De in beginsel strakke regel - Houthoff Buruma

More documents

Recommendations

Info

6 Een ontwikkeling langs twee lijnen De behandeling in de rechtspraak van de hiervoor onderscheiden typen nieuwe standpunten heeft in de loop der jaren een ontwikkeling doorgemaakt. De temporele grenzen aan het innemen van standpunten in hoger beroep hebben zich langs twee lijnen ontwikkeld. De eerste lijn betreft de deadline voor het naar voren brengen van bezwaren tegen eindbeslissingen uit de uitspraak waartegen het appel zich richt. Tot diep in de twintigste eeuw was de term ‘grief’ gereserveerd voor dit type standpunt. 20 De wet van 1838 bepaalde expliciet dat de memorie van eis in hoger beroep de bezwaren van appellant tegen het bestreden vonnis bevatte. 21 De desbetreffende bepaling is met de lex Hartogh in 1896 uit de wet verdwenen, maar Hovens laat zien dat hiermee geen wijziging van het geldende recht is beoogd. 22 De Hoge Raad heeft de memorie van grieven dan ook steeds gehandhaafd als deadline voor bezwaren tegen de uitspraak waarvan beroep. 23 Hij heeft hierover in het arrest Broere/ Olivetti 24 het volgende overwogen: ‘(…) het (…) grievenstelsel (…) houdt in dat de rechter in hoger beroep (…) slechts heeft te oordelen over behoorlijk in het geding naar voren gebrachte grieven tegen het vonnis van de eerste rechter. Voor beantwoording van de vraag wanneer grieven als behoorlijk naar voren gebracht kunnen gelden, dient mede maatstaf te zijn of de wederpartij zich tegen de aangevoerde grieven naar behoren heeft kunnen verdedigen. Die wederpartij mag er in beginsel van uitgaan dat de omvang van de rechtsstrijd in appel door de conclusie van eis is vastgelegd en behoeft er geen rekening mede te houden dat haar verweer tot nieuwe grieven aanleiding kan geven. Een en ander brengt mee dat in beginsel niet kan worden aanvaard dat de rechter nog let op grieven die eerst bij pleidooi zijn aangevoerd (…).’ In dit – beperkte – kader heeft de Hoge Raad de term ‘in beginsel strakke regel’ gemunt. 25 Anders dan de geciteerde overwegingen suggereren, gaat de in beginsel strakke regel, 20. Zie HR 24 april 1981 (Jansen/MBI), LJN AG4182, NJ 1981, 495 m.nt. W.H. Heemskerk, en eerder bijv. HR 21 april 1967 (Leppers/Van de Wouw), LJN AC4735, NJ 1967, 240. 21. W.H. Heemskerk in zijn noot sub 2 onder HR 1 juli 1988 (FCI/Joustra), LJN AB7694, NJ 1989, 156, meent dat de Hoge Raad vóór Broere/ Olivetti milder was voor nieuwe grieven. Deze stelling wordt onderschreven door H.E. Ras, De grenzen van de rechtsstrijd in hoger beroep in burgerlijke zaken, Arnhem: Gouda Quint 1992, nr. 29, die schrijft: ‘Voordien kende de Hoge Raad niet een speciale regel voor grieven.’ Aldus ook de door A. Hammerstein bewerkte tweede druk uit 2001. In de derde druk uit 2004, eveneens bewerkt door A. Hammerstein, is de tekst aangepast: ‘Voordien kende de Hoge Raad niet een speciale regel voor nieuwe feiten.’ De achtergrond van deze aanpassing, die is gehandhaafd in de vierde druk uit 2011, kan ik niet duiden. 22. Waarover Hovens 2005, nr. 283. 23. L.E.H. Rutten, De devolutieve werking van het appel (diss. Nijmegen), Utrecht/Nijmegen: Dekker & Van de Vegt 1945, p. 93; J.J. Vriesendorp, Ambtshalve aanvullen van rechtsgronden (diss. Leiden), Zwolle: W.E.J. Tjeenk Willink 1970, nr. 135, steeds met nadere verwijzingen. 24. HR 11 november 1983 (Broere/Olivetti), LJN AG4687, NJ 1984, 298 (kopje), RvdW 1983, 194, r.o. 3.6. 25. In HR 26 april 1991, LJN ZC0225, NJ 1992, 407 m.nt. J.B.M. Vranken. 74 T C R 2 0 1 2 , n u m m e r 3 zoals gezegd, verder dan hoor en wederhoor eisen. Dit laat zich erdoor rechtvaardigen dat de bestreden uitspraak de aanleiding voor het hoger beroep vormt, zodat van appellant verwacht kan worden dat hij zijn bezwaren tegen die uitspraak bij memorie van grieven compleet in beeld weet te brengen. De bestreden uitspraak is het resultaat van het partijdebat uit de vorige instantie. De desbetreffende materie is derhalve al eerder onderdeel van het partijdebat geworden. Het hoger beroep kent in beginsel slechts een enkele conclusieronde, zodat geïntimeerde alleen op bij de conclusie van eis in hoger beroep ingenomen standpunten automatisch een voldoende reactiemogelijkheid heeft. De tweede ontwikkelingslijn betreft de grenzen aan de toelaatbaarheid van in appel in te nemen nieuwe standpunten anders dan grieven in de hiervoor aangeduide enge zin. Het ongeschreven procesrecht dat zich in dit kader heeft ontwikkeld, 26 is minder casusgericht dan men in eerste instantie zou denken. Er heeft zich een aantal vrij goed hanteerbare regels gevormd. Zo brengt de goede procesorde wat betreft nieuwe feiten met zich dat 27 ‘(…) de rechter feiten die eerst bij pleidooi zijn gesteld, terzijde kan laten op de grond dat de tegenpartij daarop niet meer voldoende heeft kunnen reageren of dat zij een nader onderzoek nodig zouden maken waarvoor het geding geen gelegenheid meer biedt (…)’. Nieuwe feiten bij pleidooi zijn, zo laat zich uit deze overweging afleiden, in beginsel toelaatbaar. 28 Voor de hand ligt dat dit evenzeer geldt indien na memorie, maar voorafgaand aan pleidooi nieuwe feiten worden aangevoerd. 29 In de praktijk van de laatste decennia van de twintigste eeuw lijkt vrij mild met nieuwe feiten te worden omgegaan. 30 Dit laatste gold ook voor de wijze waarop de wijziging van (de grondslag van de) eis in appel in de rechtspraak werd bejegend. 31 De voormalige wettelijke criteria van art. 134 lid 2 (oud) Rv blijven na hun vervanging door de algemene maatstaf van de goede procesorde in art. 130 lid 1 Rv relevant, nu zij een uitwerking van deze algemene maatstaf vormden. De criteria ‘onredelijke bemoeilijking van de verdediging’ en de 26. Zie over de goede procesorde Van der Wiel 2004, § 4.2-4.3 en met name V.C.A. Lindijer, De goede procesorde (diss. Groningen), Deventer: Kluwer 2006. Ook de ‘in beginsel strakke regel’ vloeit uit de goede procesorde voort. Zie Bakels e.a. 2009, nr. 161. 27. HR 14 januari 1983 (Hazjiani/Van Woerden), LJN AG4523, NJ 1983, 457 m.nt. P.A. Stein, r.o. 3.5, op het voetspoor van HR 6 april 1979 (Reuvers/Gem. Zwolle), LJN AH8595, NJ 1980, 34 m.nt. C.J.H. Brunner. 28. Aldus ook Snijders en Wendels 2009, nr. 184, met aanhaling van voorbeelden uit de rechtspraak. 29. Aldus ook Snijders en Wendels 2009, nr. 176, met aanhaling van voorbeelden uit de rechtspraak. 30. Zie de voorbeelden genoemd bij Ras/Hammerstein 2011, nr. 29; Snijders en Wendels 2009, nr. 176 en 184; Van der Wiel 2004, nr. 287. 31. Zie de bronnen genoemd bij Ras/Hammerstein 2011, nr. 38; Van der Wiel 2004, nr. 283, en Valk 2009, p. 27-28. Opmerking verdient wel dat wijziging van (de gronden van de) eis bij akte dient te geschieden. Zie HR 30 september 2005 (Koker/Cornelius), LJN AR7928, NJ 2007, 154 m.nt. J.B.M. Vranken.
‘onredelijke vertraging van het geding’ sluiten goed aan op de jurisprudentiële maatstaf voor het toelaten van nieuwe feiten. Voor nieuwe weren gold iets soortgelijks. 32 De conclusie is dat tot in het begin van deze eeuw nieuwe standpunten, al dan niet met zelfstandige betekenis, in appel in beginsel tot bij pleidooi konden worden ingenomen en dat het buiten beschouwing laten ervan uitzondering was. Voor bezwaren tegen beslissingen uit de uitspraak waarvan beroep gold het tegenovergestelde: in beginsel konden deze niet na memorie geldend worden gemaakt. 7 Verbreden van de eerste lijn: het begrip grief krijgt een ruime strekking Al aan het eind van de jaren tachtig van de vorige eeuw vertoonden zich voortekenen van een verbreding van de eerste lijn. In het arrest FCI/Joustra 33 draaide het om de hoogte van een na ontslag door FCI aan Joustra wegens pensioenschade toe te kennen bedrag. De rechtbank kende ƒ 300.000 toe. Bij memorie van grieven concludeerde FCI dat het bedrag behoort te worden gesteld op ƒ 151.320. Bij memorie van antwoord tevens houdende memorie van grieven in incidenteel appel concludeerde Joustra tot toekenning van ƒ 425.000. Bij akte houdende wijziging van eis in principaal appel tevens memorie van antwoord in incidenteel appel heeft FCI vervolgens het niet eerder voorgedragen verweer gevoerd dat rekening moet worden gehouden met de eigen bijdrage die Joustra bij voortduring van het dienstverband zou hebben geleverd aan de opbouw van zijn pensioen. FCI concludeerde ten slotte tot toekenning van ƒ 87.431. Het hof passeerde de nieuwe weer onder verwijzing naar art. 347 Rv, daarmee volgens A-G Leijten op goede gronden tot uitdrukking brengende dat de nieuwe weer was aangevoerd in een nadere conclusie waarvoor in hoger beroep echter in beginsel geen ruimte is. De Hoge Raad volgt een andere route. Volgens hem is de nieuwe weer in het principaal appel tevens een nieuwe grief, die het hof op grond van de regel dat grieven in beginsel uiterlijk bij eerste memorie moeten worden aangevoerd, terecht buiten beschouwing heeft gelaten. Duidelijk is dat het hier niet gaat om een bezwaar tegen de wijze waarop de rechtbank over een geschilpunt heeft beslist. Het geschilpunt ‘de betekenis van Joustra’s eigen bijdrage voor de vergoeding van zijn pensioenschade’ lag bij de rechtbank immers nog niet voor, maar is eerst in appel onderdeel van de rechtsstrijd geworden. Door het desbetreffende nieuwe verweer desalniettemin tevens als grief op te vatten, wordt de betekenis van het begrip grief opgerekt tot buiten de tot dan toe dominante definitie ‘bezwaren tegen beslissingen uit de uitspraak waarvan beroep’. In FCI/Joustra wordt (nog) geen nieuwe definitie van ‘grief’ gelanceerd, maar de motivering van de Hoge Raad is veelzeggend. Volgens hem is sprake van een nieuwe grief, immers: 32. Zie bijv. HR 11 april 1986 (Ennia/Bodde), LJN AC1960, NJ 1987, 433 m.nt. W.H. Heemskerk; HR 13 juni 1986, LJN AC3113, NJ 1987, 680. 33. HR 1 juli 1988 (FCI/Joustra), LJN AB7694, NJ 1989, 156 m.nt W.H. Heemskerk. T C R 2 0 1 2 , n u m m e r 3 ‘(…) alsnog werd aangevoerd dat het wegens pensioenschade toe te kennen, door de Rb. op ƒ 300.000 gestelde bedrag niet, zoals aanvankelijk bij memorie van grieven betoogd, behoort te worden gesteld op ƒ 151.320, maar op ƒ 87.431’. Met andere woorden: volgens de Hoge Raad vormt de nieuwe weer een grief omdat gegrondbevinding van het desbetreffende argument tot een ander dictum zou leiden. 34 In het arrest Maas/gemeente Schijndel gaat de Hoge Raad op het ingeslagen pad voort. De gemeente vorderde aan Maas uitgekeerde bijstand terug op de grond dat Maas de gemeente niet had ingelicht over diens werkzaamheden en inkomsten in de desbetreffende periode. Nadat de kantonrechter de vordering van de gemeente had toegewezen, voerde Maas bij de rechtbank eerst bij pleidooi aan dat in de gegeven omstandigheden de algemene beginselen van behoorlijk bestuur aan toewijzing van de vordering van de gemeente in de weg staan. In cassatie klaagt Maas dat de rechtbank dit verweer niet heeft behandeld. Volgens de Hoge Raad faalt het desbetreffende onderdeel van het middel: 35 ‘De daarin bedoelde grief is eerst bij de mondelinge behandeling in hoger beroep in aan de rechtbank overgelegde pleitnotities naar voren gebracht. Uit het beroepschrift moet evenwel blijken op welke gronden de appellant oordeelt dat de door hem bestreden beschikking onjuist is (HR 15 dec. 1989, NJ 1990, 351). Eerst bij gelegenheid van de mondelinge behandeling aangevoerde grieven zal de rechter – uitzonderingsgevallen, waarvan te dezen geen sprake is, daargelaten – buiten beschouwing hebben te laten.’ Deze arresten hebben H.J. Snijders tot de kritiek geleid dat de Hoge Raad ermee de beperkte betekenis van het begrip grief (bezwaren tegen beslissingen uit de uitspraak waarvan beroep) miskent en derhalve ten onrechte niet als grief te kwalificeren argumenten van appellanten laat stuklopen op de ‘in beginsel strakke regel’, die immers slechts voor grieven geldt. 36 De Hoge Raad ging echter kennelijk reeds uit van een ruimer begrip grief. In de arresten Gloudemans/De Winter, Clickly.com c.s./JSP en Budé/Geju heeft de Hoge Raad de in de hiervoor besproken arresten besloten liggende definitie van het begrip grief geëxpliciteerd door te overwegen dat als grieven worden aangemerkt 37 34. Het zou niet verbazen als Ras, die als voorzitter deel uitmaakte van de zetel die dit arrest heeft gewezen, de hand heeft gehad in deze overweging. Zie immers Ras 1992, nr. 16. Over de rol van Ras in soortgelijke zin Valk 2009, p. 27. 35. HR 19 oktober 1990 (Maas/Gem. Schijndel), LJN AD1259, NJ 1991, 607, r.o. 3.4. 36. H.J. Snijders en A. Wendels, Civiel appel, Deventer: Kluwer 2003, nr. 196. 37. HR 9 september 1994 (Gloudemans/De Winter), LJN ZC1439, NJ 1995, 6, r.o. 3.2; HR 5 december 2003 (Clickly.com c.s./JSP), LJN AJ3242, NJ 2004, 76, r.o. 3.4.1; HR 3 februari 2006 (Budé/Geju), LJN AU8278, NJ 2006, 120, r.o. 4.3. 75
Page 1 and 2: De in beginsel strakke regel 1 Het
Page 3: 5 Typen nieuwe standpunten Naar (mo
Page 7 and 8: toe. 42 De inhoudelijke onderbouwin
Page 9 and 10: vergoedingsvordering, kan de ontken
Page 11 and 12: king van de partijautonomie. De Hog

De in beginsel strakke regel - Houthoff Buruma

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?