De in beginsel strakke regel - Houthoff Buruma

‘(…) alle gronden die de appellant aanvoert ten betoge dat
de bestreden uitspraak behoort te worden vernietigd (…)’.
Enige jaren later blijkt dat de consequenties van deze definitie
zich niet beperken tot de timing van nieuwe weren van appellanten.
8 Doortrekken van de eerste lijn: strakheid alom
In de zaak Willemsen c.s./NOM komt de Hoge Raad
opnieuw voor de vraag te staan of een vermeerdering van de
grondslag van de eis ook nog na memorie van grieven kan worden
gedaan. Uit oudere rechtspraak volgde, zo bleek hiervoor,
dat de goede procesorde hier maatgevend was op een wijze
zoals die ook voor nieuwe feiten gold, hetgeen een bevestigende
beantwoording zou rechtvaardigen. De Hoge Raad vangt
zijn overwegingen aan met het aanhalen van de hiervoor
genoemde definitie van het begrip grief en van de in beginsel
strakke regel van het grievenstelsel: grieven dienen in beginsel
bij eerste memorie te worden aangevoerd. De Hoge Raad vervolgt:
38
‘Dit stelsel hangt samen met het feit dat het debat in hoger
beroep voortbouwt op hetgeen in eerste aanleg is geschied
en in zoverre ten opzichte van de eerste aanleg als voortgezette
instantie heeft te gelden. In het belang van de concentratie
van het debat en van een spoedige afdoening van
het geschil, mag in dit licht van appellant in beginsel worden
verlangd dat hij in zijn conclusie van eis (memorie van
grieven) aanstonds niet alleen al zijn bezwaren tegen de
beslissingen van de lagere rechter aanvoert, maar ook de
nieuwe feiten of stellingen naar voren brengt waarop hij
zich in appel mede wenst te beroepen.
Het vorenstaande betekent mede dat de in art. 347 lid 1
Rv. besloten twee-conclusie-regel ook de – ingevolge
art. 130 lid 1 in verbinding met art. 353 lid 1 Rv. – aan de
oorspronkelijk eiser toekomende bevoegdheid tot verandering
of vermeerdering van zijn eis, in hoger beroep beperkt
in die zin dat hij in beginsel zijn eis slechts kan veranderen
of vermeerderen niet later dan in zijn memorie van grieven
of van antwoord. Dit geldt ook als de vermeerdering van
eis slechts betrekking heeft op de grondslag van hetgeen ter
toelichting van de vordering door de oorspronkelijk eiser
is gesteld.’
Uit deze overwegingen volgt dat appellant niet alleen bezwaren
tegen beslissingen uit de uitspraak waarvan beroep en
nieuwe weren, maar ook wijzigingen van (de grondslag van) de
eis in beginsel uiterlijk bij memorie van grieven moet aanvoeren.
Al deze argumenten zullen strekken tot het verkrijgen van
een ander dictum dan dat van de aangevallen uitspraak en derhalve
tot vernietiging daarvan. Al deze argumenten kwalificeren
dus als grief volgens de daarvan door de Hoge Raad gegeven
definitie en worden bestreken door de in beginsel strakke
regel.
38. HR 20 juni 2008 (Willemsen c.s./NOM), LJN BC4959, NJ 2009, 21,
r.o. 4.2.3-4.2.4.
76 T C R 2 0 1 2 , n u m m e r 3
Indien geïntimeerde zijn eis wijzigt, wil hij een ander dictum
dan dat van de aangevallen uitspraak en strekt deze eiswijziging
– behalve, strikt genomen, bij een zuivere vermeerdering
van de grondslag van de eis – tot vernietiging van die uitspraak.
Dit betekent dat de eiswijziging tevens een incidentele
grief vormt en een incidenteel appel inhoudt. Dat een dergelijke
eiswijziging uiterlijk bij memorie van antwoord dient te
worden gedaan, zoals de Hoge Raad expliciet heeft beslist, kan
nog rechtstreeks uit de in beginsel strakke regel worden verklaard.
Anders ligt dit bij de zuivere grondslagwijziging zijdens
geïntimeerde, waarvan de Hoge Raad eveneens expliciet heeft
beslist dat deze uiterlijk bij memorie van antwoord moet worden
gedaan. Zo’n grondslagwijziging strekt immers tot hetzelfde
dictum als dat van de uitspraak van de eerste rechter en dus
niet tot vernietiging daarvan. Niettemin lijkt het alleszins
gerechtvaardigd een dergelijk nieuw argument aan dezelfde
temporele grenzen te onderwerpen als de nieuwe argumenten
die tot een ander dictum strekken. 39 Bij grondslagwijziging
gaat het immers om een nieuw, zelfstandig argument dat het
beoogde (bekrachtigen van het) dictum zelfstandig moet kunnen
dragen. Qua betekenis doet zo’n argument niet onder
voor een grief.
Hetzelfde geldt voor de nieuwe weer van geïntimeerde.
Willemsen c.s./NOM gaf hierover geen uitsluitsel, maar het
zou opmerkelijk zijn als op dit type nieuw argument in appel
ondanks de betekenis ervan de in beginsel strakke regel niet
ook toepasselijk zou zijn. Bakels e.a. lijken te menen dat in
Willemsen c.s./NOM reeds een bevestiging van dit standpunt
besloten ligt, waar zij schrijven dat de Hoge Raad in dat arrest
‘zijn uitleg van het begrip grief [heeft] (her)bevestigd en deze
bovendien [heeft] doorgetrokken naar alle nova in appel.’ 40
Inmiddels heeft de Hoge Raad in het arrest Doornenbal/Van
der Spek geoordeeld dat 41
‘(…) zoals is beslist in HR 20 juni 2008, LJN BC4959, NJ
2009/21 en 19 juni 2009, LJN BI8771, NJ 2010/154 met
betrekking tot het tijdstip waarop in hoger beroep grieven
dienen te worden aangevoerd en een wijziging van eis
dient plaats te vinden, ook voor verweren die door de geïntimeerde
worden aangevoerd tegen de vordering van de
oorspronkelijke eiser, geldt dat uitbreiding daarvan dient
plaats te vinden in de eerste conclusie in hoger beroep.
Nadat de in art. 347 lid 1 Rv. genoemde conclusies zijn
genomen, is de mogelijkheid daartoe beperkt tot de uitzonderingen
die zijn genoemd in beide voormelde arresten.’
Het doortrekken van de in beginsel strakke regel naar alle wijzigingen
van (de gronden van) de eis en nieuwe weren juich ik
39. Aldus ook Ynzonides en Van Geuns, Burgerlijke Rechtsvordering (losbl.),
art. 347, aant. 18.
40. Bakels e.a. 2009, nr. 90. Minder helder over de temporele begrenzing van
nieuwe weren van geïntimeerde nr. 169. Vgl. Ynzonides en Van Geuns,
Burgerlijke Rechtsvordering (losbl.), art. 349, aant. 2; Valk 2009, p. 34,
nt. 26.
41. HR 9 december 2011 (Doornenbal/Van der Spek), LJN BR2045, RvdW
2012, 1543, rov. 3.4.