ROTTERDAMS - Marc van Oostendorp

mot” zo grof als een bootwerker.’ De verslaggever geeft ook voorbeelden van de manier waarop
Laats praat: `effies iemands oor omdraaien, daar zit ik niet mee.’
Ik ken Laats niet persoonlijk. Misschien is het allemaal waar wat de verslaggever over hem zegt.
Als dat zo is, heeft HP/De Tijd eindelijk de clichématige Rotterdammer gevonden. We hebben
het nu al een paar keer gezien: het beeld van de Rotterdammer is in het algemeen niet negatief.
Maar als je verder wilt, in de wereld, kom je er niet met jovialiteit, vriendelijkheid of de grofheid
van de bootwerker. 'Als het mot.'
Tonny van der Horst is een bekende Rotterdamse dame. Toen ze in haar jonge jaren naar Den
Haag verhuisde, nam de schrijver Vic van Vriesland haar onder zijn hoede: `Toen ik later My
Fair Lady zag, kwam me dat bekend voor. Ik wil niet zeggen dat ik plat Rotterdams sprak, maar
ik had een bepaald accent. Vic heeft dat er bij wijze van spreken uitgeslagen.’
De tijden zijn sinds Tonny van der Horsts jeugd wel een beetje veranderd. Het Rotterdams wordt
er minder uitgeslagen. In de jaren zestig en zeventig trokken veel mensen de stad uit,
bijvoorbeeld omdat ze hun kleine kinderen wilden opvoeden buiten de drukte en het autogeraas
van de grote stad. Sommige van die mensen komen nu weer terug, en vestigen zich op de Kop
van Zuid. Ook die kinderen hebben soms nog een band met de taal van hun ouders; misschien
stamt die band van hun eigen jeugd. Een voorbeeld is de NRC-journalist Ewoud Sanders, die
tegenwoordig in Noord-Holland woont en over taal schrijft, maar wel een deel van zijn jeugd in
Rotterdam heeft doorgebracht: `Een doodenkele keer vraagt iemand of ik uit Rotterdam kom.
Vooral als ik moe ben, komt m'n o er soms platter uit dan de bedoeling is. Niet dat ik m'n best doe
om netjes te praten — helemaal niet zelfs. Ik heb ook nooit echt plat-Rotterdams gesproken. Maar
ergens diep in mijn vezels ligt die uitspraakvariant van het Nederlands opgeslagen en soms
steekt-ie opeens de kop op, als een duveltje uit een doosje. Ik mag trouwens wel graag
Rotterdamse woorden gebruiken. (…) Meuren voor “slapen” bijvoorbeeld. En ruften voor
“stinken”.’
In sommige opzichten kun je misschien beter een zoon of dochter van een Rotterdammer zijn dan
zelf een Rotterdammer. Het is misschien jammer als je je taal verliest, maar je wint er ook iets
voor terug. Het is wel mooi en romantisch om een bootwerker te zijn, maar je komt verder in de
wereld als je er alleen maar naar verlángt om ooit zo'n bootwerker te worden. Als je van huis uit
netjes hebt leren praten, zodat het er niet meer uitgeslagen hoeft te worden, maar tegelijkertijd het
accent toch nog zo over je spraak weet uit te gieten dat de goede luisteraar hoort waar je vandaan
komt.
Zuivere spreektaal
Maar ook in de stad zelf zijn er verschillen. In ieder geval in de hoofden van de mensen. Op
Hillegersberg wordt over het algemeen genomen veel minder uitgesproken Rotterdams gesproken
dan in het Oude Noorden of — vooral Crooswijk. Zo wil in ieder geval het verhaal, want het
Rotterdams is de taal van de arbeiderswijken. Met 'echt Rotterdams' wordt dan bedoeld: zoveel
mogelijk verschillend van de Nederlandse standaardtaal. Dat men in die arbeiderswijken
inmiddels een groot aantal andere talen is gaan spreken — Turks, Papiaments, Marokkaans,
Surinaams —, terwijl anderzijds mensen in Hillegersberg waarschijnlijk (ik ken er niet veel
mensen) minder krampachtig zijn gaan praten, en hun Rotterdamse accent gemakkelijker laten
horen in die variant die ook bij hen dan nog steeds heel dicht aanligt tegen de Nederlandse
standaardtaal.
De dichter Jules Deelder heeft de afgelopen jaren meerdere toneelstukken bewerkt of speciaal
geschreven. Hij wordt alom geprezen om zijn beheersing van de spreektaal. Ook zelf ziet hij het
zo: `Ik gebruik gewone taal, iedereen ken 't volgen. Ik spreek en schrijf de taal van de straat. Een
van de moeilijkste dingen is om de zuivere spreektaal op papier te krijgen.’ Als Deelder ergens
anders was geboren, had hij in plaats van 'zuivere spreektaal' misschien dialect gezegd.
Want dat is de reden waarom veel mensen het Rotterdams niet zien als een aparte taal of
eventueel een apart dialect zoals het Limburgs of het Twents, maar als een 'spraakgebrek', als