You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
De vrije jong<strong>en</strong>s van Indië<br />
Vraag e<strong>en</strong> wat oudere Nederlander naar de naam van de<br />
omroep die voor de Tweede Wereldoorlog in Nederlands<br />
Oost-Indië de programma's verzorgde <strong>en</strong> hij zal antwoord<strong>en</strong>:<br />
"De NIROM". Deze Nederlands-Indische Radio Omroep<br />
Maatschappij, opgezet als commercieel bedrijf, werkte<br />
dan ook sinds april 1934 als <strong>en</strong>ige met de zeg<strong>en</strong> van de overheid.<br />
Ze was verplicht het hele reusachtige grondgebied van<br />
de kolonie te bedi<strong>en</strong><strong>en</strong>, waarteg<strong>en</strong>over stond dat ze 80%<br />
van de verplichte luisterbijdrage, geïnd via het postkantoor<br />
handje contantje in ontvangst mocht nem<strong>en</strong>. Van overheidssteun<br />
aan e<strong>en</strong> particuliere onderneming gesprok<strong>en</strong>! Maar<br />
vraag e<strong>en</strong> oud-Indischgast, wat hij zich van de omroep in<br />
zijn jeugd herinnert <strong>en</strong> ti<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> één zal hij ook de lokale<br />
omroepver<strong>en</strong>iging<strong>en</strong> noem<strong>en</strong>: de Bataviase, de Bando<strong>en</strong>gse,<br />
de Soerabayase <strong>en</strong>zovoort. Over die burgerver<strong>en</strong>iging<strong>en</strong> wil<br />
ik het vandaag hebb<strong>en</strong>, geïnspireerd door materiaal dat ik<br />
in publikaties van het PK-comité aantrof.<br />
Op 7 mei 1971 publiceerde<br />
Susanne Piët in De Tijd e<strong>en</strong><br />
interview met A.C. de Groot,<br />
die in 1924 op de theeplantage<br />
Pasir Datar in de omgeving<br />
van Soekaboemi met<br />
<strong>radio</strong> aan het experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong><br />
sloeg. Op basis van e<strong>en</strong> artikel<br />
in Wireless World zette hij<br />
e<strong>en</strong> ant<strong>en</strong>ne in elkaar, dubbeldraads,<br />
2 meter uit elkaar,<br />
60 meter lang <strong>en</strong> 18 meter<br />
hoog. De z<strong>en</strong>der bestond uit<br />
e<strong>en</strong> 3-spoel<strong>en</strong>stelsel primair<br />
<strong>en</strong> secundair afgestemd, <strong>en</strong><br />
twee C509 Philips eindversterkerbuiz<strong>en</strong>.<br />
Hij ging z<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />
naar vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong> in Bando<strong>en</strong>g,<br />
maar helaas: die ontving<strong>en</strong><br />
hem niet. Ander<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> het<br />
station GHR Go<strong>en</strong>o<strong>en</strong>g Haloe<br />
Rongga echter wel gehoord.<br />
Onder h<strong>en</strong> bevond zich het<br />
personeel van het vliegveld<br />
Andir, waar mete<strong>en</strong> opdracht<br />
tot e<strong>en</strong> onderzoek werd gegev<strong>en</strong>.<br />
Want het gouvernem<strong>en</strong>t<br />
hield nog steeds vast aan het<br />
verbod om zelfs maar e<strong>en</strong> ontvanger<br />
te gebruik<strong>en</strong>, laat staan<br />
e<strong>en</strong> z<strong>en</strong>der. De Groot moest<br />
dus ijlings de hele zaak verstopp<strong>en</strong><br />
om inbeslagneming te<br />
voorkom<strong>en</strong>. Na <strong>en</strong>ige tijd<br />
waagde hij het er weer op.<br />
Dat leverde hem e<strong>en</strong> bezoek<br />
op van e<strong>en</strong> andere amateur,<br />
Bleiker.<br />
Die bleek over De Groots uitz<strong>en</strong>ding<strong>en</strong><br />
gesprok<strong>en</strong> te hebb<strong>en</strong><br />
met W.P.C. van der Horst,<br />
directeur van de Nederlands<br />
Indische Tramweg Maatschappij.<br />
Ook in Batavia<br />
war<strong>en</strong> er e<strong>en</strong> paar gaan luister<strong>en</strong>.<br />
Hun verrassing was<br />
groot. Want in die tijd war<strong>en</strong><br />
er alle<strong>en</strong> maar morsetek<strong>en</strong>s te<br />
hor<strong>en</strong>; De Groot bracht echter<br />
muziek over. ,,Als je zoiets<br />
plotseling op je <strong>radio</strong> hoorde<br />
begonn<strong>en</strong> je or<strong>en</strong> te klapper<strong>en</strong>".<br />
Zijn op<strong>en</strong>ingsplaat was<br />
altijd de mars Boemel Peter.<br />
Van der Horst nodigde De<br />
Groot via Bleiker uit, met e<strong>en</strong><br />
z<strong>en</strong>der naar Batavia te kom<strong>en</strong><br />
,,om de lui daar warm te<br />
mak<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> op te richt<strong>en</strong><br />
<strong>radio</strong>ver<strong>en</strong>iging". Maar De<br />
Groot had ge<strong>en</strong> zin zijn eig<strong>en</strong><br />
z<strong>en</strong>der te demonter<strong>en</strong>. Hij<br />
kwam op het idee met de honingraatspoel<strong>en</strong><br />
van zijn ontvanger<br />
nu e<strong>en</strong> z<strong>en</strong>der op te<br />
bouw<strong>en</strong>. Met die provisorische<br />
z<strong>en</strong>der versche<strong>en</strong> hij t<strong>en</strong><br />
huize van Van der Horst. Die<br />
ged<strong>en</strong>kwaardige avond kon<br />
Batavia op de <strong>radio</strong> grammofoonmuziek<br />
hor<strong>en</strong>. De luiste-<br />
11<br />
raars werd verzocht, rapport<strong>en</strong><br />
over de ontvangst in te stur<strong>en</strong>.<br />
Vel<strong>en</strong> gav<strong>en</strong> gehoor aan Van<br />
der Horsts oproep: ,,Jong<strong>en</strong>s,<br />
geef je nu vast op als lid van<br />
onze Bataviase Radiover<strong>en</strong>iging,<br />
maar eerst gaan we e<strong>en</strong><br />
oprichtingsvergadering belegg<strong>en</strong>.''<br />
Het luisterverbod werd<br />
g<strong>en</strong>egeerd. De overheid zou<br />
bij zoveel <strong>en</strong>thousiasme wel<br />
wat door de vingers zi<strong>en</strong> ...<br />
De Bataviase Radiover<strong>en</strong>iging<br />
werd inderdaad <strong>en</strong>kele wek<strong>en</strong><br />
later opgericht. M<strong>en</strong> schreef<br />
11 juni 1925. Pionier De<br />
Groot kon niet kom<strong>en</strong> omdat<br />
hij van de administrateur van<br />
de theeplantage niet weg<br />
mocht. Korte tijd later volgde<br />
de oprichting van de Bando<strong>en</strong>gse<br />
Radiover<strong>en</strong>iging.<br />
De Groot werd daarvan de adviseur.<br />
Zijn omroep beschikte<br />
over twee muzieklijn<strong>en</strong> met<br />
het Preanger Hotel <strong>en</strong> Hotel<br />
Homann. Hij kreeg het in zijn<br />
hoofd, ook e<strong>en</strong>s de strijkjes<br />
van de hotels naar Nederland<br />
uit te z<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. In 1929 stuurde<br />
de heer Vuyk uit Heemstede<br />
e<strong>en</strong> telegram, dat hij PK-1 gehoord<br />
had. De volg<strong>en</strong>de morg<strong>en</strong><br />
heeft de PTT alles gestopt.<br />
De Groot kwaad! Maar<br />
hij werd wel bij de afdeling<br />
revisie z<strong>en</strong>dbuiz<strong>en</strong> van de<br />
PTT aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
De Bataviase<br />
Radiover<strong>en</strong>iging<br />
In het jaarboek 1981 van het<br />
PK-comité staat in facsimile<br />
e<strong>en</strong> uitvoerig overzicht dat bij<br />
het 10-jarig bestaan van de<br />
BRV is opgesteld (11 pagina's).<br />
Ook daaruit vall<strong>en</strong> belangwekk<strong>en</strong>de<br />
gegev<strong>en</strong>s te<br />
hal<strong>en</strong>. Om te beginn<strong>en</strong>: In<br />
Soerabaya bestond al e<strong>en</strong> Ver<strong>en</strong>iging<br />
voor Radio-Telegrafie<br />
met e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> orgaan. Soerabaya<br />
bleek er niet voor te voel<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> zorg<strong>en</strong>de hand uit te<br />
strekk<strong>en</strong> naar Batavia. De verhouding<br />
tuss<strong>en</strong> de twee sted<strong>en</strong><br />
was als die tuss<strong>en</strong> Amsterdam
Change language