Programmaboek - Franz Liszt Kring

eerste uit 1844 zou stammen. 7 Het
bestaan van deze vroege koorversie is
echter uiterst dubieus. Er is geen enkel
aanknopingspunt, geen schets, geen
opmerking in een brief, die deze veronderstelling
rechtvaardigt. 8 En is niet de
hierboven aangehaalde, door Raabe
wellicht niet opgemerkte zin uit de eerste
druk het onomstotelijke bewijs, dat de
derde klavierversie (en de qua structuur
identieke tweede evengoed) rechtstreeks
gecomponeerd werd op Lamartines
woorden en niet beschouwd moet worden
als de transcriptie van een koorwerk?
9 Ook het feit, dat de plaatsing
van de woorden onder de zangpartijen
van de koorversies soms wat onnatuurlijk,
gekunsteld aandoen, zou er op
kunnen wijzen dat de tekst aangepast
moest worden aan een al bestaande
compositie.
De connectie tussen het klavierstuk
Hymne de l’enfant à son réveil en het koorwerk
van die naam laat zich simpeler
verklaren. Zoals de componist in zijn
Weimarer jaren, toen hij vooral als dirigent
actief was, enkele van zijn klavierstukken
voor orkest bewerkte, waarbij
deze in ieder opzicht grotere dimensies
aannamen - denk aan de etude Mazeppa
en het symfonisch gedicht van die naam
-, zo kwam hij in de winter van 1861-
1862, kort nadat hij zich in Italië gevestigd
had, op het idee zijn lyrisch-vrome
klavierstuk Hymne de l’enfant à son réveil
om te werken voor driestemmig dameskoor
en harmonium (of piano), een
project dat reeds op 18 februari 1862 te
Rome werd afgerond.
Op drie essentiële punten verschilt
de eerste koorversie van de latere van
1874:
• zij is de enige, waarbij Liszt alle
achttien coupletten van Lamartine’s
gedicht getoonzet heeft;
• de begeleiding (uitsluitend voor
harmonium of piano) verschilt in
hoge mate van die van de latere
vormgeving;
• de muziek is gecomponeerd op de
originele Franse tekst, terwijl de
uiteindelijke koorversie naar
verkiezing gezongen kan worden
in het Duits, Frans of Hongaars.
Reden genoeg dus om deze nooit
gepubliceerde versie van Hymne de
l’enfant à son réveil aan de vergetelheid te
ontrukken. Het gesigneerde en gedateerde
manuscript bevindt zich in het
Goethe- und Schiller Archiv te Weimar
(cat. nr. GSA60/C20), waarvan een kopie
mij vriendelijk ter beschikking werd
gesteld door Evelyn Liepsch, hoofd van
het Liszt-archief. Het doorgaans zorgvuldig
betekende autograaf telt 12 bladzijden
van 27 cm hoog bij 17.5 cm
breed (20 balks muziekpapier).
In Weimar bevindt zich nog een
ander manuscript dat hier genoemd
moet worden, een aanzet tot een versie
op Italiaanse tekst (GSA60/S14). Dit
autograaf met als titel (in Peter Raabe’s
handschrift?) Terzett mit Pianoforte nach
Liszts ‘Hymne de l’enfant à son réveil’ ins
Lateinische übersetzt was eertijds in het
bezit van kardinaal Hohenlohe met wie
Liszt goed bevriend was. Het betreft een
goed leesbare kopie van de koorversie
van 1862 door een onbekende kopiist
vervaardigd, echter zonder woorden
onder de zangpartijen; op een later tijdstip
heeft Liszt die eigenhandig in
Italiaanse vertaling aangebracht. In verband
daarmee zag hij zich gedwongen
de zangpartijen hier en daar wat aan te
passen. In het vijfde couplet streepte de
componist een groot gedeelte (tot en
met couplet 8) door en verwees naar
een correctievel (‘Vide Correctus’), dat
echter in het genoemde bestand niet
aanwezig is. Bij de volgende vier coupletten
(couplet 9-12) voegde de componist
geen tekst toe; hij was kennelijk
van mening, dat dit gedeelte beter kon
vervallen. Pas bij de laatste zes coupletten
nam hij de draad weer op en bracht
met name in het eerste van de zes slotcoupletten
correcties aan in de zangpartijen
(slecht leesbaar).Waarschijnlijk is
dit manuscript een voorstap voor de
door Mária Eckhardt en Rena Charnin
Mueller vermelde ‘3 rd version’ van 1865
(zie eindnoot 1). Of is zij zelfs identiek
daaraan? In dat geval lijkt het me beter
niet over een zelfstandige ‘Italiaanse
versie’ te spreken, daar dit onvolledige
manuscript te weinig aanknopingspunten
biedt voor reconstructie en überhaupt
in te geringe mate een eigen gezicht
toont.
Op 22 mei 1874 stierf Marie
Moukhanoff-Kalergis, één van Liszts
trouwste vriendinnen met wie de com-
48
ponist sinds 1843 hartelijke betrekkingen
onderhield. 10 Een jaar later, op 17 juni
1875, organiseerde hij een herdenkingsconcert
in het ‘Tempelherrenhaus’ in
het door Goethe ontworpen Park an der
Ilm te Weimar, waarop naast de naar aanleiding
van haar dood gecomponeerde
(eerste) Élegie ook Liszts Requiem en
zijn voor deze gelegenheid gereviseerde
koorversie van Hymne de l’enfant à son
réveil klonk. Deze laatste koorversie
onderscheidt zich van die van 1862 niet
alleen door de Duitse tekst 11 , maar vooral
door de geheel herschreven begeleiding,
deze maal voor harmonium (of piano)
en harp (ad libitum), en in het bijzonder
door het schrappen van couplet 9-12.
Onder de titel Des erwachenden Kindes
Lobgesang zag het werk in 1875 bij
Táborsky & Parsch het licht; het werd
opgedragen aan de ‘Liszt-Gesang-Verein’
te Boedapest, reden waarom er ook een
Hongaarse vertaling van de tekst werd
toegevoegd; deze is van de hand van de
met Liszt bevriende dichter Kornél
Ábrányi.
Nadien werd de compositie slechts
eenmaal herdrukt, namelijk in de eerste
‘Gesamtausgabe’ van Liszts oeuvre, de
zg. Grossherzog Carl Alexander Ausgabe
(Band V) uit de eerste decennia van de
20 ste eeuw. Een reden te meer, dus, om
de nog ontbrekende schakel van deze
vijfledige keten het licht te doen zien,
ook al omdat het één der eerste composities
is uit Liszts Italiaanse periode,
een tijd waarin hij zich tot doel stelde
de katholieke kerkmuziek een nieuwe
impuls te geven. In zijn kinderlijke eenvoud
en vroomheid zet deze eerste
koorversie als het ware de toon voor
komende stilistische ontwikkelingen en
is publicatie alleen daarom al gerechtvaardigd.