De in beginsel strakke regel - Houthoff Buruma

More documents

Recommendations

Info

strakke regel valt, vormt desalniettemin onderdeel van de rechtsstrijd indien (i) de wederpartij daarin ondubbelzinnig toestemt, (ii) de aard van het geschil dit meebrengt 62 of (iii) daarmee aanpassing wordt beoogd aan eerst na dat tijdstip voorgevallen of gebleken feiten en omstandigheden en aldus wordt voorkomen dat het geschil aan de hand van inmiddels achterhaalde of onjuist gebleken (juridische of feitelijke) gegevens zou moeten worden beslist of dat een nieuwe procedure zou moeten worden aangespannen. In deze gronden vallen zowel de partijautonomie als de desiderata van eindigheid en juistheid te onderkennen. Grond (ii) betreft met name gevallen waarin een temporele begrenzing van het debat geen zin heeft, zoals bij alimentatiezaken (omdat steeds opnieuw kan worden geprocedeerd) en dwangsommen (omdat de rechter hier een ambtshalve taak heeft). 63 In de zaak Wertenbroek q.q./Van Vlerken draaide het om uitzonderingsgrond (iii). De aanleiding vormde een eisvermeerdering na deskundigenbericht in appel. Dat deskundigenbericht wees uit dat de schade hoger was dan het tot dan toe door geïntimeerde gevorderde en in eerste aanleg toegewezen bedrag, waarop deze zijn eis vermeerderde. Het hof heeft op deze vermeerderde eis recht gedaan. Hiertegen keerde Wertenbroek zich tevergeefs in cassatie. De Hoge Raad overweegt ten aanzien van uitzonderingsgrond (iii) dat ‘(…) in het algemeen het aanvoeren van een grief of een verandering of vermeerdering van eis na het tijdstip van de memorie van grieven of antwoord toelaatbaar [kan] zijn, indien daarmee aanpassing wordt beoogd aan eerst na dat tijdstip voorgevallen of gebleken feiten en omstandigheden en de nieuwe grief of de eisverandering of -vermeerdering ertoe strekt te voorkomen dat het geschil aan de hand van inmiddels achterhaalde of onjuist gebleken (juridische of feitelijke) gegevens zou moeten worden beslist, of dat – indien dan nog mogelijk – een nieuwe procedure zou moeten worden aangespannen om het geschil alsnog aan de hand van de juiste en volledige gegevens te kunnen doen beslissen. (…) De onderhavige eisvermeerdering van Van Vlerken was ingegeven door hetgeen in het deskundigenbericht was vermeld als antwoord op de desbetreffende door het hof aan de deskundigen gestelde vragen omtrent de omvang van de herstelkosten, te weten dat deze kosten door na het eindvonnis van de rechtbank opgetreden prijsontwikkelingen hoger uitkwamen dan de bij dat vonnis toegewezen bedragen, en strekte ertoe de omvang van de gevorderde bedragen aan deze prijsontwikkelingen aan te passen. Het hof heeft zonder schending van enige rechtsregel kunnen oordelen dat in dit geval de eisvermeerdering, ondanks het ontbreken van een reeds bij memorie van antwoord ingesteld incidenteel hoger beroep, toelaatbaar was nu de 62. Zie bijv. HR 20 maart 2009, LJN BG9917, NJ 2010, 153 m.nt. H.J. Snijders. 63. Zie Bakels e.a. 2009, nr. 114-115. 80 T C R 2 0 1 2 , n u m m e r 3 eisen van een goede procesorde zich daartegen niet verzetten. Dat oordeel is ook niet onbegrijpelijk.’ Met uitzonderingsgrond (iii) wordt (hetgeen vanuit een oogpunt van rechtseenheid aantrekkelijk is) aansluiting gevonden bij de (op het desideratum van juistheid terug te voeren) rechterlijke bevoegdheid tot terugkomen van de bindende eindbeslissing. Deze bevoegdheid bestaat indien een eindbeslissing niet in een einduitspraak is vervat en is gebleken dat zij berust op een onjuiste juridische of feitelijke grondslag. 64 Een in een einduitspraak in eerste aanleg vervatte eindbeslissing die buiten de grenzen van de rechtsstrijd in hoger beroep valt, mag niet ambtshalve door de appelrechter ter discussie worden gesteld, 65 tenzij dit dient om recht van openbare orde tot gelding te doen komen. Vanwege de status van regels van openbare orde 66 weegt het desideratum van juistheid dan zo zwaar dat de partijautonomie moet wijken en de rechter deze regels buiten de door partijen getrokken grenzen van de rechtsstrijd moet toepassen. De partijautonomie kan voorts wijken indien de rechter gebruikmaakt van zijn discretionaire bevoegdheid een kwestie ambtshalve aan de orde te stellen. De vraag naar de grenzen van die bevoegdheid kan niet in zijn algemeenheid worden beantwoord. Uit de arresten Regiopolitie/Hovax 67 en X./Aerts q.q. 68 blijkt dat relevant is of het voor de hand ligt de desbetreffende kwestie bij het debat te betrekken, gelet op het eerdere verloop daarvan. 69 In de zaken Pessers/Ru-Pro en Doornenbal/Van der Spek had het hof na memoriewisseling in appel ambtshalve thema’s aan de orde gesteld die buiten de door partijen getrokken grenzen van de rechtsstrijd vallen en geen recht van openbare orde betreffen. In beide gevallen casseert de Hoge Raad. In de zaak Doornenbal/Van der Spek appelleert Doornenbal van de afwijzing van zijn op een beding in een overeenkomst met Van der Spek gebaseerde vordering. Na memoriewisseling heeft het hof voorshands (zodat van een bindende eindbeslissing nog geen sprake is) geoordeeld dat het beding nietig of vernietigbaar is wegens strijd met goede zeden of openbare orde en partijen de gelegenheid gegeven zich hierover uit te laten. Van der Spek heeft bij die gelegenheid het voorshandse oordeel van het hof tot zijn verweer gemaakt. Doornenbal heeft bezwaar gemaakt tegen deze uitbreiding van de rechtsstrijd. Het hof houdt echter vast aan zijn voorshandse oordeel en bekrachtigt het vonnis van de rechtbank buiten de grieven om. Het hof beoogde met deze aanpak kennelijk gebruik te maken van zijn bevoegdheid respectievelijk plicht tot doorbre- 64. Zie bijv. HR 26 november 2010 (Kojen/ABB), LJN BN8521, JBPr 2011/7, m.nt. D. Roffel, r.o. 3.5. 65. Zie HR 20 november 2009 (Huisman/Schreurs q.q.), LJN BJ8340, RvdW 2009, 1363, r.o. 4.3. 66. Hetzelfde geldt voor bepaalde Europeesrechtelijke regels ook indien zij niet van openbare orde zijn. Zie Asser/Hartkamp 3-I* 2011, nr. 124-130. 67. HR 26 september 2003 (Regiopolitie/Hovax), LJN AF9414, NJ 2004, 460. 68. HR 14 maart 2008 (X./Aerts q.q.), LJN BC1231, NJ 2008, 466 m.nt. J.M.M. Maeijer en H.J. Snijders. 69. Zie voor de discussie in de literatuur hieromtrent de instructieve conclusie van A-G Wesseling-van Gent vóór HR 9 december 2011 (Doornenbal/Van der Spek), LJN BR2045, RvdW 2012, 1543 sub 2.10-2.16.
king van de partijautonomie. De Hoge Raad oordeelt dat van een plicht tot ambtshalve aanvulling van rechtsgronden buiten de grenzen van de rechtsstrijd hier geen sprake is, omdat de desbetreffende rechtsregels niet van openbare orde zijn. En als de desbetreffende rechtsregels niet ambtshalve moeten worden toegepast, is slechts ruimte voor ambtshalve toepassing binnen de kaders van de in de arresten Regiopolitie/Hovax en X./ Aerts q.q. aangenomen rechterlijke bevoegdheid. Die kaders is het hof volgens de Hoge Raad hier te buiten gegaan, omdat ‘(…) het een geheel nieuw verweer was dat niet in het verlengde lag van de reeds door partijen omlijnde rechtsstrijd in appel (…).’ In de zaak Pessers/Ru-Pro had het hof de op zijn introductie van het thema ‘art. 3:84 lid 3 BW’ geïnspireerde eiswijziging zijdens Ru-Pro bij akte na tussenarrest toelaatbaar geacht, omdat de processuele gang van zaken een uitzondering op de in beginsel strakke regel zou rechtvaardigen. De Hoge Raad casseert, waarbij hij onder meer overweegt dat het hof de grenzen van zijn bevoegdheid heeft overschreden om ambtshalve punten aan de orde te stellen die niet de openbare orde raken: ‘De stukken van het geding laten (…) niet het oordeel toe dat daarin zo duidelijke aanwijzingen zijn gelegen dat de aanvullende overeenkomst strekte tot het verschaffen van een met de wettelijke zakelijke zekerheidsrechten vergelijkbaar verhaalsrecht als bedoeld in art. 3:84 lid 3, dat het aan de orde stellen van dit thema binnen de grenzen van de door partijen bepaalde rechtsstrijd voor de hand lag. Integendeel: de mogelijke toepasselijkheid van het fiduciaverbod bracht – in de eindfase van de procedure in hoger beroep – een geheel nieuw element in het tussen partijen gevoerde debat.’ In aansluiting hierop geeft de Hoge Raad de interessante overweging dat het feit dat Pessers op het door het hof aan de orde gestelde thema is ingegaan, geen ondubbelzinnige toestemming kan worden ontleend om het thema alsnog onderdeel van de rechtsstrijd in hoger beroep te maken (uitzonderingsgrond (i)). Ondubbelzinnige toestemming wordt veelal gemakkelijk aangenomen: een voorbehoudsloze reactie wordt daarvoor in de regel voldoende geacht. 70 Soms kan zelfs het achterwege blijven van een reactie als ondubbelzinnige toestemming worden opgevat. 71 Dat de Hoge Raad in dit geval desalniettemin geen ondubbelzinnige toestemming heeft willen aannemen, is begrijpelijk en naar mijn oordeel ook terecht, nu de desbetreffende uitlatingen niet zozeer waren geïndiceerd door nieuwe standpunten van de wederpartij als wel een reactie vormden op door het hof ten onrechte ambtshalve opgeworpen vragen. De centrale positie van de partijautonomie rechtvaardigt dat de rechter slechts beperkte ruimte heeft onderwerpen 70. Zie bijv. HR 23 september 2005 (Royakkers/Engelen), LJN AU1712, NJ 2006, 471, r.o. 3.4. 71. Zie Bakels e.a. 2009, nr. 108. T C R 2 0 1 2 , n u m m e r 3 ambtshalve aan de orde te stellen. De arresten Ru-Pro/Pessers en Doornenbal/Van der Spek laten zien dat de voorwaarde dat zo’n thema in het verlengde van het partijdebat moet liggen, een aanzienlijke drempel vormt. In het slot van het arrest Doornenbal/Van der Spek wijst de Hoge Raad nog eens expliciet op het primaat van de partijautonomie met de overweging dat ‘(…) voor de grondslag waarop het hof heeft te beslissen (…) bepalend is, ingevolge art. 24 Rv., hetgeen partijen aan hun vordering en verweer ten grondslag hebben gelegd en ten grondslag mochten leggen gelet op de goede procesorde in verband met het stadium waarin de procedure zich bevond.’ In het arrest Doornenbal/Van der Spek overweegt de Hoge Raad ook – volledigheidshalve – dat zich geen van de desbetreffende uitzonderingen voordoet. Een interessante vraag is of indien Van der Spek na het tussenarrest van het hof een buitengerechtelijke vernietigingsverklaring uitbrengt ter zake van het litigieuze contractuele beding, daarmee sprake is van een feitelijk novum dat doorbreking van de in beginsel strakke regel op de sub (iii) genoemde grond rechtvaardigt (en, zie paragraaf 10, of hetzelfde geldt voor vervolgens een tegen een dergelijke vernietigingsverklaring door Doornenbal in te brengen verjaringsverweer). Een in rechte gedaan beroep op vernietiging na memorie zou als nieuwe weer op grond van de in beginsel strakke regel buiten beschouwing moeten blijven. Door latere buitengerechtelijke vernietiging als novum toe te laten, zou deze consequentie worden geëcarteerd. De in paragraaf 10 bepleite reactiemogelijkheid op een nieuw argument in de memorie van antwoord kan ook als een uitzondering op de in beginsel strakke regel worden gezien. Het gaat dan om een variant op uitzonderingsgrond (iii), waarbij aanpassing wordt beoogd aan eerst na memorie van grieven voorgevallen of gebleken processuele feiten en omstandigheden. Op de wenselijkheid van aanvaarding van deze mogelijkheid ben ik in paragraaf 10 al ingegaan. Tot besluit van deze bespreking van de uitzonderingen op de in beginsel strakke regel wijs ik erop dat in zo’n uitzonderingsgeval onverkort blijft gelden dat toelating van de nieuwe grief of de eisverandering of -vermeerdering na memorie niet in strijd mag komen met de eisen van een goede procesorde. 72 Hier geldt de eerdergenoemde, in het kader van nieuwe feiten ontwikkelde maatstaf dat 73 ‘(…) de rechter feiten die eerst bij pleidooi zijn gesteld, terzijde kan laten op de grond dat de tegenpartij daarop niet meer voldoende heeft kunnen reageren of dat zij een nader onderzoek nodig zouden maken waarvoor het geding geen gelegenheid meer biedt (…)’. 72. HR 19 juni 2009, LJN BI8771, NJ 2010, 154 m.nt. H.J. Snijders, JBPr 2009, 39 m.nt. B.T.M. van der Wiel. 73. HR 6 april 1979 (Reuvers/Gem. Zwolle), LJN AH8595, NJ 1980, 34 m.nt. C.J.H. Brunner. 81
Page 1 and 2: De in beginsel strakke regel 1 Het
Page 3 and 4: 5 Typen nieuwe standpunten Naar (mo
Page 5 and 6: ‘onredelijke vertraging van het g
Page 7 and 8: toe. 42 De inhoudelijke onderbouwin
Page 9: vergoedingsvordering, kan de ontken

De in beginsel strakke regel - Houthoff Buruma

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?