Film, radio en televisie

28
INDUSTRIELE ARCHEOLOGIE
Aanleiding tot dit pleidooi is het volgende:
PAoHLA maakte ons in het afgelopen jaar attent op een artikel in CQ-DL over de langegolfzender
van Radio Malabar. Dick vertaalde e.e.a. begin van dit jaar voor het PK-jaarboek, maar aangezien in
het PK-archief dankzij schenkingen van OM Godewski en v.d. Burg uitgebreide documenten over dit
station aanwezig zijn, volstaan wij met een beschrijving van de omgeving zoals DK4XY deze anno
1980 ter plaatse aantrof.
En dit brengt ons tevens tot de kopregel die boven dit artikel staat, t.w. ''industriële archeologie''.
Wat verstaan wij onder industriële archeologie?
Vooreerst een korte definitie van de uitsluitend tot voor kort bekende begrippen als: studieverzameling/museale
verzameling/fabrieksverzameling/recreatieve verzameling.
- Een ''studieverzameling'' is een collectie, bijeengebracht met het doel om de studie van de historische
ontwikkelingen van bepaalde technieken, machines of instrumenten voor geïnteresseerden mogelijk
te maken. Zij zijn meestal het eigendom van wetenschappelijke instituten of musea.
- Bij een verzameling met een ''museaal'' karakter gaat het de verzamelaar er meestal om uitsluitend
een interessante collectie bijeen te garen, zonder wetenschappelijke studie. Een dergelijke verzameling
kan door de verzamelaar zelf (die meestal een particulier is) uiteraard wel voor studiedoeleinden
worden gebruikt! Evenals dit met studieverzamelingen het geval is zijn dergelijke verzamelingen
meestal uitsluitend op aanvraag te bezichtigen. Verzamelingen van ''museaal'' karakter hebben
zich in het verleden echter vaak ontwikkeld tot een museum, of maken als studieverzameling onderdeel
uit van musea.
- Een ''fabrieksverzameling'' is een collectie van produkten die door een bepaald bedrijf in de loop der
tijd zijn vervaardigd of gebruikt. De archivalia, boeken, documenten, foto's, enz. van het betreffende
bedrijf worden er ook toe gerekend.
- Bij ''recreatieve verzamelingen'' worden bepaalde machines, voertuigen en dergelijke verzameld,
met het doel daar iets recreatiefs mee te doen (bijv. ''Stoomlocomotievenclub Nederland'').
Sinds kort is bij dit alles ook de zorg voor het behoud van industriële archeologie bijgekomen. Bij industriële
archeologie gaat het in hoofdzaak om een niet verplaatsbaar, bewegenloos voorwerp (een fabriek,
werkplaats of ander bedrijfsgebouw, bijv. een gemaal), waarvan de funktie dikwijls al is opgegeven.
Hebben we geluk dan is de funktie van het gebouw in een eerder stadium op foto, film of
geluidsband vastgelegd (zg. ''oral history''): maar dat is lang niet altijd het geval. Als het lukt een dergelijk
gebouw - zelfs al moet daar een geheel andere bestemming aan worden gegeven - voor de toekomst
te behouden, beoefenen we industriële archeologie.
Voorbeeld: hoewel de antennemast van Kootwijk-Radio enige jaren geleden is opgeblazen (welke
laatste handeling tussen haakjes voor het nageslacht wèl op film is vastgelegd) heeft men de majestueuse
hal van de machinezender gelukkig laten staan.
De Stichting Omroep Museum ijvert al jaren voor een goed onderkomen voor haar verzameling
historische radio- en tv-apparatuur, w.o. zelfs een complete radioreportagewagen uit 1938.
Momenteel ligt deze ''beeldbuisboedel'' her en der opgeslagen in het NOS-omroepkwartier; maar wat
zou zij bijvoorbeeld niet prachtig tot haar recht komen in een gebouw als hiervoor genoemd! En dan
nu de vertaling van PAoHLA die aanleiding was tot bovenstaande ontboezeming van uw scribent; de
belevenissen van OM de Groot (PK1PK) aan het eind van het artikel zijn door steller dezes als
contrast erbij geplaatst ten teken dat technische vooruitgang niet tegen te houden is en stond uiteraard
niet in het artikel van CQ-DL, maar komt uit het PK-archief. Technische vooruitgang ontslaat onze
generatie echter niet van de plicht er voor te blijven ijveren dat ook zij die na ons komen ''ergens'' in
Nederland met eigen ogen kunnen gaan zien ''hoe het allemaal zo gekomen is''.
Het radiostation ''Malabar'' vergeten in de rimboe
Getuigen van een archeologie van het ruimte-tijdperk, zo zou men de restanten kunnen noemen van
het destijds gigantisch radiostation in het rimboe-achtig bergmassief van Goenoeng Malabar. Deze
berg staat 30 km ten zuiden van de stad Bandoeng.
Voor mij, DK4XY, sinds kort in Indonesië werkzaam, waren een paar globale aanwijzingen voldoende
om mijn nieuwsgierigheid te wekken naar het sterkste station ter wereld van weleer en om
wat vrije tijd te spenderen aan het ondervragen van personen en het organiseren van een excursie.