Film, radio en televisie

16
DE EERSTE KORTEGOLF ZENDER
van OM DE GROOT door EX-PK 1PK
VOORGESCHIEDENIS (1917-1924)
Het was wel een vorstelijk verjaarsgeschenk dat we ons Nieuwjaarsdag 1925 aanboden, een verjaardag
waar we nog 8 maanden op moesten wachten. Maar er hingen stoutmoedige plannen in de lucht, plannen
aangewakkerd door een onstuimig en niet te onderdrukken amateur feu-sacré om een KG-zender te
gaan bouwen en om op de KG te gaan zenden.
Daartoe waren op die Nieuwjaarsdag juist gearriveerd 2 stuks Philips Z1 zendbuizen, 2 stuks Devicon
variabele condensatoren, 4 stuks buisvoetjes, 1 gloeistroomweerstand, een plaat eboniet en nog wat
boutjes en schroeven.
Capaciteitsarme spoelen en het zendergestel zouden we ter plaatse wel fabriceren. Stoutmoedig was het
plan wel, alhoewel we diep in de binnenlanden van Java leefden, toch was het een land waar toentertijd
nog een streng zendverbod gold. Hier werd echter niet te zwaar aan getild, want juist op tijd verklapte
een onzer vrienden in Batavia (met connecties bij de justitie) dat door een leemte in de wet bij overtreding
van het zendverbod niet verder kon worden gegaan dan het verstrekken van een strenge berisping
en waarschuwing, maar dat nooit tot een vervolging kon worden overgegaan en dat beslaglegging op
het zendmateriaal ten enen male onrechtmatig zou zijn. Eén en ander tot grote opluchting van de betrokkenen,
ook al omdat we daardoor geen etherpiraten zouden zijn. Met een gerust hart gingen we
derhalve verder. Reeds enkele jaren hadden we als
amateur ervaring opgedaan met zelfgebouwde zenders
en het experimenteren daarmede. Het begon in
1919/1920 met een vonkzender, uitgaande van een
tot vonkinductorium omgebouwde Fordcoil die met
6 Volt en 5 Ampère stroomverbruik een vette vonk
gaf van ca. 2 cm lengte.
Volgens bijgaand schema werd een vonkzender in
elkaar gezet. Zo te zien dus erg eenvoudig. De instelbare
vonkenbrug was gemaakt enerzijds van een
aluminium schijfje en als tegenelectrode het binnenste
gedeelte van een bougie, hetgeen uitstekend voldeed.
Later werd deze vervangen door een Wiensche
vonkenbrug, bestaande uit koperen 2,5-cent munten
en zilveren dubbeltjes daarop gesoldeerd en gescheiden
door mica-ringen.
De condensator was vervaardigd uit glasplaten en
theeloodbelegsels, instelbaar door stoppen op 1, 2 of
4 bekledingen.
De spoel was gewikkeld op een ebonieten gestel;
40 wikkelingen van draad van 1,2 mm en een spoeldiameter van ca. 12 cm.
De antenne, dubbeldraads, 2 meter uit elkaar was 60 meter lang en hing ca. 18 meter hoog.
Een hittedraadmeter bezaten we niet, daarvoor in de plaats werd gebruikt een 4 Volkts gloeilampje,
0,5 Amp. stroomverbruik. Bij goede afstemming lichtte dit lampje fel op en werd na afstemming kort
gesloten ten einde de verliezen zoveel mogelijk te reduceren. De bereikte afstanden lagen rond de
100 km en misschien nog wel verder, maar in die tijd kenden we nog maar weinig amateurs aan wie
we luisterrapporten konden vragen en deze werden bijna altijd voorafgegaan door een brief. De toegepaste
ontvangers waren alle uitgerust met DI- of DII-buizen en bezaten zonder uitzondering 2 trappen
LF-versterking. De resultaten waren derhalve niet zo slecht.
Maar de tijd ging verder. De vonkzender was breed, zeer breed zelfs, maar wie maalde in die tijd
daarom? Ruimte genoeg immers! Onder de 600 m golflengte (scheepsgolf) was kip noch kraai te bekennen.
De meestal zeer zware luchtstoringen hadden het rijk alleen. Het heette dat de 300 m een scheepsgolf
was, maar deze band was zo dood als een pier en onder deze golflengte was het helemaal nul komma
nul. Storing van officiële zenders op dit gebied was derhalve uitgesloten. Waarom zouden wij amateurs