ROTTERDAMS - Marc van Oostendorp

In Rotterdam wordt het werkwoord lopen in het enkelvoud al heel lang als volgt verbogen: ik
loopt, jij loopt, hij loopt. De verbuiging heeft bovendien de afgelopen tijd extra landelijke
bekendheid gekregen door een chipsreclame op de tv waarin beroeps-Rotterdammer Gerard Cox
de hoofdrol speelde: En nou hoort ik dat er hier een fuif is. Is dat domheid? Luiheid? Gebrek aan
kennis van de werkwoordsvormen? Ik denk het niet. De meeste Rotterdammers weten
desgevraagd heel goed hoe het 'eigenlijk' moet in het Standaardnederlands. Bovendien zijn er ook
nog steeds Rotterdammers die een heel ander rijtje gebruiken: ik loop, jij loop, hij loop. Er wordt
wel gezegd dat dat laatste rijtje 'echter' is, en dat het eerste door vreemde invloeden is
binnengeslopen. Voor de werkwoorden doen, gaan en zien gelden nog heel andere rijtjes.
Behalve ik gaat, jij gaat en hij gaat zeggen sommige mensen ook nog weleens ik gaan, jij gaan
en hij gaan. Ook dat schijnt een nieuwere vorm te zijn.
Hoe zit dat allemaal in elkaar? In het eerste hoofdstuk heb ik al gezegd dat het Rotterdams
karakteristieken heeft van een mengtaal. De vervoeging van het werkwoord is daar een duidelijk
voorbeeld van. Wie een vreemde taal leert, verbaast zich er al snel over dat alles daar zo
ingewikkeld is; dat bepaalde soorten informatie bijvoorbeeld soms twee keer móéten worden
uitgedrukt. Als het verschil tussen 'ik', 'jij' en 'hij' al wordt uitgedrukt door de woorden ik, jij en
hij, waarom moet er dan ook nog eens verschil gemaakt worden in de vorm van het werkwoord
zelf?
Mengtalen gooien dat soort onregelmatigheden in de regel dan ook overboord. Althans, zij doen
dat niet zelf (talen doen eigenlijk nooit zoveel, alles overkomt ze) — de mensen die de taal als
tweede taal moeten leren, doen dat. In het rijtje ik ga, jij gaat, hij gaat, wij gaan, enzovoorts, zit
nogal veel informatie dubbelop. Dat er sprake is van meervoud kun je zowel zien aan het
werkwoord gaan als aan het persoonlijk voornaamwoord wij. Dat er sprake is van de eerste
persoon enkelvoud kun je zowel zien aan ik als aan de vorm van ga.
De allergemakkelijkste manier is om vast te houden aan één werkwoordsvorm: je kunt toch net zo
gemakkelijk zeggen ik gaan, jij gaan, hij gaan, wij gaan, jullie gaan, zij gaan? Dat is dan ook
precies wat er in sommige varianten van het Rotterdams gebeurt, althans met de werkwoorden
zien, gaan en doen. Waarom precies deze werkwoorden? Zij zijn in het Nederlands bijzonder
omdat ze in de onverbogen vorm (de 'onbepaalde wijs') eenlettergrepig zijn. Andere
werkwoorden tellen in de onbepaalde wijs al snel minstens twee lettergrepen: lopen, zitten,
hangen — ze hebben een uitgang -en. Kennelijk hangt die uitgang er losser bij dan het n-etje in
gaan, zien en doen. Die laatste vormen meer een geheel. Dat kun je trouwens ook zien in de
standaarduitspraak. Hoe net mensen ook spreken, de laatste n van lopen, zitten en hangen spreken
ze over het algemeen niet meer uit, tenzij ze misschien uit het oosten of het noorden van het land
komen. Maar hoe 'slordig' of 'onverzorgd' mensen ook praten, iedereen zegt de laatste n van gaan,
slaan en zien. Er is op de hele aardbol niemand te vinden die systematisch ik kan je zie zegt, of ik
wil je sla, en zeker niet in Rotterdam.
Als achtervoegsel wordt -en aan de andere kant kennelijk echter al snel te groot. Dus zegt
niemand ik lopen, jij lopen, hij lopen, maar kiest uit een van de twee andere beschikbare vormen.
De makkelijkste daarbij is natuurlijk de kortste vorm ik loop, jij loop, hij loop. Maar het
alternatief ik loopt, jij loopt, hij loopt heeft een voordeel — Rotterdamse woorden eindigen graag
op een t. We hebben in het vorige hoofdstuk al gezien dat deze tendens verantwoordelijk is voor
uitspraken als Binnenwegt en Kleijwegt (het laatste is een vrij bekende naam). Deze t-neiging is er
ook verantwoordelijk voordat de t soms zelfs opduikt in werkwoorden waar hij oorspronkelijk
voor geen enkele persoon gebruikt wordt; sommige mensen zeggen hij magt of hij zalt, terwijl je
in het Standaardnederlands zou zeggen ik mag, jij mag, hij mag: nergens een t te bekennen.
Er is nog een plaats waar je zeker de laatste jaren ineens een t hoort: in zinnen als Doet alles maar
in het zakkie, waarin het werkwoord in de zogenoemde gebiedende wijs staat. Ik noem hem de
Bob-de-Rooij-t, omdat ik het gevoel heb dat hij door Paul de Leeuw in zijn creatie van vettige
Rotterdamse entertainer heel populair is gemaakt. (De Leeuw sprak die t ook heel dik uit,
waardoor het een soort ts-klank werd: Doets alles maar in het zakkie.)