Zicht op Media-educatie en mediawijsheid - Cultuurnetwerk.nl

Met de afbreuk of fragmentatie van bestaande verbanden ontstaan echter ook nieuwe sociale struc-
turen. Het proces van individualisering is geen rechtlijnige ontwikkeling. Paradoxaal genoeg wordt
niet alleen de individuele identiteit steeds belangrijker maar ook de afhankelijkheid van anderen.
Tegenover de individualisering staan derhalve nieuwe vormen van collectiviteit, zoals het proces ook
andere schijnbare tegenstellingen kent: pluriformiteit naast eenvormigheid, techniek naast menselijkheid,
schaalvergroting naast schaalverkleining. Bovendien zijn de nieuwe sociale verbanden in de
netwerksamenleving meer fluïde dan de traditionele organisatievormen en is de deelname eraan
vaker eenmalig.
Ook de achterdocht jegens de politieke macht betekent niet dat burgerlijke betrokkenheid volledig
verdwenen is – integendeel. De civil society, omschreven in het SCP-rapport In het zicht van de
toekomst als ‘de sfeer waarin burgers bij uitstek gebruik maken van democratische vrijheden en
waarin maatschappelijke organisaties in relaties met elkaar en met overheden democratische verhoudingen
realiseren’ 15 , wint aan kracht. Steeds vaker maken burgers deel uit van autonome
maatschappelijke verbanden die de basis vormen van die civil society en los staan van wat Infodrome
noemt ‘statelijke dwang’ en economisch gewin. Burgers zoeken aansluiting bij functionele activiteiten
en organisaties in plaats van bij bijvoorbeeld politieke partijen die het geheel van algemene belangen
trachten te dekken. 16 Volgens het SCP is het percentage Nederlanders dat langs buitenparlementaire
kanalen of via 'onconventionele participatiewijze' positie kiest ten aanzien van ontwikkelingen in de
samenleving in de afgelopen jaren voortdurend gestegen. ‘Aldus ontwikkelt de Nederlandse civil
society zich van een conglomeraat van logge mammoetorganisaties tot een participatoire proeftuin.’ 17
Onderdeel daarvan is ook het ontstaan van een nieuw maatschappelijk middenveld van informele,
vaak tijdelijke, organisaties, die flexibel zijn en daardoor effectiever dan de oude organisaties die
voorheen dat middenveld bezetten. Doordat zij vaak dichter bij de burger staan en minder gehinderd
worden door institutionele bureaucratie, winnen zij gemakkelijker zijn vertrouwen.
Dergelijke ontwikkelingen – die het zwaartepunt van de politiek gedeeltelijk kunnen verleggen van
het landelijke naar het lokale niveau - maken een herijking van de rol van de rijksoverheid noodzakelijk.
Infodrome onderscheidt daarbij twee strategieën: de eerste (‘moderne sturing’) zet radicaal in op
het versterken van de sturings- en controlemogelijkheden van de rijksoverheid, terwijl in de tweede
strategie (‘empowerment van de samenleving’) de rijksoverheid kaders ontwikkelt ‘waarin burgers,
private organisaties en uitvoerders van beleid, hun eigen wensen en pogingen gaan omzetten in
versterking van collectieve waarden.’ 18
3. Veranderde context, veranderde actoren
De hierboven beschreven ontwikkelingen op cultureel, technologisch en maatschappelijk gebied,
oefenen niet alleen hun invloed uit op het decor maar ook op de spelers in die setting. Zowel de
(massa)media, als het onderwijs, de cultuursector en de burgers worden er fundamenteel door
veranderd. De belangrijkste consequenties hiervan worden hieronder geschetst.
15 In het zicht van de toekomst, p. 181.
16 Zie ook Infodrome, Controle geven of nemen.
17 In het zicht van de toekomst, p. 197.
18 Controle geven of nemen, p. 17.
14 ZICHT OP... MEDIA-EDUCATIE EN MEDIAWIJSHEID