De in beginsel strakke regel - Houthoff Buruma

More documents

Recommendations

Info

Het hof vernietigt het vonnis van de rechtbank en wijst de vordering van De Beeldbrigade alsnog af. Op zijn beurt echter vernietigt de Hoge Raad het arrest van het hof op dit punt: ‘Hulskamp heeft voor het eerst in haar memorie van grieven een beroep op verjaring van de rechtsvordering van De Beeldbrigade gedaan. In reactie daarop heeft De Beeldbrigade in haar memorie van antwoord onder 52 aangevoerd dat zij Hulskamp eind 2005 schriftelijk in kennis had gesteld van de schadebegroting en haar voor de laatste maal gesommeerd de schade te vergoeden. In dat licht bezien gelden haar nadere stellingen bij pleidooi als een toelaatbare precisering van deze eerdere stelling.’ Strikt genomen valt vol te houden dat het bij pleidooi gedane beroep op de brief van 1 december 2005 niet meer is dan een meer gedetailleerde verwoording van het reeds bij memorie gedane beroep op sommatie eind 2005 en dat in zoverre geen sprake is van een nieuw feit. Naar ik hoop gaat achter het arrest niettemin de rechtsopvatting schuil dat een nieuw feit in de in deze bijdrage bedoelde zin (waarbij geen sprake is van een nieuwe weer of een nieuwe (grondslag voor de) eis) steeds een precisering inhoudt die niet onderhevig is aan de beperkingen van de in beginsel strakke regel. De vraag of nieuwe feiten in de hier bedoelde zin tijdig zijn gesteld, dient dan te worden beantwoord aan de hand van de goede procesorde zoals uitgewerkt in de in paragraaf 5 aangehaalde rechtspraak. 48 Aldus opgevat onderschrijf ik deze uitspraak van harte. Bij een rigide handhaving van de in beginsel strakke regel voor hetgeen wordt aangevoerd ter nadere onderbouwing van grieven, gronden of verweren zou het processuele debat in hoger beroep in een al te strak keurslijf worden geperst. Een dergelijk keurslijf zou de zin aan pleidooi 49 en producties na memorie immers deels ontnemen. Dat het strijdperk met de memories in beginsel is afgebakend, dient er niet onnodig aan af te doen dat partijen het debat binnen dat strijdperk kunnen voortzetten en verdiepen. 10 Het nieuwe zelfstandige argument bij memorie van antwoord Het uitgangspunt dat nieuwe stellingen van appellant bij memorie van grieven tijdig zijn, laat zich gemakkelijk verenigen met de finaliteitsgedachte, de herkansingsfunctie en hoor en wederhoor: geïntimeerde kan daar immers bij de door art. 347 lid 1 Rv voorziene memorie van antwoord op reageren. Voor nieuwe stellingen van geïntimeerde bij memorie van antwoord ligt de zaak iets gecompliceerder. Voor geïntimeerde is dit de eerste keer dat hij in appel aan het woord komt en voor hem geldt evenzeer dat hij in hoger beroep zijn standpunten moet kunnen aanvullen en verbeteren. De wet voorziet echter slechts in een reactiemogelijkheid voor principaal appellant op een incidenteel beroep of een ‘exceptie’ van geïntimeerde (art. 347 lid 3 Rv). Buiten die gevallen zijn de mogelijkheden – behoudens toestemming van de rolrechter of 48. Aldus reeds Snijders en Wendels 2009, nr. 162 (p. 155), 175-176 en 184. 49. Zoals A-G Wuisman in zijn conclusie sub 3.19.1 vóór dit arrest opmerkt. 78 T C R 2 0 1 2 , n u m m e r 3 instructie via tussenarresten – beperkt tot een akte of pleidooi, waarbij geldt dat een akte slechts ruimte biedt voor een korte mededeling, zoals een enkele erkenning of ontkenning, een bewijsaanbod, de aankondiging van een productie of een reactie daarop. 50 Volgens vaste rechtspraak mag de appelrechter in de memorie van antwoord door geïntimeerde aangevoerde nieuwe stellingen niet onweersproken als vaststaand aannemen op de grond dat appellant geen akte heeft genomen of pleidooi heeft gevraagd ter betwisting van die feiten. 51 De enkele mogelijkheden van akte of pleidooi vormen dus kennelijk niet een voldoende reactiemogelijkheid: de rechter mag niet op grond van het onbenut laten van die mogelijkheid het door de wederpartij eerst in haar laatste processtuk gestelde als onweersproken aanvaarden. Ynzonides en Van Geuns concluderen terecht dat de appelrechter, indien hij zijn beslissing wil baseren op een nieuwe stelling uit de memorie van antwoord, een reactie daarop zal moeten vragen bij gebreke van een spontane reactie van appellant. De nieuwe stelling is immers tijdig ingenomen, zodat deze niet buiten beschouwing kan worden gelaten, 52 maar mag gelet op de hiervoor genoemde vaste rechtspraak evenmin als vaststaand worden aangenomen. 53 Indien geïntimeerde bij antwoord een nieuwe weer of een nieuwe grondslag voor zijn in eerste aanleg toegewezen eis introduceert, staat appellant voor de vraag hoe hij hierop dient te reageren. Nu geen sprake is van incidenteel appel komt hij immers niet automatisch aan het woord. Indien geïntimeerde geen pleidooi vraagt, zou appellant ervoor kunnen kiezen arrest te vragen. Het hof kan de zaak dan niet afdoen op het onweersproken zijn van de nieuwe weer of grondslag: dit zou in strijd zijn met de hiervoor genoemde vaste rechtspraak. Indien het hof de nieuwe weer of grondslag wil beoordelen, zal het appellant moeten vragen hierop te reageren. Als dit zich voordoet of als er gepleit wordt, zal appellant op de nieuwe weer of grondslag moeten reageren. 54 Deze reactie kan twee vormen aannemen. Ten eerste kan de reactie een ontkennend ‘nee, want’-karakter hebben: het verweer of de grondslag gaat op zichzelf niet op. Ten tweede kan de reactie een bevrijdend ‘ja, maar’-karakter hebben: het verweer of de grondslag gaat wel op, maar kan niet tot de beoogde conclusie leiden, omdat daartegenover weer een (nader) verweer wordt gesteld. Zo kan tegenover een nieuw verjaringsverweer van geïntimeerde bij antwoord de ontkennende reactie volgen dat dit verweer faalt omdat de verjaringstermijn nog niet is verstreken of de bevrijdende reactie dat de verjaring tijdig is gestuit. En op de nieuwe grondslag van aansprakelijkheid op grond van onrechtmatige daad, bij memorie van antwoord aangevoerd naast de in eerste aanleg gehonoreerde wanprestatiegrondslag voor een schade- 50. Landelijk procesreglement voor civiele dagvaardingszaken bij de gerechtshoven, januari 2011, art. 1.2 sub g. Vgl. Bakels e.a. 2009, nr. 116 in fine. 51. Zie (de rechtspraak genoemd bij) Van Mierlo, Burgerlijke rechtsvordering (losbl.), art. 19, aant. 6b; Snijders en Wendels 2009, nr. 178 en 185. In het bijzonder valt te wijzen op (de noot bij) HR 30 januari 2004 (Denu/ Binnenhof), LJN AN7327, NJ 2005, 246 m.nt. H.J. Snijders, r.o. 3.4. 52. Zie bijv. HR 15 oktober 1943 (Van Rietschoten/Beha), NJ 1943, 794. 53. Ynzonides en Van Geuns, Burgerlijke Rechtsvordering (losbl.), art. 347, aant. 22. Zie bijv. Hof Arnhem 8 november 2011, NJF 2012, 36. 54. Aldus handelt bijv. Hof Arnhem 8 november 2011, NJF 2012, 36.
vergoedingsvordering, kan de ontkennende reactie volgen dat van onrechtmatigheid geen sprake is en/of de bevrijdende reactie dat de schadevergoedingsvordering op grond van onrechtmatige daad is verjaard. Naar mijn mening zou een appellant steeds de mogelijkheid moeten krijgen om een dergelijke reactie op een door geïntimeerde bij memorie van antwoord ingenomen nieuw standpunt geldend te maken. De Hoge Raad lijkt hier anders over te denken. In de zaak Maclaine Pont/De Haan had de rechtbank Maclaine Ponts schadevergoedingsvordering afgewezen op de grond dat De Haan een beroep op een exoneratieclausule toekomt. Bij memorie van grieven beroept Maclaine Pont zich op de vernietigbaarheid van de exoneratieclausule. Bij memorie van antwoord stelt De Haan zich op het standpunt dat dit beroep op vernietigbaarheid moet falen wegens verjaring. In reactie hierop beroept Maclaine Pont zich op – tijdige – buitengerechtelijke vernietiging. Het hof zwijgt over dit laatste argument en honoreert De Haans beroep op verjaring. Volgens de Hoge Raad kan dit door de beugel, omdat het beroep op buitengerechtelijke vernietiging een tardieve grief vormt: 55 ‘Het in afwijking van, en in aanvulling op, de stellingen in de memorie van grieven bij pleidooi gedane beroep op een buitengerechtelijke vernietiging valt buiten de in de memorie van grieven afgebakende grenzen van de rechtsstrijd in hoger beroep en moet worden beschouwd als een nieuwe grief omdat het aanvoeren van dit nieuwe feit ertoe strekt dat reeds op deze grond het vonnis van de rechtbank zal worden vernietigd.’ Duidelijk is dat Maclaine Ponts beroep op buitengerechtelijke vernietiging een nieuw zelfstandig standpunt vormt. Duidelijk is ook dat de ‘in beginsel strakke regel’ meebrengt dat zelfstandige standpunten die na memorie worden ingenomen, in beginsel buiten beschouwing moeten blijven (zie paragraaf 7 hiervoor). Ik meen 56 desalniettemin dat Maclaine Ponts beroep op buitengerechtelijke vernietiging had moeten worden beoordeeld. Dit vormt immers een reactie op een nieuw zelfstandig standpunt van De Haan. Maclaine Pont wist niet eerder dat hij zich tegen dit standpunt moest verdedigen, zodat dit ook niet van hem kon worden gevergd. De tegenwerping dat het hier gaat om een verzuim van Maclaine Pont eerder een beroep te doen op buitengerechtelijke vernietiging, 57 welk verzuim uiterlijk bij memorie van grieven had kunnen en moeten worden hersteld, overtuigt mij niet: voor het beroep 55. HR 22 juni 2007 (Maclaine Pont/De Haan), LJN BA3032, NJ 2007, 344, JPBr 2008, 3 m.nt. B.T.M. van der Wiel, r.o. 3.6. Over dit arrest ook Bakels e.a. 2009, nr. 89. Vgl. ook het in par. 6 besproken arrest HR 1 juli 1988 (FCI/Joustra), LJN AB7694, NJ 1989, 156 m.nt W.H. Heemskerk, waarover Bakels e.a. 2009, nr. 163. 56. Zie ook mijn in de vorige voetnoot genoemde annotatie. Bakels e.a. 2009, nr. 89 gaan bij hun bespreking van het arrest Maclaine Pont/De Haan niet op de in die annotatie gegeven kritiek in. Zie wel Ras/Hammerstein 2011, nr. 30. Zie over het arrest ook Ynzonides en Van Geuns, Burgerlijke Rechtsvordering (losbl.), art. 347, aant. 21. 57. Ras/Hammerstein 2011, nr. 30. T C R 2 0 1 2 , n u m m e r 3 op buitengerechtelijke vernietiging was immers eerst na De Haans verjaringsberoep in de memorie van antwoord aanleiding. Ik zou denken dat hoor en wederhoor eisen dat een bij appelpleidooi gevoerd ontkennend verweer tegen het verjaringsberoep (‘de verjaringstermijn is nog niet verstreken’) in ieder geval wel in aanmerking had moeten worden genomen. Voor een onderscheiden behandeling van zo’n ontkennend verweer en Maclaine Ponts bevrijdende verweer bestaat naar mijn mening geen rechtvaardiging. Evenmin zie ik voldoende rechtvaardiging voor principieel verschillende behandeling van nieuwe zelfstandige standpunten die wel een incidenteel appel impliceren (principaal appellant krijgt met de incidentele memorie van antwoord gelegenheid voor reactieve zelfstandige standpunten) en nieuwe zelfstandige standpunten van geïntimeerde die geen incidenteel appel impliceren (kennelijk geen gelegenheid voor reactieve zelfstandige standpunten voor appellant). Voorts zou het toch wonderlijk zijn dat principaal appellant op grond van art. 130 lid 1 Rv wel mag protesteren tegen een grondslagwijziging van geïntimeerde die geen incidenteel appel inhoudt, maar tegen die nieuwe grondslag geen bevrijdende verweren zou mogen aanvoeren. In dit verband wijs ik erop dat art. 347 lid 3 Rv principaal appellant de gelegenheid geeft bij conclusie te reageren op een door geïntimeerde bij antwoord aangevoerde exceptie. Deze mogelijkheid is in de wet opgenomen naar aanleiding van de bij de parlementaire behandeling van de lex Hartogh door de commissie van voorbereiding gemaakte opmerking dat een bezwaar van de tweeconclusieregel van art. 347 lid 1 Rv er niet aan mag afdoen dat de appellant 58 ‘(…) moet (…) kunnen dienen van repliek, wanneer bijv. door den gedaagde in zijn antwoord nieuwe weren zijn voorgedragen’, In het licht van deze ontstaansgeschiedenis van art. 347 lid 3 Rv is verdedigbaar dat met ‘exceptie’ in deze bepaling (ook) op een nieuwe weer wordt gedoeld. Het begrip exceptie werd ten tijde van deze wetswijziging – 1896 – immers wel een veel ruimere strekking toebedacht dan tegenwoordig. 59 Zo begrijpt Faure hier ook bevrijdende verweren onder. 60 11 Uitzonderingen op de in beginsel strakke regel In het arrest Wertenbroek q.q./Van Vlerken 61 heeft de Hoge Raad een drietal uitzonderingen op de in beginsel strakke regel geformuleerd. Een na de memoriewisseling in appel ingenomen nieuw standpunt dat onder het bereik van de in beginsel 58. A.F.K. Hartogh, Voorstel van wet tot wijziging van het Wetboek van Burgerlijke Regtsvordering, Deel I, Den Haag: gebr. Belinfante 1895, p. 111. 59. W. Hugenholtz, Hoofdstukken van Nederlands burgerlijk procesrecht, tweeëntwintigste druk door W.H. Heemskerk, Amsterdam: Elsevier Juridisch 2009, nr. 66. 60. R. van Boneval Faure, Het Nederlandsche burgerlijk procesrecht. 1e Deel, Leiden: E.J. Brill 1893, par. 35-37. 61. HR 19 juni 2009 (Wertenbroek q.q./Van Vlerken), LJN BI8771, NJ 2010, 154 m.nt. H.J. Snijders, JBPr 2009, 39 m.nt. B.T.M. van der Wiel. De Hoge Raad heeft deze uitzonderingen herhaald in HR 23 september 2011 (Pessers/Ru-Pro), LJN BQ7064, RvdW 2011, 1138. 79
Page 1 and 2: De in beginsel strakke regel 1 Het
Page 3 and 4: 5 Typen nieuwe standpunten Naar (mo
Page 5 and 6: ‘onredelijke vertraging van het g
Page 7: toe. 42 De inhoudelijke onderbouwin
Page 11 and 12: king van de partijautonomie. De Hog

De in beginsel strakke regel - Houthoff Buruma

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?