ROTTERDAMS - Marc van Oostendorp

Het merkwaardige is dat deze voorkeur — als hij ooit bestaan heeft, maar waarom zouden we
Multatuli niet geloven — zich langzaam maar zeker lijkt om te draaien. Over de straattaal die
jongeren gebruiken, is nog niet veel bekend; maar we weten wel dat er veel vaker de meisje en de
advies in gezegd wordt dan het zon of het maan.
Hoe dit ook zij — het verschil tussen de en het is in ieder geval geen verschil in betekenis. Het is
vrij willekeurig en het leent zich daarom uitstekend om er andere dingen mee te doen.
Bijvoorbeeld om te laten horen wie je bent en waar je vandaan komt.
Hebbie hem gezien? Heppie jou gezien?
Je wordt in het Rotterdams vaak ie, dat hebben we in het vorige hoofdstuk al uitgebreid
besproken. Dat ie hecht zich vervolgens op een bijzondere manier aan het voorafgaande woord
vast: je zegt hebbie. Hebbie zeggen mensen in bijna de hele Randstad. Wat het Rotterdams pas
echt uniek maakt, is dat je er ook maakie zegt, en verveelie je eige niet? In andere dialecten — in
het noorden tot aan de Oude Rijn, in het zuiden tot op Goeree — is hebbie een vaste combinatie
die mensen als het ware uit hun hoofd geleerd hebben. In het Rotterdams kun je ie achter elk
willekeurig ander werkwoord plakken.
Zoals je achter elk werkwoord ook tie of die kunt plakken, met de betekenis hij. De keuze tussen
die en tie heeft te maken met het verschil tussen een d en een t. Die klanken zijn bijna hetzelfde,
behalve dat je tijdens het zeggen van een d je stembanden laat trillen, en tijdens het zeggen van
een t niet. Met andere woorden: de d is stemhebbend, de t is stemloos. De regel is nu: als het
woord op een stemloze klank eindigt, dan kies je tie en anders kies je die. Je zegt kon-die, wil-die,
zei-die omdat aan het eind van de woorden kon, wil en zei je stembanden trillen. Ze kunnen dat
blijven voortdoen in die. En je zegt loop-tie, dach-tie, kus-tie omdat aan het eind van loop, dach
en kus je stembanden niet trillen.
Het lijkt dus een kwestie van gemak: of je stembanden trillen al, en dan laat je ze lekker
doortrillen, of ze trillen nog niet, en dan laat je ze ook verder met rust. Het gaat hier maar om een
minimaal verschil in energie, maar kennelijk is het groot genoeg om in de loop van de eeuwen
(want hoe lang bestaat het Rotterdams al niet) een dergelijk verschil te kunnen veroorzaken. De
Rotterdammers zijn hierin overigens beslist niet luier dan andere mensen. In het
Standaardnederlands vinden we precies eenzelfde onderscheid tussen de en te en zeggen ik zonde,
ik wilde, ik vrijde maar ik hoopte, ik lachte, ik kuste. Het Rotterdamse systeem is hier alleen maar
een uitbreiding op.
Nu lijkt er ook op dit punt iets te veranderen in het Rotterdams. Steeds meer mensen lijken ie te
zeggen in plaats van tie: kon-ie, wil-ie, dach-ie. Dat komt misschien doordat ie in informeel
spraakgebruik in de rest van Nederland ook veel gebruikelijker is. De Rotterdammers passen zich
daaraan aan, niet bewust, maar gaandeweg. Iedereen kent wel iemand buiten de stad met wie hij
wel eens telefoneert.
Maar door die aanpassingen ontstaat er een probleem: als je wordt uitgesproken als ie en hij ook
wordt uitgesproken als ie en als het werkwoord bovendien ook nog eens een keer voor alle
personen dezelfde vorm aanneemt. Hoe valt het verschil tussen heb jij en heeft hij dan nog te
zeggen? De oplossing is:
- Hebbie mij gezien?
- Heppie mij gezien?
Het verschil tussen b en p is net als het verschil tussen d en t een verschil tussen stemhebbend en
stemloos: bij de eerste laat je je stembanden wel, bij de tweede laat je ze niet trillen. In de
verleden tijd wordt het verschil op een net iets andere manier gemaakt:
- Hatje mij gezien?
- Hattie mij gezien?