Den Gulden Winckel. Jaargang 20 - digitale bibliotheek voor de ...

18
dramatischen, lyrischen Urformen, die Auswahl und Richtung ihrer groszen Künste,
die Einzelheiten ihrer künstlerischen Technik und Stoffwahl eingehend gekannt,
geschweige denn in ihrer entscheidenden Bedeutung für die Formprobleme des
Historischen erkannt hätte’. Spengler ziet een steeds terugkeerende overeenkomst
tusschen de verschijnselen die zich in de cultuurgeschiedenis voordoen. Hij
constateert, op vaak te luidruchtige wijze, het verband tusschen wiskunde,
metaphysica, lyriek, kunst en architectuur der verschillende volken. Hij gaat zelfs
zóó ver dat hij komt tot een metaphysiek: für die alles, es sei was es wollte, den
Charakter eines Symbols besitzt’. Ook Otto Weininger had een dergelijke opvatting,
die hij in een groot boek had willen uitwerken. Zijn vroegtijdige dood heeft dit echter
verhinderd 1) . De tegenwoordige opvattingen over geschiedenis vindt Spengler
bekrompen. ‘Nicht eine Weltgeschichte, aber die Welt als Geschichte’. Wat wij
geschiedenis noemen geldt volgens hem nog niet voor de Grieken, die hij
‘a-historisch’ noemt, noch voor Indiërs en Chineezen. Ook met de indeeling: Oudheid,
Middeleeuwen, Nieuwe Tijd, gaat hij niet accoord. Een dergelijke indeeling heeft
voor hem weinig waarde. Een cultuurperiode als b.v. het oude China wordt niet in
zijn groote beteekenis gezien, zoodat gezichtsbedrog ontstaat. Wij mogen een
dergelijke periode niet verwaarloozen wijl deze niet direct onze belangen raakt; dit
is zelfbedrog. Alle tijdperken zijn volgens hem gelijkwaardig.
De geschiedenis is voor hem geen afspiegeling van een geleidelijken vooruitgang
der menschheid. Ook heeft de menschheid geen bepaald doel. Ze is een begrip
zonder inhoud. Vooral in dit gedeelte van het werk komt Spengler's scepticisme
naar voren.
Een noodlottige overgang, die Europa nu achter den rug heeft, is die van cultuur
tot beschaving. De mogelijkheden van kunst, staatvorming, wetenschap en
wijsbegeerte acht hij uitgeput. De cultuur, de ontwikkeling en vorming der menschheid
van uit den oertoestand heeft haar einddoel bereikt. Een ondergang moet volgen.
Alle culturen zullen, voorspelt Spengler met besliste zekerheid, dezen weg gaan.
Thans verkeert Europa in dit stadium. Het heeft geen ziel meer, slechts een
analyseerend vernuft, zonder nieuwe aspecten.
Slechts zeer schetsmatig kan ik hier den inhoud van dit werk weergeven, dat twee
deelen zal beslaan en waarvan pas het eerste is verschenen. Kritiek op een werk
als dit uitoefenen is ondoenlijk, daar het boek zich zoowel op het gebied der
geschiedenis, natuurwetenschap, wijsbegeerte als op dat der wiskunde en
kunsthistorie beweegt. Enkele opmerkingen echter, indrukken bij de lezing opgedaan,
mogen hier ter meerdere oriëntatie volgen. Men heeft in Duitschland reeds een
vergelijking gemaakt tusschen dit werk en Chamberlain's ‘Grundlagen des 19.
Jahrhunderts’.
Indachtig aan dit werk heeft men Spengler's werk genoemd: ‘die Grundlagen des
20. Jahrhunderts’. Eenigszins geeft deze titel een juiste karakteristiek. Want dit
werk, dat geheel nieuwe denkbeelden wil verkondigen (wat het ook inderdaad dikwijls
doet), het onderneemt een geheel nieuwe methode der geschiedenis te grondvesten,
stijgt niet boven zijn tijd uit, komt mij voor geen werk der toekomst te zijn - slechts
scherper dan andere den chaos van het tegenwoordig geestelijk leven te doen
voelen.
Spengler ziet zijn tijd met den blik van Nietzsche (wiens worsteling ook was, hier
boven uit te stijgen) - hij ontleedt ons de débacle, speurt met zijn rijk vernuft en op
vaak grootsche wijze de oorzaken na - doch brengt ons niet verder.
1) Fragment hiervan vindt men in zijn nagelaten werk, zie ‘Ueber die letzten Dinge’, p. 111-130.
Den Gulden Winckel. Jaargang 20