,0% 89,8% 79,3%
Metaal 62,0% 77,8% 93,3% 65,6%
IT 64,7% 100% 52,2% 70,8%
Overige industrie 47,1% 90,3% 85,3% 59,2%
Materiële diensten 49,0% 79,5% 51,9% 52,6%
Immateriële diensten 74,8% 79,1% 100% 76,7%
Totaal 55,4% 83,7% 83,1% 61,2%
Respons CAPI, N 803
Textiel 60,0% 78,6% 100% 65,4%
Hout/papier/druk 72,1% 89,9% 100% 76,2%
Chemie 80,6% 94,4% 100% 87,4%
Metaal 83,3% 86,2% 87,1% 83,9%
IT 73,9% 86,4% 100% 79,3%
Overige industrie 77,4% 83,7% 93,5% 79,8%
Materiële diensten 57,2% 76,8% 88% 59,9%
Immateriële diensten 85,7% 81,2% 100% 85,5%
Totaal 67,4% 82,5% 95% 70,9%

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
TABEL 9 > Uitsplitsing van de gecombineerde innovatie-indicator, gewogen naar de populatie, alle bedrijven
>
Grootte-klasse
Respons mailing
bedrijfscategorieën in de sectoren textiel,
hout/papier/druk, IT en immateriële diensten.
De resultaten moeten wel met de nodige
voorzichtigheid geïnterpreteerd worden,
gezien het geringe aantal respondenten in
sommige cellen.
4.3 OPSPLITSING VAN DE GECOMBI-
NEERDE INNOVATIE-INDICATOR
In onderstaande paragrafen wordt de innovatie-prestatie
meer in detail in kaart
gebracht via opsplitsing naar prestaties met
betrekking tot de respectievelijke innovatiecategorieën
die deel uitmaken van de
gebruikte gecombineerde innovatie-indicator.
Innovatie wordt in de CIS-enquête
namelijk gemeten via vier mogelijke indicatoren:
(1) de onderneming heeft nieuwe
producten op de markt gebracht; (2) de
onderneming maakt gebruik van nieuwe
processen; (3) de onderneming was bezig
met op innovatie gerichte activiteiten, maar
31
IWT-STUDIES > >> 45
Kleine Middelgrote Grote
bedrijven bedrijven bedrijven Totaal
Innovatie 55,4% 83,7% 83,1% 61,2%
Nieuwe producten 41,5% 68,8% 64,3% 47,0%
Nieuwe processen
Bezig met op innovatie
gerichte activiteiten,
49,2% 78,0% 47,2% 55,8%
maar nog niet afgewerkt
Bezig met op innovatie
gerichte activiteiten,
25,9% 60,6% 65,3% 33,6%
maar stopgezet 5,9% 8,6% 21,2% 7,0%
Respons CAPI
Innovatie 67,4% 82,5% 95,0% 70,9%
Nieuwe producten 38,7% 56,0% 75,5% 42,9%
Nieuwe processen
Bezig met op innovatie
gerichte activiteiten,
54,7% 69,9% 81,7% 58,2%
maar nog niet afgewerkt
Bezig met op innovatie
gerichte activiteiten,
33,5% 49,6% 70,6% 37,4%
maar stopgezet 12,5% 13,4% 31,3% 13,3%
deze zijn nog niet afgewerkt; (4) de onderneming
was bezig met op innovatie gerichte
activiteiten, maar heeft deze stopgezet.
Uitsplitsing naar de deel-indicatoren laat op
basis van de respons mailing zien dat 41,5%
van de kleine bedrijven in de afgelopen
periode nieuwe of duidelijk verbeterde producten
op de markt gebracht heeft, wat
aanzienlijk lager ligt dan bij middelgrote
(68,8%) en grote bedrijven (64,3%).
Beschouwen we de ontwikkeling van nieuwe
of duidelijk verbeterde processen, dan komt
dit voor bij 49,2% van de kleine ondernemingen,
tegenover 78,0% en 74,2% voor
respectievelijk middelgrote en grote ondernemingen.
Verder wordt uit de tabel duidelijk
dat heel wat ondernemingen nog innovatieve
producten of processen ‘in de
pijplijn’ hebben die op dit moment nog niet
afgewerkt zijn (33,6%), waarbij verwacht
mag worden dat deze in de toekomst zullen
leiden tot marktintroductie van nieuwe producten
en implementatie van nieuwe proces-

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
sen. Hierbij valt op dat, in overeenstemming
met de resultaten van de gerealiseerde product-
en procesinnovaties, deze significant
minder voorkomen bij kleine ondernemingen
dan bij grotere. Tot slot blijkt dat het
voorkomen van innovatie-inspanningen die
mogelijk niet gevaloriseerd worden wegens
stopzetting (7,0%), aanzienlijk toeneemt
met de grootte van de onderneming.
Meer gedetailleerde toelichting bij deze
resultaten wordt gegeven in de volgende
delen. Zie figuren 1 en 2.
FIGUUR 1 > Overzicht Innovatie-Indicatoren Mailing
N 803
NIET-
TECHNOLOGISCH
9,7%
TECHNOLOGISCH
90,3%
PRODUCTINNOVATIE
47,0%
N 354 N 314
N 309 N 291
Software 48,8%
VARIANTEN OP DE
MARKT AANWEZIG
79,1%
NIEUW VOOR UW
AFZETMARKT
67,1%
Micro-elektronica 13.3%
Biotechnologie 0,4%
Materiaaltechnologie 32,6%
Milieutechnologie 13,0%
Energietechnologie 5,7%
Mechanica 28,4 %
Optica 4,7 %
Andere 15,9 %
32
>
INNOVATIEF
61,2% (N 673)
N 324 N 305
4.4 PRODUCTINNOVATIE
4.4.1 Ontwikkeling van nieuwe of duidelijk
verbeterde producten (goederen
en/of diensten)
Aangezien het doel van innovatie niet louter
het innoveren op zich is, maar wel bijvoorbeeld
het veilig stellen van marktaandeel
of het aanspreken van nieuwe markten
of nieuwe klantengroepen met nieuwe producten
of diensten, biedt een output gebaseerde
meting inzicht in het succes van de
N 803 N 803 N 803
PRODUCTINNOVATIE
55,8%
NIET-
TECHNOLOGISCH
4,6%
TECHNOLOGISCH
95,4%
NOG NIET VOLTOOIDE
INNOVATIEACTIVITEIT
37,4%
VARIANTEN IN UW
SECTIOR AANWEZIG
86,2%
VOLLEDIG NIEUW
VOOR UW SECTOR
17,7%
Software 71,7%
Micro-elektronica 11,1%
Biotechnologie 0,4%
Materiaaltechnologie 15,2%
Milieutechnologie 10,3%
Energietechnologie 4,8%
Mechanica 28,3%
Optica 3,7%
Andere 15,0%
STOPGEZETTE
INNOVATIEACTIVITEIT
13,3%

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
FIGUUR 2 > Overzicht Innovatie-Indicatoren CAPI
N 802
NIET-
TECHNOLOGISCH
8,5%
TECHNOLOGISCH
91,5%
PRODUCTINNOVATIE
42,9%
N 354 N 314
N 309 N 291
Software 45,9%
VARIANTEN OP DE
MARKT AANWEZIG
75,6%
NIEUW VOOR UW
AFZETMARKT
32,9%
Micro-elektronica 15,7%
Biotechnologie 5,3%
Materiaaltechnologie 34,7%
Milieutechnologie 16,1%
Energietechnologie 12,0%
Mechanica 34,4%
Optica 2,9%
Andere 12,3%
INNOVATIEF
70,9% (N 803)
N 324 N 305
innovatie, eerder dan in de (intensiteit van
de) innovatie-inspanningen op zich.
Het innovatievraagstuk kan daarom benaderd
worden via de vraag of ondernemingen
de afgelopen drie jaar nieuwe of duidelijk
verbeterde producten, zowel goederen als
diensten, op de markt gebracht hebben (i.e.
productinnovatie). Als omschrijving voor productinnovatie,
wordt vooropgesteld dat de
innovatie goederen of diensten betreft die
nieuw of duidelijk verbeterd zijn ten opzichte
van de basiskenmerken ervan, de technische
specificaties, de geïntegreerde software of
andere immateriële componenten, het toekomstig
gebruik ervan of de gebruiksvriende-
N 803 N 803 N 803
PRODUCTINNOVATIE
58,2%
NIET-
TECHNOLOGISCH
3,1%
TECHNOLOGISCH
96,9%
33
NOG NIET VOLTOOIDE
INNOVATIEACTIVITEIT
33,6%
VARIANTEN IN UW
SECTIOR AANWEZIG
82,5%
VOLLEDIG NIEUW
VOOR UW SECTOR
21,0%
Software 66,5%
Micro-elektronica 13,9%
Biotechnologie 3,2%
Materiaaltechnologie 22,2%
Milieutechnologie 15,7%
Energietechnologie 8,0%
Mechanica 30,2%
Optica 3,9%
Andere 9,1%
IWT-STUDIES > >> 45
STOPGEZETTE
INNOVATIEACTIVITEIT
7,0%
lijkheid. Hierbij moet de innovatie nieuw zijn
voor de onderneming, maar niet noodzakelijk
nieuw voor de markt. Daarnaast is het niet
van belang of de innovatie louter door de
onderneming in kwestie dan wel gedeeltelijk
door een andere onderneming tot stand is
gekomen. Wijzigingen van puur esthetische
aard en het uitsluitend verkopen van innovaties
die geheel door een andere onderneming
werden tot stand gebracht en ontwikkeld,
worden evenwel niet meegerekend. Productinnovaties
(van goederen of diensten)
kunnen de volgende kenmerken hebben:
• een nieuwe technologie die tot een betere
prestatie van het product of de dienst leidt
(bv. een verandering van materialen);

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
TABEL 10 > Aandeel van bedrijven met (1) nieuwe, (2) licht gewijzigde en (3) ongewijzigde producten, gewogen naar de populatie,
alle bedrijven
Grootte-klasse
Respons mailing, N 648
• een verbreding van het aanbod van producten
of diensten die de marktpositie van
de onderneming verandert (bv. de introductie
van ecologische producten in het
assortiment).
In het geval geen radicale productvernieuwing
plaats vond, werd nagegaan of de
onderneming licht veranderde producten op
de markt gelanceerd heeft, dan wel of zij
geen enkele vernieuwing verwezenlijkt
heeft. Bij de detectie van innovatieve ondernemingen
wordt dus niet alleen gepeild naar
discontinue (sterke) verandering, maar ook
naar het voorkomen van incrementele
(lichte) verandering. In het kader van de
samengestelde innovatie-indicator die in
Nieuwe of Licht
duidelijk verbeterde gewijzigde Ongewijzigde
producten producten producten
Kleine bedrijven 41,5% 20,9% 37,6% 100%
Middelgrote bedrijven 68,8% 14,0% 17,2% 100%
Grote bedrijven 64,3% 13,9% 21,8% 100%
Totaal 47,0% 19,5% 33,5% 100%
Respons CAPI, N 802
Kleine bedrijven 38,7% 20,7% 40,6% 100%
Middelgrote bedrijven 56,0% 16,4% 27,6% 100%
Grote bedrijven 75,5% 13,0% 11,5% 100%
Totaal 42,9% 19,7% 37,4% 100%
34
deze studie gehanteerd wordt, dient opgemerkt
te worden dat enkel ondernemingen
die radicale productverandering doorvoeren,
beschouwd worden als product-innovatief 13 .
Een onderneming wordt dus gecatalogeerd
als een onderneming met (1) nieuwe of duidelijk
verbeterde producten, dan wel (2)
licht gewijzigde producten of (3) ongewijzigde
producten. De exclusieve toewijzing
van een onderneming aan één van deze drie
categorieën gebeurt evenwel op basis van
de hoogste graad van vernieuwing die
bereikt werd. Voor ondernemingen met
nieuwe of sterk verbeterde producten, geldt
tevens dat zij hiernaast mogelijk ook nog
licht verbeterde of onveranderde producten
TABEL 11 > Aandeel van bedrijven met (1) nieuwe, (2) licht gewijzigde en (3) ongewijzigde producten, gewogen naar de populatie,
alle bedrijven
Technologie-categorie
Respons mailing, N 648
Nieuwe of Licht
duidelijk verbeterde gewijzigde Ongewijzigde
producten producten producten
Laagtech 42,6% 20,8% 36,7% 100%
Hoogtech 64,6% 14,5% 20,9% 100%
Totaal 47,0% 19,5% 33,5% 100%
Respons CAPI, N 802
Laagtech 39,2% 19,0% 41,8% 100%
Hoogtech 57,4% 22,6% 20,1% 100%
Totaal 42,9% 19,7% 37,4% 100%

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
in hun gamma hebben. Ondernemingen
met licht veranderde producten kunnen
daarnaast ook nog onveranderde producten
op de markt brengen.
Uit Tabel 10 blijkt dat bijna de helft van de
Vlaamse ondernemingen (47,0%) tijdens de
afgelopen jaren nieuwe of duidelijk verbeterde
producten, dit zijn goederen of diensten,
op de markt gebracht heeft (= productinnovator).
Tegelijkertijd heeft echter één
derde van de ondernemingen geen enkele
productvernieuwing doorgevoerd. Indien de
innovatie leidt tot een (tijdelijke) monopoliepositie
of een verbetering van het marktaandeel,
dan kan dit de marktpositie van de nietinnoverende
ondernemingen mogelijk onder
druk zetten. Deze cijfers zijn gelijk aan deze
van de technologie-enquête aan 1997 (zie
deel 2.4) alhoewel de referentieperiode hier
een jaar langer is (twee i.p.v. drie jaar).
Globaal tonen de respons mailing en de
respons CAPI hetzelfde beeld. Op detailni-
35
IWT-STUDIES > >> 45
TABEL 12 > Aandeel van bedrijven met (1) nieuwe, (2) licht gewijzigde en (3) ongewijzigde producten, gewogen naar de populatie,
alle bedrijven
Sector
Nieuwe of Licht
duidelijk verbeterde gewijzigde Ongewijzigde
producten producten producten
Respons mailing, N 648
Textiel 64,2% 20,2% 15,5% 100%
Hout/papier/druk 57,5% 16,3% 26,3% 100%
Chemie 65,7% 18,0% 16,4% 100%
Metaal 45,8% 23,5% 30,7% 100%
IT 63,3% 18,9% 17,9% 100%
Overige industrie 33,7% 27,0% 39,2% 100%
Materiële diensten 41,2% 18,0% 40,8% 100%
Immateriële diensten 71,4% 07,9% 20,7% 100%
Totaal
Respons CAPI, N 802
47,0% 19,5% 33,5% 100%
Textiel 39,0% 30,1% 30,9% 100%
Hout/papier/druk 43,8% 02,2% 53,9% 100%
Chemie 57,6% 22,0% 20,3% 100%
Metaal 47,1% 20,2% 32,6% 100%
IT 68,5% 13,8% 17,7% 100%
Overige industrie 47,9% 22,9% 29,2% 100%
Materiële diensten 34,3% 18,8% 46,9% 100%
Immateriële diensten 62,5% 23,4% 14,0% 100%
Totaal 42,9% 19,7% 37,4% 100%
veau bemerken we echter een niet onbelangrijk
verschil tussen de resultaten van
beide methoden betreffende het percentage
‘nieuwe of duidelijk verbeterde producten’
van de middelgrote en grote ondernemingen.
De resultaten van de respons mailing en
respons CAPI zijn consistent voor wat betreft
de kleine bedrijven. Tezamen beschouwd,
geeft de respons mailing eerder een indicatie
aan voor het bestaan van “inverse U”-relatie
tussen innovatie en ondernemingsgrootte,
terwijl de respons CAPI aangeeft dat productinnovatie
lineair toeneemt met ondernemingsgrootte.
Alhoewel beide patronen
consistent zijn met empirische bevindingen
omtrent productinnovatie in andere landen,
is hier niet duidelijk of het verschil te wijten
is aan een verschillend profiel van de twee
responsgroepen of dat toepassing van twee
manieren van dataverzameling (respons mailing
en respons CAPI) een ander antwoordgedrag
heeft uitgelokt, of dat de statistische
variantie op dergelijke kleine aantallen hier
ook een rol speelt.

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
TABEL 13 > Wie heeft de nieuwe producten ontwikkeld, gewogen naar de populatie, innovatieve bedrijven
Grootte-klasse
Respons mailing, N 360
Uit de kruistabel kan opgemaakt worden
dat kleine ondernemingen duidelijk minder
nieuwe producten op de markt brengen dan
grote of middelgrote ondernemingen. Bij
deze eerste categorie van ondernemingen is
het aandeel van bedrijven zonder enige
vorm van (geslaagde) productinnovatie zelfs
ongeveer in evenwicht met het aandeel van
product-innoverende bedrijven.
Bekijken we deze resultaten in het licht van
het onderscheid tussen laag- en hoogtechnologische
ondernemingen, dan blijkt het
aandeel van hoogtechnologische ondernemingen
dat product-innovatief is, zowel op
basis van de respons mailing als op basis van
de respons CAPI, relatief gezien ongeveer
50% hoger te liggen dan het aandeel van
laagtechnologische ondernemingen.
In hoofdzaak De onderneming In hoofdzaak
de onderneming in samenwerking met andere
of de groep waartoe andere ondernemingen ondernemingen
de onderneming behoort of instellingen of instellingen
Kleine bedrijven 55,4% 18,7% 25,9% 100%
Middelgrote bedrijven 59,4% 31,7% 08,9% 100%
Grote bedrijven 69,2% 26,0% 04,8% 100%
Totaal 57,1% 22,2% 20,7% 100%
Respons CAPI, N 423
Kleine bedrijven 67,8% 21,1% 11,0% 100%
Middelgrote bedrijven 73,9% 15,7% 10,4% 100%
Grote bedrijven 76,2% 17,6% 06,1% 100%
Totaal 69,7% 19,7% 10,6% 100%
TABEL 14 > Wie heeft de nieuwe producten ontwikkeld, gewogen naar de populatie, innovatieve bedrijven
Technologie-categorie
Respons mailing, N 360
36
Uitgesplitst naar sectoren, tonen zowel de
respons mailing als de respons CAPI de hoge
productinnovatiegraad aan van de sectoren
immateriële diensten, chemie en IT. Ook de
magere prestatie van de sector materiële
diensten wordt door beide dataverzamelingsmethoden
bestendigd. Een belangrijk verschil
echter tussen de resultaten van de respons
mailing en repons CAPI is waar te nemen
voor de prestatie van de sector textiel.
4.4.2 Wie heeft de producten ontwikkeld?
Binnen de verschillende innovatietheorieën
is het gemeengoed te stellen dat innovatie
in ondernemingen vaak tot stand komt via
samenwerking met andere ondernemingen
of instanties. De onderneming innoveert
met andere woorden zelden op zijn eentje.
In hoofdzaak De onderneming In hoofdzaak
de onderneming in samenwerking met andere
of de groep waartoe andere ondernemingen ondernemingen
de onderneming behoort of instellingen of instellingen
Laagtech 51,9% 22,3% 25,7% 100%
Hoogtech 71,2% 22,0% 6,8% 100%
Totaal 57,1% 22,2% 20,7% 100%
Respons CAPI, N 423
Laagtech 66,6% 21,0% 12,4% 100%
Hoogtech 78,0% 16,3% 5,7% 100%
Totaal 69,7% 19,7% 10,6% 100%

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
TABEL 15 > Wie heeft de nieuwe producten ontwikkeld, gewogen naar de populatie, innovatieve bedrijven
Sector
Respons mailing, N 360
Belangrijk hierbij is echter de mate waarin
de onderneming in kwestie zelf heeft bijgedragen
tot de realisatie van de productinnovatie.
Daarom werden voor de vraag naar
wie de nieuwe producten ontwikkeld heeft,
de volgende antwoordmogelijkheden aan
de ondernemingen voorgelegd: (1) de
onderneming heeft in hoofdzaak zelf de
nieuwe producten ontwikkeld, (2) de onderneming
en andere partijen hebben - ongeveer
in een zelfde verhouding - de nieuwe
producten ontwikkeld, (3) in hoofdzaak
andere bedrijven of instellingen hebben de
nieuwe producten ontwikkeld.
Uit onderstaande tabellen blijkt duidelijk dat
wanneer ondernemingen nieuwe producten
tot stand brengen, ze voornamelijk zelf de
grootste hand hebben in de verwezenlijking
van de innovatie (57,1%). De mate waarin de
onderneming zelf of de groep waartoe de
onderneming behoort, de productinnovatieve
producten ontwikkelt, blijkt bovendien
In hoofdzaak De onderneming In hoofdzaak
de onderneming in samenwerking met andere
of de groep waartoe andere ondernemingen ondernemingen
de onderneming behoort of instellingen of instellingen
37
IWT-STUDIES > >> 45
Textiel 68,6% 19,4% 12,0% 100%
Hout/papier/druk 43,4% 34,9% 21,7% 100%
Chemie 66,4% 23,7% 9,9% 100%
Metaal 66,8% 26,7% 6,4% 100%
IT 73,0% 11,7% 15,3% 100%
Overige industrie 59,0% 29,8% 11,1% 100%
Materiële diensten 44,5% 17,4% 38,1% 100%
Immateriële diensten 77,3% 18,2% 4,5% 100%
Totaal 57,1% 22,2% 20,7% 100%
Respons CAPI, N 423
Textiel 79,5% 16,6% 3,9% 100%
Hout/papier/druk 77,7% 22,3% 0,0% 100%
Chemie 76,1% 20,2% 3,8% 100%
Metaal 71,2% 21,2% 7,7% 100%
IT 83,5% 16,5% 0,0% 100%
Overige industrie 70,0% 17,4% 12,6% 100%
Materiële diensten 59,6% 22,4% 18,1% 100%
Immateriële diensten 81,0% 14,8% 4,2% 100%
Totaal 69,7% 19,7% 10,6% 100%
toe te nemen met de grootte van de onderneming:
van de kleine ondernemingen geeft
55,4% aan dat ze voornamelijk zelf de innovatie
ontwikkeld hebben, voor de middelgrote
stijgt dit aantal tot 59,4%, bij de grote ondernemingen
tot slot bedraagt dit aantal 69,2%
volgens respons mailing. (waarbij de voornoemde
resultaten van de respons mailing
hieromtrent voor alle ondernemingsgroottes
ongeveer 10% lager liggen dan deze van de
respons CAPI). Analoog blijkt dat de mate
waarin in hoofdzaak andere ondernemingen
verantwoordelijk zijn voor de productrealisatie,
het hoogst is voor kleine bedrijven, waarbij
dit afneemt met ondernemingsgrootte.
We kunnen in dit verband voorzichtig als verklaring
stellen dat grote ondernemingen wellicht
beter uitgerust zijn om de realisatie van
de innovatie voor het grootste gedeelte intern
te verwezenlijken, en dat zij hier blijkbaar dus
ook voor kiezen. Dit betekent niet dat kleine
ondernemingen hiertoe niet in staat zouden

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
TABEL 16 > Overzicht van technologische versus niet-technologische productontwikkeling, gewogen naar de populatie, innovatieve bedrijven
14 Daarenboven volgt
uit de gebruikte indeling
dat hoogtechnologische
sectoren in
principe meer gericht
zijn op kennisproductie
dan laagtechnologische.
Alhoewel in dit
verband soms de kritische
bemerking
gesteld wordt dat het
wellicht beter is te
spreken van laag- en
hoogtechnologische
ondernemingen dan
over laag- en hoogtechnologische
sectoren, kan het
moeilijk ontkend
worden dat deze
indeling duidt op een
aantal fundamentele
verschillen inzake
technologie voor
ondernemingen die
tot één van deze
categorieën behoren.
Grootte-klasse
zijn, maar het mogelijk ontbreken van aanwezige
schaalvoordelen of kennis noopt hen
wellicht tot een of andere vorm van samenwerking
waarbij de andere partner een
aanzienlijkere bijdrage tot de innovatie levert
dan het geval is bij grote(re) ondernemingen.
Een voorstelling van de stand van zaken met
betrekking tot de realisatie van procesinnovatie
en een preciezere omschrijving van het
type van organisatie waarmee de onderneming
in voorkomend geval heeft samengewerkt,
worden respectievelijk gegeven in
volgende delen.
Verder blijken hoogtechnologische ondernemingen
vaker in belangrijkste mate zelf verantwoordelijk
te zijn voor de productinnovatie
(respons mailing: 71,2%), vergeleken met
de categorie van laagtechnologische ondernemingen
(respons mailing: 51,9%). Een verklaring
hiervoor is mogelijk de aard van de
kennis die geleid heeft tot de productinnovatie:
waar deze kennis bij laagtechnologische
bedrijven wellicht eerder van generieke aard
is, heeft deze bij hoogtechnologische bedrijven
een meer specifiek karakter, waardoor
het voor deze laatste bedrijven potentieel
moeilijker is om bepaalde taken van het innovatieproces
uit te besteden 14 .
Bekijken we dit op het niveau van de sectoren,
dan blijkt zowel uit de respons mailing als
de respons CAPI, dat voornamelijk ondernemingen
uit de sectoren immateriële diensten,
38
Nieuwe technologische
ontwikkelingen of Exploitatie van
nieuwe combinaties niet-technologische
van technologieën vernieuwingen
Respons mailing, N 354
Kleine bedrijven 89,8% 10,2% 100%
Middelgrote bedrijven 90,0% 10,0% 100%
Grote bedrijven 97,2% 2,8% 100%
Totaal 90,3% 9,7% 100%
Respons CAPI, N 422
Kleine bedrijven 92,4% 7,6% 100%
Middelgrote bedrijven 87,7% 12,3% 100%
Grote bedrijven 93,4% 6,6% 100%
Totaal 91,5% 8.5% 100%
IT en textiel, in hoofdzaak zélf verantwoordelijk
zijn voor de totstandkoming van de
nieuwe producten. Uit voorgaande analyse is
trouwens reeds gebleken dat net deze sectoren
IT en immateriële diensten, de beste prestatie
laten optekenen inzake productinnovatie.
Met betrekking tot de sector textiel is het
nog te vroeg om te zeggen dat dit patroon
hier ook opgaat, wegens het verschillend
beeld op vlak van de productinnovatieprestatie
die hierboven werd vastgesteld (mogelijk
wegens de eerder beperkte omvang van het
aantal ondernemingen binnen deze categorie).
Verder bestendigen beide responsbestanden
wel de positie van de sector materiële
diensten: deze sector staat helemaal onderaan
wat betreft de mate waarin de ondernemingen
zelf de grootste bijdrage geleverd
hebben tot de productinnovatie. Koppelen
we dit terug naar de andere deel-indicatoren
die onze gecombineerde innovatie-indicator
uitmaken, dan blijkt deze sector hiervoor telkens
zeer laag te scoren.
4.4.3 Technologische en niet-technologische
productinnovatie
Bekijken we de gerealiseerde productinnovatie
wat betreft type, dan kan een onderscheid
gemaakt worden tussen enerzijds technologische
innovaties (i.e. nieuwe technologische
ontwikkelingen of nieuwe combinaties van
technologieën) en anderzijds niet-technologische
innovaties (i.e. productinnovatie die
voornamelijk het resultaat is van niet-techno-

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
logische vernieuwingen, zoals het verbreden
van het assortiment of de exploitatie van niettechnische
kennis).
In de enquête werd bij de vraagstelling voorrang
gegeven aan het opsporen van technologische
innovaties.
Analyse van de resultaten leert dat technologische
vernieuwingen veelvuldig voorkomen
in de nieuwe producten: bij 90,3% (respons
mailing) van de productinnovaties is er sprake
van technologische vernieuwing (tabel 16).
Hierbij moeten we echter opmerken dat we
wegens de vraagstelling niet kunnen besluiten
dat niet-technologische vernieuwingen
slechts zouden voorkomen bij minder dan
10% van de nieuwe producten 15 . Wat we wel
mogen opmaken is dat minder dan 10% van
de nieuwe producten voornamelijk het resultaat
zijn van de exploitatie van niet-technologische
vernieuwingen. In welke mate nieuwe
producten tot stand komen door een combinatie
van zowel technologische als niet-technologische
ontwikkelingen, werd hier dus
niet onderzocht. Ook werd niet onderzocht of
de onderneming mogelijk meerdere innovatieve
producten heeft, waarbij sommige
voornamelijk het resultaat zijn van nieuwe
technologische ontwikkelingen, en andere
voornamelijk van niet-technologische.
Onderverdeling naar laag- en hoogtechnologische
ondernemingen toont aan dat het verschil
in toepassing van technologische versus
niet-technologische vernieuwing niet extreem
39
IWT-STUDIES > >> 45
TABEL 17 > Overzicht van technologische versus niet-technologische productontwikkeling gewogen naar de populatie, innovatieve bedrijven
15 De vraagstelling
naar de aanwezigheid
van beide varianten
van vernieuwing in de
innovatie was immers
wederzijds uitsluitend:
slechts 1 van beide
vragen mocht (moest)
positief beantwoord
worden: “Is uw product-
innovatie vooral het
resultaat van
technologische
vernieuwingen of
nieuwe combinaties
van technologieën?”
versus “Is uw productinnovatie
vooral het
resultaat van
niet-technologische
vernieuwingen, zoals
het verbreden van het
assortiment of de
exploitatie van niettechnische
kennis?”
Bovendien werd verder
in de enquête
gepeild naar het
specifieke type van
technologische
innovatie.
Technologie-categorie
Respons mailing, N 354
Nieuwe technologische
ontwikkelingen of Exploitatie van
nieuwe combinaties niet-technologische
van technologieën vernieuwingen
Laagtech 88,2% 11,8% 100%
Hoogtech 95,6% 4,4% 100%
Totaal 90,3% 9,7% 100%
Respons CAPI, N 422
Laagtech 90,3% 9,7% 100%
Hoogtech 94,8% 5,2% 100%
Totaal 91,5% 8,5% 100%
groot is. Resultaten van de respons mailing en
respons CAPI liggen op dezelfde golflengte.
Vergelijking van de resultaten op sectorniveau,
toont zowel op basis van de respons
mailing als de respons CAPI aan dat de toepassing
van voornamelijk niet-technologische
vernieuwing, het meest voorkomt in de sectoren
overige industrie en materiële diensten.
4.4.4 Typologie van gebruikte technologieën in de
productinnovaties
In de CIS-3 enquête is ruime aandacht
besteed aan het type van technologie dat
ontwikkeld wordt, en vervolgens toegepast
wordt in de nieuw gerealiseerde producten
en diensten. Indien de productinnovatie
voornamelijk van technologische aard is,
wordt verder uitgesplitst naar negen
belangrijke technologiecategorieën. Deze
categorieën betreffen: (1) software, (2)
micro-elektronica, (3) biotechnologie, (4)
mate- riaaltechnologie, (5) milieutechnologie,
(6) energietechnologie, (7) mechanica,
en (8) optica. Gezien de noodzaak om het
aantal categorieën te limiteren en overzichtelijk
te houden, maar tegelijkertijd
een overzicht te krijgen van het belang van
het specifieke type van technologische
innovatie, is er naast bovenvermelde categorieën
een categorie (9) ‘andere’ voorzien
voor belangrijke technologische vernieuwingen
die zich niet binnen de hogergenoemde
indeling situeren. De ondernemingen
mochten uit bovenstaande lijst
meerdere opties aankruisen.

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
TABEL 18 > Overzicht van technologische versus niet-technologische productontwikkeling, gewogen naar de populatie, innovatieve bedrijven
Sector
Respons mailing, N 354
Tabel 19 biedt een overzicht van de toepassing
van de verschillende technologiecategorieën
bij de bedrijven met nieuwe productinnovaties
tijdens de afgelopen drie
jaar. Algemeen blijkt hieruit de ruime toepassing
van technologieën die zich situeren
binnen de domeinen van software (48,8%),
materiaaltechnologie (32,6%) en mechanica
(28,4%).
Op niveau van de indeling tussen laag- en
hoogtechnologische ondernemingen, blijkt
het volgende: laagtechnologische ondernemingen
scoren hoger op vlak van toepassing
van materiaaltechnologie, milieutechnologie,
energietechnologie, mechanica en
‘andere technologieën’. Innovaties bij hoogtechnologische
ondernemingen zijn op hun
beurt vaker gebaseerd op vernieuwingen op
basis van software en optica. Voor microelektronica
en biotechnologie moeten de
resultaten aan een grondige evaluatie
40
Nieuwe technologische
ontwikkelingen of Exploitatie van
nieuwe combinaties niet-technologische
van technologieën vernieuwingen
Textiel 93,6% 6,4% 100%
Hout/papier/druk 94,4% 5,6% 100%
Chemie 93,4% 6,6% 100%
Metaal 91,5% 8,5% 100%
IT 100,0% 0,0% 100%
Overige industrie 87,7% 12,3% 100%
Materiële diensten 85,8% 14,2% 100%
Immateriële diensten 96,8% 3,2% 100%
Totaal 90,3% 9,7% 100%
Respons CAPI, N 422
Textiel 93,4% 6,6% 100%
Hout/papier/druk 97,8% 2,2% 100%
Chemie 92,7% 7,3% 100%
Metaal 100,0% 0,0% 100%
IT 94,2% 5,8% 100%
Overige industrie 91,8% 8,2% 100%
Materiële diensten 92,4% 7,6% 100%
Immateriële diensten 95,1% 4,9% 100%
Totaal 91,5% 8,5% 100%
onderworpen worden alvorens te komen tot
definitieve conclusies.
Op sectorniveau blijken er grote verschillen
te bestaan tussen de sectoren wat betreft de
toepassing van specifieke technologieën: de
activiteit-gebondenheid van de toegepaste
technologieën wordt met andere woorden
weerspiegeld in de sectorindeling die in
belangrijke mate gebaseerd is op verschillen
in de voornaamste activiteiten van de
ondernemingen (Tabel 20).
In onderstaande paragrafen worden een
aantal tendensen besproken die we kunnen
opmaken uit de respons mailing. Evenwel
vermelden we ook de resultaten van de
respons CAPI, indien deze afwijkende resultaten
laat zien.
Innovaties door toepassing van software
komen verhoudingsgewijs het vaakst voor bij

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
TABEL 19 > Het gebruik van specifieke technologieën bij productinnovatie, gewogen naar de populatie, innovatieve bedrijven
Grootte-klasse
de sectoren immateriële diensten (90,2%), IT
(70,2%) en materiële diensten (63,1%).
Innovatie door gebruik van micro-elektronica,
gebeurt voornamelijk in de sectoren IT
(48,4%), textiel (19,0%) en materiële diensten
(16,5%).
Innovatie van materiaaltechnische aard op
zijn beurt, is frequent aan de orde bij ondernemingen
uit de sectoren chemie (67,9%),
textiel (54,2%) en overige industrie (43,1%).
Het gebruik van energietechnologie in de
productinnovatie komt relatief het vaakst
voor in de sectoren chemie (34,2%) en materiële
diensten (19,8%). Voor wat betreft de
positie van de sector metaal evenwel, geven
de respons mailing (9,5%) en de respons
CAPI (25,1%) geen gelijklopend beeld.
Nieuwe producten met een belangrijke
innovatieve toepassing op vlak van mechanica
vinden we het vaakst terug bij de
41
IWT-STUDIES > >> 45
Software Micro-elek. Bio. Materiaal- Milieu- Energie- Mechanica Optica Andere
Respons Mailing, N 309
Kleine bedrijven 50,2% 11,5% 0,3% 29,5% 14,4% 5,0% 31,3% 4,8% 15,4%
Middelgrote bedrijven 46,0% 18,8% 0,0% 38,7% 8,4% 6,8% 22,8% 4,5% 15,8%
Grote bedrijven 44,7% 9,6% 2,4% 41,3% 16,8% 8,7% 19,2% 5,3% 21,6%
Totaal 48,8% 13,3% 0,4% 32,6% 13,0% 5,7% 28,4% 4,7% 15,9%
Respons CAPI, N 382
Kleine bedrijven 43,5% 16,6% 5,4% 32,8% 15,1% 10,6% 34,4% 2,2% 11,8%
Middelgrote bedrijven 53,9% 13,8% 5,4% 37,7% 19,5% 16,0% 33,6% 5,1% 12,8%
Grote bedrijven 48,0% 11,2% 4,5% 47,5% 17,0% 14,8% 37,2% 4,0% 16,1%
Totaal 45,9% 15,7% 5,3% 34,7% 16,1% 12,0% 34,4% 2,9% 12,3%
opm.: biotechnologie: verschillende cellen bevatten minder dan 5 observaties
sectoren metaal (59,8%), hout/papier/druk
(47,2%) en materiële diensten (32%).
Voor wat betreft de toepassing van optica
situeren de meeste productvernieuwingen op
basis van deze technologie zich in de sector IT.
De toepassing van andere dan bovenvermeldde
technologieën in de productinnovatie
komt relatief het vaakst voor in de sector
overige industrie (41,0%), die hiermee ver
boven het gemiddelde uitsteekt. Verder is er
een belangrijk verschil waar te nemen met
betrekking tot de score van de sector hout/
papier/druk als we de resultaten van de
respons mailing (8,5%) en de respons CAPI
(29,5%) beschouwen.
De resultaten van de toepassing van biotechnologie,
worden in de tabel weergegeven,
maar moeten met de nodige voorzichtigheid
gebruikt worden. Wegens het kleine aantal
ondernemingen dat deze technologie toepast,
is dit cijfer niet erg betrouwbaar.
TABEL 20 > Het gebruik van specifieke technologieën bij productinnovatie, gewogen naar de populatie, innovatieve bedrijven
Technologie-categorie
Software Micro-elek. Bio. Materiaal- Milieu- Energie- Mechanica Optica Andere
Respons Mailing, N 309
Laagtech 43,3% 11,7% 0,0% 34,4% 13,6% 5,7% 31,8% 4,0% 17,8%
Hoogtech 60,9% 16,8% 1,2% 28,7% 11,5% 5,5% 20,7% 6,4% 11,6%
Totaal 48,8% 13,3% 0,4% 32,6% 13,0% 5,7% 28,4% 4,7% 15,9%
Respons CAPI, N 382
Laagtech 38,6% 16,1% 5,9% 35,5% 17,3% 12,3% 36,9% 2,1% 13,2%
Hoogtech 64,5% 14,5% 3,8% 32,9% 12,9% 11,1% 27,8% 4,8% 10,0%
Totaal 45,9% 15,7% 5,3% 34,7% 16,1% 12,0% 34,4% 2,9% 12,3%
opm.: biotechnologie: 1 cel bevat minder dan 5 observaties

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
TABEL 21 > Het gebruik van specifieke technologieën bij productinnovatie, gewogen naar de populatie, innovatieve bedrijven
Sector
Respons Mailing, N 309*
SoftwareMicro-elek. Bio.Materiaal- Milieu- Energie-Mechanica Optica Andere
Textiel 31,1% 19,0% 0,0% 54,2% 7,8% 0,0% 24,3% 0,0% 12,2%
Hout/papier/druk 37,8% 6,1% 0,0% 30,5% 14,6% 1,6% 47,2% 10,6% 8,5%
Chemie 22,2% 0,0% 2,1% 67,9% 34,2% 14,4% 19,3% 6,2% 15,2%
Metaal 32,1% 9,8% 0,0% 36,0% 9,5% 2,5% 59,8% 9,2% 13,7%
IT 70,2% 48,4% 0,0% 10,5% 0,0% 4,8% 8,9% 19,4% 10,5%
Overige industrie 16,1% 3,0% 0,0% 43,1% 4,9% 2,8% 17,5% 0,0% 41,0%
Materiële diensten 63,1% 16,5% 0,0% 24,8% 19,8% 10,6% 32,0% 3,9% 12,2%
Immateriële diensten 90,2% 14,3% 1,7% 6,9% 1,4% 1,2% 6,9% 3,8% 11,7%
Totaal 48,8% 13,3% 0,4% 32,6% 13,0% 5,7% 28,4% 4,7% 15,9%
Respons CAPI, N 382**
Textiel 39,4% 23,1% 0,0% 40,7% 9,3% 4,6% 19,9% 0,0% 16,2%
Hout/papier/druk 27,2% 13,4% 0,0% 29,5% 6,7% 3,7% 40,7% 4,1% 29,5%
Chemie 21,8% 4,4% 12,6% 69,9% 27,2% 19,9% 24,3% 2,9% 17,5%
Metaal 33,8% 16,8% 05,8% 41,9% 25,1% 15,6% 58,7% 1,5% 4,6%
IT 51,1% 18,3% 0,0% 47,3% 3,1% 9,2% 32,8% 7,6% 3,1%
Overige industrie 37,5% 5,6% 8,1% 31,9% 10,1% 4,8% 39,2% 2,7% 23,4%
Materiële diensten 47,6% 20,5% 6,5% 35,0% 20,9% 17,7% 34,0% 3,3% 6,9%
Immateriële diensten 94,3% 16,7% 1,2% 7,7% 8,0% 7,2% 8,2% 2,7% 8,2%
Totaal 45,9% 15,7% 5,3% 34,7% 16,1% 12,0% 34,4% 2,9% 12,3%
*opm.: biotechnologie: verschillende cellen bevatten minder dan 5 observaties
**opm.: optica: 1 cel bevat minder dan 5 observaties
4.4.5 Aandeel van innovatieve producten in
de omzet
Het succes van de onderneming op vlak van
innovatie kan aan de outputzijde gemeten
worden in termen van het deel van de
omzet dat toe te schrijven is aan de verkoop
van nieuwe producten. Hoewel we in dit
verband niet uit het oog mogen verliezen
dat er mogelijk een bepaalde tijdsperiode
zit tussen de marktintroductie van de innovatie
en de generatie van maximale omzet
door deze innovatie, verschaft deze indicator
met een zeer duidelijke economische
invalshoek, toch belangrijk inzicht in het
commercieel belang van de innovatie. Als
dusdanig kan ze fungeren als een proxy
voor de (toekomstige) bijdrage tot de winst
van de nieuw ontwikkelde producten.
In bovenstaand deel werd een overzicht
gepresenteerd van het aandeel van bedrijven
met (1) nieuwe, (2) licht gewijzigde en
42
(3) ongewijzigde producten. Elke onderneming
wordt aldus, op basis van de hoogste
graad van innovatie die bereikt wordt, ingedeeld
in één van deze drie categorieën.
Echter, zoals reeds aangehaald, geldt voor
ondernemingen met nieuwe of sterk verbeterde
producten, dat zij hiernaast mogelijk
ook nog licht gewijzigde of onveranderde
producten in hun gamma hebben.
Ondernemingen met licht veranderde producten,
kunnen tevens nog onveranderde
producten op de markt brengen.
Zo toont Tabel 22 op basis van de respons mailing
aan dat voor de categorie van ondernemingen
met nieuwe of duidelijk verbeterde
producten, gemiddeld 20,3% (respons CAPI:
29,0%) van de omzet afkomstig is van de verkoop
van nieuwe of duidelijk verbeterde producten.
Tevens wordt 18,7% (respons CAPI:
16,9%) van hun omzet gegenereerd door de
verkoop van licht gewijzigde producten en

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
maken onveranderde producten 60,9%
(respons CAPI: 54,1%) uit van hun verkoop.
Daarnaast geldt dat voor de categorie van
ondernemingen met licht gewijzigde producten,
gemiddeld 26,4% (respons CAPI:
35,2%) van de omzet afkomstig is van verkoop
van deze licht gewijzigde producten,
en 73,6% (respons CAPI: 64,8%) afkomstig is
van verkoop van onveranderde producten.
Vergelijking van de cijfers van respons mailing
en respons CAPI toont aan dat de percentages
van de omzet die slaan op de verkoop
van producten die behoren tot hoogst
bereikte graad van innovatie van de onderneming,
in het geval van de respons mailing
globaal ongeveer 10% lager liggen dan
deze van de respons CAPI.
Tabellen 24 en 25, tonen de resultaten op
basis van respons mailing en respons CAPI,
opgesplitst voor laag- en hoogtechnologische
ondernemingen. Het aandeel van de
omzet dat gehaald wordt uit nieuwe of duidelijk
verbeterde producten is het hoogst bij
hoogtechnologische ondernemingen. Gaat
het echter om ondernemingen die als hoogste
graad van vernieuwing enkel licht gewijzigde
producten op de markt gebracht
hebben, dan doen hoogtechnologische ondernemingen
het enkel op basis van de respons
mailing beter dan laagtechnologische.
43
4.4.6 Nieuwheidskarakter van de
productinnovatie
IWT-STUDIES > >> 45
Algemeen wordt aangenomen dat innovaties
(tenminste tijdelijk) zorgen voor een comparatief
voordeel. Nieuwe markten worden
aangeboord waarvoor geen gelijkaardige
producten bestaan en waardoor een monopoliepositie
ontstaat. Verder kunnen voor
deze nieuw gelanceerde producten in een
aantal gevallen hogere prijzen gevraagd
worden. Deze voor de innoverende onderneming
gunstige positie, houdt evenwel slechts
tijdelijk stand: tot nieuwkomers met varianten
zorgen voor concurrentie en een deel
van de klanten afsnoepen, of de hogere prijzen
niet meer gerechtvaardigd kunnen worden
door het aanbod van nog nieuwere producten.
Algemeen wordt aangenomen dat de meest
lucratieve situatie dus ontstaat, wanneer de
innovatie niet enkel nieuw is voor de onderneming
in kwestie, maar tevens een volledig
nieuw product betreft voor de sector waarin
de onderneming actief is.
Bij het peilen naar het nieuwigheidskarakter
van de innovatie, in casu ‘nieuw voor de
onderneming’ t.o.v. ‘nieuw voor de afzetmarkt’
werd in deze enquête afgeweken
van de door Eurostat voorgestelde model-
TABEL 22 > Aandeel in de omzet van nieuwe, licht gewijzigde en ongewijzigde producten, gewogen naar de populatie, innovatieve bedrijven
Grootte-klasse
Respons Mailing
Nieuwe of Licht
duidelijk verbeterde gewijzigde Onveranderde
producten producten producten
Ondernemingen met nieuwe of duidelijk verbeterde producten N 283-
Kleine bedrijven 19,8% 17,9% 62,3%
Middelgrote bedrijven 21,5% 20,7% 57,8%
Grote bedrijven 20,3% 17,4% 62,4%
Totaal 20,3% 18,7% 60,9%
Ondernemingen met licht gewijzigde producten N 111-
Kleine bedrijven n.a 25,7% 74,3%
Middelgrote bedrijven n.a 34,3% 65,7%
Grote bedrijven n.a 17,7% 82,3%
Totaal n.a 26,4% 73,6%

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
TABEL 23 > Aandeel in de omzet van nieuwe, licht gewijzigde en ongewijzigde producten, gewogen naar de populatie, innovatieve bedrijven
Grootte-klasse
Respons CAPI
formulering. Tijdens de voorbereidende
analyse van de antwoorden op de betreffende
vraag 16 , bleek de datakwaliteit
echter beneden verwachtingen 17 . De intentie
van de gehanteerde formulering was een
wederzijds uitsluitende vraagstelling. Mogelijk
is de vraagstelling echter niet goed
begrepen door een aantal respondenten.
Gevolg is een totaal verschillend beeld van
de antwoorden op basis van de respons mailing
en de respons CAPI. Zo zijn de antwoorden
op basis van de respons CAPI ongeveer
wederzijds uitsluitend (sommeren ± tot 100),
maar dit is niet het geval voor de antwoorden
op basis van de respons mailing. De
Nieuwe of Licht
duidelijk verbeterde gewijzigde Onveranderde
producten producten producten
Ondernemingen met nieuwe of duidelijk verbeterde producten N 421
Kleine bedrijven 30,4% 15,2% 54,4%
Middelgrote bedrijven 25,5% 21,7% 52,8%
Grote bedrijven 24,3% 19,6% 56,1%
Totaal 29,0% 16,9% 54,1%
Ondernemingen met licht gewijzigde producten N 156
Kleine bedrijven n.a 34,3% 65,7%
Middelgrote bedrijven n.a 41,0% 59,0%
Grote bedrijven n.a 34,6% 65,4%
Totaal n.a 35,2% 64,8%
44
gepresenteerde resultaten dienen dan ook
met de nodige voorzichtigheid geïnterpreteerd
te worden.
Indien de onderneming producten (goederen
of diensten) op de markt brengt die
nieuw zijn voor de afzetmarkt van de onderneming,
wordt vervolgens nagegaan wat
het aandeel hiervan is in de totale omzet
van 2000 voor deze onderneming. Wegens
het hierboven vermelde verschil in antwoordpatroon
tussen de respons mailing en
de respons CAPI, wordt hier enkel het globale
gemiddelde aandeel van de omzet
gegeven. Op basis van de respons mailing
TABEL 24 > Aandeel in de omzet van nieuwe, licht gewijzigde en ongewijzigde producten, gewogen naar de populatie, innovatieve bedrijven
Technologie-categorie
Respons Mailing
Nieuwe of Licht
duidelijk verbeterde gewijzigde Onveranderde
producten producten producten
Ondernemingen met nieuwe of duidelijk verbeterde producten N 283-
Laagtech 18,0% 17,8% 64,2%
Hoogtech 25,3% 20,7% 54,0%
Totaal 20,3% 18,7% 61,0%
Ondernemingen met licht gewijzigde producten N 111-
Laagtech n.a 25,4% 74,6%
Hoogtech n.a 32,0% 68,0%
Totaal n.a 26,4% 73,6%

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
blijkt gemiddeld 17,5% van de omzet (standaardfout:
18,0) van deze ondernemingen
afkomstig van de verkoop van producten
die nieuw zijn voor de afzetmarkt van de
onderneming, voor de ondernemingen van
de respons CAPI bedraagt dit gemiddeld
24,0% van de omzet (standaardfout: 24,4).
4.5 PROCESINNOVATIE
4.5.1 Ontwikkeling van duidelijk verbeterde
processen
De realisatie van sterk vernieuwde producten
komt vaak pas tot stand dankzij de
introductie van nieuwe methoden en technologieën
in de productieprocessen (i.e.
procesinnovatie). Anderzijds zal een procesinnovatie
niet automatisch leiden tot
nieuwe producten, maar kan deze innovatie
45
IWT-STUDIES > >> 45
TABEL 25 > Aandeel in de omzet van nieuwe, licht gewijzigde en ongewijzigde producten, gewogen naar de populatie, innovatieve bedrijven
Technologie-categorie
Respons CAPI
Nieuwe of Licht
duidelijk verbeterde gewijzigde Onveranderde
producten producten producten
Ondernemingen met nieuwe of duidelijk verbeterde producten N 421-
Laagtech 27,2% 16,2% 56,6%
Hoogtech 33,9% 18,5% 47,6%
Totaal 29,0% 16,9% 54,1%
Ondernemingen met licht gewijzigde producten N 156-
Laagtech n.a 35,3% 64,7%
Hoogtech n.a 34,9% 65,1%
Totaal n.a 35,2% 64,8%
TABEL 26 > Aard van de nieuwe producten, gewogen naar de populatie, innovatieve bedrijven
>
Grootte-klasse
Bestonden er reeds Was het een volledig nieuw
varianten in uw sector? product voor uw sector?
Respons mailing, Respons CAPI, Respons mailing, Respons CAPI,
N 314 N 417 N 314 N 417
Kleine bedrijven 82,0% 73,9% 64,9% 34,2%
Middelgrote bedrijven 74,7% 79,5% 71,1% 30,5%
Grote bedrijven 77,1% 83,0% 74,3% 27,0%
Totaal 79,7% 75,6% 67,1% 32,9%
χ 2 22,653; χ 2 18,498; χ 2 16,344; χ 2 8,139;
p

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
TABEL 27 > Aard van de nieuwe producten, gewogen naar de populatie, innovatieve bedrijven
16 “Indien uw onderneming
tussen begin
1998 en eind 2000
nieuwe of duidelijk
verbeterde producten
(goederen of diensten)
heeft op de markt
gebracht:
a) Bestonden er reeds
varianten op de
markt? (Ja/Neen);
b) Betreft het een volledig
nieuw product
voor uw afzetmarkt?
(Ja/Neen).”
17 Met betrekking tot
deze vraag, werd
eenzelfde fenomeen
reeds eerder vastgesteld
voor de
CIS-enquête van
Zwitserland:
Kleinknecht, p. 3).
Technologie-categorie
andere onderneming is ontwikkeld, en worden
zuiver organisatorische of managementgebonden
wijzigingen niet meegerekend.
Gewoonlijk heeft het innovatieve proces zelf
één of meer van de volgende kenmerken:
• de processen worden meer geautomatiseerd
of geïntegreerd;
• meer flexibiliteit wordt bereikt;
• verbetering van de kwaliteit;
• verbetering van de veiligheid of het milieu.
Mogelijke voorbeelden zijn: order picking,
opsporen en traceren van zendingen, verbinding
van (data)communicatie en transport,
streepjescode-systemen, optische verwerking
van data, expert-systemen,
software voor integratie enz., gebruik of
ontwikkeling van software-instrumenten,
eerste gebruik van CAD/CAE. Hierbij is ISOcertificatie
enkel een innovatie wanneer het
direct gerelateerd is aan de introductie van
nieuwe of verbeterde processen.
Bovendien kan een procesinnovatie ook
logistiek en controle betreffen met één of
meer van de volgende kenmerken:
• de nieuwe technologie leidt tot een meer
efficiënte routing en planning;
• meer flexibiliteit in de distributie;
• verbetering van de voorraadcontrole.
Voorbeelden hiervan zijn: informatiesystemen,
bestelsystemen, systemen voor
het minimaliseren van voorraden, systemen
voor productuitwisseling, transportlogistiek,
logistiek ondersteund via computer.
Voor ondernemingen die aangeven dat er
geen nieuwe of duidelijk verbeterde productieprocessen
tot stand zijn gebracht,
Bestonden er reeds Was het een volledig nieuw
varianten in uw sector? product voor uw sector?
Respons mailing, Respons CAPI, Respons mailing, Respons CAPI,
N 314 N 417 N 314 N 417
Laagtech 81,0% 75,4% 62,4% 32,0%
Hoogtech 77,0% 76,1% 77,9% 35,4%
Totaal 79,7% 75,6% 67,1% 32,9%
χ 2 7,054; χ 2 0,186; χ 2 79,395; χ 2 4,118;
p0,05 p

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
TABEL 28 > Overzicht van het aandeel nieuwe, licht gewijzigde en ongewijzigde productieprocessen, gewogen naar de populatie
18In dit verband moet
wel de bemerking
gemaakt worden dat
met betrekking tot de
samenwerking bij procesontwikkeling
de
vraagstelling iets
afwijkt t.o.v. deze bij
productontwikkeling.
Zo werd in het geval
van procesinnovatie er
een extra antwoordcategorie
voorzien bij
deze vraag naar
samenwerking.
Nochtans is de invloed
van de opname van
deze extra antwoordmogelijkheid
eerder
miniem (zeker voor
identificatie van de
eerste categorie: diegenen
die in hoofdzaak
zelf de nieuwe
processen ontwikkeld
hebben), aangezien
dit als een uitbreiding/opsplitsing
kan
beschouwd worden
van antwoordmogelijkheid
drie die voorzien
is bij productinnovatie.
Grootte-klasse
Respons mailing, N 547
betrekking tot het voorkomen van productinnovaties.
Op sectorniveau komt procesinnovatie het
meest voor in de sectoren hout/papier/druk
en chemie (zowel op basis van respons mailing
als respons CAPI). Zoals voorheen ook
werd vastgesteld voor de productinnovatieprestatie,
geven respons mailing en respons
CAPI een ander beeld met betrekking tot de
positie van de sector textiel.
4.5.2 Wie heeft de nieuwe processen
ontwikkeld?
Het belang van samenwerking op vlak van
innovatie, en de mate waarin andere partijen
hebben bijgedragen tot de productontwikkeling,
werden hiervoor reeds besproken
(zie deel 4.4.2). Daarbij bleek dat de
mate waarin de onderneming zelf het
grootste gedeelte van de productinnovatie
tot stand heeft gebracht, toeneemt met de
omvang van de onderneming.
Wat betreft procesinnovatie is het beeld iets
genuanceerder. Zo ligt vooreerst het aandeel
ondernemingen dat in hoofdzaak zelf de
nieuwe processen ontwikkeld heeft (Tabel 31),
aanzienlijk lager dan het geval is bij productinnovatie.
Dit geldt zowel voor de resultaten
op basis van de respons mailing als de respons
CAPI, alhoewel deze beiden nogal verschillen.
Nieuwe of Licht
duidelijk verbeterde gewijzigde Ongewijzigde
productieprocessen processen processen
47
IWT-STUDIES > >> 45
Kleine bedrijven 49,2% 10,7% 40,1% 100%
Middelgrote bedrijven 78,0% 9,9% 12,0% 100%
Grote bedrijven 74,2% 9,1% 16,7% 100%
Totaal 55,8% 10,5% 33,7% 100%
Respons CAPI, N 803
Kleine bedrijven 54,7% 8,8% 36,5% 100%
Middelgrote bedrijven 69,9% 11,5% 18,6% 100%
Grote bedrijven 81,7% 11,1% 7,1% 100%
Totaal 58,2% 9,3% 32,5% 100%
Naast de antwoordmogelijkheid (1) de
onderneming heeft in hoofdzaak zelf de
nieuwe processen ontwikkeld; werden volgende
antwoordmogelijkheden voorzien:
(2) de onderneming en andere partijen hebben
-ongeveer in een zelfde verhouding- de
nieuwe processen ontwikkeld; (3) in hoofdzaak
andere bedrijven of instellingen hebben
de nieuwe processen ontwikkeld; (4)
uitsluitend andere bedrijven of instellingen
hebben de nieuwe processen ontwikkeld 18 .
Vergelijking van de resultaten op basis van
ondernemingsgrootte, laat een verschillend
beeld zien tussen respons mailing en
respons CAPI. De antwoorden van de
respons mailing laten een U-vormig verband
zien tussen ondernemingsgrootte en de
mate waarin ondernemingen in hoofdzaak
zélf de procesinnovatie gerealiseerd hebben;
de respons CAPI toont in dit verband
eerder een lineair stijgend patroon.
Net zoals bij productontwikkeling, zijn
hoogtechnologische ondernemingen merkelijk
meer dan laagtechnologische ondernemingen
zélf verantwoordelijk voor de
gerealiseerde procesinnovatie.
4.5.3 Technologische en niet-technologische
procesinnovatie
Analoog met de vraagstelling over het type
van productinnovatie, werd ook hier in de

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
TABEL 29 > Overzicht van het aandeel nieuwe, licht gewijzigde en ongewijzigde productieprocessen, gewogen naar de populatie
Technologie-categorie
Respons mailing, N 547
enquête voorrang gegeven aan het opsporen
van technologische innovaties (het
betreft hier nieuwe technologische ontwik-
Nieuwe of Licht
duidelijk verbeterde gewijzigde Ongewijzigde
productieprocessen processen processen
Laagtech 53,4% 10,3% 36,3% 100%
Hoogtech 64,8% 11,2% 24,0% 100%
Totaal 55,8% 10,5% 33,7% 100%
Respons CAPI, N 803
Laagtech 55,9% 9,2% 34,9% 100%
Hoogtech 67,2% 9,8% 23,0% 100%
Totaal 58,2% 9,3% 32,5% 100%
TABEL 30 > Overzicht van het aandeel nieuwe, licht gewijzigde en ongewijzigde productieprocessen, gewogen naar de populatie
Sector
Respons mailing, N 547
Nieuwe of Licht
duidelijk verbeterde gewijzigde Ongewijzigde
productieprocessen processen processen
Textiel 84,6% 10,7% 4,7% 100%
Hout/papier/druk 74,7% 3,7% 21,6% 100%
Chemie 70,7% 12,4% 16,9% 100%
Metaal 60,4% 15,4% 24,2% 100%
IT 63,1% 13,7% 23,2% 100%
Overige industrie 55,2% 13,5% 31,3% 100%
Materiële diensten 43,9% 8,2% 47,9% 100%
Immateriële diensten 62,3% 12,0% 25,7% 100%
Totaal 55,8% 10,5% 33,7% 100%
Respons CAPI, N 803
Textiel 61,6% 14,3% 24,1% 100%
Hout/papier/druk 74,2% 6,9% 18,9% 100%
Chemie 78,9% 7,5% 13,6% 100%
Metaal 65,5% 6,8% 27,7% 100%
IT 64,5% 7,9% 27,6% 100%
Overige industrie 62,3% 12,8% 24,9% 100%
Materiële diensten 47,8% 8,1% 44,1% 100%
Immateriële diensten 68,0% 11,6% 20,4% 100%
Totaal 58,2% 9,3% 32,5% 100%
48
kelingen of nieuwe combinaties van technologieën)
tegenover de identificatie van
niet-technologische innovaties (i.e. proces-

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
TABEL 31 > Wie heeft de nieuwe processen ontwikkeld, gewogen naar de populatie, innovatieve bedrijven
19Bovendien geldt,
net zoals bij productinnovatie,
dat de mate
nieuwe processen tot
stand komen door een
combinatie van technologische
en niettechnologischeontwikkelingen,
hier dus
niet werd onderzocht.
Ook werd niet onderzocht
of de onderneming
mogelijk
meerdere nieuwe
processen heeft,
waarbij sommige
voornamelijk
het resultaat zijn
van nieuwe technologischeontwikkelingen,
en andere
voornamelijk van
niet-technologische.
De vraagstelling naar
de aanwezigheid van
beide varianten van
vernieuwing in de
innovatie was immers
wederzijds uitsluitend:
slechts 1 van beide
vragen mocht (moest)
positief beantwoord
worden. “Is uw procesinnovatie
vooral
het resultaat van technologischevernieuwingen
of nieuwe
combinaties van technologieën?”
versus “Is
uw procesinnovatie
vooral het resultaat
van niet-technologische
vernieuwingen of
nieuwe combinaties
van technologieën.
Bovendien werd verder
in de enquête
gepeild naar het specifieke
type van technologische
innovatie.
Grootte-klasse
Respons mailing, N 305
innovatie die voornamelijk het resultaat is
van niet-technologische vernieuwingen,
zoals bijvoorbeeld de introductie van meer
flexibiliteit). Meer nog dan bij productinnovatie,
blijkt bij procesinnovatie de innovatie
voornamelijk het resultaat te zijn van
nieuwe technologische ontwikkelingen: dit
gaat op voor meer dan 95% van de ondernemingen
(Tabel 34).
Wederom moeten we hierbij opmerken dat
wegens de vraagstelling men niet kan
besluiten dat niet-technologische vernieuwingen
slechts zouden voorkomen in
minder dan 5% van de nieuwe processen 19 .
Wel mogen we besluiten dat ongeveer 5%
van de nieuwe processen voornamelijk het
In hoofdzaak De onderneming In hoofdzaak Uitsluitend
de onderneming in samenwerking met andere andere
of de groep waartoe andere ondernemingen ondernemingen ondernemingen
de onderneming behoort of instellingen of instellingen of instellingen
49
IWT-STUDIES > >> 45
Kleine bedrijven 35,5% 35,5% 13,8% 15,2% 100%
Middelgrote bedrijven 27,4% 41,3% 15,4% 15,9% 100%
Grote bedrijven 37,8% 51,7% 5,9% 4,6% 100%
Totaal 33,5% 38,1% 13,7% 14,7% 100%
Respons CAPI, N 522
Kleine bedrijven 48,3% 30,5% 13,7% 7,5% 100%
Middelgrote bedrijven 50,6% 35,6% 6,8% 7,0% 100%
Grote bedrijven 62,1% 27,7% 9,5% 0,8% 100%
Totaal 49,4% 31,4% 12,1% 7,1% 100%
TABEL 32 > Wie heeft de nieuwe processen ontwikkeld, gewogen naar de populatie, innovatieve bedrijven
Technologie-categorie
Respons mailing, N 305
In hoofdzaak De onderneming In hoofdzaak Uitsluitend
de onderneming in samenwerking met andere andere
of de groep waartoe andere ondernemingen ondernemingen ondernemingen
de onderneming behoort of instellingen of instellingen of instellingen
Laagtech 27,1% 39,4% 15,0% 18,6% 100%
Hoogtech 52,7% 34,5% 9,8% 3,0% 100%
Totaal 33,5% 38,1% 13,7% 14,7% 100%
Respons CAPI, N 522
Laagtech 45,8% 33,1% 13,1% 7,9% 100%
Hoogtech 61,3% 25,6% 8,8% 4,3% 100%
Totaal 49,4% 31,4% 12,1% 7,1% 100%
resultaat zijn de exploitatie van niet-technologische
vernieuwingen.
Uit Tabel 35 blijkt dat er geen verschil is in
de toepassing van technologische versus
niet-technologische vernieuwingen in de
innovatie voor wat betreft laag- en hoogtechnologische
ondernemingen.
4.5.4 Typologie van gebruikte
technologieën in de procesinnovaties
Indien de procesinnovatie voornamelijk van
technologische aard is, wordt in de enquête
gepeild naar de specifieke technologiecategorie
waarin deze te situeren valt. De volgende
categorieën werden voorzien: (1) software,

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
TABEL 33 > Wie heeft de nieuwe processen ontwikkeld, gewogen naar de populatie, innovatieve bedrijven
Sector
Respons mailing, N 305
(2) micro-elektronica, (3) biotechnologie, (4)
materiaaltechnologie, (5) milieutechnologie,
(6) energietechnologie, (7) mechanica, (8)
optica, en (9) ‘andere’. De gebruikte technologieclassificatie
is dezelfde als deze bij productinnovaties.
De ondernemingen mochten
In hoofdzaak De onderneming In hoofdzaak Uitsluitend
de onderneming in samenwerking met andere andere
of de groep waartoe andere ondernemingen ondernemingen ondernemingen
de onderneming behoort of instellingen of instellingen of instellingen
Textiel 18,8% 50,0% 18,8% 12,5% 100%
Hout/papier/druk 30,8% 38,5% 15,4% 15,4% 100%
Chemie 54,8% 35,7% 7,1% 2,4% 100%
Metaal 44,7% 44,7% 8,5% 2,1% 100%
IT 57,1% 21,4% 14,3% 7,1% 100%
Overige industrie 36,5% 42,9% 14,3% 6,3% 100%
Materiële diensten 19,1% 44,7% 17,0% 19,1% 100%
Immateriële diensten 58,0% 26,0% 10,0% 6,0% 100%
Totaal 40,7% 38,7% 12,5% 8,2% 100%
Respons CAPI, N 522
Textiel 36,9% 43,5% 2,4% 17,1% 100%
Hout/papier/druk 39,2% 42,0% 18,8% 0,0% 100%
Chemie 56,4% 34,0% 8,3% 1,2% 100%
Metaal 50,4% 30,6% 4,5% 14,5% 100%
IT 51,1% 38,2% 7,6% 3,1% 100%
Overige industrie 60,6% 22,9% 12,4% 4,1% 100%
Materiële diensten 42,6% 32,7% 16,9% 7,7% 100%
Immateriële diensten 68,7% 19,8% 7,9% 3,6% 100%
Totaal 49,4% 31,4% 12,1% 7,1% 100%
TABEL 34 > Overzicht van technologische versus niet-technologische procesontwikkeling, gewogen naar de populatie, innovatieve bedrijven
20 “Indien uw
onderneming nieuwe
of duidelijk verbeterde
processen heeft
toegepast:
a) Bestonden er reeds
varianten in uw
sector? (Ja/Neen);
b) Was het een volledig
nieuw proces voor
uw sector? (Ja/Neen)”.
Grootte-klasse
Respons mailing, N 324
50
Nieuwe technologische
ontwikkelingen of Exploitatie van
nieuwe combinaties niet-technologische
van technologieën vernieuwingen
Kleine bedrijven 95,1% 4,9% 100%
Middelgrote bedrijven 95,3% 4,7% 100%
Grote bedrijven 99,1% 0,9% 100%
Totaal 95,4% 4,6% 100%
Respons CAPI, N 519
Kleine bedrijven 97,6% 2,4% 100%
Middelgrote bedrijven 93,4% 6,6% 100%
Grote bedrijven 100,0% 0,0% 100%
Totaal 96,9% 3,1% 100%
uit bovenstaande lijst wederom meerdere
opties aankruisen.
Uit de tabellen blijkt de dominante positie
van de toepassing van software en mechanica
in de nieuwe processen. Andere frequent

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
toegepaste technologieën zijn micro-elektronica,
materiaaltechnologie en technologieën
uit de categorie ‘andere’.
Sectorale vergelijking van het gebruik van
51
IWT-STUDIES > >> 45
TABEL 35 > Overzicht van technologische versus niet-technologische procesontwikkeling, gewogen naar de populatie, innovatieve bedrijven
Technologie-categorie
Respons mailing, N 324
Nieuwe technologische
ontwikkelingen of Exploitatie van
nieuwe combinaties niet-technologische
van technologieën vernieuwingen
Laagtech 95,4% 4,6% 100%
Hoogtech 95,6% 4,4% 100%
Totaal 95,4% 4,6% 100%
Respons CAPI, N 519
laagtech 96,8% 3,2% 100%
hoogtech 97,3% 2,7% 100%
Totaal 96,9% 3,1% 100%
TABEL 36 > Overzicht van technologische versus niet-technologische procesontwikkeling,gewogen naar de populatie, innovatieve bedrijven
Sector
Respons mailing, N 324
Nieuwe technologische
ontwikkelingen of Exploitatie van
nieuwe combinaties niet-technologische
van technologieën vernieuwingen
Textiel 100,0% 0,0% 100%
Hout/papier/druk 90,2% 9,8% 100%
Chemie 97,2% 2,8% 100%
Metaal 94,8% 5,2% 100%
IT 90,7% 9,3% 100%
Overige industrie 95,6% 4,4% 100%
Materiële diensten 95,2% 4,8% 100%
Immateriële diensten 98,0% 2,0% 100%
Totaal 95,4% 4,6% 100%
Respons CAPI, N 519
Textiel 97,6% 2,4% 100%
Hout/papier/druk 92,7% 7,3% 100%
Chemie 100,0% 0,0% 100%
Metaal 95,9% 4,1% 100%
IT 93,9% 6,1% 100%
Overige industrie 99,4% 0,6% 100%
Materiële diensten 96,5% 3,5% 100%
Immateriële diensten 97,0% 3,0% 100%
Totaal 96,9% 3,1% 100%
de verschillende technologiecategorieën in
de realisatie van procesinnovatie, levert een
opmerkelijk gelijklopend beeld op met hetgeen
werd vastgesteld voor productinnovatie
(Tabel 37). Twee uitzonderingen hierop zijn

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
TABEL 37 > Het gebruik van specifieke technologieën bij procesinnovatie, gewogen naar de populatie, innovatieve bedrijven
Grootte-klasse
het veel meer verspreide gebruik van software
en een halvering van de toepassing van
materiaaltechnologie in de procesinnovatie.
4.5.5 Nieuwheidskarakter van de
procesinnovatie
Wegens het ten dele gelijklopend karakter
van de vraagstelling bij het peilen naar product-
en procesinnovatie, werd ook hier, net
zoals bij productinnovatie, afgeweken van
de door Eurostat voorgestelde modelformulering.
De vraag naar het bestaan van processen
‘nieuw voor de onderneming’ tegenover
‘nieuw voor de afzetmarkt’ werd meer
bepaald ontdubbeld, waarbij de antwoordmogelijkheden
opgevat zijn als wederzijds
uitsluitend. Hierbij is er wel een licht afwijkende
vraagstelling 20 gebruikt ten opzichte
van deze die gebruikt werd bij productinnovatie.
Op basis van de kwaliteit van de antwoorden
mogen we besluiten dat de vraagstelling
in het geval van procesinnovatie
duidelijker was voor de respondenten.
Alhoewel ook hier de respons mailing en de
respons CAPI enigszins afwijkende resultaten
laten zien, kunnen we stellen dat het
overgrote deel van de innovaties (respons
mailing: 86,2%) enkel nieuw zijn voor de
onderneming, maar niet voor de sector
waarin de onderneming actief is.
Zowel in deel dat handelt over het voorkomen
van productinnovatie, als het deel met
betrekking tot procesinnovatie, peilen de
vragen vooral naar het resultaat van de
Software Micro-elek. Bio. Materiaal- Milieu- Energie- Mechanica Optica Andere
Respons Mailing, N 291*
Kleine bedrijven 73,2% 9,4% 0,0% 12,1% 8,5% 4,4% 28,5% 2,9% 12,4%
Middelgrote bedrijven 70,2% 14,6% 0,0% 18,8% 11,1% 4,2% 25,2% 4,3% 19,7%
Grote bedrijven 62,6% 14,2% 5,9% 31,5% 25,1% 11,0% 38,4% 9,6% 21,9%
Totaal 71,7% 11,1% 0,4% 15,2% 10,3% 4,8% 28,3% 3,7% 15,0%
Respons CAPI, N 495
Kleine bedrijven 65,0% 13,5% 3,7% 20,8% 15,2% 6,8% 29,8% 3,1% 9,7%
Middelgrote bedrijven 70,1% 14,6% 0,8% 25,8% 14,6% 10,1% 29,7% 6,1% 8,7%
Grote bedrijven 74,4% 18,0% 4,0% 29,2% 28,4% 18,4% 38,4% 8,4% 2,0%
Totaal 66,5% 13,9% 3,2% 22,2% 15,7% 8,0% 30,2% 3,9% 9,1%
*opm.: biotechnologie: 2 cellen bevatten minder dan 5 observaties
52
>
innovatie activiteit die door de onderneming
ontplooid werd. Dit veronderstelt dus
dat de nieuwe (vernieuwde) producten
reeds marktrijp waren en/of de nieuwe (vernieuwde)
processen reeds operationeel. De
ontwikkeling van nieuwe producten en het
aanpassen of herontwerpen van processen
vraagt echter enige tijd. Het eindresultaat
van de innovatieactiviteit is daarom met
andere woorden op het moment van deze
bevraging mogelijk niet bereikt, maar zal
pas in de nabije toekomst merkbaar zijn.
4.6 NOG NIET VOLTOOIDE
INNOVATIEACTIVITEITEN
Inherent aan het innovatieproces is de afwezigheid
van de garantie tot innovatiesucces,
en de tijd die nodig is om nieuwe uitvindingen
marktrijp te maken (in voorgaande
werd enkel gepeild naar productvernieuwingen
die reeds op de markt geïntroduceerd
zijn of procesvernieuwingen die reeds
toegepast zijn). Om een volledig overzicht
te krijgen van ondernemingen die in de
afgelopen drie jaar innovatie-actief waren,
moet daarom rekening gehouden worden
met a) de ondernemingen die bezig waren
met innovatie-activiteiten die nog niet helemaal
voltooid waren en b) het feit dat een
aantal ondernemingen in de afgelopen
periode mogelijk wel inspanningen geleverd
hebben, maar deze activiteiten voortijdig
hebben stopgezet (om welke reden dan
ook). Bij de identificatie van innovatieve
ondernemingen wordt dus rekening gehou-

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
TABEL 38 > Het gebruik van specifieke technologieën bij procesinnovatie, gewogen naar de populatie, innovatieve bedrijven
Technologie-categorie
Respons Mailing, N 291*
53
IWT-STUDIES > >> 45
Software Micro-elek. Bio. Materiaal- Milieu- Energie- Mechanica Optica Andere
Laagtech 71,8% 11,2% 0,2% 13,8% 9,7% 4,4% 28,0% 3,8% 16,0%
Hoogtech 71,5% 11,0% 1,1% 19,1% 12,3% 6,0% 29,1% 3,5% 11,9%
Totaal 71,7% 11,1% 0,4% 15,2% 10,3% 4,8% 28,3% 3,7% 15,0%
Respons CAPI, N 495
Laagtech 64,0% 13,4% 3,6% 22,4% 16,2% 7,9% 30,4% 3,3% 9,5%
Hoogtech 74,4% 15,8% 1,7% 21,6% 14,0% 8,3% 29,5% 6,1% 8,0%
Totaal 66,5% 13,9% 3,2% 22,2% 15,7% 8,0% 30,2% 3,9% 9,1%
*opm.: biotechnologie: 1 cel bevat minder dan 5 observaties
TABEL 39 > Het gebruik van specifieke technologieën bij procesinnovatie, gewogen naar de populatie, innovatieve bedrijven
Sector
Respons Mailing, N 291*
Software Micro-elek. Bio. Materiaal- Milieu- Energie- Mechanica Optica Andere
Textiel 60,4% 27,0% 1,4% 28,3% 10,6% 1,4% 51,9% 0,0% 10,6%
Hout/papier/druk 78,3% 18,0% 0,0% 21,0% 7,3% 1,3% 39,3% 13,3% 18,3%
Chemie 49,8% 2,7% 4,1% 40,3% 32,1% 18,6% 40,7% 1,4% 10,9%
Metaal 63,3% 2,8% 0,0% 9,4% 4,2% 0,6% 49,2% 2,5% 23,1%
IT 74,4% 4,9% 0,0% 13,4% 0,0% 0,0% 4,9% 2,4% 31,7%
Overige industrie 56,2% 8,7% 0,0% 19,8% 12,8% 11,7% 26,7% 5,1% 22,3%
Materiële diensten 84,3% 8,8% 0,0% 7,0% 10,7% 2,8% 17,7% 1,8% 10,4%
Immateriële diensten 88,7% 19,2% 0,0% 5,2% 1,5% 0,3% 8,8% 4,9% 6,1%
Totaal 71,7% 11,1% 0,4% 15,2% 10,3% 4,8% 28,3% 3,7% 15,0%
Respons CAPI, N 495**
Textiel 54,1% 15,0% 0,0% 18,3% 7,0% 7,0% 41,4% 2,5% 21,3%
Hout/papier/druk 63,0% 22,6% 0,0% 15,6% 24,2% 2,3% 33,7% 11,4% 4,7%
Chemie 57,6% 16,5% 3,4% 36,4% 27,7% 13,7% 45,2% 5,6% 11,2%
Metaal 57,9% 13,3% 4,4% 34,2% 17,6% 9,4% 53,8% 5,3% 4,2%
IT 56,1% 19,5% 0,0% 34,1% 13,0% 13,0% 16,3% 1,6% 9,8%
Overige industrie 54,1% 14,7% 1,1% 25,7% 18,3% 9,5% 38,3% 6,1% 17,7%
Materiële diensten 74,9% 11,5% 6,1% 18,5% 14,1% 7,3% 18,6% 0,6% 6,0%
Immateriële diensten 92,8% 10,5% 0,7% 9,2% 6,1% 6,1% 7,5% 4,6% 2,6%
Totaal 66,5% 13,9% 3,2% 22,2% 15,7% 8,0% 30,2% 3,9% 9,1%
*opm.: biotechnologie: verschillende cellen bevatten minder dan 5 observaties; energie en optica 1 cel minder dan 5 observaties
**opm.: biotechnologie: verschillende cellen bevatten minder dan 5 observaties; optica: 1 cel bevat minder dan 5 observaties

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
TABEL 40 > Aard van de nieuwe processen, gewogen naar de populatie, innovatieve bedrijven
Grootte-klasse
Bestonden er reeds Was het een volledig nieuw
varianten in uw sector? product voor uw sector?
Respons mailing, Respons CAPI, Respons mailing, Respons CAPI,
N 305 N 509 N 305 N 509
Kleine bedrijven 85,7% 81,8% 16,8% 21,6%
Middelgrote bedrijven 88,9% 83,7% 15,7% 19,8%
Grote bedrijven 79,5% 88,3% 34,5% 16,3%
Totaal 86,2% 82,5% 17,7% 21,0%
χ 2 14,985; χ2 8,578; χ2 48,174; χ2 5,195;
p

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
den met ‘innovatie-pogingen’. In elk van
bovenvermeldde gevallen heeft de onderneming
immers inspanningen geleverd op vlak
van innovatie, maar zal hiervan bij meting
van outputeffecten niets merkbaar zijn. De
eindfase, in casu de marktintroductie van
nieuwe producten diensten; of het tot stand
komen van nieuwe processen wordt hierbij
nooit bereikt. Vermits de aandacht gaat
naar de identificatie van ondernemingen
die innovatie activiteiten ontplooien, eerder
dan naar het meten van innovatie output,
wordt specifiek nagegaan of er sprake is van
nog niet voltooide of stopgezette innovatieactiviteiten.
Daarenboven, wanneer de
onderneming aangeeft dat bepaalde innovatie-activiteiten
nog niet voltooid zijn of
stopgezet werden, sluit dit niet uit dat zij
hiernaast tevens succesvolle product- of procesinnovaties
gerealiseerd heeft in de
beschouwde periode.
Tabel 43 toont aan dat heel wat ondernemingen
nog innovatieve producten ‘in de
pijplijn’ hebben of op zijn minst mogen verwachten
dat hun innovatie-inspanningen,
voor een groot deel geleverd in de periode
1998-2000, in de toekomst zullen leiden tot
marktintroductie van nieuwe producten en
implementatie van nieuwe processen. In
overeenstemming met de resultaten van de
gerealiseerde product- en procesinnovaties
van de verschillende ondernemingsgroottes,
waar het aandeel kleine ondernemingen
dat product- en procesinnovaties realiseerde
duidelijk lager lag dan bij de (middel)grote
ondernemingen, valt hierbij op dat nog niet
voltooide innovatie-activiteiten significant
minder voorkomen bij kleine ondernemingen
dan bij grotere, en dit zowel op basis
van de respons mailing als de respons CAPI.
Vergelijken we de aanwezigheid van nog
TABEL 43 > Nog niet voltooide innovatieactiviteiten, gewogen naar de populatie, alle bedrijven
Grootte-klasse
55
niet voltooide innovatieactiviteiten tussen/ bij
laag- en hoogtechnologische ondernemingen,
dan blijken deze significant meer voor te
komen bij hoogtechnologische ondernemingen.
Dit ligt in lijn met de verwachtingen: uit
voorgaande is immers gebleken dat hoogtechnologische
ondernemingen verhoudingsgewijs
zowel meer product-innovatief als procesinnovatief
zijn dan laagtechnologische
ondernemingen (Tabel 11, Tabel 29).
4.7 STOPGEZETTE
INNOVATIEACTIVITEITEN
IWT-STUDIES > >> 45
Tabel 45 toont aan dat een niet onaanzienlijk
deel van de ondernemingen besluiten tot
het voortijdig beëindigen van bepaalde
innovatie-activiteiten. In de enquête werd
niet gepeild naar de reden(en) van de stopzetting.
De resultaten zijn bijgevolg zowel
het resultaat van financiële redenen (vb. in
het kader van algemene besparingen, dan
wel besparingen specifiek met betrekking
tot innovatieprojecten) als niet-financiële
redenen (vb. verandering van ondernemingsof
innovatiestrategie, gebrek aan resultaten,
noodzaak met betrekking tot de specifieke
innovatie die komt te vervallen, …). Op
niveau van de ondernemingsgrootte, blijkt
dat het voorkomen van innovatie-inspanningen
die mogelijk niet gevaloriseerd worden,
toeneemt met de grootte van de onderneming.
Zowel respons mailing als respons
CAPI geven in dit verband eenzelfde tendens
aan, maar de respectievelijke percentages
zijn enigszins verschillend. Uit deze algemene
trend mogen we echter niet onmiddellijk
besluiten dat innovatie-activiteiten bij
grotere ondernemingen een hogere falingsof
stopzettingskans hebben: mogelijk zijn
grotere ondernemingen betrokken bij meerdere
innovatie-activiteiten en is een grotere
Respons mailing, Respons CAPI,
N 634 N 803
Kleine bedrijven 25,9% 33,5%
Middelgrote bedrijven 60,6% 49,6%
Grote bedrijven 65,3% 70,6%
Totaal 33,6% 37,4%
>
χ 2 810,112; p

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
TABEL 44 > Nog niet voltooide innovatieactiviteiten, gewogen naar de populatie, alle bedrijven
Sector
totale kans op faling of stopzetting een
mathematisch gevolg van de optelsom van de
falingskans van ‘afzonderlijke activiteiten’.
Eenzelfde bemerking gaat wellicht op wanneer
we het verschil tussen laag- en hoogtechnologische
ondernemingen beschouwen.
Stopzetting van innovatieactiviteiten
komt grosso modo tweemaal meer voor bij
hoogtechnologische ondernemingen vergeleken
met laagtechnologische.
Uit bovenstaande blijkt duidelijk dat innovatie-inspanningen
vaak activiteiten betreffen
56
Respons mailing, Respons CAPI,
N 634 N 803
Textiel 36,8% 30,0%
Hout/papier/druk 44,3% 28,2%
Chemie 58,1% 60,8%
Metaal 41,0% 53,1%
IT 64,3% 57,6%
Overige industrie 28,7% 37,7%
Materiële diensten 23,0% 29,1%
Immateriële diensten 55,2% 59,0%
Totaal 33,6% 37,4%
TABEL 45 > Stopgezette innovatieactiviteiten, gewogen naar de populatie, alle bedrijven
Grootte-klasse
χ 2 576,374; p

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
TABEL 47 > Stopgezette innovatieactiviteiten, gewogen naar de populatie, alle bedrijven
met andere partners), maar anderzijds ook
via de aankoop van licenties, die het recht
geven tot het gebruik en/of de exploitatie
van elders ontwikkelde technologische kennis
of zelfs kant-en-klare producten.
Voordeel voor de onderneming is o.a. de
snelheid waarmee deze kennis, die elders al
beschikbaar is, kan omgezet worden in verkoopbare
producten. Tevens is de uitkomst
van deze investering zekerder dan een
investering in de interne ontwikkeling,
waarvan de resultaten per definitie een
onzeker karakter hebben. Mogelijke nadelen
evenwel zijn de prijs die ervoor moet
betaald worden en de afhankelijkheid die er
bestaat: de onderneming is niet zelf eigenaar
van de technologie die men gebruikt.
De vraag naar het gebruik van licenties werd
aan alle ondernemingen (innoverende en
niet-innoverende) voorgelegd. Globaal blijkt
uit de resultaten dat gemiddeld ongeveer
6% van de ondernemingen omzet genereert
die afkomstig is van het gebruik van aangekochte
licenties, waarbij dit aantal toeneemt
met de grootte van de onderneming (Tabel
48). Voornamelijk de categorie van de grootste
ondernemingen genereert een aanzienlijk
deel van de omzet uit licenties.
Nog groter is het verschil in gebruik van aangekochte
licenties wanneer men de laag- en
hoogtechnologische ondernemingen met
elkaar vergelijkt. Zo halen ongeveer 4% van
de laagtechnologische ondernemingen een
deel van hun omzet uit aangekochte licenties,
maar loopt dit bij hoogtechnologische
ondernemingen op tot meer dan 11%.
57
Vergelijking van deze resultaten op basis van
een bredere sectorclassificatie toont twee
opmerkelijke resultaten: enerzijds het grote
aandeel van ondernemingen uit de sector
immateriële diensten die gebruik maken van
aangekochte licenties, anderzijds het zeer
lage cijfer voor de sector IT. De kwaliteit van
de gegevens, alsook de gebruikte indeling
speelt hier mogelijk parten.
Verder wordt voor de ondernemingen die
een deel van de omzet uit licenties halen, in
de enquête gepeild naar het percentage van
de omzet dat hiermee overeenstemt. Wegens
het eerder beperkt aantal ondernemingen
(6%) dat gebruik maakt van licenties, worden
hier voor de omzetpercentages enkel de
gewogen globale cijfers gegeven: op basis
van de respons mailing is gemiddeld 10,1%
van de omzet (standaardfout: 12,6) van deze
ondernemingen afkomstig uit licenties, voor
de ondernemingen van de respons CAPI
bedraagt dit 17,4% (standaardfout: 28,3).
4.9 INNOVATIEACTIVITEITEN EN
-UITGAVEN IN 2000
IWT-STUDIES > >> 45
Sector
Respons mailing, Respons CAPI,
N 614 N 803
Textiel 25,2% 11,4%
Hout/papier/druk 8,1% 1,6%
Chemie 17,3% 31,2%
Metaal 7,7% 19,7%
IT 18,9% 21,7%
Overige industrie 4,4% 7,6%
Materiële diensten 0,7% 12,0%
Immateriële diensten 17,4% 24,3%
Totaal 7,0% 13,3%
χ 2 723,249; p

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
TABEL 48 > Is een deel van de omzet afkomstig uit aangekochte licenties? gewogen naar de populatie, alle bedrijven
Grootte-klasse
Respons mailing, Respons CAPI,
N 618 N 802
Kleine bedrijven 5,3% 5,2%
Middelgrote bedrijven 8,5% 6,2%
Grote bedrijven 10,5% 14,6%
Totaal 6,0% 5,7%
ondernemingen dat er tekort gedaan werd
aan de registratie van inspanningen van
andere aard die weliswaar rechtstreeks te
maken hebben met innovatie, maar niet
vallen onder interne O&O. Om een overzicht
te krijgen in innovatie-indicatoren met
betrekking tot de inputzijde van innovatie,
worden de inspanningen die door de innovatieve
ondernemingen geleverd werden
als dusdanig dan ook uitgesplitst in zeven
activiteitengebieden. Deze activiteiten
betreffen:
(1) Intern onderzoek en experimentele ontwikkeling
(O&O)
Al het creatieve werk in de onderneming
58
χ 2 34,038; p

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
Betreft geavanceerde apparatuur, computerhardware
speciaal aangekocht om
product- of procesinnovatie te bewerkstelligen.
(4) Verwerving van andere externe kennis
Aankoop van andere bedrijven, van
octrooirechten, niet-geoctrooieerde uitvindingen,
licenties, know-how, handelsmerken,
software en andere kennistypes
om in uw bedrijfsinnovaties te gebruiken.
(5) Opleiding ter ondersteuning van innovaties
Interne of externe opleiding voor het personeel,
rechtstreeks gericht op de ontwikkeling
en/of introductie van innovaties.
(6) Marktintroductie van innovaties
Interne of externe marktactiviteiten die
rechtstreeks gericht zijn op het op de
markt brengen van uw nieuwe of duidelijk
verbeterde producten. Dit omvat
onder andere het voorafgaand marktonderzoek,
markttesten en lanceringsadvies,
mar niet het uitbouwen van de
eigenlijke distributienetwerken.
(7) Design en andere productie-/leveringsvoorbereidingen.
Procedures en technische voorbereidingen
voor het implementeren van producten
en procesinnovatie die niet horen tot
één van bovenstaande categorieën.
Op basis van Tabel 51 kunnen we een aantal
belangrijke bemerkingen maken. Zo valt
onder meer op dat, ongeveer twee maal
meer ondernemingen intramurale O&O
inspanningen leveren, dan extramurale.
Grootte-klasse
59
IWT-STUDIES > >> 45
Verschillende mogelijke hypothesen die dit
verklaren kunnen hierbij geopperd worden,
zoals bijvoorbeeld de voorkeur voor internalisering
van kennis, vrees voor weglek-effecten,
of het controle-probleem dat ontstaat
bij het uitbesteden van de onderzoeksinspanningen.
Andere innovatieactiviteiten
die veelvuldig door innoverende ondernemingen
uitgevoerd worden zijn met name
de aankoop van geavanceerde apparatuur
om de nieuwe producten en/of processen te
implementeren, en de investering in rechtstreeks
op innovatie gerichte opleiding van
het personeel.
Uitgesplitst naar ondernemingsgrootte, kan
uit de tabel opgemaakt worden dat het aandeel
van ondernemingen dat specifieke innovatieactiviteiten
verricht, toeneemt met de
grootte van de onderneming. Grosso modo
kunnen we stellen dat de participatiegraad
van grote ondernemingen aan de opgesomde
activiteiten ongeveer tweemaal zo hoog ligt,
dan deze van de kleine ondernemingen.
Een overzicht met opsplitsing naar laag- en
hoogtechnologische ondernemingen, wordt
weergegeven in Tabel 52. Analyse leert dat
hoogtechnologische bedrijven met voorsprong
actiever zijn in elk van deze activiteitsgebieden.
Eén uitzondering hierop is
het gebruik van externe O&O. Hierbij is de
voorsprong van hoogtechnologische ondernemingen
zeer klein. (respons CAPI), of scoren
ze gelijk (respons mailing).
TABEL 51 > Aandeel van innovatieve bedrijven, die specifieke innovatie-activiteiten ontplooid hebben, gewogen naar de populatie
Verwerving Verwerving Opleiding ter Markt- Design, andere
speciale andere ondersteuning introductie productie-/
machines externe van van leveringsintern
O&O extern O&O en uitrusting kennis innovaties innovaties voorbereidingen
Respons mailing, N ligt tussen 383 en 389
Kleine bedrijven 54,2% 27,1% 51,7% 16,3% 36,4% 26,6% 17,4%
Middelgrote bedrijven 72,0% 47,3% 72,0% 23,3% 64,9% 39,5% 33,6%
Grote bedrijven 79,5% 57,9% 71,4% 32,0% 77,6% 47,4% 26,1%
Totaal 60,3% 34,2% 58,2% 19,1% 46,4% 31,3% 22,2%
Respons CAPI, N 685
Kleine bedrijven 63,2% 29,4% 59,4% 19,3% 50,6% 30,5% 21,7%
Middelgrote bedrijven 69,8% 34,8% 71,9% 24,3% 65,1% 44,2% 26,7%
Grote bedrijven 82,1% 46,6% 73,9% 34,2% 78,2% 55,4% 29,6%
Totaal 65,3% 31,2% 62,5% 21,0% 54,7% 34,3% 23,1%

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
TABEL 52 > Aandeel van innovatieve bedrijven, die specifieke innovatie-activiteiten ontplooid hebben, gewogen naar de populatie
21 Tevens werd daarnaast
gevraagd om
een raming te maken
van de totale
geschatte innovatieuitgaven
in 2000.
Hoewel dit in principe
gelijk moet zijn aan de
som van alle uitgaven
over de “deel-activiteiten”,
blijkt dit niet
altijd te kloppen.
In dat geval werd het
maximum genomen.
Wel werden een reeks
van tests uitgevoerd
om abnormale
bedragen op te
sporen.
Technologie-categorie
Verwerving Verwerving Opleiding ter Markt- Design, andere
speciale andere ondersteuning introductie productie-/
machines externe van van leveringsintern
O&O extern O&O en uitrusting kennis innovaties innovaties voorbereidingen
Respons mailing, N ligt tussen 383 en 389
Laagtech 52,0% 34,3% 57,5% 16,7% 38,6% 27,1% 21,1%
Hoogtech 83,2% 34,0% 60,3% 25,8% 67,7% 42,5% 25,2%
Totaal 60,3% 34,2% 58,2% 19,1% 46,4% 31,3% 22,2%
Respons CAPI, N 685
Laagtech 62,1% 30,7% 61,6% 19,5% 50,2% 32,4% 22,0%
Hoogtech 75,9% 33,0% 65,5% 25,7% 69,1% 40,6% 26,5%
Totaal 65,3% 31,2% 62,5% 21,0% 54,7% 34,3% 23,1%
Aan de ondernemingen die aangeven
actief te zijn binnen één van bovenstaande
activiteitengebieden, werd vervolgens
gevraagd naar de omvang van de innovatie-uitgave
binnen elke specifieke categorie.
21 Op basis van Tabel 53, is vast te
stellen dat het absoluut bedrag van de
besteding aan elk van deze innovatie-cate-
TABEL 53 > Innovatieuitgaven in absolute bedragen (x 1000 Euro), gewogen naar de populatie
Grootte-klasse
60
gorieën sterk toeneemt met de ondernemingsgrootte.
Gecorrigeerd voor omzet,
zien we echter op basis van Tabel 54, dat
kleine ondernemingen de hoogste innovatiebestedingsintensiteit
hebben.
Daarnaast kunnen we zeer aanzienlijke verschillen
vaststellen in de omvang van de
Respons mailing* g m g m g m g m g m g m g m g m
Kleine bedrijven
Middelgrote
86,6 24,8 30,3 12,4 91,5 24,8 108,5 24,8 14,4 8,7 39,7 12,4 27,7 24,8 179,2 76,3
bedrijven 397,1 124,0 99,1 49,6 229,7 99,2 866,5 74,4 34,6 12,4 159,6 74,4 95,4 37,2 927,8 409,0
Grote bedrijven 7626,7 743,7 2350,8 322,3 8339,2 963,4 4391,7 1773,0 266,8 49,6 1830,7 247,9 184,5 99,2 15829,4 1784,8
Totaal 761,7 52,1 284,9 284,9 755,3 62,0 730,5 24,8 48,1 12,4 234,6 24,8 67,4 24,8 1517,1 161,1
Respons CAPI
intern O&O
extern O&O
Verwerving
speciale machines en
uitrusting
Verwerving andere
externe kennis
N 257 N 131 N 225 N 78 N 205 N 129 N 78 N 323
Kleine bedrijven
Middelgrote
119,6 37,2 88,6 16,4 162,2 51,3 29,7 9,9 30,3 12,4 47,3 12,4 37,7 12,4 250,0 87,0
bedrijven 417,7 159,9 219,8 48,9 376,4 161,1 85,6 24,8 153,2 12,4 178,7 24,8 213,0 74,4 868,2 329,2
Opleiding ter
ondersteuning
van innovaties
Grote bedrijven 1601,1 867,6 853,0 198,3 1100,1 495,8 271,4 111,6 146,6 28,8 443,0 124,0 821,3 198,3 3243,4 1995,5
Totaal 298,2 49,6 180,9 24,8 272,6 80,6 60,8 12,4 68,2 12,4 119,7 14,9 126,5 24,8 548,8 127,4
N 285 N 149 N 291 N 102 N 267 N 163 N 92 N 425
*g = gemiddelde - m = mediaan
Marktintroductie
van innovaties
Design, andere
productie-/leveringsvoorbereidingen
Totaal

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
TABEL 54 > Innovatie-input (intensiteiten), gewogen naar de populatie
Grootte-klasse
Respons mailing,
gespendeerde bedragen wanneer we laag- en
hoogtechnologische ondernemingen met
elkaar vergelijken (Tabel 54). Dit verschil valt
ook op te merken wanneer we corrigeren
voor omzet: de innovatiebestedingsintensiteit
van hoogtechnologische ondernemingen is
ongeveer 2 maar zo hoog als deze bij laagtechnologische
ondernemingen (Tabel 55).
4.10 O&O-INSPANNINGEN
Zoals blijkt uit Tabel 51 doet 60.3% van de
innovatieve bedrijven intern aan O&O. Bij
de schriftelijke respondenten zijn in die
bedrijven in het jaar 2000 gemiddeld 8 personen
betrokken bij deze interne O&O-activiteiten.
Het cijfer voor de CAPI-respondenten
bedraagt 6. Het cijfer voor middelgrote
bedrijven is twee keer dat voor kleine bedrijven,
maar beiden kunnen de vergelijking
met grote bedrijven niet doorstaan. De cijfers
voor hoogtechnologische bedrijven liggen
ook hoger dan die voor laagtechnologische
bedrijven, zoals de cijfers voor
bedrijven uit de industrie ook hoger liggen
dan die voor bedrijven uit de dienstensector.
Beide fenomenen zijn terug te brengen tot
de hogere cijfers voor sectoren zoals IT, chemie
en immateriële diensten.
Bij de schriftelijke respondenten doet van de
innovatieve ondernemingen die intern O&O-
61
actief zijn, gemiddeld 42,9% slechts occasioneel
aan O&O en 57,1% doorlopend. Bij de
CAPI-respondenten zijn de cijfers respectievelijk
46,5% en 53,5%. Grote bedrijven doen
meer op doorlopende wijze aan O&O dan
middelgrote bedrijven, en deze op hun beurt
meer dan kleine bedrijven. Hoogtechnologische
bedrijven doen meer op doorlopende
wijze aan O&O dan laagtechnologische
bedrijven, en industriële bedrijven meer dan
dienstenbedrijven. Opnieuw zijn sectoren
zoals IT, chemie, metaal en immateriële diensten
de uitschieters boven het gemiddelde.
4.11 PUBLIEKE FINANCIERING
VAN INNOVATIE
IWT-STUDIES > >> 45
intern O&O extern O&O Verwerving Verwerving Opleiding ter Markt- Design, andere
speciale andere ondersteuning introductie productie-/
machines externe van van leveringsen
uitrusting kennis innovaties innovaties voorbereidingen Totaal
Kleine bedrijven 2,30% 0,87% 2,58% 2,42% 0,38% 0,58% 0,71% 4,61%
Middelgrote bedrijven 1,89% 0,45% 0,95% 1,48% 0,16% 0,39% 0,50% 3,52%
Grote bedrijven 2,04% 0,49% 2,31% 1,25% 0,24% 0,59% 0,21% 4,46%
Totaal 2,15% 0,67% 2,01% 2,01% 0,27% 0,51% 0,58% 4,27%
Respons CAPI
N 257 N 131 N 225 N 78 N 205 N 129 N 78 N 323
Kleine bedrijven 2,50% 1,26% 3,13% 0,67% 0,56% 0,63% 0,58% 4,68%
Middelgrote bedrijven 1,69% 0,76% 1,98% 0,40% 0,64% 0,59% 0,66% 3,72%
Grote bedrijven 1,67% 0,76% 1,25% 0,22% 0,15% 0,48% 0,86% 3,39%
Totaal 2,25% 1,12% 2,75% 0,58% 0,55% 0,61% 0,62% 4,41%
N 285 N 149 N 291 N 102 N 267 N 163 N 92 N 425
>
>
Bij de schriftelijke respondenten krijgt gemiddeld
19,8% van de innovatieve bedrijven tussen
begin 1998 en eind 2000 financiële overheidssteun
voor innovatie-activiteiten van
Belgische (voornamelijk Vlaamse) overheden.
Het cijfer voor de CAPI-respondenten
bedraagt 16,1%. Deze financiële steun omvat
beurzen en leningen, inclusief subsidies en
leningsgaranties (maar geen overheidsbestellingen).
Grote bedrijven stijgen duidelijk uit
boven dat gemiddelde. Kleine en middelgrote
bedrijven zweven dan weer rond dat
gemiddelde. Het aandeel van hoogtechnologische
bedrijven dat steun ontvangt, is

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
TABEL 55 > Innovatieuitgaven in absolute bedragen (x 1000 Euro), gewogen naar de populatie
Technologie-categorie
Respons mailing
Laagtech 166,9 24,8 64,2 871,4 254,6 57,0 625,2 49,6 32,0 7,4 118,8 24,8 69,7 24,8 540,4 119,0
Hoogtech 1767,3 148,7 871,4 64,7 2019,9 74,4 919,1 24,8 71,1 16,4 439,8 24,8 62,2 45,2 3653,3 267,7
Totaal 761,7 52,1 284,9 284,9 755,3 62,0 730,5 24,8 48,1 12,4 234,6 24,8 67,4 24,8 1517,1 161,1
N 257 N 131 N 225 N 78 N 205 N 129 N 78 N 323
Respons CAPI
TABEL 56 > Innovatie-input (intensiteiten), gewogen naar de populatie
Technologie-categorie
Verwerving Verwerving Design, andere
speciale andere Opleiding ter Markt- productie-/
machines externe ondersteuning introductie leveringsintern
O&O extern O&O en uitrusting kennis van innovaties van innovaties voorbereidingen Totaal
Respons mailing
Laagtech 0,89% 0,41% 1,90% 2,40% 0,16% 0,42% 0,43% 3,06%
Hoogtech 4,28% 1,37% 2,29% 1,31% 0,44% 0,68% 0,92% 6,92%
Totaal 2,15% 0,67% 2,01% 2,01% 0,27% 0,51% 0,58% 4,27%
N 257 N 131 N 225 N 78 N 205 N 129 N 78 N 323
Respons CAPI
intern O&O
extern O&O
Verwerving
speciale machines en
uitrusting
Verwerving andere
externe kennis
Laagtech 219,8 44,0 126,8 24,8 238,2 74,4 49,9 12,4 61,3 12,4 113,8 12,4 75,0 18,6 430,4 111,6
Hoogtech 476,3 124,0 330,8 29,8 366,2 99,2 88,5 24,8 83,4 12,4 134,0 32,2 275,7 49,6 870,5 198,3
Totaal 298,2 49,6 180,9 24,8 272,6 80,6 60,8 12,4 68,2 12,4 119,7 14,9 126,5 24,8 548,8 127,4
N 285 N 149 N 291 N 102 N 267 N 163 N 92 N 425
Laagtech 1,65% 0,92% 2,75% 0,46% 0,48% 0,41% 0,41% 3,73%
Hoogtech 3,63% 1,67% 2,75% 0,89% 0,70% 1,08% 1,22% 6,26%
Totaal 2,25% 1,12% 2,75% 0,58% 0,55% 0,61% 0,62% 4,41%
N 285 N 149 N 291 N 102 N 267 N 163 N 92 N 425
substantieel hoger dan het aandeel van
laagtechnologische bedrijven, en het aandeel
van bedrijven uit de industrie significant
hoger dan het aandeel van bedrijven uit de
dienstensector. Op sectorniveau scoren de
sectoren IT, metaal, chemie, overige industrie
en textiel het hoogst.
Bij de schriftelijke respondenten ontvangt
gemiddeld 3,9% van de innovatieve bedrijven
tussen begin 1998 en eind 2000 financiële
steun van de Europese Unie. Het cijfer voor
de CAPI-respondenten ligt iets hoger (4,5%).
62
Opleiding ter
ondersteuning
van innovaties
Marktintroductie
van innovaties
Design, andere
productie-/leveringsvoorbereidingen
Totaal
Opnieuw ligt het cijfer voor grote bedrijven
duidelijk boven dat gemiddelde, terwijl de
cijfers voor kleine en middelgrote bedrijven
zich dichter bij dat gemiddelde situeren. In
vergelijking met laagtechnologische bedrijven,
is het aandeel van hoogtechnologische
bedrijven dat steun ontvangt 2 tot 4 keer
hoger. Opvallend is wel dat meer bedrijven
uit de dienstensector steun krijgen dan
bedrijven uit de industrie. Uitgesplitst naar
sector, is het aandeel van de bedrijven die
steun ontvangt, het hoogst bij de sectoren
immateriële diensten, IT, metaal en chemie.

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
63
IWT-STUDIES > >> 45
TABEL 57 > In geval van O&O-activiteiten binnen de eigen onderneming, hoeveel personen in uw onderneming waren in 2000 betrokken
bij interne O&O-activiteiten (FTE), gewogen naar de populatie, innovatieve bedrijven
Grootte-klasse
Gemiddelde Mediaan N
Respons mailing
Kleine bedrijven 3 2 116
Middelgrote bedrijven 6 3 73
Grote bedrijven 55 14 61
Totaal 8 3 250
Respons CAPI
Kleine bedrijven 4 3 231
Middelgrote bedrijven 8 4 123
Grote bedrijven 22 10 69
Totaal 6 3 423
Technologie-categorie
Gemiddelde Mediaan N
Respons mailing
Laagtech 3 2 89
Hoogtech 16 4 161
Totaal 8 3 250
Respons CAPI
Laagtech 4 3 187
Hoogtech 9 3 236
Totaal 6 3 423
Sector
Gemiddelde Mediaan N
Respons mailing
Textiel 3 2 14
Hout/papier/druk 2 2 12
Chemie 14 4 38
Metaal 8 3 49
IT 50 6 18
Overige industrie 4 2 50
Materiële diensten 4 3 17
Immateriële diensten 9 4 52
Totaal
Respons CAPI
8 3 250
Textiel 5 3 18
Hout/papier/druk 3 2 25
Chemie 5 3 58
Metaal 4 3 48
IT 11 3 27
Overige industrie 5 3 97
Materiële diensten 5 3 57
Immateriële diensten 12 4 93
Totaal 6 3 423

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
TABEL 58 > In geval van O&O-activiteiten binnen de eigen onderneming, op welke wijze deed uw onderneming van begin 1998 tot eind
2000 aan O&O, gewogen naar de populatie, innovatieve bedrijven
Grootte-klasse
De Europese kaderprogramma's spelen een
belangrijke rol in de Europese steun. Bij de
schriftelijke respondenten krijgt gemiddeld
1,6% van de innovatieve bedrijven fondsen
afkomstig van het 4e (1994-98) of 5e (1998-
2002) kaderprogramma voor Onderzoek en
64
Doorlopend Occasioneel
Respons mailing - N 261 χ 2 142,919; p

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
door het relatief klein aantal respondenten
(N 122).
4.12 INNOVATIESAMENWERKING
Bij de schriftelijke respondenten verklaart
gemiddeld 26,4% van de innovatieve bedrijven
samenwerkingsafspraken te hebben
65
IWT-STUDIES > >> 45
TABEL 59 > Kreeg uw onderneming tussen begin 1998 en eind 2000 financiële overheidssteun voor innovatieactiviteiten, gewogen naar de
populatie, innovatieve bedrijven
Grootte-klasse
Respons mailing -
Belgische overheden Europese Unie Kaderprogramma
Kleine bedrijven 18,9% 3,2% 1,6%
Middelgrote bedrijven 17,8% 4,4% 1,2%
Grote bedrijven 39,0% 8,7% 3,9%
Totaal 19,8% 3,9% 1,6%
Respons CAPI -
χ 2 65,589; p

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
TABEL 61 > Kreeg uw onderneming tussen begin 1998 en eind 2000 financiële overheidssteun voor innovatieactiviteiten, gewogen naar de
populatie, innovatieve bedrijven
Sector
Respons mailing -
dan laagtechnologische bedrijven, en bedrijven
uit de industrie zijn samenwerkingsintensiever
dan bedrijven uit de dienstensector.
De meest samenwerkingsintensieve
sectoren zijn chemie, textiel, immateriële
diensten en IT (28,6%).
De belangrijkste partners (gecombineerde
percentages klein belang+middelmatig
belang+groot belang) zijn vrij voor de hand
liggend. Zowel bij de schriftelijke als bij de
CAPI-respondenten gaat het om de essentiële
componenten van de waardeketen: (1)
leveranciers van uitrusting, materiaal, componenten
of software; (2) klanten of afnemers;
en (3) andere bedrijven in de groep.
Universiteiten of andere instellingen van
hoger onderwijs scoren ook vrij hoog. Het
betreft hier dus de appreciatie van het
belang van die samenwerking, niet de fre-
Belgische overheden Europese Unie Kaderprogramma
Textiel 21,9% 1,3% 0,0%
Hout/papier/druk 15,5% 0,0% 0,0%
Chemie 24,6% 4,3% 3,1%
Metaal 35,8% 6,5% 2,3%
IT 37,3% 7,3% 4,8%
Overige industrie 24,1% 1,6% 0,0%
Materiële diensten 12,1% 3,0% 0,0%
Immateriële diensten 16,7% 10,5% 9,4%
Totaal 19,8% 3,9% 1,6%
Respons CAPI -
χ 2 178,152; p

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
67
IWT-STUDIES > >> 45
TABEL 62 > Heeft uw onderneming tussen begin 1998 en eind 2000 samenwerkingsafspraken gemaakt over innovatieactiviteiten met
andere bedrijven of instellingen, gewogen naar de populatie, innovatieve bedrijven
Grootte-klasse
Respons mailing - N 388 χ 2 150,474; p

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
TABEL 63 > Geef het belang van uw partners aan voor het succes van de innovatie (Klein+Middelmatig+Groot belang), gewogen naar de
populatie, innovatieve bedrijven
Respons mailing - N 129
Leveranciers van uitrusting, materiaal, componenten of software 68,0%
Klanten of afnemers 58,2%
Andere bedrijven in de groep 50,6%
Universiteiten of andere instellingen van hoger onderwijs 46,0%
Consultants 36,0%
Commerciële laboratoria/O&O-bedrijven 32,6%
Publieke of particuliere non-profitonderzoeksinstellingen 23,2%
Concurrenten en andere bedrijven uit dezelfde industriële sector 21,7%
Respons CAPI - N 180
Leveranciers van uitrusting, materiaal, componenten of software 67,6%
Klanten of afnemers 41,0%
Andere bedrijven in de groep 39,3%
Consultants 36,2%
Universiteiten of andere instellingen van hoger onderwijs 33,7%
Concurrenten en andere bedrijven uit dezelfde industriële sector 27,2%
Commerciële laboratoria/O&O-bedrijven 25,0%
Publieke of particuliere non-profitonderzoeksinstellingen 17,6%
TABEL 64 > Geef het type van organisatie waarmee u samenwerkt en de locatie, gewogen naar de populatie, innovatieve bedrijven
België
Respons mailing - N 129
Leveranciers van uitrusting, materiaal, componenten of software 42,1%
Klanten of afnemers 41,7%
Universiteiten of andere instellingen van hoger onderwijs 38,8%
Consultants 29,7%
Publieke of particuliere non-profitonderzoeksinstellingen 23,7%
Commerciële laboratoria/O&O-bedrijven 22,5%
Andere bedrijven in de groep 21,1%
Concurrenten of andere bedrijven uit dezelfde industriële sector 8,9%
Respons CAPI - N 185
Leveranciers van uitrusting, materiaal, componenten of software 39,7%
Consultants 29,7%
Universiteiten of andere instellingen van hoger onderwijs 29,2%
Klanten of afnemers 28,9%
Andere bedrijven in de groep 21,2%
Commerciële laboratoria/O&O-bedrijven 20,2%
Publieke of particuliere non-profitonderzoeksinstellingen 13,3%
Concurrenten of andere bedrijven uit dezelfde industriële sector 11,1%
68

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
EU/EVA
Respons mailing - N 129
andere bedrijven in de groep; (8) consultants
of onderzoeksbedrijven; (9) universiteiten of
andere instellingen van hoger onderwijs; (10)
publieke of particuliere non-profitonderzoeksinstellingen;
en (11) octrooien. Bij de
CAPI-respondenten liggen de percentages in
het algemeen substantieel lager en is er een
licht verschil in volgorde. Opvallend is verder
de lage ranking van klanten of afnemers.
4.14 BELEMMERDE INNOVATIE-
ACTIVITEIT
Bij de schriftelijke respondenten verklaart
20,6% van alle innovatieve bedrijven dat tussen
begin 1998 en eind 2000 de innovatieactiviteit
ernstig vertraagd werd. Het percentage
ligt veel hoger bij kleine en middelgrote
bedrijven dan bij grote bedrijven. Laagtechnologische
bedrijven ondervinden ook meer
vertraging dan hoogtechnologische bedrijven.
De cijfers van de bedrijven uit de industrie
en bedrijven uit de dienstensector situeren
zich rond het gemiddelde. Bij de CAPIrespondenten
valt dit cijfer terug tot de helft.
Bij de schriftelijke respondenten verklaart
3,7% van de innovatieve respondent-onder-
69
IWT-STUDIES > >> 45
Leveranciers van uitrusting, materiaal, componenten of software 34,9%
Klanten of afnemers 27,9%
Andere bedrijven in de groep 21,8%
Commerciële laboratoria/O&O-bedrijven 12,6%
Universiteiten of andere instellingen van hoger onderwijs 7,9%
Concurrenten of andere bedrijven uit dezelfde industriële sector 6,7%
Consultants 4,4%
Publieke of particuliere non-profitonderzoeksinstellingen 3,3%
Respons CAPI - N 185
Leveranciers van uitrusting, materiaal, componenten of software 32,4%
Andere bedrijven in de groep 20,8%
Klanten of afnemers 19,8%
Concurrenten of andere bedrijven uit dezelfde industriële sector 18,2%
Consultants 11,9%
Commerciële laboratoria/O&O-bedrijven 8,1%
Universiteiten of andere instellingen van hoger onderwijs 4,7%
Publieke of particuliere non-profitonderzoeksinstellingen 4,4%
nemingen dat tussen begin 1998 en eind
2000 de innovatie-activiteit niet is kunnen
starten. Het cijfer voor de CAPI-respondenten
stemt hiermee min of meer overeen.
Zowel kleine bedrijven als grote bedrijven
zitten boven het gemiddelde. Middelgrote
bedrijven hebben blijkbaar minder last.
Laagtechnologische bedrijven hebben het
moeilijker dan hoogtechnologische bedrijven.
En bedrijven uit de dienstensector hadden
het moeilijker dan bedrijven uit de
industrie.
Bij de schriftelijke respondenten verklaart
20,6% van de innovatieve respondentondernemingen
dat tussen begin 1998 en
eind 2000 de innovatie-activiteit gebukt
ging onder of verhinderd geweest is door
andere ernstige problemen (niet gespecificeerd).
Naar grootteklasse tekenen zich
geen scherpe tendensen af. Alle bedrijven
worden in min of meer dezelfde mate
geconfronteerd met problemen. Hoogtechnologische
bedrijven ondervinden wel
meer problemen dan laagtechnologische.
Bedrijven uit de industrie ondervinden meer
problemen dan bedrijven uit de dienstensector.
Het cijfer voor de CAPI-respondenten
ligt opnieuw heel wat lager.

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
TABEL 65 > Informatiebronnen voor innovatie tussen 1998 en 2000 (weinig+middelmatig+zeer belangrijk), gewogen naar de populatie,
innovatieve bedrijven
Respons mailing - N 385
Leveranciers van uitrusting, materiaal, componenten of software 84,0%
Onderneming zelf 82,6%
Klanten of afnemers 73,3%
Beurzen, tentoonstellingen 70,3%
Concurrenten en andere bedrijven uit dezelfde industriële sector 63,1%
Professionele conferenties, meetings, tijdschriften 58,9%
Andere bedrijven in de groep 42,6%
Consultants of onderzoeksbedrijven 42,5%
Universiteiten of andere instellingen van hoger onderwijs 36,9%
Publieke of particuliere non-profitonderzoeksinstellingen 24,0%
Octrooien 22,6%
Respons CAPI - N 636
Onderneming zelf 77,1%
Leveranciers van uitrusting, materiaal, componenten of software 70,1%
Beurzen, tentoonstellingen 61,1%
Professionele conferenties, meetings, tijdschriften 52,9%
Klanten of afnemers 50,2%
Andere bedrijven in de groep 35,3%
Concurrenten en andere bedrijven uit dezelfde industriële sector 32,6%
Consultants of onderzoeksbedrijven 23,9%
Universiteiten of andere instellingen van hoger onderwijs 19,5%
Octrooien 9,9%
Publieke of particuliere non-profitonderzoeksinstellingen 9,4%
TABEL 66 > Is uw innovatieactiviteit tussen begin 1998 en eind 2000:
gewogen naar de populatie, innovatieve bedrijven
Grootte-klasse
Respons mailing
verhinderd
geweest door
ernstig vertraagd niet kunnen andere ernstige
geweest starten problemen
Kleine bedrijven 20,9% 4,5% 19,1%
Middelgrote bedrijven 22,5% 1,7% 24,5%
Grote bedrijven 7,9% 4,3% 20,5%
Totaal 20,6% 3,7% 20,6%
χ2 27,845; p

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
TABEL 67 > Is uw innovatieactiviteit tussen begin 1998 en eind 2000:
gewogen naar de populatie, innovatieve bedrijven
Technologie-categorie
TABEL 68 > Is uw innovatieactiviteit tussen begin 1998 en eind 2000:
gewogen naar de populatie, innovatieve bedrijven
71
IWT-STUDIES > >> 45
verhinderd
geweest door
ernstig vertraagd niet kunnen andere ernstige
geweest starten problemen
Respons mailing
Laagtech 22,0% 4,7% 18,8%
Hoogech 16,9% 1,2% 25,4%
Totaal 20,6% 3,7% 20,6%
Respons CAPI
Laagtech 8,5% 3,4% 12,2%
Hoogech 15,8% 6,0% 14,4%
Totaal 10,2% 4,0% 12,7%
Sector
Respons mailing
χ 2 14,187; p

>
HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
4.15 RESULTATEN VAN INNOVATIE
Volgens de schriftelijke enquête is het
belangrijkste resultaat van innovatie door
innovatieve bedrijven: (1) betere kwaliteit
van goederen of diensten; gevolgd door (2)
grotere markt of marktaandeel; en (3) groter
aanbod van goederen of diensten.
Dezelfde drie resultaten staan ook aan de
top bij de CAPI-respondenten.
4.16 TECHNOLOGIEOVERDRACHT
Sommeren we in tabel 70 de verschillende
waarden per lijn (bedrijven konden meerdere
keuzes aanstippen) dan blijkt dat
zowel bij schriftelijke als bij CAPI-respondenten
het belangrijkste kanaal voor technologieoverdracht
door innovatieve bedrijven
(1) contacten met andere bedrijven is,
gevolgd door (2) verlenen van advies aan
72
anderen, (3) ter beschikking stellen van
gekwalificeerd personeel, (4) verkoop van
uitrusting, (5) het uitvoeren van O&O voor
anderen, (6) het recht om uitvindingen te
gebruiken (incl. licenties), en (7) het doorgeven
van technologie door middel van verkoop
van (delen) van de onderneming.
4.17 NIET-INNOVATOREN
Bij de schriftelijke respondenten schrijft
47,8% van de bedrijven die niet aan innovatie
doen tussen begin 1998 en eind 2000
dit toe aan geen behoefte daartoe wegens
vroegere innovatie. Het percentage ligt
het hoogst bij kleine bedrijven, gevolgd
door grote bedrijven en middelgrote
bedrijven. Laagtechnologische bedrijven
halen deze reden meer aan dan hoogtechnologische
bedrijven, bedrijven uit de
dienstensector meer dan bedrijven uit de
TABEL 69 > Resultaten van de innovatie tussen begin 1998 en eind 2000 (zwakke+gematigde+sterke graad van invloed),
gewogen naar de populatie, innovatieve bedrijven
Respons mailing - N 362
Betere kwaliteit van goederen of diensten 89,1%
Grotere markt of groter marktaandeel 79,9%
Groter aanbod van goederen of diensten 78,1%
Grotere productiecapaciteit 71,4%
Kostenverlaging per producteenheid 69,6%
Grotere productieflexibiliteit 67,7%
Minder materiaal- en energieverbruik per productie-eenheid 62,3%
Beter milieu of betere gezondheids- en veiligheidsaspecten 58,7%
Tegemoetkomen aan overheidsregels of -normen 57,2%
Respons CAPI - N 598
Betere kwaliteit van goederen of diensten 88,4%
Groter aanbod van goederen of diensten 70,1%
Grotere markt of groter marktaandeel 70,0%
Grotere productieflexibiliteit 60,7%
Kostenverlaging per producteenheid 55,2%
Beter milieu of betere gezondheids- en veiligheidsaspecten 53,0%
Grotere productiecapaciteit 52,0%
Tegemoetkomen aan overheidsregels of -normen 42,1%
Minder materiaal- en energieverbruik per productie-eenheid 37,0%
>

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
TABEL 70 > Overdracht van nieuwe technologieën in 2000, gewogen naar de populatie, innovatieve bedrijven
Respons mailing - N 193
industrie. Dit cijfer ligt veel lager bij CAPIrespondenten.
Bij de schriftelijke respondenten schrijft
12,0% van de bedrijven die niet aan innovatie
doen tussen begin 1998 en eind 2000 dit
toe aan geen behoefte daartoe wegens
marktomstandigheden. Middelgrote bedrijven
halen deze reden het meest aan terwijl
kleine bedrijven en grote bedrijven rond het
gemiddelde zweven. Hoogtechnologische
bedrijven vermelden deze reden veel meer
dan laagtechnologische bedrijven. En bedrijven
uit de industrie halen deze reden veel
meer aan dan bedrijven uit de dienstensector.
Dit cijfer ligt veel hoger bij CAPIrespondenten.
73
IWT-STUDIES > >> 45
België Europa Europa VS Japan Overige
(EU) (non-EU)
Contacten met andere bedrijven 39,70% 32,80% 10,10% 11,10% 2,60% 8,10%
Verlenen van advies aan anderen
Ter beschikking stellen van
34,60% 23,90% 8,60% 9,80% 3,10% 9,10%
gekwalificeerd personeel 22,90% 17,80% 8,30% 8,50% 1,60% 7,20%
Verkoop van uitrusting 15,30% 9,00% 3,80% 1,50% 0,60% 5,60%
Uitvoeren van O&O voor anderen
Recht om uitvindingen
9,10% 8,60% 3,50% 4,30% 0,90% 6,20%
te gebruiken (incl licenties)
Doorgeven van technologie dmv verkoop
7,40% 11,30% 2,90% 2,50% 2,00% 6,00%
aan (delen van) de onderneming 6,20% 3,50% 1,90% 0,50% 4,70%
Respons CAPI - N 193
België Europa Europa VS Japan Overige
(EU) (non-EU)
Contacten met andere bedrijven 37,2% 37,6% 11,4% 7,0% 3,8% 4,8%
Verlenen van advies aan anderen
Ter beschikking stellen van
42,1% 33,6% 8,2% 4,5% 3,1% 3,9%
gekwalificeerd personeel 24,9% 19,6% 9,3% 4,1% 2,5% 3,0%
Uitvoeren van O&O voor anderen 8,7% 8,6% 0,9% 3,7% 1,1% 0,9%
Verkoop van uitrusting
Recht om uitvindingen te gebruiken
9,5% 5,5% 2,0% 1,8% 1,5% 1,5%
(incl licenties)
Doorgeven van technologie dmv verkoop
5,8% 5,2% 1,2% 2,4% 0,8% 2,6%
verkoop aan (delen van) de onderneming 3,9% 1,0% 0,3%
Innovatiebelemmerende factoren zijn echter
de belangrijkste reden om niet aan innovatie
te doen: vooral kleine bedrijven vermelden
deze reden, terwijl middelgrote en
grote bedrijven veel lager zitten. Laag-technologische
bedrijven halen deze reden meer
aan dan technologische bedrijven, bedrijven
uit de industrie meer dan bedrijven uit de
dienstensector. Bij CAPI-respondenten ligt
dit cijfer veel lager.
Bij de bedrijven die niet aan innovatie doen
tussen begin 1998 en eind 2000, staat de
prijs voorop (64,5%), voor wat de belangrijkste
concurrentiefactoren betreft. Dan
volgen kwaliteit met 44,6%, flexibiliteit
6,9% en marketing 3,6% (N 103).

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
TABEL 71 > Welke van de volgende redenen waren voor uw onderneming relevant om geen enkele innovatieactiviteit te verrichten
tussen 1998 en 2000: gewogen naar de populatie, niet-innovatieve bedrijven
Grootte-klasse
Respons mailing
TABEL 72 > Welke van de volgende redenen waren voor uw onderneming relevant om geen enkele innovatieactiviteit te verrichten
tussen 1998 en 2000: gewogen naar de populatie, niet-innovatieve bedrijven
Technologie-categorie
Respons mailing
Van die bedrijven heeft 53,7% toch plannen
om in de komende 2 jaar aan O&O te doen,
43,9% aan designvernieuwing, 16,8% aan
aankoop van licenties en octrooien, 10,3%
geen behoefte geen behoefte innovatiedaartoe
wegens daartoe wegens belemmerende
vroegere innovaties markt- factoren
omstandigheden
Laagtech 51,1% 8,4% 80,8%
Hoogtech 32,6% 28,4% 77,2%
Totaal 47,8% 12,0% 80,1%
Respons CAPI
geen behoefte geen behoefte innovatiedaartoe
wegens daartoe wegens belemmerende
vroegere innovaties markt- factoren
omstandigheden
Kleine bedrijven 51,3% 11,0% 83,1%
Middelgrote bedrijven 14,3% 22,6% 57,1%
Grote bedrijven 35,9% 12,8% 56,1%
Totaal 47,8% 12,0% 80,1%
χ 2 68,939; p0,05 (0,846)
N 273
χ 2 32,031;
p0,05 (0,311)
N 273
74
χ 2 15,488; p

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
4.18 INNOVATIEBELEMMERENDE
FACTOREN
Zowel bij schriftelijke als bij CAPI-respondenten
gelden als de belangrijkste innovatiebelemmerende
factoren die ervaren worden
door innovatieve en niet-innovatieve
bedrijven samen: (1) gebrek aan gekwalificeerd
personeel; (2) te hoge innovatiekosten;
(3) gebrek aan geschikte financieringsbronnen;
(4) buitensporig geachte
economische risico’s; (5) gebrek aan marktinformatie;
(6) gebrek aan vraag naar
nieuwe goederen of diensten; (7) gebrek
aan technologie-informatie; (8) organisatorische
starheid binnen de onderneming; en
75
(9) onvoldoende flexibele reglementering of
normen.
4.19 OCTROOIEN EN ANDERE
BESCHERMINGSMETHODEN
IWT-STUDIES > >> 45
TABEL 73 > Welke van de volgende redenen waren voor uw onderneming relevant om geen enkele innovatieactiviteit te verrichten
tussen 1998 en 2000, gewogen naar de populatie, niet-innovatieve bedrijven
>
Sector
geen behoefte geen behoefte innovatiedaartoe
wegens daartoe wegens belemmerende
vroegere innovaties markt- factoren
omstandigheden
Respons mailing
Textiel 62,8% 62,8% 72,0%
Hout/papier/druk 41,9% 0,0% 100,0%
Chemie 8,3% 6,3% 79,7%
Metaal 22,1% 10,4% 85,0%
IT 0,0% 100,0% 100,0%
Overige industrie 45,6% 7,9% 94,9%
Materiële diensten 54,1% 3,5% 76,2%
Immateriële diensten 44,6% 32,3% 70,7%
Totaal 47,8% 12,0% 80,1%
χ 2 99,415; p

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
TABEL 74 > Innovatiebelemmerende factoren (gering+middelmatig+groot belang), gewogen naar de populatie, innovatieve en
niet-innovatieve bedrijven
Respons mailing - N 407
Gebrek aan gekwalificeerd personeel 52,8%
Te hoge innovatiekosten 46,6%
Gebrek aan geschikte financieringsbronnen 45,9%
Buitensporig geachte economische risico's 40,4%
Gebrek aan marktinformatie 39,9%
Gebrek aan vraag naar nieuwe goederen of diensten 39,9%
Gebrek aan technologie-informatie 39,6%
Organisatorische starheid binnen de onderneming 39,2%
Onvoldoende flexibele reglementering of normen 36,9%
Respons CAPI - N 803
Gebrek aan gekwalificeerd personeel 28,7%
Te hoge innovatiekosten 17,7%
Onvoldoende flexibele reglementering of normen 17,0%
Gebrek aan geschikte financieringsbronnen 13,6%
Organisatorische starheid binnen de onderneming 13,4%
Buitensporig geachte economische risico's 13,0%
Gebrek aan technologie-informatie 12,1%
Gebrek aan marktinformatie 11,8%
Gebrek aan vraag naar nieuwe goederen of diensten 10,5%
delde. Hoogtechnologische bedrijven zijn
gretiger wat octrooiaanvragen betreft dan
laagtechnologische bedrijven. En bedrijven
uit de industrie zijn gretiger dan bedrijven
uit de dienstensector.
Bij schriftelijke respondenten bedraagt het
gemiddeld totaal aantal octrooiaanvragen
28 (Mediaan 2; N 56) en bij CAPI-respondenten
8 (Mediaan 2; N 81). Grote bedrijven
laten de kleine en middelgrote bedrijven ver
achter zich. Volgens de data zouden laagtechnologische
bedrijven meer octrooiaanvragen
indienen dan hoogtechnologische
bedrijven, en bedrijven uit de dienstensector
meer dan bedrijven uit de industrie. De
meest actieve sectoren zijn materiële diensten,
chemie, overige industrie en IT. Een en
ander moet dus nog nader onderzocht worden.
Bij schriftelijke respondenten verklaart 9,1%
van de innovatieve en niet-innovatieve
bedrijven samen eind 2000 minstens één
toegekend octrooi te bezitten om door de
onderneming gedane uitvindingen of innova-
76
ties te beschermen. Bij CAPI-respondenten is
het cijfer 6,4%. Grote bedrijven steken
opnieuw ver uit boven dat gemiddelde. En
opnieuw laten ze middelgrote en kleine
bedrijven ver achter zich. (Bij de CAPI-respondenten
ligt het cijfer voor middelgrote bedrijven
hoger dan dat voor grote bedrijven)
Meer hoogtechnologische bedrijven hebben
octrooien dan laagtechnologische bedrijven.
Meer bedrijven uit de industrie hebben
octrooien dan bedrijven uit de dienstensector.
Bij schriftelijke respondenten bedraagt het
gemiddeld totaal aantal toegekende
octrooien 14 (Mediaan 2; N 68), en bij CAPIrespondenten
28 (Mediaan 2; N 63). Grote
bedrijven laten kleine en middelgrote
bedrijven ver achter zich. Hoogtechnologische
bedrijven hebben meer octrooien
dan laagtechnologische bedrijven, en bedrijven
uit de industrie hebben meer octrooien
dan bedrijven uit de dienstensector.
Uit tabel 77 blijkt dat octrooien zeker niet
de belangrijkste beschermingsmethode
vormen. De belangrijkste manieren om

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
77
IWT-STUDIES > >> 45
TABEL 75 > Heeft uw onderneming of uw groep tussen 1998 en 2000 op zijn minst één octrooiaanvraag ingediend om door uw onderneming
gedane uitvindingen of innovaties te beschermen, gewogen naar de populatie, innovatieve en niet-innovatieve bedrijven
Grootte-klasse
Respons mailing - N 629 χ 2 235,639; p

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
TABEL 76 > Bezit uw onderneming of groep eind 2000 enig toegekend octrooi om door uw onderneming gedane uitvindingen of innovaties
te beschermen, gewogen naar de populatie, innovatieve en niet-innovatieve bedrijven
Grootte-klasse
Respons mailing - N 621 χ 2 283,762; p

HOOFDSTUK 4 > Analyse van de resultaten
innovaties te beschermen (gecombineerde
percentages) zijn (1) voortdurende vernieuwing;
gevolgd door (2) voorsprong op de
concurrenten; (3) geheimhouding; (4) han-
79
IWT-STUDIES > >> 45
TABEL 77 > Heeft uw onderneming of uw groep tussen 1998 en 2000 gebruik gemaakt van één van de volgende andere methoden om in
uw onderneming gedane uitvindingen of innovaties te beschermen, en zo ja wat was het belang hiervan, gewogen naar de
populatie, innovatieve en niet-innovatieve bedrijven
Respons mailing - N 515
voortdurende vernieuwing 38,9%
voorsprong op de concurrenten 37,0%
geheimhouding 30,8%
handelsmerken 18,3%
complexiteit tekeningen/ontwerpproces 18,2%
registratie van designpatronen 9,1%
auteursrecht 6,0%
Respons CAPI - N 803
voortdurende vernieuwing 15,4%
geheimhouding 15,0%
handelsmerken 11,8%
voorsprong op de concurrenten 10,3%
complexiteit tekeningen/ontwerpproces 6,5%
registratie van designpatronen 4,4%
auteursrecht 2,7%
delsmerken; (5) complexiteit tekeningen/
ontwerpproces; (6) de registratie van
designpatronen; en (7) auteursrecht.

Hoofdstuk 5 CONCLUSIES
>
5.1 METHODOLOGIE
Onderstaande paragrafen gaan in op een
aantal methodologische aspecten en problemen
die van toepassing zijn op de Vlaamse
CIS-3 gegevens (algemene items zoals bepaling
van de populatie, selectie van de
sample, antwoordpercentages worden
beschreven in hoofdstuk 3).
Reeds eerder werden een reeks van problemen
inzake het gebruik van CIS-data in
diverse publicaties samengevat en gedocumenteerd
onder andere (Tether (2001); Frenz
(2002)). Voornaamste aandachtspunten blijken
de lage responsgraad in een aantal landen en
de internationale vergelijkbaarheid van de
resultaten te zijn. Daarenboven, werd voor
Vlaanderen en België, maar zeker ook voor
andere landen (Tether (2001)) reeds vastgesteld
dat de CIS-data van de vorige enquêtes,
mogelijk onderhevig is aan 'subjectiviteit' en
'interpretatieve flexibiliteit'. Dit komt niet in
het minst door terminologische en conceptuele
uitdagingen die gesteld worden aan het
meten van innovatie via survey-gebaseerde
innovatiestudies. Verder kan hierbij opgemerkt
worden dat er nood is aan bijkomend
inzicht in de invloed van de gebruikte definities
en bevragingsmethode op het bekomen
van betrouwbare en robuuste resultaten,
aangezien de data-verzamelingsmethoden
ondanks de gedane inspanningen en ontwikkelingen
nog niet optimaal zijn Tether (2001).
De verzamelde data moet bijgevolg kritisch
en met de nodige voorzichtigheid geïnterpreteerd
worden.
De verzameling van de gegevens in het
kader van deze CIS-3 survey gebeurde via
toepassing van twee verschillende technieken:
enerzijds via een traditionele mailing
(= schriftelijk verzenden van de vragenlijst),
en anderzijds via CAPI (= Computer Assisted
Personal Interviewing). Bij de CAPI-techniek,
beschikt de enquêteur over een vooraf
geprogrammeerde portable computer met
een elektronische versie van de vragenlijst
en brengt hij de antwoorden van de respondent
rechtstreeks in.
Op basis van de ervaringen opgedaan bij de
verwerking van de voorliggende CIS-3 data,
81
valt niet uit te sluiten dat een invloed uitgaat
van de gebruikte dataverzamelingsmethode
op de kwaliteit van de data en de verkregen
resultaten. Dit effect is echter vermengd met
andere effecten zoals de grote variantie in
de respons vanwege het kleine aantal observaties
voor sommige vragen.
Diverse oorzaken kunnen hier aan de grondslag
liggen. Maar een belangrijke hypothese
is dat de openheid van de gehanteerde concepten
hiervoor ruimte laat. Zo lijdt het in
het kader van deze interpretatieve flexibiliteit,
weinig twijfel dat de laagdrempelige
CAPI, ondanks de zorgvuldig uitgekozen
formuleringen bij de opmaak van de vragenlijst,
voordelen biedt ten opzichte van
mailing. Bovendien kon vastgesteld worden
dat het stroomschema, wegens toegenomen
controle over de antwoordalternatieven,
beter gevolgd werd bij de CAPI-techniek
dan bij de hantering van het complexe
stroomschema en de gehanteerde lay-out in
de vragenlijst door de mailing respondent.
Kortom, CAPI vermindert het voorkomen
van foutieve en contrasterende antwoorden
en is dus direct van invloed op de datakwaliteit
in het algemeen. Desondanks kon ook
vastgesteld worden dat CAPI foutieve en
contrasterende antwoorden niet volledig
uitsluit! Het is evident dat cijfermatige
gegevens een grotere foutenmarge kunnen
bevatten (ondanks dat de respondenten
achteraf de kans kregen hun antwoorden na
te kijken). Maar daar staat dan weer tegenover
dat de contactpersonen beter geïdentificeerd
werden als competent voor deze
materie.
Deze als het ware conceptuele verschillen
tussen mailing en CAPI maken de vergelijkbaarheid
inzake de datakwaliteit én resultaten
van beide dataverzamelingsmethoden
tot een uiterst moeilijke aangelegenheid.
In elk geval betekent dit dat met zorg moet
omgegaan worden met de data die via
beide alternatieve methoden verzameld
werd, wat vragen oproept betreffende de
vergelijking van de data en de betrouwbaarheid
ervan. Eenvoudige integratie bijvoorbeeld
kan de representativiteit van de
steekproef in gevaar brengen. Diepgaande

HOOFDSTUK 5 > Conclusies
analyse van de oorzaken en invloed van deze
verschillen is echter niet het doel van deze
publicatie, een initiële exploratie staat voorop,
maar daarom niet minder noodzakelijk.
5.2 RESULTATEN
In deze studie werden de resultaten van de
respons mailing en van de respons CAPI systematisch
naast elkaar gezet en met elkaar
vergeleken.
Vertrekpunt waren telkens de resultaten
van de respons mailing. Daar bleek dat 61%,
het grootste deel van de bedrijven, volgens
de gehanteerde definitie, ‘innovatief’ te
noemen zijn. Dat betekent dat ze tussen
begin 1998 en eind 2000 hetzij nieuwe of
duidelijk verbeterde producten op de markt
brengen, hetzij nieuwe of duidelijk verbeterde
processen tot stand brengen, hetzij
innovatieactiviteiten aanvatten maar niet
voltooien, hetzij innovatieactiviteiten aanvatten
maar stopzetten. Anderzijds betekent
dit dat bij ongeveer 40 procent van de
ondernemingen geen enkele innovatieactiviteit
plaatsvindt in de referentieperiode.
Dat houdt in dat de Vlaamse innovatie-performantie
stabiel blijft tijdens de jaren 1990.
De innovatiegraad voor de Vlaamse ondernemingen,
berekend op basis van de CIS-3enquête,
komt immers overeen met die voor
de CIS-1-enquête (61%). De innovatiegraad
lag lager bij de CIS-2-enquête, maar deze
enquête werd geplaagd door een aantal
methodologische moeilijkheden zodat deze
niet als representatief kan worden beschouwd.
Kleine bedrijven zijn duidelijk minder innovatief
dan middelgrote of grote bedrijven,
en sommige sectoren, zoals chemie en
immateriële diensten, scoren duidelijk hoger
dan andere sectoren.
Ontleden we de voorgestelde gecombineerde
innovatie-indicator meer in detail,
dan zien we dat iets minder dan de helft
(47,0%) van de bedrijven in de drie jaar die
het voorwerp uitmaken van deze enquête
nieuwe of sterk verbeterde producten op de
82
markt brengen. 19,5% brengt tenminste
licht gewijzigde producten op de markt, en
33,5% introduceert helemaal geen nieuwe
producten. Wat procesinnovatie betreft, zijn
de respectievelijke cijfers 55,8%, 10,5% en
33,7%. Telkens valt op hoe kleine bedrijven
duidelijk minder innovatief zijn dan middelgrote
en grote bedrijven.
Bedrijven innoveren in grote mate intern, of
ze werken op gelijke basis samen met
andere partijen, al liggen die percentages
duidelijk hoger bij productinnovatie dan bij
procesinnovatie, en bij middelgrote en
grote bedrijven dan bij kleine bedrijven.
Technologische innovatie, zowel product- als
proces-, steunt voornamelijk op een beperkt
gamma van kerntechnologieën: software,
materiaaltechnologie en mechanica.
Het innovatief karakter van middelgrote en
grote ondernemingen in vergelijking met
kleine bedrijven blijkt ook uit de cijfers over
stopgezette of niet voltooide innovatie-activiteiten.
Kleine bedrijven noteren daar veel
lagere percentages dan middelgrote of
grote bedrijven.
Kijken we naar de input- eerder dan de outputzijde
dan zien we dat innovatieve bedrijven
veel meer interne dan externe innovatie-inspanningen
leveren, wat consistent is
met bovenstaande opmerking dat bedrijven
in sterke mate intern innoveren. Die bedrijven
die intern aan Onderzoek & Ontwikkeling
doen schakelen daarvoor gemiddeld
8 personen in en doen in hoge mate
(57%) doorlopend aan O&O.
Er wordt in niet onbelangrijke mate
gesteund op publieke financiering. Ongeveer
20% van de bedrijven ontvangt
Belgische steun, en 4% Europese steun, dat
laatste in niet onbelangrijke mate via
Europese kaderprogramma’s.
Zoals hierboven reeds aangeduid, komt
samenwerking met andere partijen frequent
voor. Zo verklaart 26,4% van de bedrijven
aan innovatie-samenwerking te doen. Het
gaat dan vooral om leveranciers, klanten,
andere bedrijven in de groep, en universitei-

HOOFDSTUK 5 > Conclusies
ten, hoofdzakelijk in België en de EU of EVA.
Veel van die partners vormen tevens belangrijke
informatiebronnen voor de onderneming.
Zo leveren naast de eigen onderneming
vooral leveranciers en klanten heel wat
informatie aan. Deze worden gevolgd door
beurzen, concurrenten en conferenties.
Een belangrijk signaal is dat heel wat bedrijven
moeilijkheden signaleren wat innovatie
betreft. Bij 4% van de bedrijven kunnen
geplande innovatie-activiteiten niet van
start gaan, en bij niet minder dan 21% van
de bedrijven worden de innovatie-activiteiten
hetzij ernstig vertraagd of gaan ze
gebukt onder ernstige moeilijkheden.
De belangrijkste gevolgen en resultaten van
het invoeren van nieuwe of sterk verbeterde
producten of processen zijn: het bekomen
een betere kwaliteit van goederen of diensten,
het bereiken van een grotere markt of
een groter marktaandeel, en het realiseren
van een groter aanbod van goederen of
diensten.
Zogenaamde niet-innovatieve bedrijven
voelen geen behoefte aan innovatie-activiteiten
hetzij vanwege vroegere innovatie,
hetzij vanwege marktomstandigheden.
Deze niet innovatieve bedrijven concurreren
vooral op prijs, minder op kwaliteit, flexibiliteit
en marketing. Nochtans zijn deze bedrijven
zich bewust van het belang van innovatie
en plant een groot aantal van hen wel
activiteiten in deze zin in de toekomst.
De belangrijkste innovatiebelemmerende
factoren, zowel bij innovatieve als bij nietinnovatieve
ondernemingen, zijn een
gebrek aan personeel en financiële middelen
(zoals blijkt uit het veelvuldig aanhalen
van ‘te hoge innovatiekosten’, ‘gebrek aan
geschikte financieringsbronnen’ en ‘buitensporig
geachte economische risico’s’).
In het algemeen is er weinig interesse in
bescherming van innovatie, zeker door
octrooien. Slechts 6,3% van de bedrijven
verklaart tussen begin 1998 en eind 2000
minstens 1 octrooiaanvraag ingediend te
hebben. Er zijn wel zeer grote verschillen te
noteren naar grootte-klasse en sector.
83
IWT-STUDIES > >> 45
Hetzelfde geldt voor het eigenlijke aantal
octrooiaanvragen. Anderzijds verklaart
9,1% van de bedrijven eind 2000 minstens 1
octrooi te bezitten. Opnieuw zijn er grote
verschillen naar sector en grootte-klasse,
ook wat het eigenlijke aantal toegekende
octrooiaanvragen betreft.
Vergelijken we de resultaten van de respons
mailing (RM) met die van de respons CAPI
(RC), dan blijkt de totale algemene innovatiegraad
duidelijk hoger te zijn bij RC dan bij
RM (70,9% vs. 61,2%). Bekijken we die algemene
innovatiegraad per grootte-klasse dan
valt op dat die zowel bij RM als bij RC lager
ligt bij kleine bedrijven dan bij middelgrote
en grote bedrijven. Maar waar de percentages
voor middelgrote bedrijven min of meer
hetzelfde zijn in RM en RC (83,7% vs. 82,5%
respectievelijk), liggen de percentages voor
kleine en grote bedrijven gemiddeld 10%
hoger in RC dan in RM (kleine bedrijven:
67,4% vs. 55,4%; grote bedrijven: 95,0% vs.
83,1%). Bekijken we de algemene innovatiegraad
per laag- of hoog-technologisch dan
zijn zowel in RM als RC hoogtechnologische
bedrijven duidelijk innovatiever dan laagtechnologische,
maar verschillen opnieuw
de concrete percentages (laag-technologisch
58,0% (RM) vs. 68,0% (RC) en hoog-technologisch
73,9% (RM) vs. 82,5% (RC)).
Splitsen we de algemene innovatiegraad op
dan zien we dat er iets minder productinnovatie
voorkomt in RC dan in RM (42,9% vs
47,0%) maar dat er meer procesinnovatie
voorkomt (58,2% vs. 55,8%), alsook nog niet
afgewerkte (37,4% vs. 33,6%) of stopgezette
(13,3% vs. 7,0%) innovatieactiviteiten.
Kijken we naar productinnovatie en het
belang van nieuwe of duidelijk verbeterde
producten bij kleine, middelgrote en grote
bedrijven dan vertalen de resultaten in RM
zich in een omgekeerd U-patroon terwijl de
resultaten in RC eerder lineair oplopen. Wel
zijn in beide scenario’s kleine bedrijven duidelijk
minder innovatief. Opnieuw vindt
men in beide scenario’s dat hoogtechnologische
bedrijven veel innovatiever zijn dan
laagtechnologische maar verschillen de concrete
percentages weer (RM: 64,6% vs.
42,6% en RC; 57,4% vs. 39,2%). Het is vooral
wat betreft het nieuwigheidskarakter van

HOOFDSTUK 5 > Conclusies
de innovatie (“nieuw voor het bedrijf of
nieuw voor de markt?”) dat men echt grote
verschillen vindt tussen RM en RC.
Ook in procesinnovatie vindt men, wanneer
men kijkt naar het belang van nieuwe of
duidelijk verbeterde processen bij kleine,
middelgrote en grote bedrijven een omgekeerd
U-patroon in RM terwijl RC meer aanleiding
geeft tot een lineair scenario.
Opnieuw valt op hoe sterk kleine bedrijven
minder innovatief zijn dan grote.
De vergelijking in detail van alle resultaten
van respons mailing en respons CAPI heeft
minder zin. Waar de resultaten van RM en
RC elkaar dikwijls ondersteunen spreken ze
elkaar elders tegen. Binnen het bestek van
deze studie kunnen echter geen eenduidige
84
IWT-STUDIES > >> 43
keuzes worden gemaakt. Ook moet blijken
in hoever ze statistisch significant zijn.
Aanvullend onderzoek naar de determinanten
van het antwoordgedrag van ondernemingen
op enquêtes zoals deze is noodzakelijk.
Dat moet dan onder meer gaan over
de definitie van de concepten, de wijze van
vraagstelling, de bevragingsmethode en de
methode van cleaning. Niet in de laatste
plaats is de kwaliteit van het antwoord
afhankelijk van de bereidheid tot medewerking
van de respondenten. Vereenvoudiging
en verlichting van de enquêtes lijken hierbij
een vereiste die in tegenspraak staat tot de
wens om het fenomeen innovatie in al zijn
dimensies te vatten. De medewerking van
een vast panel i.p.v een willekeurige
steekproef zou de consistentie van de data
kunnen verbeteren.

REFERENTIES
• BAUMOL, William J. (2002), The free-market innovation
machine : analyzing the growth miracle of capitalism,
Princeton, NJ: Princeton University Press.
• BOURDEAUD’HUI, Ria (1998), Technologiediffusie in
Vlaanderen. Enquêteresultaten. Product- en diensteninnovatie:
evolutie 1992-1994-1997, Brussel: IWT.
• DEBACKERE, Koen en FLEURENT, I. (1993.) Voorstelling
van de resultaten van de eerste innovatieenquête
in Vlaanderen. Brussel: IWT
• CORNET, M. And G. GELAUFF (2002), Over de
Interpretatie en Internationale Vergelijkbaarheid van
CIS-2 Indicatoren, CPB Research Memorandum No. 26.
• DEBRUYNE, Marion en Ruud FRAMBACH (1998),
Product- en Diensteninnovativiteit van Vlaamse
Ondernemingen. Enquêteresultaten 1997, Brussel: IWT.
• EUROPESE COMMISSIE, (1997), Dossier 1: Innovation
and Technological Competitiveness of European
Enterprises, In: European Report on Science &
Technology Indicators.
• FRANCOZ, D. And B. PATINSON (2000), Achieving
Reliable Results from Innovation Surveys.
Methodological Lessons Learned from Experience in
OECD Member Countries, Paper presented at the
Conference on Innovation and Enterprise Creation:
Statistics and Indicators, France, 23-24 11 2000.
• FRENZ, M. (2002), A Comparison of the Second and
Third UK Community Innovation Survey, South Bank
University, Working Paper.
85
IWT-STUDIES > >> 45
• KLEINKNECHT, A., 1996, New Indicators and Determinants
of Innovation: An Introduction, in: Kleinknecht,
A. (ed.), Determinants of Innovation, The Message from
New Indicators, pp. 1-11
• KLEINKNECHT, A.H. en anderen (1999), De Innovatieve
Prestaties Van Vlaanderen Internationaal Vergeleken.
Rapport. Brussel: IWT.
• OECD/EUROSTAT (1997), The Measurement of
Scientific and Technological Activities. Proposed
Guidelines for Collecting and Interpreting Technological
Innovation Data: Oslo Manual, Paris: OECD.
• ØRSTAVIK, F. And OLAV NÅS, S. (1998), The
Norwegian Innovation-Collaboration Study, Step
Working Paper A-10, ISSN 1501-0066
• ROGERS, M. (1998), The Definition and Measurement
of Innovation, Melbourne Institute Working Paper No.
10/98.
• TECHNOPOLIS (2000), Abstracts. Conference On
Innovation And Enterprise Creation: Statistics And
Indicators, Sophia-Antipolis 23-24 November.
• TETHER, B. (2001), Identifying Innovation, Innovators
And Innovative Behaviours: A Critical Assessment Of The
Community Innovation Survey (CIS), CRIC Discussion
Paper No 48, December, Manchester: University Of
Manchester – Centre For Research On Innovation &
Competition.

Bijlage 1 TABELLEN POPULATIE EN STEEKPROEF
TABEL 1 > Nace-codes weerhouden door Eurostat
10 Winning van steenkool, bruinkool en turf
11 Winning van aardolie en aardgas en aanverwante diensten
12 Winning van uranium- en thoriumerts
13 Winning van metaalertsen
14 Overige winning van delfstoffen
15 Vervaardiging van voedingsmiddelen en dranken
16 Vervaardiging van tabaksproducten
17 Vervaardiging van textiel
18 Vervaardiging van kleding en bontnijverheid
19 Leernijverheid en vervaardiging van schoeisel
20 Houtindustrie en vervaardiging van artikelen van hout, kurk, riet en vlechtwerk
21 Papier- en kartonnijverheid
22 Uitgeverijen, drukkerijen en reproductie van opgenomen media
23 Vervaardiging van cokes, geraffineerde aardolieproducten en splijt- en kweekstoffen
24 Chemische nijverheid
244 Farmaceutische nijverheid
25 Rubber- en kunststofnijverheid
26 Vervaardiging van overige niet-metaalhoudende minerale producten
27 Metallurgie
28 Vervaardiging van producten van metaal
29 Vervaardiging van machines, apparaten en werktuigen
30 Vervaardiging van elektrische en elektronische apparaten en instrumenten
31 Vervaardiging van elektrische machines en apparaten
32 Vervaardiging van audio-, video- en telecommunicatie-apparatuur
33 Vervaardiging van medische apparatuur, van precisie- en optische instrumenten
en van uurwerken
34 Vervaardiging en assemblage van auto's, aanhangwagens en opleggers
35 Vervaardiging van overige transportmiddelen
36 Vervaardiging van meubels, overige industrie
37 Recuperatie van recycleerbaar afval
40 Productie en distributie van elektriciteit, gas, stoom en warm water
41 Winning, zuivering en distributie van water
51 Groothandel en handelsbemiddeling, exclusief de handel in auto's en motorrijwielen
60 Vervoer te land
61 Vervoer over water
62 Luchtvaart
63 Vervoersondersteunende activiteiten
64 Post en telecommunicatie
65 Financiële instellingen
66 Verzekeringswezen
67 Hulpbedrijven ivm financiële instellingen
72 Informatica en aanverwante activiteiten
73 Speur- en ontwikkelingswerk
742 Technisch advies, architecten en ingenieurs
743 Technische tests en analyses
87

BIJLAGE 1 > Tabellen populatie en steekproef
TABEL 2 > Populatie naar Nace-code en Grootte-klasse
Grootte-klasse 1_ 2_ 3_ 4_ 5_ 6_
Nace-code
10-19 20-49 50-249 250-499 500-999 >=1000 Totaal
10+11+12+13+14 11 6 2 1 0 0 20
15+16 215 220 149 23 8 4 619
17+18+19 199 267 187 9 10 3 675
20+21 112 137 54 9 4 0 316
22 135 120 55 4 5 1 320
23+24-244+25 113 122 146 23 14 7 425
244 3 8 5 2 2 1 21
26 87 110 52 6 3 0 258
27 22 20 22 4 1 4 73
28 295 288 188 14 3 0 788
29 82 114 101 8 3 3 311
30+32 9 15 12 1 2 3 42
31 30 37 38 3 6 1 115
33 17 46 9 3 1 0 76
34+35 46 47 37 4 5 7 146
36+37 179 142 69 8 2 0 400
40+41 8 13 5 2 4 0 32
45 0 0 0 26 4 0 30
51 1296 823 266 25 3 0 2413
60+61+62+63 792 589 331 20 4 2 1738
64 41 12 12 2 3 1 71
65+66+67 78 46 26 7 5 2 164
72 120 105 232 8 4 1 470
73 3 7 4 1 0 0 15
742 76 70 25 2 0 0 173
743 25 13 6 2 0 0 46
Totaal 3994 3377 2033 217 96 40 9757
88

BIJLAGE 1 > Tabellen populatie en steekproef
TABEL 3 > DWTC-Steekproef naar Nace-code en Grootte-klasse
Grootte-klasse 1_ 2_ 3_ 4_ 5_ 6_
Nace-code
89
IWT-STUDIES > >> 45
10-19 20-49 50-249 250-499 500-999 >=1000 Totaal
10+11+12+13+14 2 2 2 1 0 0 7
15+16 15 29 41 23 8 4 120
17+18+19 14 35 52 9 10 3 123
20+21 8 18 15 9 4 0 54
22 9 16 15 4 5 1 50
23+24-244+25 54 62 70 23 14 7 230
244 3 8 5 2 2 1 21
26 6 14 14 6 3 0 43
27 11 10 11 4 1 4 41
28 21 38 52 14 3 0 128
29 40 58 48 8 3 3 160
30+32 9 15 12 1 2 3 42
31 14 19 18 3 6 1 61
33 8 23 4 3 1 0 39
34+35 22 24 18 4 5 7 80
36+37 13 19 19 8 2 0 61
40+41 8 13 5 2 4 0 32
45 0 0 0 0 0 0 0
51 91 107 74 25 3 0 300
60+61+62+63 55 77 92 20 4 2 250
64 41 12 12 2 3 1 71
65+66+67 38 23 12 7 5 2 87
72 58 53 111 8 4 1 235
73 3 7 4 1 0 0 15
742 76 70 25 2 0 0 173
743 25 13 6 2 0 0 46
Totaal 644 765 737 191 92 40 2469

BIJLAGE 1 > Tabellen populatie en steekproef
TABEL 4 > IWT-Steekproef naar Nace-code en Grootte-klasse
Grootte-klasse 1_ 2_ 3_ 4_ 5_ 6_
Nace-code
10-19 20-49 50-249 250-499 500-999 >=1000 Totaal
10+11+12+13+14 3 2 2 1 0 0 8
15+16 30 35 50 23 8 4 150
17+18+19 30 48 60 9 10 3 160
20+21 16 24 19 9 4 0 72
22 17 24 15 4 5 1 66
23+24-244+25 69 83 92 23 14 7 288
244 3 8 5 2 2 1 21
26 15 17 18 6 3 0 59
27 15 10 13 4 1 4 47
28 44 53 57 14 3 0 171
29 56 72 58 8 3 3 200
30+32 9 15 12 1 2 3 42
31 19 23 25 3 6 1 77
33 10 30 4 3 1 0 48
34+35 46 47 37 4 5 7 146
36+37 28 23 21 8 2 0 82
40+41 8 13 5 2 4 0 32
45 0 0 0 26 4 0 30
51 194 152 83 25 3 0 457
60+61+62+63 103 102 105 20 4 2 336
64 41 12 12 2 3 1 71
65+66+67 55 32 13 7 5 2 114
72 76 69 133 8 4 1 291
73 3 7 4 1 0 0 15
742 76 70 25 2 0 0 173
743 25 13 6 2 0 0 46
Totaal 991 984 874 217 96 40 3202
90

BIJLAGE 1 > Tabellen populatie en steekproef
91
IWT-STUDIES > >> 45
TABEL 5 > Gemiddelde levensduur van het belangrijkste product (goederen of diensten) van de onderneming, vooral het vervangen of
duidelijk verbeterd wordt, niet gewogen naar de populatie
Respons mailing - N 663
Minder dan 1 jaar 6,8%
1-3 jaar 14,3%
4-6 jaar 18,7%
7-9 jaar 8,4%
Meer dan 9 jaar 24,7%
Geen antwoord mogelijk 27,0%
Respons CAPI - N 802
Minder dan 1 jaar 10,5%
1-3 jaar 13,5%
4-6 jaar 15,7%
7-9 jaar 4,4%
Meer dan 9 jaar 25,1%
Geen antwoord mogelijk 30,9%

BIJLAGE 1 > Tabellen populatie en steekproef
TABEL 6 > Response CAPI voor DWTC-steekproef naar Nace-code en Grootte-klasse
Grootte-klasse 1_ 2_ 3_ 4_ 5_ 6_
Nace-code
10-19 20-49 50-249 250-499 500-999 >=1000 Totaal
10+11+12+13+14 0 0 0 0 0 0 0
15+16 4 4 14 9 2 1 34
17+18+19 1 10 16 1 1 1 30
20+21 3 1 7 4 2 0 17
22 0 7 5 1 0 0 13
23+24-244+25 20 18 20 5 5 0 68
244 0 2 2 1 0 0 5
26 4 6 5 3 1 0 19
27 3 1 4 2 1 1 12
28 5 14 17 3 1 0 40
29 10 20 12 3 1 1 47
30+32 4 1 7 1 0 1 14
31 5 5 4 2 4 0 20
33 2 5 1 0 1 0 9
34+35 5 7 7 1 2 3 25
36+37 2 5 11 2 0 0 20
40+41 1 1 1 0 1 0 4
45 0 0 0 0 0 0 0
51 24 24 24 8 0 0 80
60+61+62+63 13 17 21 4 2 1 58
64 7 3 3 0 1 0 14
65+66+67 10 7 3 2 1 0 23
72 19 17 27 3 3 0 69
73 1 6 1 0 0 0 8
742 22 15 10 0 0 0 47
743 4 0 5 1 0 0 10
Totaal 169 196 227 56 29 9 686
92

BIJLAGE 1 > Tabellen populatie en steekproef
TABEL 7 > Response mailing voor IWT-steekproef naar Nace-code en Grootte-klasse
Grootte-klasse 1_ 2_ 3_ 4_ 5_ 6_
Nace-code
93
IWT-STUDIES > >> 45
10-19 20-49 50-249 250-499 500-999 >=1000 Totaal
10+11+12+13+14 1 0 1 1 0 0 3
15+16 8 9 7 5 2 1 32
17+18+19 12 6 10 2 4 0 34
20+21 6 10 4 3 1 0 24
22 7 4 4 2 2 0 19
23+24-244+25 18 18 22 9 5 4 76
244 1 2 1 0 0 1 5
26 4 4 7 1 1 0 17
27 5 4 7 2 0 3 21
28 11 17 18 6 2 0 54
29 23 23 13 4 1 2 66
30+32 2 3 1 0 2 2 10
31 7 5 5 0 1 0 18
33 1 8 2 3 0 0 14
34+35 14 10 8 1 2 4 39
36+37 7 3 1 2 1 0 14
40+41 3 6 3 2 2 0 16
45 0 0 0 10 0 0 10
51 50 28 18 9 1 0 106
60+61+62+63 24 25 19 4 0 1 73
64 6 3 3 0 1 0 13
65+66+67 8 6 3 2 1 0 20
72 16 11 34 2 0 0 63
73 1 0 1 1 0 0 3
742 21 18 4 1 0 0 44
743 6 0 0 1 0 0 7
Totaal 262 223 196 73 29 18 801

BIJLAGE 1 > Tabellen populatie en steekproef
TABEL 8 > Response CAPI voor IWT-steekproef naar Nace-code en Grootte-klasse
Grootte-klasse 1_ 2_ 3_ 4_ 5_ 6_
Nace-code
10-19 20-49 50-249 250-499 500-999 >=1000 Totaal
10+11+12+13+14 0 0 0 0 0 0 0
15+16 6 6 19 9 2 1 43
17+18+19 5 16 18 1 1 1 42
20+21 5 1 9 4 2 0 21
22 4 10 5 1 0 0 20
23+24-244+25 22 28 29 5 5 0 89
244 0 2 2 1 0 0 5
26 5 6 7 3 1 0 22
27 3 1 4 2 1 1 12
28 10 22 18 3 1 0 54
29 13 24 16 3 1 1 58
30+32 4 1 7 1 0 1 14
31 5 5 5 2 4 0 21
33 3 5 1 0 1 0 10
34+35 12 16 14 1 2 3 48
36+37 6 7 12 2 0 0 27
40+41 1 1 1 0 1 0 4
45 0 0 0 10 1 0 11
51 46 36 25 8 0 0 115
60+61+62+63 23 24 24 4 2 1 78
64 7 3 3 0 1 0 14
65+66+67 15 9 4 2 1 0 31
72 25 23 29 3 3 0 83
73 1 6 1 0 0 0 8
742 22 15 10 0 0 0 47
743 4 0 5 1 0 0 10
Totaal 247 267 268 66 30 9 887
94

BIJLAGE 1 > Tabellen populatie en steekproef
TABEL 9 > Herziene populatie naar Nace-code en Grootte-klasse
Grootte-klasse 1_ 2_ 3_ 4_ 5_ 6_
Nace-code
95
IWT-STUDIES > >> 45
10-19 20-49 50-249 250-499 500-999 >=1000 Totaal
10-14 11 6 2 1 0 0 20
15-16 227 219 158 25 9 2 640
17-19 219 271 145 10 8 5 658
20-21 126 107 56 9 4 1 303
22 143 120 56 4 6 0 329
23-25 117 115 131 24 15 6 408
244 3 8 5 2 2 1 21
26 99 110 53 6 3 0 271
27 23 18 22 5 1 4 73
28 302 296 103 12 3 0 716
29 88 110 63 8 3 3 275
30+32 14 14 12 1 2 3 46
31 35 37 19 4 6 1 102
33 19 16 12 2 1 0 50
34+35 44 50 37 6 4 7 148
36+37 179 141 74 9 0 0 403
40+41 3 6 2 1 6 0 18
51 1406 826 263 15 1 0 2511
60-63 745 588 203 16 4 3 1559
64 12 9 8 5 6 0 40
65-67 82 42 25 5 4 2 160
72(excl722) 56 47 27 6 1 1 138
722 80 65 29 4 2 0 180
73 3 4 4 1 0 0 12
742 81 67 24 2 0 0 174
743 15 13 7 2 0 0 37
Totaal 4132 3305 1540 185 91 39 9292

BIJLAGE 1 > Tabellen populatie en steekproef
TABEL 10 > Herziene steekproef naar Nace-code en Grootte-klasse
Grootte-klasse 1_ 2_ 3_ 4_ 5_ 6_
Nace-code
10-19 20-49 50-249 250-499 500-999 >=1000 Totaal
10-14 2 2 2 1 0 0 7
15-16 29 34 51 23 9 2 14
17-19 29 46 42 10 8 5 140
20-21 16 20 19 9 4 1 69
22 18 21 15 4 6 0 64
23-25 65 77 86 24 15 6 273
244 3 8 5 2 2 1 21
26 14 18 18 6 3 0 59
27 16 9 12 5 1 4 47
28 43 50 34 12 3 0 142
29 52 72 33 8 3 3 171
30+32 9 14 12 1 2 3 41
31 19 23 10 3 6 1 62
33 10 11 7 2 1 0 31
34+35 28 34 21 6 4 7 100
36+37 27 22 21 9 0 0 79
40+41 3 6 2 1 6 0 18
51 198 142 84 15 1 0 440
60-63 86 103 63 15 4 3 274
64 10 9 8 5 6 0 38
65-67 46 27 14 5 4 2 98
72(excl722) 29 30 13 5 1 1 79
722 45 45 19 3 2 0 114
73 2 4 4 1 0 0 11
742 73 66 24 2 0 0 165
743 13 13 7 2 0 0 35
Totaal 885 906 626 179 91 39 2726
96

BIJLAGE 1 > Tabellen populatie en steekproef
TABEL 11 > Herziene response mailing naar Nace-code en Grootte-klasse
Grootte-klasse 1_ 2_ 3_ 4_ 5_ 6_
Nace-code
97
IWT-STUDIES > >> 45
10-19 20-49 50-249 250-499 500-999 >=1000 Totaal
10-14 1 0 1 1 0 0 3
15-16 8 9 7 5 3 0 32
17-19 12 6 7 2 3 1 31
20-21 6 7 5 3 1 0 22
22 6 4 4 1 3 0 18
23-25 16 19 21 10 4 4 74
244 1 2 1 0 0 1 5
26 4 4 7 1 1 0 17
27 5 3 7 2 0 3 20
28 11 16 9 6 2 0 44
29 22 24 9 4 1 2 62
30+32 1 3 1 0 2 2 9
31 7 5 1 0 1 0 14
33 1 3 3 2 0 0 9
34+35 9 10 4 2 1 4 30
36+37 6 3 1 2 0 0 12
40+41 1 3 1 4 0 9
51 48 28 17 4 0 0 97
60-63 24 21 10 3 0 1 59
64 0 2 1 2 2 0 7
65-67 10 5 3 1 1 0 20
72(excl722) 3 7 1 1 0 0 12
722 13 7 6 1 0 0 27
73 1 0 1 1 0 0 3
742 20 18 5 0 0 0 43
743 4 0 0 1 0 0 5
Totaal 240 209 132 56 29 18 684

BIJLAGE 1 > Tabellen populatie en steekproef
TABEL 12 > Herziene respons CAPI naar Nace-code en Grootte-klasse
Grootte-klasse 1_ 2_ 3_ 4_ 5_ 6_
Nace-code
10-19 20-49 50-249 250-499 500-999 >=1000 Totaal
10-14 0 0 0 0 0 0 0
15-16 6 6 18 10 2 1 43
17-19 4 16 14 1 1 1 37
20-21 5 1 9 4 1 1 21
22 4 9 5 1 0 0 19
23-25 21 23 30 5 5 0 84
244 0 2 2 1 0 0 5
26 5 6 7 3 1 0 22
27 3 1 3 3 1 1 12
28 9 20 13 3 1 0 46
29 13 23 9 3 1 1 50
30+32 4 1 7 1 0 1 14
31 5 4 3 2 4 0 18
33 3 3 2 0 1 0 9
34+35 12 15 15 1 2 3 48
36+37 6 8 11 2 0 0 27
40+41 0 1 1 0 1 0 3
51 45 35 25 7 0 0 112
60-63 21 25 19 3 2 1 71
64 2 3 2 1 1 0 9
65-67 14 6 4 3 1 0 28
72(excl722) 11 9 4 4 0 0 28
722 13 16 7 0 2 0 38
73 1 2 1 0 0 0 4
742 22 15 9 0 0 0 46
743 3 0 5 1 0 0 9
Totaal 232 250 225 59 27 10 803
98

BIJLAGE 1 > Tabellen populatie en steekproef
99
IWT-STUDIES > >> 45
Verhouding
Grootte-klasse 1_ 10-19 2_ 20-49 3_ 50-249 4_ 250-499 5_ 500-999 6_ >=1000 Totaal Totaal Mailing/
t.o.v steekproef t.o.v populatie CAPI
Nace-code
TABEL 13 > Responsanalyse Mailing
10-14 50,00% 0,00% 50,00% 100,00% 42,86% 15,00%
15-16 27,59% 26,47% 13,73% 21,74% 33,33% 0,00% 21,62% 5,00% 0,74
17-19 41,38% 13,04% 16,67% 20,00% 37,50% 20,00% 22,14% 4,71% 0,84
20-21 37,50% 35,00% 26,32% 33,33% 25,00% 0,00% 31,88% 7,26% 1,05
22 33,33% 19,05% 26,67% 25,00% 50,00% 28,13% 5,47% 0,95
23-25 24,62% 24,68% 24,42% 41,67% 26,67% 66,67% 27,11% 18,14% 0,88
244 33,33% 25,00% 20,00% 0,00% 0,00% 100,00% 23,81% 23,81% 1,00
26 28,57% 22,22% 38,89% 16,67% 33,33% 28,81% 6,27% 0,77
27 31,25% 33,33% 58,33% 40,00% 0,00% 75,00% 42,55% 27,40% 1,67
28 25,58% 32,00% 26,47% 50,00% 66,67% 30,99% 6,15% 0,96
29 42,31% 33,33% 27,27% 50,00% 33,33% 66,67% 36,26% 22,55% 1,24
30+32 11,11% 21,43% 8,33% 0,00% 100,00% 66,67% 21,95% 19,57% 0,64
31 36,84% 21,74% 10,00% 0,00% 16,67% 0,00% 22,58% 13,73% 0,78
33 10,00% 27,27% 42,86% 100,00% 0,00% 29,03% 18,00% 1,00
34+35 32,14% 29,41% 19,05% 33,33% 25,00% 57,14% 30,00% 20,27% 0,63
36+37 22,22% 13,64% 4,76% 22,22% 15,19% 2,98% 0,44
40+41 33,33% 50,00% 0,00% 100,00% 66,67% 50,00% 50,00% 3,00
51 24,24% 19,72% 20,24% 26,67% 0,00% 22,05% 3,86% 0,87
60-63 27,91% 20,39% 15,87% 20,00% 0,00% 33,33% 21,53% 3,78% 0,83
64 0,00% 22,22% 12,50% 40,00% 33,33% 18,42% 17,50% 0,78
65-67 21,74% 18,52% 21,43% 20,00% 25,00% 0,00% 20,41% 12,50% 0,71
72(excl722) 10,34% 23,33% 7,69% 20,00% 0,00% 0,00% 15,19% 8,70% 0,43
722 28,89% 15,56% 31,58% 33,33% 0,00% 23,68% 15,00% 0,71
73 50,00% 0,00% 25,00% 100,00% 27,27% 25,00% 0,75
742 27,40% 27,27% 20,83% 0,00% 26,06% 24,71% 0,93
743 30,77% 0,00% 0,00% 50,00% 14,29% 13,51% 0,56
Totaal t.o.v. steekproef 27,12% 23,07% 21,09% 31,28% 31,87% 46,15% 25,09% 7,36% 0,85
Totaal t.o.v. populatie
Verhouding
5,81% 6,32% 8,57% 30,27% 31,87% 46,15% 7,36%
Mailing / CAPI 1,03 0,84 0,59 0,95 1,07 1,80 0,85

100

Bijlage 2 VRAGENLIJST
BEDRIJFSENQUETE OVER
PRODUCTEN en PROCESSEN
DE DERDE EUROPESE INNOVATIE-ENQUÊTE
Georganiseerd door IWT-Vlaanderen
Vlaamse gemeenschap
101

DE DERDE EUROPESE INNOVATIE-ENQUÊTE
Community Innovation Survey
Deze enquête verzamelt gegevens over product- en procesinnovatie en aanverwante
activiteiten in de verwerkende industrie en de dienstensector tussen
1/1/1998 en 31/12/2000. Zij wordt georganiseerd in alle Europese landen. In
Vlaanderen is het IWT (Instituut voor de aanmoediging van Innovatie door
Wetenschap en Technologie in Vlaanderen) belast met de organisatie door de
Minister van Financiën en Begroting, Innovatie, Media en Ruimtelijk Ordening
Dirk Van Mechelen.
Om een volledig beeld te hebben voor het Vlaams bedrijfsleven vragen
wij aan ALLE bedrijven om te antwoorden, ook indien u op vele vragen niets
hoeft in te vullen.
VOOR VERDERE VRAGEN BETREFFENDE DEZE ENQUÊTE KUNT U TERECHT BIJ:
Dhr. Jan Larosse
Wetenschappelijk Adviseur
Tel.: 02/2090981
Fax: 02/2231181
E-mail: jl@iwt.be
VOORAFGAANDE OPMERKINGEN:
De referentieperiode van deze enquête is de periode tussen 1 januari 1998
en 31 december 2000.
De te vermelden geldbedragen worden gevraagd in Belgische frank.
Het IWT verbindt er zich toe de verstrekte informatie confidentieel te
behandelen en statistieken enkel op sectorniveau te publiceren.

DEEL 1
ALGEMENE INLICHTINGEN
OVER UW ONDERNEMING
103
IWT-STUDIES > >> 45

*de belangrijkste activiteit
is diegene die het
grootste aandeel vormt
van de omzet (of toegevoegde
waarde)
** ondernemingen
horen tot eenzelfde
groep indien ze dezelfde
operationele hoofdaandeelhouder
hebben
1
Naam van de respondent . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Functie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Afdeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Fax . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
E-mail . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ALGEMENE INLICHTINGEN OVER UW ONDERNEMING
Een onderneming is een bedrijfsentiteit met rechtspersoonlijkheid. Een onderneming kan
één of meerdere activiteiten verrichten op één of meerdere plaatsen (vestigingen).
In de volgende bladzijden zijn op enkele plaatsen de gegevens vooringevuld, voor zover die ons
reeds bekend zijn uit uw neergelegde jaarrekeningen. We deden dit om u opzoekwerk te besparen
maar ook om u toe te laten te controleren of uw onderneming juist geïdentificeerd werd.
Naam van de onderneming: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Adres: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Postnummer: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gemeente: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
BTW-nr: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hoofdactiviteit (NACE): . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Geef een korte beschrijving van de belangrijkste* activiteit van uw onderneming:
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Maakt uw onderneming deel uit van een groep**
(als moeder- of als dochteronderneming)?
Ja In welk land bevindt zich de zetel van de groep*? . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Neen
Indien ja:
Heeft uw groep activiteiten inzake Onderzoek&Ontwikkeling (R&D of O&O) buiten uw
eigen onderneming?
Ja In welk land bevindt zich de hoofdzetel van O&O? . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Neen
2. Heeft tussen 1 januari 1998 en 31 december 2000 één van de volgende
belangrijke veranderingen plaatsgevonden in uw onderneming?
2.1. Uw onderneming werd opgericht
Ja Neen
2.2. Uw onderneming fuseerde met een andere onderneming of met een deel ervan
Ja Neen
En ten gevolge hiervan steeg de omzet met minstens 10%
Ja Neen

* voor kredietinstellingen:
te innen interesten
en soortgelijke inkomsten;
voor verzekeringsdiensten:
schriftelijke
brutopremies
** aankoop van machines
en uitrusting,
gebouwen en terreinen
2.3. Uw onderneming verkocht of sloot een gedeelte van de onderneming
Ja Neen
En als gevolg hiervan daalde de omzet met minstens 10%
Ja Neen
ECONOMISCHE BASISGEGEVENS VAN UW ONDERNEMING
Enkel binnenlandse vestigingen dienen te worden opgenomen
3. Totale omzet* verkoop van goederen en diensten
Inclusief export en heffingen exclusief BTW (in BEF)
in 1998: x 1000 BEF
in 2000: x 1000 BEF
4. Export van goederen en diensten
in BEF
in 1998: x 1000 BEF
In 2000: x 1000 BEF
5. Bruto materiële investeringen**
in BEF
in 1998: x 1000 BEF
in 2000: x 1000 BEF
6. Aantal werknemers
in fysieke eenheden
6.1. Totaal aantal werknemers
in 1998:
in 2000:
Verwachte wijziging in 2002:
Ongewijzigd
Daling
Stijging
6.2. Totaal aantal werknemers met hogere opleiding (universiteit en HOBU)
in 2000:
Verwachte wijziging in 2002 :
Ongewijzigd
Daling
Stijging
6.3. Totaal aantal vrouwelijke werknemers onder de hoger opgeleiden
in 2000:

* grootste deel van de
omzet
** de technische kennis
die onmisbaar is voor
het behalen van een
concurrentieel voordeel
in de kernactiviteiten
van de onderneming)
*** Zie lijst in bijlage
op p 19
7. Wat is de gemiddelde levensduur van het belangrijkste product (goederen
of diensten) van uw onderneming, vooraleer het vervangen of duidelijk
verbeterd wordt
Kruis het meest passende antwoord aan
Minder dan 1 jaar
1-3 jaar
4-6 jaar
7-9 jaar
Meer dan 9 jaar
Geen antwoord mogelijk
8. Waar bevindt zich de belangrijkste afzetmarkt* van uw onderneming?
Kruis het meest passende antwoord aan
Op lokaal/regionaal vlak (op zowat 50 km) in uw land
Op lokaal/regionaal vlak (op zowat 50 km) in uw buurlanden
Op nationaal vlak (op meer dan 50 km)
Op internationaal vlak (op meer dan 50 km)
• Binnen EU
• VS
• Andere
9. Is uw onderneming vooral een toeleverancier (Business to Business)?
Ja Neen
Is uw onderneming vooral een producent van eindproducten (Business to
Consumer)?
Ja Neen
10. Wat zijn de kerntechnologieën** die uw onderneming gebruikt voor
zijn producten, diensten en processen?
Gelieve de drie belangrijkste technologieën aan te duiden uit de lijst in bijlage***.
Vul hieronder het betreffende codenummer in (zo gedetailleerd mogelijk).
1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Indien u een belangrijke kerntechnologie niet kan identificeren in deze lijst,
gelieve deze hierna kort te beschrijven:
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

DEEL 2
2INNOVATIE
107

108
Voorbeelden van
innovaties,
gegroepeerd per
sector, zijn als bijlage
(p 16) opgenomen
* ten opzichte van de
basiskenmerken ervan,
de technische specificaties,
de geïntegreerde
software of andere
immateriële componenten,
het toekomstige
gebruik ervan of de
gebruiksvriendelijkheid
1
WAT IS INNOVATIE?
Een innovatie, zoals gedefinieerd in deze enquête, is een nieuw of duidelijk verbeterd
product (goederen of diensten) dat op de markt is gebracht, of de invoering in
uw bedrijf van een nieuw of duidelijk verbeterd proces. De innovatie is het resultaat
van nieuwe technologische ontwikkelingen, nieuwe combinaties van bestaande
technologieën of exploitatie van andere door uw onderneming verworven kennis.
PRODUCTINNOVATIE (GOEDEREN ÉN/OF DIENSTEN)
WAT IS EEN PRODUCTINNOVATIE?
Productinnovaties zijn goederen of diensten die nieuw of duidelijk verbeterd zijn ten
opzichte van de basiskenmerken ervan, de technische specificaties, de geïntegreerde
software of andere immateriële componenten, het toekomstige gebruik ervan of de
gebruiksvriendelijkheid.
De innovatie moet nieuw zijn voor uw onderneming; ze moet niet noodzakelijk nieuw
zijn voor de markt. Of de innovatie door uw onderneming of door een andere onderneming
tot stand is gekomen, is van geen belang. Wijzigingen van puur esthetische aard en het louter
verkopen van innovaties die geheel door een andere onderneming werden tot stand
gebracht en ontwikkeld, worden niet meegerekend.
Productinnovaties (van goederen of diensten) kunnen de volgende kenmerken hebben:
• een nieuwe technologie die tot een betere prestatie van het product of de dienst leidt
(bv. een verandering van materialen)
• een verbreding van het aanbod van producten of diensten die uw marktpositie veranderd
(bv. de introductie van ecologische producten in het assortiment)
1.1. Heeft uw onderneming in de drie jaar tussen begin 1998 en eind 2000
voor uw onderneming nieuwe of duidelijk* verbeterde producten (goederen of
diensten) op de markt gebracht ?
Ja Neen
Indien ja:
1.1a. Wie heeft die producten ontwikkeld?
Kruis het meest passende antwoord aan
• In hoofdzaak uw onderneming (of de groep waartoe uw onderneming behoort)
• Uw onderneming in samenwerking met andere bedrijven of instellingen
• In hoofdzaak andere bedrijven of instellingen
1.1b. Is uw productinnovatie vooral het resultaat van nieuwe technologische
ontwikkelingen of nieuwe combinaties van technologieën?
Ja Neen
Is uw productinnovatie is vooral het resultaat van exploitatie van niet-technologische
vernieuwingen, zoals het verbreden van het assortiment of de exploitatie van
niet-technische kennis?
Ja Neen

* Voor kredietinstellingen:
te innen intresten
en soortgelijke inkomsten;
voor verzekeringsdiensten:
schriftelijke
brutopremies
Indien neen (voor vraag 1.1.):
Zijn uw producten (goederen of diensten):
• Slechts licht gewijzigd ga naar vraag 1.6
• Helemaal niet gewijzigd ga naar vraag 1.7
1.2. Beschrijf kort wat er nieuw of verbeterd is bij uw belangrijkste productinnovatie
(goederen of diensten):
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3. Indien er technologische innovaties werden gedaan, welk soort technologieën
werden toegepast in de product- of diensteninnovaties?
• Software
• Micro-elektronica
• Biotechnologie (klassieke veredeling of gentechnologie)
• Materiaaltechnologie (chemie, metallurgie, …)
• Milieutechnologie
• Energietechnologie
• Mechanica
• Optica
• Andere
1.4. Raam het aandeel van uw omzet* in 2000 van
• Onveranderde producten (goederen of diensten) die tussen begin
1998 en eind 2000 op de markt zijn gebracht %
• Licht gewijzigde producten (goederen of diensten) die tussen begin
1998 en eind 2000 op de markt zijn gebracht %
• Nieuwe of duidelijk verbeterde producten (goederen of diensten) die
tussen begin 1998 en eind 2000 op de markt zijn gebracht %
Totale omzet in 2000 1 0 0 %
1.5. Indien uw onderneming tussen begin 1998 en eind 2000 nieuwe of duidelijk
verbeterde producten (goederen en diensten) heeft op de markt gebracht
1.5a. Bestonden er reeds varianten op de markt?
Ja Neen
Betreft het een volledig nieuw product voor uw afzetmarkt?
Ja Neen
1.5b. Schat het aandeel in de totale omzet van 2000 van
die producten (goederen of diensten) die nieuw zijn voor de afzetmarkt voor uw
onderneming: %
Ga naar 1.7.
109

* Producten die
volledig door andere
bedrijven werden
ontwikkeld en
geproduceerd, worden
hier meegerekend
110
Voor andere
voorbeelden van
procesinnovatie, zie
LIJST in bijlage (p 17).
2
1.6. Indien uw onderneming onveranderde of licht gewijzigde producten
(goederen en diensten) heeft op de markt gebracht, schat het aandeel in de
totale omzet van 2000 van:
• Onveranderde* producten (goederen of diensten) die tussen begin 1998
en eind 2000 op de markt zijn gebracht %
• Licht gewijzigde producten (goederen of diensten) die tussen begin 1998
en eind 2000 op de markt zijn gebracht %
1.7. Komt een deel van uw omzet in 2000 ook voort uit aangekochte licenties?
Ja %
Neen
PROCESINNOVATIE
WAT IS EEN PROCESINNOVATIE?
Procesinnovatie houdt nieuwe en duidelijk verbeterde technologieën en nieuwe en
duidelijk verbeterde methoden in bij het tot stand komen van diensten en producten.
Het effect ervan moet betekenisvol zijn wat output, productkwaliteit (goederen /
diensten) of productie- en distributiekosten betreft.
De innovatie moet nieuw zijn voor uw onderneming; uw onderneming moet dat proces
niet noodzakelijkerwijs als eerste toegepast hebben. Het heeft geen belang of de innovatie
door uw onderneming of door een andere onderneming is ontwikkeld. Zuiver organisatorische
of managementgebonden wijzigingen worden niet meegerekend.
Kenmerken:
1. het proces zelf, met één of meer van de volgende kenmerken:
• de processen worden meer geautomatiseerd of geïntegreerd
• meer flexibiliteit wordt bereikt
• verbetering van de kwaliteit
• verbetering van de veiligheid of het milieu
Voorbeelden zijn: Order picking, opsporen en traceren van zendingen, verbinding van
(data)communicatie en transport, streepjescode-systemen, optische verwerking van data,
expert-systemen, software voor integratie enz., gebruik of ontwikkeling van software-instrumenten,
eerste gebruik van CAD/CAE.
ISO-certificatie is enkel een innovatie wanneer het direct gerelateerd is aan de introductie van
nieuwe of verbeterde processen.
2. logistiek en controle met één of meer van de volgende kenmerken:
• de nieuwe technologie leidt tot een meer efficiënte routing en planning
• meer flexibiliteit in de distributie
• verbetering van de voorraadcontrole
Voorbeelden:
informatiesystemen, bestelsystemen, systemen voor het minimaliseren van voorraden, systemen
voor productuitwisseling, transportlogistiek, logistiek ondersteund via computer.

* het effect ervan moet
betekenisvol zijn wat
output, productkwaliteit
(goederen of diensten)
of productie- en
distributiekosten betreft
2.1. Heeft uw onderneming tussen begin 1998 en eind 2000 nieuwe of duidelijk*
verbeterde productieprocessen tot stand gebracht met inbegrip van
methoden en manieren om diensten en producten te leveren?
Ja Neen
Indien ja:
2.1a. Wie heeft die processen ontwikkeld? Kruis het meest passende antwoord aan
• In hoofdzaak uw onderneming of de groep waartoe uw onderneming behoort
• Uw onderneming in samenwerking met andere bedrijven of instellingen
• In hoofdzaak andere bedrijven of instellingen
• Uitsluitend andere bedrijven of instellingen
2.1b. Indien uw onderneming nieuwe of duidelijk* verbeterde processen heeft
toegepast:
• Bestonden er reeds varianten in uw sector?
Ja Neen
• Was het een volledig nieuw proces voor uw sector?
Ja Neen
2.1c. Is uw procesinnovatie vooral het resultaat van nieuwe technologische ontwikkelingen
of nieuwe combinaties van technologieën
Ja Neen
Is uw procesinnovatie vooral het resultaat van exploitatie van niet-technologische
vernieuwingen, zoals introductie van meer flexibiliteit?
Ja Neen
Indien neen (voor vraag 2.1.):
Zijn uw processen:
• Slechts licht gewijzigd Ga naar vraag 3
• Helemaal niet gewijzigd Ga naar vraag 3
2.2. Beschrijf kort wat er nieuw of verbeterd is bij uw belangrijkste procesinnovatie
(goederen of diensten):
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3. Indien er technologische innovaties werden gedaan, welk soort technologieën
werden toegepast in de procesinnovatie?
• Software
• Micro-elektronica
• Biotechnologie (klassieke veredeling of gentechnologie)
• Materiaaltechnologie (chemie, metallurgie, …)
• Milieutechnologie
• Energietechnologie
• Mechanica
• Optica
• Andere
111

112
3
* eigen O&O, uitbesteding
van O&O, verwerving
van speciale
machines en uitrusting,
verwerving van andere
externe kennis,
opleiding ter ondersteuning
van innovatie,
design en andere
voorbereidingen
** met inbegrip van de
uitgaven voor personeel
en de bruto investeringsuitgaven
(geen
afschrijvingen), die
samenhangen met elke
activiteit
4
NOG NIET VOLTOOIDE EN/OF STOPGEZETTE INNOVATIEACTIVITEITEN*
3.1. Nog niet voltooide innovatieactiviteiten
Was uw onderneming eind 2000 bezig met activiteiten* (hierbij inbegrepen ook de
O&O-activiteit) om nieuwe of duidelijk verbeterde producten (goederen of diensten)
of processen te ontwikkelen of op de markt te brengen die nog niet afgewerkt waren?
Ja Neen
3.2. Voortijdig stopgezette innovatieactiviteiten
Heeft uw onderneming tussen begin 1998 en eind 2000 activiteiten* (hierbij inbegrepen
ook de O&O-activiteit) verricht om nieuwe of duidelijk verbeterde producten
(goederen of diensten) of processen te ontwikkelen of op de markt te brengen die
voortijdig stopgezet werden?
Ja Neen
Bedrijven die recent GEEN innovatieactiviteiten hebben verricht
gaan onmiddellijk naar vraag 11.1b.
(= zij die altijd NEEN geantwoord hebben op vragen 1.1, 2.1, 3.1 en 3.2)
INNOVATIEACTIVITEITEN EN –UITGAVEN IN 2000
HEEFT UW ONDERNEMING IN 2000 DE VOLGENDE INNOVATIEACTIVITEITEN VERRICHT?
Kruis “ja“ aan: voor de volgende innovatieactiviteiten indien uw onderneming in 2000 nieuwe
of duidelijk verbeterde producten (goederen/diensten), of op wetenschappen, technologie of
andere kennisgebieden gebaseerde processen ontwikkelde. Geef vervolgens een raming van
de overeenkomstige uitgaven in 2000, met inbegrip van de nog niet voltooide of voortijdig
stopgezette innovatieactiviteiten.
Kruis “neen“ aan: voor activiteiten die niet in 2000 werden opgezet
Raam de innovatie-uitgaven voor 2000**
4.1. Intern onderzoek & experimentele ontwikkeling (O&O)
• Al het creatieve werk in uw onderneming dat op systematische wijze plaatsvindt
met als doel de kennisvoorraad te vergroten, en de aanwending van deze kennisvoorraad
om nieuwe toepassingen te bedenken, zoals nieuwe en verbeterde producten
(goederen/diensten) en processen (inclusief softwareonderzoek)
Ja . . x 1000 BEF
Neen
4.2. Uitbesteding van O&O
• Zelfde activiteiten als hiervoor, maar verricht door andere ondernemingen (met
inbegrip van andere bedrijven binnen de groep) of andere, publieke of particuliere
onderzoekorganisaties
Ja . . x 1000 BEF
Neen

* loonkost voor
gederfde werktijd
niet inbegrepen
4.3. Verwerving van speciale machines en uitrusting
• Geavanceerde apparatuur, computerhardware speciaal aangekocht om nieuwe of
duidelijk verbeterde producten (goederen/diensten) en/of processen te implementeren.
(hulpmiddel: schat dit als % van uw totale investeringsuitgaven)
Ja . . x 1000 BEF
Neen
4.4. Verwerving van andere externe kennis
• Aankoop van andere bedrijven, van octrooirechten, niet-geoctrooieerde uitvindingen,
licenties, know-how, handelsmerken, software en andere kennistypes om in uw
bedrijfsinnovaties te gebruiken
Ja . . x 1000 BEF
Neen
4.5. Opleiding ter ondersteuning van innovaties
• Interne of externe opleiding voor uw personeel rechtstreeks gericht op de
ontwikkeling en/of introductie van innovaties*.
(hulpmiddel: schat dit als % van uw totaal opleidingsbudget)
Ja . . x 1000 BEF
Neen
4.6. Marktintroductie van innovaties
• Interne of externe marktactiviteiten die rechtstreeks gericht zijn op het op de markt
brengen van uw nieuwe of duidelijk verbeterde producten (goederen/diensten),
(kan voorafgaand marktonderzoek, markttesten en lanceringsadvertenties omvatten,
maar niet het uitbouwen van distributienetwerken voor het op de markt brengen
van innovaties).
(hulpmiddel: schat dit als % van uw totale marketingbudget)
Ja . . x 1000 BEF
Neen
4.7. Design, andere productie-/leveringsvoorbereidingen
• Procedures en technische voorbereidingen voor het implementeren van producten
(goederen/diensten) en procesinnovaties die elders niet bestreken worden
Ja . . x 1000 BEF
Neen
Totale geschatte innovatie-uitgaven in 2000
(som van alle antwoorden van vraag 4)
. . x 1000 BEF
113

114
5
6
ONDERZOEK EN EXPERIMENTELE ONTWIKKELING (O&O)
IN GEVAL VAN O&O-ACTIVITEITEN BINNEN DE EIGEN ONDERNEMING:
5.1. Hoeveel personen in uw onderneming waren in 2000 betrokken bij interne
O&O-activiteiten?
(zowel personen die binnen en buiten uw O&O-departement werkzaam zijn)
(in voltijdse equivalenten):
5.2. Op welke wijze deed uw onderneming van begin 1998 tot eind 2000 aan O&O?
Doorlopend
Occasioneel
GEVOLGEN VAN DE INNOVATIE TUSSEN BEGIN 1998 EN EIND 2000
De innovatieactiviteiten kunnen op verschillende vlakken gevolgen hebben voor uw onderneming.
Kruis aan hoe groot de invloed was van de door uw onderneming verrichte innovatieactiviteiten
tussen begin 1998 en eind 2000.
Product-georiënteerde gevolgen
• Groter aanbod van goederen of diensten
• Grotere markt of groter marktaandeel
• Betere kwaliteit van goederen of diensten
Proces-georiënteerde gevolgen
• Grotere productieflexibiliteit
• Grotere productiecapaciteit
• Kostenverlaging per producteenheid
• Minder materiaal- en energiegebruik
per productie-eenheid
Andere gevolgen
• Beter milieu of betere gezondheids-
en veiligheidsaspecten
• Tegemoetkomen aan overheidsregels
of -normen
Graad van invloed Niet van
Sterk Gematigd Zwak Toepassing

* eigen O&O, uitbesteding
van O&O,
verwerving van speciale
machines en uitrusting,
verwerving van andere
externe kennis, opleiding
ter ondersteuning
van innovatie,
design en andere
voorbereidingen
**EU-landen (excl.
België): Denemarken,
Duitsland, Griekenland,
Spanje, Frankrijk,
Ierland, Italië,
Luxemburg, Nederland,
Oostenrijk, Portugal,
Finland, Zweden en het
Verenigd Koninkrijk
***EVA-landen: IJsland,
Liechtenstein,
Noorwegen en
Zwitserland
****EU-kandidaatlanden:
Bulgarije, Cyprus,
Tsjechische republiek,
Estland, Hongarije,
Letland, Litouwen,
Malta, Polen,
Roemenië, Slovakije,
Slovenië en Turkije
7
8
PUBLIEKE FINANCIERING VAN INNOVATIE
Publieke financiering omvat de financiële steun in de vorm van beurzen en leningen, subsidies
en leningsgaranties. Gewone betalingen voor bestellingen door overheidsorganen worden
niet meegerekend.
7.1. Kreeg uw onderneming tussen begin 1998 en eind 2000 financiële overheidssteun
voor innovatieactiviteiten*?
Vanwege:
• Belgische overheden
Ja Zo ja, welke overheidsinstellingen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Neen
• De Europese Unie
Ja Neen
7.2. Heeft uw onderneming fondsen gekregen afkomstig van het 4e (1994-98) of
5e (1998-2002) kaderprogramma voor Onderzoek en Technolgische
Ontwikkeling van de Europese Unie?
Ja Neen
INNOVATIESAMENWERKING TUSSEN BEGIN 1998 EN EIND 2000
Onder innovatiesamenwerking wordt verstaan actieve deelname aan gemeenschappelijke O&Oen/of
andere innovatieprojecten met andere organisaties (andere bedrijven of non-profitinstellingen).
Dat impliceert niet noodzakelijk dat beide partners onmiddellijke commerciële voordelen
halen uit de samenwerking. Het zuiver op contractbasis uitbesteden van werk als onderaannemer,
zonder verdere actieve samenwerking, wordt niet beschouwd als samenwerking.
8.1. Heeft uw onderneming tussen begin 1998 en eind 2000 samenwerkingsafspraken
gemaakt over innovatieactiviteiten met andere bedrijven of instellingen?
Ja Neen, ga naar vraag 9
8.2. Geef het type van organisatie waarmee u samenwerkt en de locatie
Verschillende antwoorden mogelijk
Type van partner België EU**/ EU-KL VS Japan Andere
Andere bedrijven in uw groep
EVA*** ****
Leveranciers van uitrusting, materiaal,
componenten of software
Klanten of afnemers
Concurrenten en andere bedrijven
uit dezelfde industriële sector
Consultants
Commerciële laboratoria/
O&O-bedrijven
115

116
9
Type van partner (vervolg) België EU**/ EU-KL VS Japan Andere
EVA*** ****
Universiteiten of andere instellingen
van hoger onderwijs
Publieke of particuliere
non-profitonderzoeksinstellingen
8.3. Geef het belang van uw partners aan voor het succes van de innovatie
Type van partnerorganisatie Groot Middelmatig Klein Geen partner
Andere bedrijven in uw groep
Leveranciers van uitrusting, materiaal,
componenten of software
Klanten of afnemers
Concurrenten en andere
bedrijven uit dezelfde industriële sector
Consultants
Commerciële laboratoria/O&O-bedrijven
Universiteiten of andere instellingen
van hoger onderwijs
Publieke of particuliere
non-profitonderzoekinstellingen
INFORMATIEBRONNEN VOOR INNOVATIE TUSSEN 1998 EN 2000
Hier wordt gevraagd naar de belangrijkste informatiebronnen die nodig waren voor nieuwe
innovatieprojecten of die een bijdrage leverden aan de uitvoering van bestaande projecten.
Geef voor elke verschillende informatiebron het belang aan.
Indien gebruikt, Niet
Informatiebron Zeer Middelmatig Weinig gebruikt
Interne bronnen
• In de onderneming zelf
• Andere bedrijven in de groep
belangrijk belangrijk belangrijk
Marktbronnen
• Leveranciers van uitrusting, materiaal,
componenten of software
• Klanten of afnemers
• Concurrenten en andere bedrijven uit
dezelfde industriële sector
• Consultants of onderzoeksbedrijven

10
Indien gebruikt, Niet
Informatiebron (vervolg) Zeer Middelmatig Weinig gebruikt
belangrijk belangrijk belangrijk
Institutionele bronnen
• Universiteiten of andere
instellingen van hoger onderwijs
• Publieke of particuliere
non-profitonderzoekinstellingen
Andere bronnen
• Professionele conferenties,
meetings, tijdschriften
• Beurzen, tentoonstellingen
• Octrooien
OVERDRACHT VAN NIEUWE TECHNOLOGIEËN IN 2000
Heeft uw onderneming in 2000 via één of meerdere van de hieronder vermelde manieren
technologieën getransfereerd naar anderen? Gelieve de gebruikte transfervormen en het land
van bestemming aan te duiden.
Binnen Europa Buiten Europa
Overdracht via
Het recht om uitvindingen
te gebruiken (incl. licenties)
België Binnen EU Buiten EU VS Japan Overige
Het uitvoeren van O&O
voor anderen
Verlenen van advies aan anderen
Doorgeven van technologie
d.m.v. verkoop van (delen) van
uw onderneming
Verkoop van uitrusting
Contacten met andere bedrijven
Ter beschikking stellen van
gekwalificeerd personeel
Andere
Specificeer: . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
117

118
11
BELEMMERDE INNOVATIEACTIVITEIT
BELANGRIJKE PROBLEMEN
11.1a. Is uw innovatieactiviteit tussen begin 1998 en eind 2000:
• Ernstig vertraagd geweest?
Ja Neen
• Niet kunnen starten?
Ja Neen
• Gebukt gegaan onder/verhinderd geweest door andere ernstige problemen?
Ja Neen
Ga naar 11.2
GEEN INNOVATIEACTIVITEIT
11.1b. Welke van de volgende redenen waren voor uw onderneming relevant om
geen enkele innovatieactiviteit te verrichten tussen 1998 en 2000:
• Geen behoefte daartoe wegens vroegere innovaties?
Ja Neen
• Geen behoefte daartoe wegens marktomstandigheden?
Ja Neen
• Innovatiebelemmerende factoren?
Ja, zie 11.2. Neen
11.1c. Welke zijn de belangrijkste concurrentiefactoren in uw markt?
prijs, kwaliteit, flexibiliteit, marketing, …
• Prijs
• Kwaliteit
• Flexibiliteit
• Marketing
• Andere (specificeer):
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11.1d. Wat is het belang van technologie in uw productstrategie
• Zeer belangrijk
• Middelmatig belangrijk
• Weinig belangrijk
11.1e. Hoe evolueert het gebruik van technologie in uw onderneming de
komende jaren?
In vergelijking met de periode tussen begin 1998 en eind 2000
• Sterk toenemend
• Licht toenemend
• Gelijk
• Minder

11.1f. Wat is het belang van Informatie- en Communicatie Technologie in de komende
jaren voor uw onderneming?
• Groot
• Middelmatig
• Gering
11.1g. Zijn er concrete plannen voor innovatieactiviteiten in de komende twee jaar?
• O&O
• Aankoop van nieuwe uitrusting voor product- of procesinnovatie
• Aankoop van licenties en octrooien
• Marktvernieuwing
• Designvernieuwing
• Organisatievernieuwing
• Andere (specificeer):
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
INNOVATIEBELEMMERENDE FACTOREN
11.2. Indien uw onderneming belemmerende factoren heeft ervaren tussen 1998 en
2000, kruis het belang aan van de relevante factoren.
(zo nodig meer dan één factor aankruisen)
Belemmerende factoren Belang
Groot Middelmatig Gering Niet relevant
Economische factoren
• Buitensporig geachte economische risico’s
• Te hoge innovatiekosten
• Gebrek aan geschikte financieringsbronnen
Interne factoren
• Organisatorische starheid binnen de
onderneming
• Gebrek aan gekwalificeerd personeel
• Gebrek aan technologie-informatie
• Gebrek aan marktinformatie
Andere factoren
• Onvoldoende flexibele reglementering
of normen
• Gebrek aan vraag naar nieuwe
goederen of diensten
• Andere
119

120
12
* octrooiaanvragen of
toegekende octrooien
ingediend bij verschillende
octrooibureaus
worden slechts eenmaal
meegerekend
OCTROOIEN EN ANDERE BESCHERMINGSMETHODEN
12.1a. Heeft uw onderneming of uw groep tussen 1998 en 2000 op zijn minst één
octrooiaanvraag ingediend om door uw onderneming gedane uitvindingen of
innovaties te beschermen?
Ja Geef het aantal octrooiaanvragen* op
Totaal (goederen/diensten/processen)
Waarvan: goederen/diensten
Neen
12.1b. Bezit uw onderneming of groep eind 2000 enig toegekend octrooi om door
uw onderneming gedane uitvindingen of innovaties te beschermen?
Ja Geef het aantal toegekende octrooien* op
Totaal (goederen/diensten/processen)
Waarvan: goederen/diensten
Neen
12.1c. Welk percentage van uw omzet in 2000 was beschermd door octrooien
die in het bezit zijn van uw onderneming of uw groep?
Aandeel van de omzet in 2000 %
Geen antwoord mogelijk
12.2. Heeft uw onderneming of uw groep tussen 1998 en 2000 gebruik gemaakt van
een van de volgende andere methoden om in uw onderneming gedane uitvindingen
of innovaties te beschermen, en zo ja wat was het belang hiervan?
Belangrijkheid Groot Middelmatig Gering Niet toegepast
Formele methoden
• Registratie van designpatronen
• Handelsmerken
• Auteursrecht
Strategische methoden
• Geheimhouding
• Complexiteit tekeningen
/ontwerpproces
• Voorsprong op de concurrenten
• Voortdurende vernieuwing

13
ANDERE BELANGRIJKE STRATEGISCHE OF ORGANISATORISCHE
WIJZIGINGEN IN UW ONDERNEMING
Tot nu toe had deze enquête enkel betrekking op nieuwe en duidelijk verbeterde producten
(goederen en diensten) en processen. De laatste vraag betreft andere mogelijke creatieve verbeteringen
in uw onderneming.
13.1. Heeft uw onderneming tussen begin 1998 en eind 2000 een van de volgende
activiteiten opgezet:
Strategie
Toepassing van nieuwe of duidelijk gewijzigde ondernemingsstrategieën
Ja Neen
Management
Toepassing van geavanceerde managementtechnieken in uw onderneming
Ja Neen
Organisatie
Toepassing van nieuwe of duidelijk gewijzigde organisatie
Ja Neen
Marketing
Duidelijke wijziging van de marketingconcepten/-strategieën van uw onderneming
Ja Neen
Esthetische veranderingen (of andere subjectieve veranderingen)
Duidelijke wijzigingen in het esthetisch voorkomen of design of andere subjectieve
veranderingen in op zijn minst één van uw producten
Ja Neen
Gelieve hier uw BTW nummer in te vullen als identificatie van dit enquêtedeel:
BTW BE
Indien u opmerkingen of commentaar hebt op deze enquête dan kunt u deze
hieronder vermelden:
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
121

122

MEER SPECIFIEKE VOORBEELDEN VAN INNOVATIE PER SECTOR:
Zie Deel 2: vragen 1, 2
VERWERKENDE INDUSTRIE
Productgericht
• opnemen van ecologische producten in het goederenassortiment
• levenslange garantie op nieuwe of gebruikte producten
• verandering van materialen bij goederen, zoals "actief ademende" textielmaterialen
• waterdichte kledij
• modules voor biomedische domeinen, geproduceerd via bio-engineering
• introductie van "chipcard"
• gebruik van telematica in motorvoertuigen
• minder verontreinigende motorvoertuigen (bvb. 3 liter-auto, op natuurlijk gas aangedreven bussen)
• electronisch stabilisatie programma (ESP) voor motorvoertuigen
• nieuw papiertype voor een specifieke printer
• nieuw type van propellors in boten
• gas-insulatie voor hoogspanningsdraden
• onderhoud op afstand
• keramiek voor microgolven en filters tegen oppervlaktestralen voor mobiele communicatie
Verandering van de naam of de verpakking van bestaande goederen met het opzet om andere marktsegmenten
aan te snijden is geen innovatie.
Procesgericht
• digitaliseren van het afdrukproces
• nieuw type van messystemen voor de productie van houtspanen
• nieuw type van verwijdering van water
• het meten van uitlaatgasdeeltjes op basis van sensoren
• toepassing in serie van poedervernis/lak bij metaalvernissen
• nieuwe processen voor zuurproductie gebaseerd op een verscheidenheid aan grondstoffen
• electronische clearing systemen
• nieuwe CAD-systemen
• nieuwe informatiesystemen voor distributie
• gekoppelde data processing systemen, computernetwerk software
• introductie van computer-assisted/based/aided methoden voor productontwikkeling
• introductie simulatieprogramma’s voor eindige elementen bij het optimaliseren van componentonderdelen
• gebruik van e-commerce in de industrie (bvb. NetBank met gepersonaliseerde offertes, e-shopping)
• mogelijk maken van directe feedback-kanalen tussen klant en producent
• op internet-gebaseerde reële tijdsopvolging
GROOTHANDEL
Productgericht
• opnemen van ecologische producten in het goederenassortiment
• levenslange garantie op nieuwe of gebruikte producten
• nieuwe soorten van certificatiediensten
• invoering van additionele diensten, gecombineerde oplossingen "in één hand", bvb. technische en
consulting diensten, testen, onderzoeken en certifiëren van diensten
• introductie van klantenkaartsystemen
• consulting en bestelling op verkoopspunten (PoS)
• afhalingsdienst voor klanten
• onderhoud op afstand
• verkoop via Internet (e-commerce); maar niet enkel een informatieve site zonder on-line dienst
• electronische clearing systemen
• directe verkoop aan de eindgebruiker
Procesgericht
• scanner cash dozen
• ontwikkeling en introductie van digitale distributiekanalen
• laptops voor vertegenwoordigers als directe verkoopondersteuning
• electronische clearing systemen
• digitale productetikettering, bvb. scanner voor streepjescodes
123

124
• reconstructie of reorganisatie van verkoopsruimte, indien dit het mogelijk maakt dat klanten gemakkelijker
kunnen winkelen
• kwitanties per PC die meer informatie inhouden betreffende rekeningen
• electronische catalogi, bvb. op CD-ROM
• call-center oplossingen
• eigen onderhoudswerkplaats of -garage
• training van geschoolde arbeid om speciaal aan de klant aangepaste diensten aan te bieden
• nieuwe CAD-systemen
• nieuwe informatiesystemen bij de distributie
• gekoppelde data processing systemen, computernetwerk software
• mogelijk maken van directe feedback-kanalen tussen klant en producent
• klantendienst om alle klantenverzoeken te coördineren
FINANCIËLE DIENSTEN
Productgericht
• nieuwe of significant verbeterde verzekeringsdiensten
• introductie van modulaire levensverzekeringconcepten
• nieuwe beroepsongevallenverzekering
• introductie van "asset based securities"en "cat-bonds"
• introductie van magneetkaarten voor directe toegang tot ziekenhuissystemen
Procesgericht
• on-line bankieren
• controle-instrumenten via telefoon
• nieuwe of verbeterde software of PC-netwerken
• toepassing van nieuwe methodes voor risicodiversificatie
• opto-electronische documentarchivering
• paper free office
• verbeterde clearing systemen voor premies
• opvolging van verkoopspunten
• introductie van nieuwe beoordelings- of scoremethodes
ANDERE DIENSTEN
Productgericht
• ticketautomaten met EC cash of betaalkaart
• software-onderhoud op afstand, consulting op afstand
• nieuwe methodes van statistische analyse
• ontwikkeling van flexibele klantensoftware
• aanbesteding van milieu-en energiediensten
• aanbieden van nieuwe multimediatoepassingen
• nieuwe logistieke diensten
• telefonische klantendiensten
• dial-in diensten
Procesgericht
• electronische data-uitwisseling
• CAD of CAD-projectontwikkeling
• electronisch bankieren
• case-tools voor specifieke klantensoftware
• documentcreatie via computer
• verbetering van computernetwerken
• netwerk monitoring systemen
• call management systemen
• toepassing van thermografie om technische systemen te evalueren
• op internet-gebaseerde reële tijdsopvolging
• navigatiesystemen via satelliet
• nieuwe software-instrumenten voor het beheer van bevoorradingslijnen
• introductie van op natuurlijke gassen aangedreven bussen
• introductie van bussen met lage drempels

CLASSIFICATIE KERNTECHNOLOGIEËN
Zie Deel 1: vraag 10
De “kerntechnologieën” van een onderneming zijn de gebieden van technologische know-how die vitaal zijn
voor de productie van goederen en diensten en waardoor het bedrijf zich differentieert van andere bedrijven in
het algemeen en van zijn concurrenten in het bijzonder.
Onderstaande classificatie herneemt de hoofdlijnen van de TII-classificatie die gebruikt wordt door Europese technologietransferorganisaties.
Zij is niet exhaustief in haar onderverdelingen. Daarom bestaat de mogelijkheid om
voor de beschrijving van de eigen kerntechnologieën ook eigen omschrijvingen en toevoegingen te geven.
1 BIOLOGIE, BIOCHEMIE
10 Landbouw
waaronder 100 Landbouw engineering
101 Vee- en plantenteelt
130 Aquacultuur
11 Bio-engineering en biologie
waaronder 110/113 Biomechanische en
biofysische engineering
111 Pharmaceutica en
biomedische engineering
112 Biochemische
engineering
114 Genetische engineering
122 Microbiologie
14 Gezondheidstechnologie
waaronder 141 Diagnostische
technologie
142 Medische engineering
143 Stralingstechnologie
2 ENERGIETECHNOLOGIEËN
20 Verbranding en ontsteking
21 Electriciteitsopwekking
waaronder 210 Warmtekoppeling
23 Energiebesparing
waaronder 230 Warmte engineering
231 Verwarming en koeling
233 Warmterecuperatie
24 Energieopslag
26 Hernieuwbare energie
waaronder 260 Biomassa
264 Zonne-energie
266 Windenergie
3 MILIEUTECHNOLOGIEËN
31 Reinigingstechnologie
waaronder 310 Gesloten kringloop
technologie
32 Milieu Monitoring
waaronder 320 Ecologie
322 Luchtmonitoring
325 Bodemmonitoring
326 Watermonitoring
34 Pollutiecontrole
waaronder 340 Luchtvervuilingscontrole
35 Waterbehandeling
waaronder 352 Afvalwaterbehandeling
36 Beschermingstechnologie
waaronder 360 Stralingsbescherming
37 Afvalbeheer en behandeling
waaronder 371 Recyclage technologie
4 INFORMATIETECHNOLOGIE,
TELECOMMUNICATIE
40 CAD/CAE/CAM/CIM Technologieën
waaronder 400 Computer Aided Design
401 Computer Aided
Engineering
402 Computer Aided
Manufacturing
403 Computer integrated
Manufacturing
42 Computer Hardware
waaronder 420 Computerarchitectuur
421 Computer Graphics
422 IC-technologie
425 Geheugentechnologie
426 Microprocessoren
427 Optische computing
(beeldverwerking, scanning)
428 Spraakverwerking
429 Systeembeveiliging
43 Computer Software
waaronder 430 Toepassingssoftware
4300 Bedrijf en kantoor
4301 Huis
4302 Onderwijs
4303 Productie
4304 Medisch
4305 Financieel
4306 Geïntegreerde software
431 Artificiële Intelligentie
432 Databanken
433 Dataverwerking
434 Databeveiligingstechnologie
435 Managementsystemen
436 Netwerkmanagement
437 Program. &
Programmeertalen
44 Computer Training Services
45 Kantoorautomatisatie
46 Telecommunicatie
waaronder 460 Breedbandcommunicatie
461 Informatietransmissie
462 Mobiele communicatie
463 Satelliet-communicatie
464 Telemetrie
465 Video-Technologie
5 INDUSTRIËLE BASISTECHNOLOGIEËN
50 Assemblage
51 Mengtechnologie
52 Zuiveringstechnologie (filtratie,separatie)
53 Elektronica
waaronder 530 Audio technologie
531 Elektronische schakelingen
532 Elektronische instrumenten
534 Signaalverwerking
125

126
54 Hydraulica en pneumatica
55 Industriële logistiek
waaronder 550 Fabrieksbeheer
551 Onderhoud
552 Verpakking
553 Plant Design
554 Productie Engineering
555 Personeelsmanagement
556 Distributie
557 Warehousing
56 Meting en controle
waaronder 560 Automatische meetsystemen
561 Detectietechnologie
562 Dimensiemetingen
565 Fabricagecontrole
(on-line, niet-destructief, …)
566 Mechanisch, optisch,
accoustisch meten
567 Kwaliteitscontrole
productieproces
568 Sensortechnologieën
569 Warmtemetingen
58 Optica
waaronder 580 Lasertechnologie
581 Lenzen en spiegels
582 Optronica
583 Fotografie
584 Optische vezels
59 Plasma Technologie
6 SECTORALE INDUSTRIËLE TECHNOLOGIEËN
60 Chemische engineering en productie
waaronder 600 Agro-chemie
601 Basischemie
602/604 Fijnchemie en verven
605 Petrochemische
technologieën
61 Bouwtechnologie
waaronder 610 Architectuur
612 Bouwmateriaal
613 Burgerlijke engineering
617 Isolatietechnologie
619 Bodemmechanica
62 Elektrische Engineering & Productie
waaronder 620 Automatisatie
621 Elektrische apparaten
622 Elektrische machines
623 Elektrische energie
engineering
624 Elektromechanica
63 Voedingstechnologie
waaronder 630 Kleur- en smaakbewerking
631 Melkverwerking
632 Brouwerij/stokerij
633 Voedselbewaring
634 Voedselbereiding
635 Fruit- en
groentenbehandeling
636/637 Vlees- en visverwerking
638 Soft Drinks
65 Industriële Engineering en Productie
waaronder 650 Industriële design
651 Industriële uitrusting en
machinebouw
653 Prototyping
66 Mechanische Engineering & Productie
waaronder 660 Boiler Technologieën
661 Stromingsmechanica
662 Smering
663 Micromechanica
664 Pompen, kleppen, perslucht
665 Koeltechnologie
666 Thermische technologieën
667 Mecatronica
67 Drukkerij/Uitgeverij
waaronder 670/671 Foto- en reprografie
672 Desk-Top Publishing
674 Lithografie
68 Textiel
waaronder 680 Textielmachines
681 Textielverwerking
69 Transport
waaronder 690 Lucht- en ruimtevaart
691 Logistiek
692 Motorvoertuigen
694 Wegvervoer
695 Scheepsbouw
7 MATERIAALTECHNOLOGIE EN -PRODUCTIE
70 Basismaterialen
waaronder 701 Glas- en kristalverwerking
704 Papierverwerking
706 Steen- en kleiverwerking
707 Stof- en vezelverwerking
708 Houtverwerking
71 Nieuwe materialen
waaronder 710 Keramieken
711 Composieten
712 Plastics
714 Legeringen
72 Metallurgie
waaronder 720 Adhesieve
verbindingstechnologieën
721 Gieten
722 Metaalvorming
723 Walsen
724 Non-ferro metallurgie
725 Plaatbewerking
726 Oppervlakte behandeling
727 Thermische behandeling
728 Lassen
729 Poedermetallurgie

127

REEDS VERSCHENEN BIJ HET IWT-OBSERVATORIUM
VTO-STUDIES:
1/ Het Vlaams Innovatiesysteem: een nieuw statistisch beleidskader
1annex/ Theoretische en empirische bouwstenen van het ‘Vlaams Innovatie Systeem’
2/ Innovatiestrategieën bij Vlaamse industriële ondernemingen
3/ Octrooien in Vlaanderen: technologie bekeken vanuit een strategisch perspectief
Deel 1: Octrooien als indicator van het technologiesysteem
4/ De impact van technologische innovaties op jobcreatie en jobdestructie in Vlaanderen
5/ Strategische verschillen tussen innovatieve KMO’s : Een kijkje in de zwarte doos
6/ Octrooien in Vlaanderen: technologie bekeken vanuit een strategisch perspectief
Deel 2: Analyse van het technologielandschap in Vlaanderen
7/ Diffusie van belichaamde technologie in Vlaanderen: een empirisch onderzoek op basis
van input/outputgegevens
7 annex/ Methodologische achtergronden bij het empirisch onderzoek naar de Vlaamse
technologiediffusie
8/ Schept het innovatiebeleid werkgelegenheid?
9/ Samenwerking in O&O tussen actoren van het “VINS”
10/ Octrooien in Vlaanderen: technologie bekeken vanuit een strategisch perspectief
Deel 3: De internationale technologiepositie van Vlaanderen aan de hand van octrooi
posities
Deel 4: Sporadische en frequent octrooierende ondernemingen : profielen
11/ Technologiediffusie in Vlaanderen. Enquêteresultaten - Product- en diensteninnovatie:
evolutie 1992-1994-1997
12/ Technologiediffusie in Vlaanderen. Enquêteresultaten - Hoogtechnologische producten:
evolutie 1992-1994-1997
13/ Technologiediffusie in Vlaanderen. Enquêteresultaten - Procesautomatisering:
evolutie 1992-1994-1997
14/ Technologiediffusie in Vlaanderen. Methodologie en vragenlijst
15/ Financiering van innovatie in Vlaanderen. Het aanbod van risicokapitaal.
16/ Product- en diensteninnovativiteit van Vlaamse ondernemingen. Enquêteresultaten 1997
17/ Adoptie van procesautomatisering en informatie- en communicatietechnologie in
Vlaanderen. Enquêteresultaten 1997
18/ Performantieprofiel en typologie van innoverende bedrijven in Vlaanderen. Waarin ver-
schillen innoverende bedrijven van niet-innoverende bedrijven. Enquêteresultaten 1997
19/ De werkgelegenheidsimpact van innovatie: is de aard van de innovatie-strategie belangrijk?
20/ Samenwerking in O&O tussen actoren van het “VINS”
Deel 2: Samenwerking in een aantal specifieke technologische disciplines

IWT-STUDIES:
21/ Clusterbeleid: Een innovatie instrument voor Vlaanderen?
Reflecties op basis van een analyse van de automobielsector
22/ Benchmarken en meten van innovatie in KMO’s
23/ Samenwerkingsverbanden in O&O en kennisdiffusie
24/ Financiering van innovatie in Vlaanderen. De venture capital sector in internationaal
perspectief
25/ De O&O-inspanningen van de bedrijven in Vlaanderen - De regionale uitsplitsing van
de O&O-uitgaven en O&O-tewerkstelling in België 1971-1989
26/ De O&O-inspanningen van de bedrijven in Vlaanderen - Een perspectief vanuit de
enquête voor 1996-1997
27/ Identificatie van techno-economische clusters in Vlaanderen op basis van input-output-
gegevens voor 1995
28/ The flemish innovation system : an external viewpoint
29/ Geïntegreerd innovatiebeleid naar KMO’s toe. Casestudie: Nederland
30/ Clusterbeleid als hefboom tot innovatie
31/ Resultaten van de O&O-enquête bij de Vlaamse bedrijven
32/ ‘Match-mismatch’ in de O&O-bestedingen van Vlaamse en Belgische bedrijven in termen
van de evolutie van sectoriële aandelen
33/ ‘Additionaliteit’- versus ‘substitutie’-effecten van overheidssteun aan O&O in bedrijven in
Vlaanderen: een econometrische analyse aangevuld met de resultaten van een kwalitatieve
bevraging
34/ Het innovatiebeleid in Ierland als geïntegreerd element van het ontwikkelingsbeleid: van
buitenlandse investeringen naar ‘home spun growth’
35/ ICT Clusters in Flanders: Co-operation in Innovation in the New Network Economy
36/ Het fenomeen spin-off in België
37/ KMO-innovatiebeleid levert toegevoegde waarde aan Vlaamse bedrijven
38/ Technology watch in Europa: een vergelijkende analyse
39/ ICT-Monitor Vlaanderen: Eindrapport van een haalbaarheidsstudie
40/ Innovation policy and sustainable development: can public innovation incentives make a
difference?
41/ Spinning off new ventures: a typology of facilitating services
42/ Research mandates for technology transfer: International policy
43/ Subregionale O&O-inspanningen van de bedrijven in Vlaanderen
44/ De intelligente omgeving: de noodzaak van convergerende technologieën en
een nieuw businessmodel.

Biografie
HENRI DELANGHE
Henri Delanghe (°1970) behaalde een Licentie in
de Geschiedenis aan de KULeuven (1992), een
Master in International Affairs aan Columbia
University (1994) en een Doctoraat in de
Economische Geschiedenis aan de KULeuven
(2002). Hij bekleedde posities bij het United
Nations Development Programme, aan de
KULeuven, en bij het IWT, en is op dit ogenblik
werkzaam op de Europese Commissie -
Directoraat-Generaal Research. Zijn onderzoek
spitst zich toe op wetenschaps-, technologie- en
innovatieindicatoren alsook de historische ontwikkeling
van nationale innovatiesystemen.
MARC TIRI
Marc Tiri is sedert 1997 verbonden aan het departement
Bedrijfskunde van de Faculteit Toegepaste
Economische Wetenschappen van het Limburgs
Universitair Centrum en is er lid van de onderzoekseenheid
DAM (Data-analyse en modellering).
Hij bereidt een doctoraatsthesis voor rond
“Theorievorming en meting van innovatie”.
Andere onderzoeksinteresses omvatten clusteranalyse
en de ontwikkeling van biotechnologie-indicatoren.
Recent is hij actief betrokken bij verschillende
onderzoeksprojecten in verband met
wetenschaps- en technologie-indicatoren, in
opdracht van de Vlaamse en Federale overheid.
JAN LAROSSE
Jan Larosse haalde een MA in Economics en een
Baccalaureaat in de Filosofie aan de KU Leuven.
Sinds 1992 werkt hij als Wetenschappelijk
Adviseur voor het IWT. In 1996 startte het IWT-
Observatorium waarvan hij coördinator is. Zijn
werkzaamheden situeren zich op het gebied van
innovatiemonitoring (indicatoren) en innovatiestudies,
met thema's als de kenniseconomie, innovatiesystemen,
clusteranalyse, innovatiebeleid en
additionaliteit van het beleid.
DONALD CARCHON
Donald Carchon is licentiaat in de Economische en
Toegepaste Economische wetenschappen. Sinds
1998 werkt hij als Wetenschappelijk Adviseur voor
het IWT in het 'IWT-Observatorium'. Binnen het
innovatie- en O&O-kennisdomein is hij actief als
data- en informatiemanager en als beleidsanalist.

WAT IS HET IWT?
Het Instituut voor de Aanmoediging van Innovatie door Wetenschap en
Technologie in Vlaanderen (IWT-Vlaanderen) is een autonome overheidsinstelling,
opgericht in 1991 door de Vlaamse regering, voor de ondersteuning
van de industriële O&O in Vlaanderen. Hiervoor beschikt het IWT-Vlaanderen
over verschillende financieringsinstrumenten waarmee jaarlijks bijna 200
miljoen euro financiële steun wordt verleend.
Daarnaast is er ook dienstverlening aan de Vlaamse bedrijven op het gebied van
technologietransfert, partner search, voorbereiding van projecten in Europese
programma’s, enz....
WAT IS HET IWT-OBSERVATORIUM?
Het IWT-Observatorium (Innovatie-Wetenschap-Technologie-Observatorium) is een afdeling van
het IWT-Vlaanderen, gericht op beleidsondersteuning d.m.v. beleidsindicatoren en beleidsstudies.
Het IWT-Observatorium organiseert technologie-enquêtes en verzamelt indicatoren over O&O- en
innovatie-inspanningen van de bedrijven in Vlaanderen.
De belangrijkste opdracht van het IWT-Observatorium is echter de organisatie van innovatiestudies,
met steun van externe onderzoeksgroepen, voor de verdieping van de kennis over het Vlaams
Innovatiesysteem, benchmarking met buitenlandse (beleids)ervaring, introductie van nieuwe
inzichten uit de innovatietheorie, ontsluiting van de gegevens van gespecialiseerde enquêtes en databanken.
Tot eind 1998 stond het IWT-Observatorium bekend onder de naam Vlaams Technologie
Observatorium (VTO).