Projectrapport natuurinrichting Zwarte Beek - april 2002 - Vlaamse ...

NATUURINRICHTINGSPROJECT ZWARTE BEEK
Projectrapport
April 2002

Inhoud
INHOUD ................................................................................................................ 2
PROJECTFICHE ..................................................................................................... 4
INLEIDING ............................................................................................................. 6
ANALYSE.............................................................................................................. 7
1. Situering (Kaart 1).............................................................................................7
2. Juridisch en beleidskader .................................................................................7
2.1. Gewestplan (Kaart 2)................................................................................................. 7
2.2. Ruimtelijk Structuurplan............................................................................................. 7
2.3. Vogelrichtlijngebied (Kaart 3) .................................................................................... 8
2.4. Habitatrichtlijngebied (Kaart 3) ................................................................................ 10
2.5. Natuurreservaat....................................................................................................... 10
2.6. VEN / IVON.............................................................................................................. 11
2.7. Recht van voorkoop en grondverwerving................................................................ 11
2.8. Wijziging vegetatie en kleine landschapselementen............................................... 11
2.9. Beschermde monumenten en landschappen (kaart 3) ........................................... 12
2.10. Decreet van 30 juni 1993 houdende bescherming van het archeologisch patrimonium 12
2.11. Gemeentelijke natuurontwikkelingsplannen (GNOP).............................................. 12
2.12. Gemeentelijk Milieubeleidsplan............................................................................... 14
2.13. Regionale Landschappen........................................................................................ 14
2.14. Mestdecreet............................................................................................................. 14
2.15. Bodemsaneringsdecreet.......................................................................................... 15
2.16. Beheer van waterlopen............................................................................................ 15
2.17. Bosdecreet............................................................................................................... 16
2.18. Het Demerbekkencomité......................................................................................... 17
2.19. Oppervlaktewaterkwaliteitsdoelstellingen ............................................................... 17
2.20. Ecologische Impulsgebieden................................................................................... 17
2.21. De Groene Wenselijkheidskaart van Limburg (G.W.K.).......................................... 18
2.22. Waterwinning........................................................................................................... 19
2.23. Beheersovereenkomsten ........................................................................................ 19
2.24. Studies en projecten................................................................................................ 20
3. Beschrijving studiegebied ...............................................................................22
3.1. Topografie, hydrografie, geologie, pedologie en hydrologie ................................... 22
3.2. Archeologie (Kaart 9)............................................................................................... 28
3.3. Landschap en evolutie............................................................................................. 31
3.4. Vegetatie, fauna en ecologische relaties (kaart 11)................................................ 37
3.5. Socio-economisch kader ......................................................................................... 44
3.6. Knelpunten............................................................................................................... 49
Zwarte Beek 2
Projectrapport - Inhoud

3.7. Leemten in de kennis .............................................................................................. 51
VISIE EN MAATREGELEN....................................................................................... 53
1. Visie ................................................................................................................53
1.1. Waarde .................................................................................................................... 53
1.2. Algemeen................................................................................................................. 53
1.3. Visie per deelgebied ................................................................................................ 54
1.4. Recreatie ................................................................................................................. 55
1.5. Aandachtspunten voor landschap en cultuurhistorie .............................................. 58
1.6. Doelsystemen, natuurstreefbeelden en doelsoorten............................................... 59
2. Maatregelen en modaliteiten...........................................................................67
2.1. Algemeen................................................................................................................. 67
2.2. Kavelruil uit kracht van wet...................................................................................... 69
2.3. Infrastructuur- en kavelwerken ................................................................................ 69
2.4. Aanpassing van de wegen en het wegenpatroon ................................................... 70
2.5. Bewarende maatregelen ......................................................................................... 70
2.6. Tijdelijk opheffen van bevoegdheden...................................................................... 70
2.7. Opleggen van tijdelijke erfdienstbaarheden ............................................................ 70
2.8. Waterhuishoudingswerken ...................................................................................... 71
2.9. Grondwerken ........................................................................................................... 71
2.10. Uitbouw van natuureducatieve voorzieningen ........................................................ 72
2.11. Bedrijfsverplaatsing ................................................................................................. 72
3. Impact .............................................................................................................72
4. Monitoring .......................................................................................................73
VOORSTEL VAN MAATREGELEN EN UITVOERINGSMODALITEITEN ............................... 75
KOSTENRAMING .................................................................................................. 77
LITERATUUR ....................................................................................................... 78
BIJLAGEN ........................................................................................................... 81
LIJST MET FIGUREN EN TABELLEN.......................................................................... 85
KAARTEN............................................................................................................ 86
Zwarte Beek 3
Projectrapport - Inhoud

Projectfiche
Goedkeuring project:
Oppervlakte: 674 ha (kadastrale oppervlakte)
Ligging: Provincie Limburg, stad Beringen (deelgemeente Koersel)
Beschrijving: Een Kempens beekdallandschap gevormd door de Zwarte Beek. De Zwarte
Beek is een typisch kleine Kempense beek met waardevolle
Eigendom:
structuurkenmerken en een goede waterkwaliteit. De vallei wordt gekenmerkt
door een verwevenheid van kleinschalige landbouwpercelen, vochtige tot
natte hooilanden en graasweiden, ruigten, broekbossen, beekbegeleidend bos
en heidefragmentjes. Vermeldenswaard is de aanwezigheid van de watersnip
in het gebied. Ongeveer de helft van de Vlaamse populatie van de watersnip
komt hier tot broeden. Ten zuiden van de vallei van de Zwarte Beek liggen de
droge Kempense zandgronden voornamelijk beplant met naaldhout. Het
gebied bevat een aantal landduincomplexen en herbergt potenties voor
heideontwikkeling.
voornamelijk privé-bezit; de twee grootste eigenaars zijn Natuurpunt (ca. 207
ha, 31%) en de stad Beringen (ca. 185 ha, 27%)
Gebruik: natuurbeheer, land- en tuinbouw, bosbouw, recreatief medegebruik
Juridisch en Beleidskader:
Gewestplan: 505,9 ha (75,0%) natuurgebied, 85,5 ha (12,7%)
natuurreservaat, 35,9 ha (5,3%) parkgebied, 0,7 ha
(0,1%) groengebied, 6,9 ha (1,0%)
natuureducatieve infrastructuur, 2,9 ha bosgebied
(0,4%) en 36,2 ha (5,5%) gebieden met een andere
bestemming
RSV: behoort tot het buitengebied
Structuurplan provincie: eerste beleidsnota voor het Ruimtelijk Structuurplan
Limburg is opgesteld
Structuurplan gemeente: Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan Beringen in
opmaak
Vogelrichtlijngebied: gelegen in “Militair domein en vallei van de Zwarte
Beek” (nr. 18, 8864 ha)
Habitatrichtlijngebied: gelegen in “Vallei- en brongebied van de Zwarte
Beek, Bolisserbeek en Dommel met heide en
vengebieden” (BE2200029, 8306 ha)
Ramsargebied: neen
Natuurreservaat: erkend: Natuurpunt vzw
Bosreservaat:
Beschermde monumen
neen
ten en landschappen: ja
VEN/IVON: in opmaak
Waterwinning: geen
Landinrichting: neen
Zwarte Beek 4
Projectrapport - Projectfiche

Natuurrichtplan: in opmaak in opdracht van afdeling Natuur
Projecttype: normale procedure
Zwarte Beek 5
Projectrapport - Projectfiche

Inleiding
Op grond van het decreet van 21 oktober 1997 betreffende het natuurbehoud en het
natuurlijk milieu en het uitvoeringsbesluit van 23 juli 1998 kan de Vlaamse Regering
natuurinrichtingsprojecten instellen.
Zo is het natuurinrichtingsproject ‘Zwarte Beek’ ingesteld op 17 oktober 2001, nadat voor het
projectgebied een onderzoek naar de haalbaarheid is uitgevoerd.
Het projectrapport dat nu voorligt, markeert de volgende fase in de procedure. Het analyseert
in eerste instantie het projectgebied. Hier komen het juridisch en beleidskader aan bod,
evenals een beschrijving van geologie en geomorfologie, landschap, ecologie en het socioeconomisch
kader. Er wordt ook aandacht besteed aan de knelpunten in het projectgebied
en de nood aan verder onderzoek. Het belangrijkste deel van het projectrapport behandelt
de visie en de maatregelen. In de visie wordt duidelijk omschreven welke
natuurstreefbeelden, doelsystemen en doelsoorten beoogd worden. Hierna beschrijft men
dan de maatregelen die deze visie moeten realiseren. De uitvoeringsmodaliteiten werken
deze maatregelen nog verder uit.
Het projectrapport tezamen met de namenlijst van belanghebbenden zal nu een openbaar
onderzoek ondergaan gedurende 30 dagen. Het projectcomité, dat op haar beurt wordt
bijgestaan door de projectcommissie, zal over dit rapport en de resultaten van het openbaar
onderzoek haar advies uitbrengen aan de Minister. Het comité is opgericht bij Ministerieel
Besluit van 2 april 2002. In dit comité zetelen ambtenaren van de Vlaamse, provinciale en
gemeentelijke administraties, vertegenwoordigers van natuurverenigingen, de Provinciale
Landbouwkamer, de Koninklijke Federatie van Notarissen. In de commissie nemen
eigenaars en (vrucht)gebruikers plaats, evenals vertegenwoordigers van natuurverenigingen,
landbouwdeskundigen en leden van de Hoge Bosraad. Uiteindelijk is het de Minister die, na
dit openbaar onderzoek en op advies van het comité, de maatregelen en
uitvoeringsmodaliteiten van het project vastlegt.
Zwarte Beek 6
Projectrapport - Inleiding

Analyse
1. Situering (Kaart 1)
Het projectgebied van het natuurinrichtingsproject Zwarte Beek is gelegen in het westen van
de provincie Limburg, op het grondgebied van de stad Beringen (deelgemeente Koersel).
2. Juridisch en beleidskader
2.1. Gewestplan (Kaart 2)
Het projectgebied beslaat hoofdzakelijk de bestemming natuurgebied en natuurreservaat.
Het gebied rond de kapel ter hoogte van het Fonteintje is bestemd als parkgebied.
De bossen van de Koerselse heide zijn gelegen in natuurgebied. Hierin ligt ook een gebied
voor jeugdcamping. Het bezoekerscentrum de Watersnip is bestemd als gebied voor
natuureducatieve infrastructuur.
In het projectgebied liggen ook zones bestemd als agrarisch gebied, agrarisch gebied met
ecologisch belang en landschappelijk waardevol agrarisch gebied.
De opgenomen woongebieden en militair gebied liggen aan de rand van de projectgrens en
behoren tot percelen met grotendeels een andere bestemming.
Oppervlaktes van respectievelijke bestemmingen:
• 505,9 ha natuurgebied
• 85,5 ha natuurreservaat
• 35,9 ha parkgebied
• 0,7 ha groengebied
• 6,9 ha gebied voor natuureducatieve infrastructuur
• 2,9 ha bosgebied
• 20,6 ha landschappelijk waardevol agrarisch gebied
• 0,4 ha agrarisch gebied
• 4,7 ha agrarisch gebied met ecologisch belang
• 7,9 ha gebieden voor jeugdcamping
• 0,7 ha woongebied met landelijk karakter
• 1,5 ha militair gebied
2.2. Ruimtelijk Structuurplan
Vlaanderen
Het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen levert een kader waarbinnen de ruimtelijke
ontwikkelingen in Vlaanderen kunnen plaatsvinden. Het centrale beginsel is het streven naar
een ‘duurzame ruimtelijke ontwikkeling’. Deze duurzame ontwikkeling wordt aangenomen
voor vier samenhangende structuren in Vlaanderen, namelijk het buitengebied, de stedelijke
gebieden, de infrastructuur en de gebieden voor economische activiteit.
Zwarte Beek 7
Projectrapport - Analyse

Het buitengebied wordt bepaald door de natuurlijke structuur, de agrarische structuur, de
nederzettingsstructuur en de lijninfrastructuur. De natuurlijke structuur bestaat uit rivier- en
beekvalleien, natuurgebieden en andere gebieden waar de voor natuur structurerende
elementen en processen tot uiting komen. Het studiegebied behoort tot de vallei van de
Zwarte Beek. Het bovenstrooms gedeelte is een beekvallei waarvan de hydrologie weinig
beïnvloed is. Dit deel heeft internationaal belang als referentiekader voor de laaglandbeek.
Haast alle levensgemeenschappen van het beekvalleilandschap komen er over grote
oppervlakte voor.
Voor het buitengebied hanteert het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen volgende
hoofddoelstellingen: het vrijwaren van het buitengebied voor de essentiële functies, het
tegengaan van de versnippering, het bundelen van de ontwikkeling in de kernen, het
inbedden van landbouw, natuur en bos in goed gestructureerde gehelen, het bereiken van
een gebiedsgerichte ruimtelijke kwaliteit, het afstemmen van het ruimtelijk beleid en het
milieubeleid op basis van het fysisch systeem, het bufferen van de natuurfunctie in het
buitengebied.
Provincie Limburg
Voor de provincie Limburg is er een eerste beleidsnota opgemaakt. Tevens is er een
voorontwerp van de gewenste ruimtelijke structuur voor het ruimtelijk structuurplan Limburg
opgemaakt. Hierin behoort het studiegebied tot West-Limburg. Dit landschap wordt
gekenmerkt door afwisselend parallelle beekvalleien en heuvels, overgaand in heuvelend
Hageland.
De wenselijkheden inzake natuur volgens het Ruimtelijk Structuurplan Limburg zijn:
- natuurverbindingsgebieden verwezenlijken
natte verbindingen valleien van de waterlopen
droge verbindingen
- erkenning van het belang van strategische projecten met internationale reikwijdte
zoals de Habitat- en Vogelrichtlijn van de Europese Gemeenschap
- ruimte voor ecologische infrastructuur: ook kleine groene aders zijn essentieel
- natuur voor iedereen: ontsluiting van natuurgebieden met aandacht voor de
draagkracht en kwetsbaarheid van elk gebied
Gemeente
De stad Beringen is gestart met de opmaak van een ruimtelijk structuurplan. Dit proces wordt
begeleid door een adviesorgaan, namelijk de GECORO (gemeentelijke commissie voor
ruimtelijke ordening).
Belangrijk is dat de verschillende projecten en plannen zo optimaal mogelijk op elkaar
worden afgestemd. Zo kunnen er met natuurinrichting maatregelen uitgevoerd worden die in
het ruimtelijk structuurplan worden bepaald.
2.3. Vogelrichtlijngebied (Kaart 3)
Situering
Het grootste gedeelte van het voorgesteld studiegebied is aangewezen als
vogelrichtlijngebied. Volgens artikel 4.1 van deze Richtlijn 79/409/EEG moeten er speciale
beschermingsmaatregelen getroffen worden voor de leefgebieden van de Bijlage 1-soorten.
Zwarte Beek 8
Projectrapport - Analyse

Het vogelrichtlijngebied nr. 18, “Militair domein en vallei van de Zwarte Beek”, beslaat een
oppervlakte van 8864 ha. De criteria voor de aanduiding van dit gebied zijn het voorkomen
van broedvogels zoals o.a. de roerdomp Botaurus stellaris, de wespendief Pernis apivorus,
de bruine kiekendief Circus aeruginosus, de grauwe kiekendief Circus pygargus, de
blauwborst Luscinia svecica en de korhoen Tetrao tetrix tetrix. Verder is dit gebied een
belangrijk doortrek- en overwinteringsgebied voor de blauwe kiekendief Circus cyaenus, de
visarend Pandion haliaetus, het smelleken Falco columbarius en de kraanvogel Grus grus.
Het gaat om een niet integraal beschermd vogelrichtlijngebied.
Het besluit van 17 oktober 1988 – in toepassing van de richtlijn van 1979 – heeft enkel de
ligging en omvang van de vogelrichtlijngebieden aangegeven. Het bevat geen maatregelen
ter bescherming van deze gebieden. Ter naleving van de vogelrichtlijn, stelt het besluit dat er
“specifieke maatregelen” kunnen worden genomen, gericht op het behoud en het herstel van
de natuurwaarden. Elke lidstaat had de taak deze Europese richtlijn in haar wetgeving te
integreren. Via ondermeer het decreet op natuurbehoud van 21 oktober 1997 en het
betreffende uitvoeringsbesluit, de MER-wetgeving, het mestactieplan en het jachtdecreet zijn
er "specifieke maatregelen" voorzien in verband met de vogelrichtlijngebieden. Hieronder zijn
enkele voorbeelden van "specifieke maatregelen" opgesomd die van toepassing zijn binnen
vogelrichtlijngebieden:
Voor de aanleg van een hoofdtransportleiding, voor ruilverkavelings- en/of
landinrichtingsprojecten en voor waterhuishoudingsprojecten die het waterregime
beïnvloeden is een milieu-effectrapport verplicht.
Voor het uitvoeren van bepaalde werken en handelingen die van aard zijn ecologisch
waardevolle vegetaties of landschapselementen te wijzigen, is een vergunning
vereist.
De jacht op Smient Mareca penelope en Wintertaling Anas crecca is verboden.
Het is verboden om met dierlijk mest te bemesten in de periode van 2 november
t.e.m. 15 februari.
Naast deze positieve beschermingsmaatregelen dienen de lidstaten ook te zorgen voor
preventie van nadelige effecten. De vogelrichtlijn bevat in dit verband een cruciaal, doch
vaag, artikel. Art. 4.4 stelt dat “de lidstaten de passende maatregelen nemen om de
vervuiling en de verslechtering van de woongebieden in de vogelrichtlijngebieden te
voorkomen, alsmede om te voorkomen dat de vogels daar worden gestoord, voor zover deze
vervuiling, verslechtering en storing van wezenlijke invloed zijn”. Binnen de
vogelrichtlijngebieden mag er dus geen vervuiling, verslechtering of verstoring voorkomen.
Dit heeft betrekking op activiteiten die zowel binnen als buiten de vogelrichtlijngebieden
doorgang vinden, voor zover ze een nadelige invloed hebben op het vogelrichtlijngebied zelf.
Het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschap heeft in enkele arresten uitspraak
gedaan over de draagwijdte van deze vage begrippen in de vogelrichtlijn. Daaruit blijkt dat
activiteiten die een vervuiling of een achteruitgang van de habitats, of een verstoring van de
vogels veroorzaken, slechts in uitzonderlijke gevallen aanvaard worden. Het betreft dan met
name gevallen waarin een hoger algemeen belang zoals de openbare veiligheid, primeert.
Bepaalde economische belangen wegen volgens het Hof uitdrukkelijk niet op tegen de
ecologische belangen.
Toepassing Europese regelgeving
De Commissie heeft al enkele aanmaningen naar België gestuurd betreffende de onjuiste
toepassing van de communautaire regelgeving inzake de bescherming van vogels in de
speciale beschermingszone “Militair domein en de vallei van de Zwarte Beek”. De klacht
heeft betrekking op de verslechterde situatie van de instandhouding van verschillende
vogelsoorten die krachtens Richtlijn 79/409/EEG zijn beschermd, waaronder in bijlage I
daarvan vermelde soorten, namelijk de duinpieper Anthus campestris, het porseleinhoen
Zwarte Beek 9
Projectrapport - Analyse

Porzana porzana, het korhoen Tetrao tetrix tetrix, de roerdomp Botaurus stellaris en de
grauwe klauwier Lanius collurio. De Vlaamse overheid zal daarom inspanningen leveren om
aan de eisen van het betreffende vogelrichtlijngebied te voldoen.
In het kader van een natuurinrichtingsproject zullen er maatregelen genomen worden ter
bescherming en herstel van dit vogelrichtlijngebied.
2.4. Habitatrichtlijngebied (Kaart 3)
In 1996 werd een eerste voorstel van Speciale Beschermingszones voor Vlaanderen bij de
Europese Commissie aangemeld (Anselin, A. en Kuijken, E., 1995). De evaluatie toonde
echter aan dat voor een aantal habitats en soorten onvoldoende oppervlakte was aangeduid.
De herziening en uitbreiding van de gebieden is goedgekeurd door de Vlaamse regering op
4 mei 2001.
Het voorgesteld habitatrichtlijngebied (BE2200029), “Vallei- en brongebied van de Zwarte
Beek, Bolisserbeek en Dommel met heide en vengebieden” overlapt grotendeels met het
vogelrichtlijngebied en beslaat 8306 ha. De volgende habitats van Bijlage I werden
onderscheiden: psammofiele heide met Calluna- en Genistasoorten; open grasland met
Corynephorus- en Agrostissoorten op landduinen; mineraalarme oligotrofe wateren van de
Atlantische zandvlakten met amfibische vegetatie; Noordatlantische vochtige heide met Erica
tetralix; droge heide; soortenrijke heischrale graslanden op arme bodems; voedselrijke
ruigten; overgangs- en trilveen, slenken in veengronden; oude zuurminnende bossen met
Quercus robur op zandvlakten; alluviale bossen met Alnus glutinosa en Fraxinus excelsior.
De volgende soorten uit Bijlage II komen voor: beekprik, kamsalamander en gevlekte
witsnuitlibel (Vlaamse Gemeenschap, 2001).
In het kader van een natuurinrichtingsproject zullen er maatregelen genomen worden ter
bescherming en herstel van dit habitatrichtlijngebied.
2.5. Natuurreservaat
In 1976 is de plaatselijke natuurbeschermingsgroep Bero opgericht. Sinds 1979 wordt er
samen met Natuurreservaten vzw in de vallei van de Zwarte Beek een natuurreservaat
uitgebouwd door o.a. de aankoop en het beheer van percelen. Momenteel heeft Natuurpunt
vzw ca. 558 ha in eigendom en 98 ha in huur binnen de vallei van de Zwarte Beek van bron
tot monding.
Ingevolge een concessiebesluit van het Ministerie van Landsverdediging krijgt Natuurpunt
vzw ca. 592 ha gronden, gelegen op het militair domein, in beheer. Nadien hebben het
Ministerie van Landsverdediging en de Vlaamse overheid een protocol afgesloten over een
groter gedeelte van het militair gebied. Hierin worden o.a. beperkingen inzake militair gebruik
opgelegd.
De Wet op Natuurbehoud van 12 juni 1973 biedt de mogelijkheid om bepaalde waardevolle
natuurgebieden te beschermen door ze te erkennen als natuurreservaat. Momenteel
bedraagt de totale oppervlakte erkend natuurreservaat binnen de vallei van de Zwarte Beek
van bron tot monding ca. 385 ha.
2.6. VEN / IVON
Voor het Vlaams Ecologisch Netwerk en het Integraal Verwevings- en Ondersteunend
Netwerk moeten er respectievelijk Grote Eenheden Natuur (GEN), Grote Eenheden Natuur in
Zwarte Beek 10
Projectrapport - Analyse

Ontwikkeling (GENO) en natuurverwevings- en natuurverbindingsgebieden afgebakend
worden. Deze afbakening zit nog in een voorbereidende fase.
2.7. Recht van voorkoop en grondverwerving
Na de instelling van het natuurinrichtingsproject geldt het recht van voorkoop binnen de
projectperimeter.
Het recht van voorkoop houdt in dat de Vlaamse regering te koop aangeboden gronden en
gebouwen kan aankopen in plaats van de koper. Dit kan zowel bij een openbare als bij een
onderhandse verkoop. Een voorwaarde is dat niemand van een ander recht van voorkoop
gebruik maakt. Zo krijgt het recht van voorkoop van een pachter voorrang. Na de aankoop is
het de afdeling Natuur van AMINAL die de gronden of gebouwen beheert. Het is ook
mogelijk een gebruiksovereenkomst te sluiten met de vroegere gebruiker, het
gemeentebestuur, de provincie, een andere afdeling van de Vlaamse overheid, een erkende
natuurvereniging, enz.
De overheid kan ook gronden of gebouwen kopen in onderling overleg met de eigenaar.
2.8. Wijziging vegetatie en kleine landschapselementen
Het doel van het natuurdecreet 1 is de bescherming, de ontwikkeling, het beheer en het
herstel van de natuur en het natuurlijk milieu. Om dit doel te bereiken worden verschillende
maatregelen voorzien. Sommige van deze maatregelen worden verder in
uitvoeringsbesluiten uitgewerkt.
Eén van de belangrijkste uitvoeringsbesluiten op dit ogenblik is het vegetatiebesluit 2 .
Het besluit voorziet in een verbod op het wijzigen van bepaalde kleine landschapselementen
en vegetaties. Holle wegen, graften, bronnen, vennen, heiden, moerassen, waterrijke
gebieden en duinen mogen nergens in Vlaanderen vernietigd worden. Voor historisch
permanente graslanden en poelen geldt een wijzigingsverbod in de groene gebieden op het
Gewestplan.
Voor het wijzigen van vegetaties en kleine landschapselementen 3 die niet verboden zijn
bestaat een vergunningsplicht in groengebieden, groen-geelgebieden (Gewestplan), in
vogelrichtlijngebieden, in habitatrichtlijngebieden en in de beschermde duingebieden. Ook
het wijzigen van kleine landschapselementen in landschappelijk waardevol gebied is
vergunningsplichtig.
2.9. Beschermde monumenten en landschappen (kaart 3)
De wet van 7 augustus 1931 op het behoud van de monumenten en landschappen beoogt
de bescherming van landschappen en monumenten waarvan het behoud in historisch,
esthetisch of wetenschappelijk opzicht van nationaal belang is.
Beschermde monumenten, landschappen en dorpsgezichten in het gebied zijn:
‘Koerselse Heide en de vallei van de Zwarte Beek’ (landschap)
1 Decreet op natuurbehoud van 21 oktober 1997
2 Uitvoeringsbesluit op het decreet natuurbehoud van 23 juli 1998
3 Lijst van vegetaties en kleine landschapselementen is opgenomen in het vegetatiebesluit
Zwarte Beek 11
Projectrapport - Analyse

‘Stalse Molen en omgeving’ (monument en dorpsgezicht)
2.10. Decreet van 30 juni 1993 houdende bescherming van het
archeologisch patrimonium
Dit decreet meldt dat de bescherming en het behoud van het archeologisch patrimonium van
algemeen nut zijn. Artikel 5 van dit decreet voorziet dat voor alle werkzaamheden op basis
van artikel 127 van het decreet van 18 mei 1999 betreffende de organisatie van de
ruimtelijke ordening een bindend advies bij het IAP moet worden ingewonnen. Het IAP kan
bij de bouwvergunningsprocedure voorwaarden en/of voorschriften opleggen, die bij de
uitvoering van de werken gerespecteerd moeten worden. Verder heeft men het ook over de
meldingsplicht van archeologische vondsten en het verbod op het gebruik van
metaaldetectoren.
Een gedetailleerde archeologische inventaris van het gebied is afwezig. Wel zijn er enkele
gekende vindplaatsen 4 .
Korspel: Omstreeks 1870 werd bij het turfsteken een gepolijste vuursteen gevonden.
(Datering: Neolithicum of later)
Beringen - Geiteling: Een groot aantal Romeinse voorwerpen, gevonden in de heide
genaamd “Kleine Geiteling” omstreeks 1862 en voorromeinse (?) urnen gevonden
onder kleine heuveltjes.
Koersel: Neolithische vuurstenen werktuigen en gouden Romeinse munt.
Goed lokaliseerbare vindplaatsen:
Stal: Site met walgracht (= omwalde hoeve) en watermolen op Ferrariskaart.
Koersel: Site met walgracht en verdwenen bewoning in de vallei op basis van
Ferrariskaart.
Beringen: Bruhlmolen.
Verder is er een landschapsarcheologische benadering van het studiegebied opgemaakt op
basis van de topografie en de bodems (zie 3.2 Archeologie).
2.11. Gemeentelijke natuurontwikkelingsplannen (GNOP)
De volgende doelstellingen zijn in het GNOP van Beringen opgenomen en zijn van
toepassing voor het natuurinrichtingsproject:
Algemene doelstellingen
De reeds aanwezige grote natuurgebieden en –waarden veiligstellen door huur,
aankoop of door het subsidiëren van aankoop van ecologisch waardevolle gebieden
in de vallei van de Zwarte Beek tot Beringen, de vallei van de Helderbeek, het
bosgebied Koerselse heide en omgeving, de omgeving van de Genemeerbeek;
4 Bauwens-Lesenne, M., 1968: Bibliografisch repertorium van de oudheidkundige vondsten in Limburg,
behoudens Tongeren-Koniksem (vanaf de vroegste tijden tot de Noormannen), Oudheidkundige Repertoria ,
reeks A, VIII, Brussel.
Zwarte Beek 12
Projectrapport - Analyse

De potentieel waardevolle gebieden op termijn tot natuurgebied ontwikkelen door
inrichtings- en/of beheersmaatregelen. Gronden van openbare besturen zouden in
beheer kunnen gegeven worden aan Natuurpunt vzw;
Met een netwerk van landschapselementen de uitwisseling van organismen tussen
natuurgebieden mogelijk maken.
Gebiedsgerichte doelstellingen
Koerselse heide en omgeving Fonteintje:
aanwezige natuurwaarden veilig stellen door verwerving;
aanpak verstoringsproblematiek in het kader van de EG-vogelrichtlijn;
overleg plegen met de militaire overheid inzake bescherming en beheer
van het militair domein;
aanleg of behoud/herinrichting en beheer van vennen, vijvers en poelen;
streven naar verschillende bostypes: omvorming van naaldhout naar
loofhout, natuurgetrouw bosbeheer,…;
verschillende ontwikkelingsstadia in de heidegebieden
handhaven/ontwikkelen: bomenrijke heide, open droge heide en
stuifduinen, natte heide met vennen,…;
herstel milieukwaliteiten ten behoeve van de natuurwaarden
(stiltegebied,…);
in dit gebied dienen de andere functies (recreatie, bosbouw,…) ten
opzichte van de hoofdfunctie te worden afgewogen.
Vallei Zwarte Beek te Koersel:
aanwezige natuurwaarden veilig stellen door verwerving;
de uitbouw van een kleinschalig netwerk van kleine landschapselementen
met speciale aandacht voor de landbouwgebieden tussen Nieuwendijk en
Stalse Molen en tussen Stalse Molen en het gebied met de spaarbekkens
van de N.V. Mijnen;
overleg plegen met de militaire overheid inzake bescherming en beheer
van het militair domein;
aanleg of behoud/herinrichting en beheer van vijvers en poelen: aanleg
van poelen in de landbouwgebieden tussen Nieuwendijk en Stalse Molen,
aanleg van enkele grotere plassen in de omgeving van de Stalse Molen,
herinrichting van de waterspaarbekken en de aanleg van nieuwe vijvers in
het gebied van de N.V. Mijnen.
streven naar verschillende bostypes: omvorming van naaldhout naar
loofhout en van populieraanplant naar moerasbos;
verschillende ontwikkelingsstadia in de heidegebieden
handhaven/ontwikkelen;
behoud, beheer en ontwikkeling van mesofiele en schrale graslanden;
behoud, beheer en ontwikkeling van beekbegeleidende natte vegetaties,
zoals natte hooilanden, ruigten, rietkragen, zeggevelden, moerassen,
struwelen, broekbosjes en beekbegeleidende bosjes langs de Zwarte
Beek, de Oude Beek en de Winterbeek
Zwarte Beek 13
Projectrapport - Analyse

ehoud, beheer en ontwikkeling van beekbegeleidende kwelbeïnvloede
vegetaties in de vallei van de Zwarte Beek zoals mesotrofe moerassen en
elzenbroekbossen;
verbeteren van de water- en struktuurkwaliteit van de Zwarte Beek, de
Oude Beek en de Kleine Beek;
ecologisch verantwoord beheer van waterlopen en mogelijke
peilverhoging;
biotoopverbetering te behoeve van weidevogels zoals grutto, watersnip en
kievit maar ook roodborsttapuit, gele kwikstaart, veldleeuwerik, grauwe
klauwier en dergelijk;
herstel van milieukwaliteit ten behoeve van natuurwaarden
(stiltegebied,…);
verwijderen illegale/verkrotte weekendhuisjes (heffing en/of
uitdovingsreglement)
zoeken naar oplossingen i.v.m. verstoring door blauwbesplantages;
in dit gebied dienen de andere functies (recreatie, jacht, landbouw,
tuinbouw, …) ten opzichte van de hoofdfunctie te worden afgewogen.
2.12. Gemeentelijk Milieubeleidsplan
Hoofddoel van een gemeentelijk milieubeleidsplan is een eerste stap te zetten naar een
meer samenhangend milieubeleid. De grote lijnen van het milieubeleid worden voor een
twintigtal jaar uitgezet (lange termijndoelstellingen). Verder bevat het plan acties die de stad
de volgende vijf jaren wil realiseren.
Voor Beringen is het Gemeentelijk Milieubeleidsplan Beringen 2002-2006 in opmaak en
wordt uitgevoerd door het studiebureau Technum. Het openbaar onderzoek op dit rapport
loopt over een maand en eindigt op 17 april 2002.
2.13. Regionale Landschappen
‘De Vallei van de Zwarte Beek’ behoort niet tot een Regionaal Landschap.
2.14. Mestdecreet
Het mestdecreet (Decreet inzake de bescherming van het leefmilieu tegen de verontreiniging
door meststoffen) dateert van 23 januari 1991 en is gewijzigd bij de decreten van 25 juni
1992, van 8 december 1992, van 22 december 1993, van 20 december 1995, van 19
december 1997, van 11 mei 1999 en van 3 maart 2000.
Dit decreet beperkt de hoeveelheid meststoffen die per jaar op cultuurgrond mag opgebracht
worden. In afwijking van de algemeen geldende bemestingsnormen kunnen voor specifieke
gebieden strengere normen gehanteerd worden. Binnen het studiegebied zijn dat de
bosgebieden, natuurgebieden, natuurreservaten en natuurontwikkelingsgebieden zoals
aangeduid op het gewestplan. Hier geldt vanaf 1 januari 1998 een bemestingsverbod
(‘nulbemesting’). Uitzondering wordt gemaakt voor bemesting door rechtstreekse
uitscheiding bij begrazing van 2 grootvee-eenheden (GVE) per ha op jaarbasis. Onder
bepaalde voorwaarden kan een ontheffing voor de ‘nulbemesting’ bekomen worden, voor
Zwarte Beek 14
Projectrapport - Analyse

zover het akkers en intensieve graslanden betreft. Ook huiskavels genieten deze ontheffing.
Deze ontheffingen worden nagegaan bij de verificatiecommissie. Op korte termijn zullen er
kaarten beschikbaar zijn waarop duidelijk de bemestingsnormen per perceel zijn
aangegeven.
2.15. Bodemsaneringsdecreet
Het bodemsaneringsdecreet van 22 februari 1995 zou voor het project consequenties
kunnen hebben bij de overdracht van gronden. Indien uit het bodemattest zou blijken dat
deze gronden risicogronden zijn dienen er een aantal speciale regels in acht te worden
genomen. Risicogronden kunnen slechts overgedragen worden mits een oriënterend
bodemonderzoek heeft plaatsgehad.
Gegevens van verontreinigde sites gelegen in het studiegebied werden opgevraagd bij
OVAM. Het grootste dossier betreft de gronden van de steenkoolmijn van Beringen. Verder
zijn er nog 4 verontreinigde sites: 2 garages gelegen aan de Molendijk, het RWZI-Koersel
van Aquafin NV en één site ca. 500 m ten oosten van de Nieuwendijk ter hoogte van de
Winterbeek.
Langs de Nieuwendijk ligt er nog een oud stort in eigendom van de stad Beringen.
2.16. Beheer van waterlopen
Het beheer van de onbevaarbare waterlopen wordt geregeld door de wet betreffende de
onbevaarbare waterlopen van 28 december 1967 die bepaalt dat de onbevaarbare
waterlopen van de eerste, tweede en derde categorie beheerd worden door respectievelijk
het Vlaams Gewest (AMINAL – afdeling water), de provincies en de gemeenten. Soms wordt
dit beheer uitgevoerd door een Watering. Voor het stroomgebied van de Zwarte Beek in
Beringen is de Watering ‘Het Schulensbroek’ verantwoordelijk voor de uitvoering van de
gewone en buitengewone werken aan de waterlopen van 2 de en 3 de categorie. Het
werkingsgebied van deze watering is vastgelegd bij Koninklijk Besluit van 23 juni 1973 op
basis van de wet betreffende de wateringen van 5 juli 1956 (zie kaart 4). Alle eigenaars van
tenminste 5 are gelegen in dit werkingsgebied moeten een belasting betalen aan de
watering.
Hieronder volgt een opsomming van de geklasseerde, onbevaarbare waterlopen die
voorkomen in het projectgebied. Deze gegevens komen uit de digitale versie van het
voorlopig waterlopenbestand van het OC GIS-Vlaanderen. Tussen haakjes wordt de officiële
code vernoemd.
Tweede categorie:
Zwarte Beek (L14)
Derde categorie:
Hogebosvliet (L865)
Oude Beek (L581)
Winterbeek (L582)
Schansbeek (L583)
Verder zijn er nog enkele niet-geklasseerde waterlopen (vnl. grachten) in het projectgebied.
Zwarte Beek 15
Projectrapport - Analyse

2.17. Bosdecreet
Volgens het bosdecreet van 13 juni 1990 (B.S. 28.09.1990) zijn bossen grondoppervlakten
waarvan de bomen en de houtachtige struikvegetaties het belangrijkste bestanddeel
uitmaken, waartoe een eigen fauna en flora behoren en die een of meer functies vervullen.
Het bosdecreet heeft tot doel het behoud, de bescherming, het beheer, het herstel van de
bossen en van hun natuurlijk milieu en de aanleg van bossen te regelen. Het is van
toepassing op zowel openbare als privé-bossen.
Voor alle domeinbossen (in eigendom van afdeling Bos&Groen) wordt door het Bosbeheer
(afdeling Bos&Groen) een beheersplan opgesteld. Voor alle andere openbare bossen wordt
door de eigenaar een bosbeheersplan opgesteld. Voor elk privé-bos van ten minste 5 ha
wordt door de bosbeheerder een bosbeheersplan opgesteld. Alle openbare bossen worden
beheerd door het Bosbeheer. Teneinde een rationeler bosbeheer binnen een bepaald gebied
toe te laten kan een bosgroep, dit is een duurzaam samenwerkingsverband tussen
bosbeheerders binnen het betrokken gebied, erkend worden. In 1998 besloten het
provinciebestuur van Limburg en afdeling Bos&Groen van AMINAL om de Bosgroep West-
Limburg op te richten in 6 Limburgse gemeenten, nl. Tessenderlo, Ham, Beringen,
Leopoldsburg, Heusden-Zolder en Lummen.
Voor de gemeentebossen van Beringen is er een bosbeheersplan opgemaakt (Bruynseels et
al., 1999). Hierin worden volgende beheersdoelstellingen vooropgesteld:
duurzame houtoogst is in alle bestanden in principe gewenst;
het aandeel loofhout verhogen;
bestandsverjonging door natuurlijke verjonging;
meer ongelijkjarige en ongelijkvormige bestanden;
geen kaalslag gebruiken (behalve voor populierenbestanden);
groter aandeel inheemse boomsoorten, vooral van Wintereik, Zomereik en Berk;
geen verdere intensivering van het recreatief gebruik;
meer oude bomen en dood hout;
vrijwaring van de flora en de fauna van het gebied (bv. behouden van holle bomen voor
vleermuizen en holenbroeders);
beheer stuifduinen, heide en open plekken (herstel, openhouden);
mantel- en zoombeheer;
bestrijding Amerikaanse vogelkers
Met het oog op het behoud van het bosareaal moet ontbossing gecompenseerd worden. De
Vlaamse regering bepaalt de wijze waarop moet gecompenseerd worden. Via overleg tussen
de VLM en AMINAL afdeling Natuur en afdeling Bos&Groen zijn voor
natuurinrichtingsprojecten drie mogelijkheden van compenseren voorgesteld. Een eerste
manier is compenseren binnen de projectperimeter. Een tweede is te compenseren in de
omgeving van het project en als géén van de twee vorige haalbaar is moet men
compenseren in een nieuw natuurinrichtingsproject (‘natuurinrichtingsproject in de
bosuitbreidingssfeer’). De compensatie moet uitgevoerd worden binnen de twee jaar na de
uitvoering van het betreffende natuurinrichtingsproject.
Zwarte Beek 16
Projectrapport - Analyse

2.18. Het Demerbekkencomité
In 1990 werd in Vlaanderen het initiatief genomen 10 bekkencomités op te richten. Ze
hebben als doelstelling een gecoördineerde aanpak van het waterbeheer te verzekeren. In
deze comités zetelen de bevoegde administraties, de betrokken gemeenten en provincies en
- afhankelijk van de te behandelen onderwerpen - de regionale, sociale en natuur- en
milieuverenigingen (naar Van Sevencoten in Witters, 1995).
Het Demerbekkencomité werd opgericht op 4 december 1990. Als afsluiting van de eerste
werkperiode werd het Demerbekkenrapport 1993 opgesteld, waarbij getracht werd een
eerste stap te zetten naar integraal waterbeheer.
Voor de vallei van de Zwarte Beek is er een werkgroep ‘Zwarte Beek’ opgericht. Binnen deze
werkgroep zetelen de verschillende overheden en maatschappelijke groepen die met de
problematiek van deze vallei te maken hebben.
2.19. Oppervlaktewaterkwaliteitsdoelstellingen
De Zwarte Beek dient te voldoen aan de kwaliteitsdoelstellingen voor viswater
(karperachtigen), terwijl de andere bijbeken dienen te voldoen aan de
basiskwaliteitsdoelstellingen, die tegen 1 juli 1995 dienden gehaald te worden (Witters,
1995).
Volgens typologie van de waterlopen (Verheyen et al., 1993) behoort de Zwarte Beek tot één
van de meest waardevolle beken van Vlaanderen. Deze bijzondere waarde is vooral te
danken aan de zeer grote gaafheid van het beeksysteem. Over verschillende kilometers
meandert de beek zeer sterk, met opvallende holle oevers en een uitgesproken stroomkuilenpatroon.
Langs de oevers bevinden zich onaangetaste kwelzones. In de
beekbegeleidende bossen kan een geleidelijke overgang van voedselarm naar voedselrijk
worden aangetroffen, wat weerspiegelt wordt in de vegetatie. Door de geringe toevoer van
voedselrijk en vervuild water is de waterkwaliteit nog zeer goed. Al deze factoren dragen
ertoe bij dat er in de Zwarte Beek een uitzonderlijke rijkdom aan ongewervelden en vissen
voorkomt.
2.20. Ecologische Impulsgebieden
In het kader van ‘Het Ontwerp Groene Hoofdstructuur van Vlaanderen’ werd in elke provincie
een geografisch afgelijnd proefproject opgericht: ‘Het Ecologisch Impulsgebied’. De
belangrijkste doelstelling van deze beleidsintentie omvatte een bundeling van inspanningen
en middelen voor o.a. kredieten voor de aankoop en het beheer van natuurgebieden,
projecten rond natuurontwikkeling, bestrijding van milieubelastende factoren, enz. Het
uiteindelijk doel was een voorbeeld te stellen van integraal beheer van grote
samenhangende natuurgebieden met resultaten op korte termijn, evenals het realiseren van
integraal waterbeheer en de koppeling maken met de sociale functie (sensibilisatie, educatie,
recreatie en toerisme).
Voor de provincie Limburg werd het ‘Beekdallandschap Zwarte Beek’ aangeduid als
Ecologisch Impulsgebied. Diverse administraties en besturen (Provincie Limburg, Vlaamse
Gemeenschap, betrokken gemeenten) en plaatselijke natuurverenigingen werken er intensief
samen. Belangrijke werkingsmiddelen worden er ter beschikking gesteld om o.a. ecologisch
waterbeheer, reservatenvorming en natuurontwikkeling te stimuleren. De doelstelling is
hierbij een goed functionerend beekdalsysteem te ontwikkelen. Er wordt dus niet alleen
aandacht geschonken aan de verschillende delen van het beekdal zelf, maar ook aan de
aangrenzende hogere gronden. In 1992 is het aktieplan ‘Plan Watersnip’ (Vanlook, 1992)
opgesteld waarin volgende doelstellingen worden nagestreefd:
Zwarte Beek 17
Projectrapport - Analyse

waterzuivering: opheffen van alle lozingspunten, tertiaire zuivering;
waterhuishouding: beperken van ontwaterings- en draineringswerken in belangrijke
gebieden, stopzetten waar mogelijk van wegpompen van water in
mijnverzakkingsgebieden, natuurvriendelijk beheer waterlopen, waar mogelijk herstel van
hermeandering en verhoging beekbedding;
natuur- milieuvriendelijk landbouwbeleid: streven naar basismilieukwaliteit en naar
extensivering van gebruik, subsidiëring voor natuurvriendelijk agrarisch beheer en voor
het aanbrengen en onderhoud van kleine landschapselementen, stopzetting van
bioindustriële bedrijven (uitgez. melkvee) en van aktiviteiten, die onverenigbaar zijn met
de bestemming;
aangepast recreatiebeleid: promotie natuurgerichte recreatie in specifieke zones,
beperking recreatie in kwetsbare zones, geleidelijke verwijdering van onwettige
recreatieve infrastructuur, regeling voor stiltegebieden, toepassing aanvaardbare
jachtvormen;
verbetering van het natuurbehoud en –beheer op het militair domein
vooruitstrevend ruimtelijk beleid: vorming en uitbouw van natuurkern- en
natuurontwikkelingsgebieden.
Volgende akties werden verwezenlijkt via een stuurgroep:
oprichting van een natuureducatief centrum, namelijk 'de Watersnip' in de Grauwe
steenstraat 7/2 te 3582 Koersel;
studie gedaan over de recreatie rond het fonteintje (Econnection, 1996);
natuurontwikkelingsprojecten: begrazingsprojecten op het militair domein, beek- en
bodempeilverhoging Oude Beek;
tewerkstellingsproject in samenwerking met "De Winning" (Lummen) waarbij kansarmen
ingeschakeld worden bij het natuurbeheer.
Ondertussen bestaan de Ecologische Impulsgebieden niet meer. De ecosysteemvisie voor
de Zwarte Beek (zie 2.23) is er een gevolg van. Met het natuurinrichtingsproject Zwarte Beek
kunnen de doelstellingen van het voormalig Ecologisch Impulsgebied ‘Beekdallandschap
Zwarte beek’ gerealiseerd worden.
2.21. De Groene Wenselijkheidskaart van Limburg (G.W.K.)
De G.W.K. is een provinciaal werkdocument dat dienst kan doen als:
technische ondersteuning van de gemeenten bij het opstellen van het GNOP;
als sensibilisatie-instrument naar de brede bevolking enerzijds en naar specifieke
doelgroepen (recreanten, landbouwers) anderzijds.
De G.W.K. geeft aan waar natuurgebieden en waardevolle landschappen zijn gelegen en
waar natuurontwikkeling wenselijk is. Volgende gebieden bevinden zich in of rond het
studiegebied:
Natuurgebied en natuurverbinding:
vallei Zwarte Beek, Koerselse heide en omgeving Fonteintje;
Hokselaar;
Zwarte Beek 18
Projectrapport - Analyse

vallei Helderbeek.
Natuurontwikkelingsgebied
mijnterrils van Zolder en Beringen;
gemeentelijke stortplaats Heusden-Zolder.
2.22. Waterwinning
Gegevens over grondwaterwinningen zijn beschikbaar bij AMINAL, afdeling Water. Zij
beheren twee databanken. Eén databank bevat gegevens over de grondwaterwinningen van
categorie C (drinkwatermaatschappijen). Deze bestaan veelal uit een batterij van
verschillende putten. De tweede databank bevat de winningen van de categorieën A en B,
respectievelijk vergunningen voor minder dan 30.000 m³/jaar (of < 96 m³/dag) en
vergunningen meer dan 30.000 m³/jaar (of > 96 m³/dag).
In de vallei zelf komen er geen waterwinningen van categorie C voor. Het grondwater wordt
hier niet voor drinkwater gewonnen, aangezien het te ijzerrijk is (Gulinck in Aggenbach,
1990).
Er komt één particuliere winning voor aan de rand van het projectgebied met een volume van
2250 m³/jaar.
Ten zuiden van het projectgebied in Heusden-Zolder, vlak naast het gehucht Lindeman, ligt
er een grondwaterwinning van categorie C met drie putten.
2.23. Beheersovereenkomsten
In kader van het Ecologisch Impulsgebied Zwarte Beek zijn er beheersovereenkomsten
afgesloten met landbouwers tussen 1996 en 1998. Het gaat om overeenkomsten voor
weidevogelbeheer en botanisch beheer (zie Bovens, 1998). Momenteel zijn er geen
beheersovereenkomsten meer wegens het stopzetten van de Ecologische Impulsgebieden.
Sinds 1 januari 2000 kunnen er beheersovereenkomsten afgesloten worden met de Vlaamse
overheid. Via een contract met de Vlaamse Landmaatschappij worden er afspraken
gemaakt. Er bestaan drie groepen van beheersovereenkomsten: zorgen voor weidevogels,
zorgen voor perceelsranden en zorgen voor bomen, struiken en poelen.
Binnen het projectgebied is de vallei gelegen in een weidevogelgebied. Hiervoor kunnen er
beheersovereenkomsten afgesloten worden. Men kan hier kiezen uit 3 pakketten:
beweiden: het perceel moet als meerjarig grasland gebruikt worden; tussen 1 april en 15
juni mag men niet rollen, slepen, bemesten, beregenen en geen bestrijdingsmiddelen
gebruiken; tot 15 juni als standweide gebruiken met ten hoogste 2 GVE/ha
maaien: het perceel moet als meerjarig grasland gebruikt worden; tussen 1 april en 15
juni mag men niet rollen, slepen, bemesten, beregenen en geen bestrijdingsmiddelen
gebruiken; eerste maaibeurt vanaf 16 juni
nestbeschermers en -markeerders plaatsen: het perceel moet als meerjarig grasland
gebruikt worden; toelaten dat een erkend deskundige nesten opzoekt, nestbeschermers
of -markeerders plaatst en later ook weer wegneemt.
Zwarte Beek 19
Projectrapport - Analyse

2.24. Studies en projecten
Ecosysteemvisie voor de vallei van de Zwarte Beek
Deze studie moet voor de afdeling Natuur de basis vormen voor het toekomstig natuurbeleid
in de vallei van de Zwarte Beek en voor de opties die ten aanzien van natuurbehoud en
ontwikkeling moeten worden genomen teneinde de natuurfunctie van de vallei te
maximaliseren.
De studie kadert in de uitvoering van het Milieubeleidsplan 1997-2001 (vastgesteld door de
Vlaamse Regering op 8 juli 1997) en maakt deel uit van actie 105: ‘Ecosysteemvisies
uitwerken voor bepaalde rivier- en beekvalleien en voor de Natuurlijke Structuur in functie
van beheersplannen’. De studie over de Zwarte Beek liep van 1 januari 1999 tot 1 februari
2001 en werd uitgevoerd door de Universitaire Instelling Antwerpen – Departement Biologie
in opdracht van AMINAL, afdeling Natuur. Het doel van de studieopdracht is een
ecosysteemvisie voor de vallei van de Zwarte Beek voor te bereiden. De term
ecosysteemvisie is in het kader van het MINA-plan 2 als volgt gedefinieerd: “een
ecosysteemvisie kan binnen een afgebakend gebied de plaats aangeven waar bepaalde
typen natuur behouden kunnen blijven en/of tot ontwikkeling kunnen komen en waar ruimte
gecreëerd wordt voor aangewezen soorten”. Verder wordt verduidelijkt: “De actie gaat uit van
de bestaande toestand van een gebied en een referentietoestand. Rekeninghoudend met de
kansrijkdom worden hieruit streefbeelden geformuleerd. Deze geven aan waar en welke
natuurtypen ontwikkeld kunnen worden.”
De ecosysteemvisie bestaat uit 4 deelrapporten: hydrologisch model, vegetatiekartering,
systeembeschrijving en gebiedsvisie. Er werd een minimaal (huidige grondwaterstand) en
een maximaal (ideale grondwaterstand) scenario uitgewerkt met een verspreidingskaart die
de potenties voor de verschillende natuurtypengroepen aangeeft. Als vervolg op deze studie
wordt er een Decision Support System ontwikkeld, met de ecosysteemvisie van de Zwarte
Beek als voorbeeld. Dit systeem zou de mogelijkheid moeten bieden om potentiekaarten op
te maken van tussenliggende scenario's met keuzes naar hydrologie, beheer,
soortenbeheer, ... .
Studie Mijnverzakkingsgebied (Envico, 2001)
Deze studie wordt uitgevoerd door het studiebureau Envico in opdracht van de afdeling
Natuur van AMINAL.
Ten gevolge van jarenlange steenkoolontginning in de Kempen zijn er verzakkingen in het
landschap ontstaan. Ter plaatse van de mijnen van Beringen, Zolder en Houthalen spreekt
men over het westelijk mijnverzakkingsgebied. Door die verzakkingen is de
waterhuishouding grondig verstoord. Om problemen te voorkomen zijn er pompen geplaatst
die het grondwater verlagen tot een aanvaardbaar niveau. Het doel van deze studie is
nagaan op welke wijze een maximale samenwerking kan gecreëerd worden tussen integraal
beheer van grond- en oppervlaktewater en natuurbehoud en –ontwikkeling. De opdracht
beslaat twee gebieden. Enerzijds het noordelijk gebied met de valleien van de Zwarte Beek
en de Helderbeek en anderzijds het zuidelijk gebied met de valleien van de Mangel-, Laamen
Echelbeek en het Vijvergebied met onder andere de Rooster- en de Slangebeek. Er zijn
verschillende scenario's opgesteld voor bepaalde aandachtsgebieden. Deze zijn niet
gelegen in het projectgebied.
VLINA-projecten
Momenteel loopt er het VLINA-project ‘Modellering van de impact van vegetatie (heide,
loofbos, naaldbos) van infiltratiegebieden op de waterkwaliteit in stroombekkens’. Dit wordt
Zwarte Beek 20
Projectrapport - Analyse

uitgevoerd door het Laboratorium voor Bosbouw en het Laboratorium voor Hydrologie en
Waterbeheer van de Universiteit Gent in opdracht van AMINAL, afdeling Natuur. Het doel
van het voorgestelde onderzoeksproject is de ontwikkeling en verificatie van een
geïntegreerd simulatiemodel dat de link legt tussen de vegetatie (heide, loofbos en
naaldbos) en de waterkwaliteit in een stroombekken. Met behulp van dit model wordt de
impact van een verandering in vegetatie op de waterkwaliteit begroot. Het onderzoek zal
concreet bijdragen tot een gericht beheer van de vegetatie in infiltratiegebieden.
Een ander VLINA-project (Hybrechts et al., 2000) werd uitgevoerd door het Instituut voor
Natuurbehoud, de Vakgroep Hydrologie en Waterbouwkunde van de Vrije Universiteit
Brussel en het Laboratorium voor Bodem en Water van de Katholieke Universiteit Leuven.
Het werd uitgevoerd in het kader van het Besluit van de Vlaamse Regering tot instelling en
organisatie van een Vlaams Impulsprogramma Natuurontwikkeling van 8 februari 1995. Het
betreft een ecohydrologisch onderzoek van waterrijke vallei-ecosystemen waaronder ook de
vallei van de Zwarte Beek. Met dit onderzoek werden inzichten verkregen in de werking van
kwelgebieden in de Vlaamse valleigebieden. Er werd onderzocht welke hydrologische en
pedologische processen en factoren belangrijk zijn voor de standplaats, en welke de
verspreiding van hogere plantensoorten, mossen en vegetaties in valleigebieden bepalen.
Natuurrichtplan
Er moeten natuurrichtplannen opgesteld worden voor het betreffende Vogel- en
Habitatrichtlijngebied. Dit zal uitgevoerd worden door het Instituut voor Natuurbehoud in
samenwerking met het Instituut voor Bosbouw en Wildbeheer waarbij AMINAL, afdeling
Natuur coördineert.
Begrazingsproject
Dit project is één van de belangrijkste realisaties binnen het ecologisch impulsgebied. Het
Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) heeft het project financieel gesteund.
Het is op twee plaatsen gelokaliseerd. Ter hoogte van het Fonteintje is ongeveer 60 ha
uitgerasterd. De begrazingsblok ‘Dumontheide’ strekt zich uit over ongeveer 100 ha. Er valt
hier op te merken dat de begrazingsblokken gelegen zijn op militair domein waarvoor er
concessies zijn afgesloten tussen de federale militaire overheid en de natuurvereniging
Natuurpunt vzw.
Zwarte Beek 21
Projectrapport - Analyse

3. Beschrijving studiegebied
3.1. Topografie, hydrografie, geologie, pedologie en hydrologie
Topografie (kaart 4)
Het brongebied van de Zwarte Beek is gelegen aan de westelijke rand van het Kempens
Plateau op een hoogte van ca. 70 m T.A.W. De vallei van de Zwarte Beek helt geleidelijk af
in noordoost-zuidwestelijke richting tot een hoogte van 35 m T.A.W. (Beringen-centrum). Het
duinmassief van de Koerselse Heide is gelegen op 65 m T.A.W. Een probleem met
betrekking tot de topografie zijn de verzakkingen rondom de mijnen van Beringen, Zolder en
Houthalen. Als gevolg van de steenkoolontginningen hebben zich in de omgeving van de
mijnen verscheidene verzakkingen voorgedaan, zoals ook in de vallei van de Zwarte Beek
(Envico, 1999).
Hydrografie (Kaart 4)
Hydrografisch behoort de Zwarte Beek tot het Demerbekken. Het brongebied is gelegen op
het Kempens Plateau (ca.70 m T.A.W.) zeer dichtbij de scheidingslijn tussen het
Scheldebekken en het Maasbekken en wordt gevoed door ondoordringbare, gecollateerde
grindlagen. Na ongeveer 30 km mondt de Zwarte Beek uit in de Demer te Diest (ca. 20 m
T.A.W.). Naast de Zwarte Beek die op de noordelijke flank gelegen is, liggen er gegraven
waterlopen in het laagste deel van de vallei, namelijk de Oude Beek, de Winterbeek en de
Schansbeek.
Geologie
(naar Aggenbach et al., 1990; Daelemans, 1981; Natuurreservaten vzw, 1995)
Het studiegebied is gelegen in de tertiaire kempen. De Zwarte Beek ontspringt aan de
noordwestrand van het Kempens Plateau en stroomt zuidwestwaarts naar het Hageland.
In het Kwartair, tijdens de Elster IJstijd is het Kempens Plateau ontstaan. Samengevat is dit
een enorme puinkegel die de Maas heeft afgezet. De Maas kreeg tijdens deze ijstijd erg veel
puin te vervoeren vanuit de Ardennen. Het betrof vooral grindachtig erosiemateriaal. Dit
materiaal vormde de puinkegel en kon veel moeilijker eroderen dan de omliggende fijne
tertiaire zanden. Hierdoor ontstond een reliefomkering. De voormalige (laagstgelegen)
valleibodem kwam hoger te liggen dan het omliggend landschap en vormde vanaf dan een
hoogplateau of het huidige Kempens Plateau. Na de ijstijden werden bovenop de
grindafzettingen “dekzanden” afgezet en in de dalen heeft zich veen gevormd.
Hydrogeologie (figuur 1)
Het watervoerend pakket in de Kempen wordt gevormd door de zandige miocene formaties
zoals hier het goed doorlatende Diestiaan. De basis van het watervoerende pakket wordt
gevormd door de Boomse klei (Rupeliaan). In de top van het Diestiaan komen ook minder
doorlatende lagen voor onder de vorm van kleihoudend zand. Zo liggen er onder het
brongebied van de Zwarte Beek de minder doorlatende zanden van Kasterlee.
Zwarte Beek 22
Projectrapport - Analyse

Figuur 1: De geologische opbouw en ligging van de Boomse klei
PEDOGENESE EN PEDOLOGIE (KAART 5, KAART 6)
Volgens de digitale Bodemkaart van België (I.W.O.N.L. 5 , schaal 1:20.000) komen er 5
textuurklassen voor in het projectgebied: veen (ca. 275 ha, 41%), zand (ca. 191 ha, 28%),
landduinen (ca. 125 ha, 19%), lemig zand (ca. 55 ha, 8%) en licht zandleem (ca. 25 ha, 4%).
Er is slechts 2 ha gronden gekarteerd als vergraven gronden.
Over bijna de hele lengte van de vallei van de Zwarte Beek treft men centraal veen aan. Het
bestaat vooral uit riet/zeggeveen en in de randen ook uit houtveen. De diepte van de
veenlagen varieert sterk tot een maximaal geregistreerde dikte van 7 m. De uitgangsbasis
van de veenvorming was een langzaamstromend open water (‘doorstroomveen’)
(Natuurreservaten vzw, 1995). De profielontwikkeling en draineringsklasse van deze gronden
is niet gegeven. Ze zijn van nature zeer nat door hun sterk waterabsorberend vermogen.
Verder komen er binnen de vallei voornamelijk alluviale afzettingen voor. Deze hebben een
licht zandlemige of lemig zandige textuur, zijn nat tot zeer nat en hebben geen
profielontwikkeling (profielontwikkeling p). Op de valleiflanken treft men de drogere bodems
aan. De zuidelijke valleiflank is vlakker en bestaat hoofdzakelijk uit matig natte tot matig
droge podzolbodems. Tussen de Molendijk en het Hemelrijk hebben deze bodems een lemig
zandige textuur en hebben bijgevolg een zwakke humus en/of ijzer B horizont
(profielontwikkeling f). Op enkele plaatsen treft men een diepe antropogene humus A
horizont aan (profielontwikkeling m). Meer stroomopwaarts hebben de bodems een zandige
textuur en een duidelijke humus en/of ijzer B horizont (profielontwikkeling g). Ter hoogte van
het Hemelrijk zijn er enkele natte zandbodems met een sterk gevlekte textuur B-horizont
(profielontwikkeling c).
Op het Kempens Plateau (Koerselse Heide en omgeving Fonteintje) treft men matig droge
tot zeer droge podzolbodems (profielontwikkeling g) en duincomplexen (X) aan. De
duincomplexen behoren tot de niet gedifferentieerde terreinen waarvan de
profielontwikkeling en draineringsklasse niet bepaald zijn. Volgens Baeyens (1977) omvatten
ze jonge, niet gefixeerde stuifzandduinen en afgestoven podzolen. De draineringsklassen
variëren van zeer droog tot matig nat volgens de specifieke ligging in het landschap.
5 Instituut tot aanmoediging van het Wetenschappelijk Onderzoek in Nijverheid en Landbouw
Zwarte Beek 23
Projectrapport - Analyse

HYDROLOGIE
(naar Van Daele et al, 2001; Witters, 1995; Aggenbach et al., 1990)
In 1984, 1985, 1989, 1997 en 1999 werden een aantal studies uitgevoerd over de ecohydrologische
relaties in het beekdal van de Zwarte Beek (Aggenbach et al., 1990; Piepers
en Dullemen, 1984; De Boer en Dominicus, 1985, De Wilde, 1997; Van Daele et al., 2001 en
Mertens et al., 2001).
Grondwater
De tertiaire zanden van Diest vormen een watervoerend pakket waarvan de basis bestaat uit
de ondoorlatende Boomse klei. Het diepe grondwater stroomt in westelijke richting en noemt
men de algemene grondwaterstroming. Het komt vooral centraal in de vallei (zone tussen de
Zwarte Beek en de Oude Beek) aan de oppervlakte als diepe kwel. Er infiltreert ook water in
de valleiflanken en in de aanliggende plateaugronden. Voor een deel treedt dit grondwater
als ondiepe kwel uit aan de voet van de helling. Een ander deel voedt op directe wijze de
beken in de vallei. Er zijn zelfs aanwijzigingen dat deze grondwaterstroming onder de beken
doorgaat en vervolgens als kwelwater aan de oppervlakte komt, of met de algemene
grondwaterstroming in westelijke richting stroomt. Deze ondiepe lokale grondwaterstroming
is loodrecht op de lengteas van de vallei gericht. Er bestaat een verband tussen de kwaliteit
van het grondwater en verblijfsduur en stroomweg van het grondwater. Het lokale
grondwater of ondiepe kwel, heeft een korte verblijfsduur. Dit water heeft een relatief lage pH
(4-5), een relatief hoog sulfaatgehalte en een laag calcium- en bicarbonaatgehalte wat
vergelijkbaar is met de chemische eigenschappen van neerslagwater. Men spreekt dan ook
van atmotroof water. Het diepe grondwater heeft een langere verblijfsduur en stroomt door
de minerale ondergrond. Bijgevolg heeft het een hogere pH (6-7), een relatief hoog calciumen
bicarbonaatgehalte en een laag sulfaatgehalte wat wijst op kwelwater of lithotroof water.
In figuur 2 is er een schematische voorstelling van de grondwaterstroming in de vallei van de
Zwarte Beek weergegeven.
Het grootste deel van de bovenloop van de Zwarte Beek blijkt als infiltratiegebied te fungeren
voor de meer stroomafwaarts gelegen kwelgebieden. Dit is te wijten aan de longitudinale
stroming van het diepe grondwater of algemene grondwaterstroming.
De vallei van de Zwarte Beek bevat in bepaalde deelgebieden een sterk geconcentreerde en
hoge kwelintensiteit. Op kaart 7 zijn de kwelgebieden gesitueerd (Envico, 2001).
In kader van de Ecosysteemvisie is er een perceelsgewijze berekening van de
grondwatertafel gebeurd. Op kaart 8 zijn de grondwaterstanden onder maaiveld
weergegeven (Van Daele et al., 2001). Er valt op te merken dat deze waarden niet mogen
beschouwd worden als reële gemiddelde grondwaterstanden onder maaiveld. Het is wel
mogelijk de grondwaterstanden met elkaar te vergelijken.
Zwarte Beek 24
Projectrapport - Analyse

Figuur 2: Schematische weergave van de grondwaterstroming in de bovenloop van de Zwarte Beek
(De Boer en Dominicus, 1985 in Witters, 1991)
Oppervlaktewater
Volgende oppervlaktewatertypen komen voor in het studiegebied: beken, greppels en sloten,
visvijvers, vennen en kwelplassen. Binnen de vallei van de Zwarte Beek stromen er
meerdere waterlopen: de Zwarte Beek, de Oude Beek, de Winterbeek en de Schansbeek.
Enkel de Zwarte Beek heeft een natuurlijke oorsprong en wordt voornamelijk gevoed door
regenwater (oppervlakkig afstromend) en door kwel. Ze heeft een uitgesproken meanderend
karakter en stroomt langs de voet van de noordelijke dalwand en ligt hoger dan het diepste
punt van de vallei. Het meest waarschijnlijke is dat de beek oorspronkelijk meer in het
centrum van het dal heeft gelegen en door veengroei in noordelijke richting is opgeschoven.
Deze veengroei vond plaats als gevolg van de sterke kwel vooral uit zuidelijke richting. Dit
oorspronkelijk bol gelegen veen is ingeklonken hetgeen de kenmerkende positie van de
Zwarte Beek in het landschap heeft geaccentueerd. Het is een typische laaglandbeek,
dewelke grote schommelingen vertoont in debiet, met grote verschillen in minimale en
maximale afvoer. Volgens van der Hoek (1984) kan worden gesteld dat de Zwarte Beek een
oligotroof karakter heeft.
Uit onderzoek van de veenprofielen kan met zekerheid gesteld worden dat de Oude Beek en
de Winterbeek gegraven zijn. Op de Ferrariskaart (1771-1778) waren de Oude Beek en de
Winterbeek reeds aanwezig. Dit wijst op een langdurige ontwatering en wetering van
gronden die al minstens 2,5 eeuw geleden heeft plaatsgevonden.
De Oude Beek heeft een rechtlijnig verloop en is in het verleden (midden jaren ’80)
uitgediept en doorgetrokken tot voorbij het Fonteintje. De Hogenbosvliet, het stroomopwaarts
gedeelte van de Oude Beek, wordt vooral gevoed door het ondiepe grondwater afkomstig
van de zuidelijke valleiflank. De hoge grondwaterstanden en de relatief slechte
doorlatendheid van de bodem hebben tot gevolg dat de Oude Beek ook tijdens de zomer
nog relatief veel water afvoert (van der Hoek, 1984). Volgens Aggenbach (1991) is gebleken
dat de Oude Beek de hydrologie in de vallei sterk beïnvloedt. Verdroging is opgetreden:
natte trilveenvegetaties zijn veranderd in vochtige hooilanden; huidige Holpijp- en
Snavelzeggevegetaties kunnen zich niet ontwikkelen naar andere bijzondere
Zwarte Beek 25
Projectrapport - Analyse

gemeenschappen, zoals Draadzeggevegetaties. De Oude Beek is door haar dominerende
invloed op de hydrologie een sleutelfaktor in de vallei van de Zwarte Beek.
Even ten zuiden van de Oude Beek ontspringt de Winterbeek. Deze ontwatert vooral het
gebied stroomafwaarts de Nieuwendijk. Wegens mijnverzakkingen werden de beken er zeer
diep uitgegraven en deels verlegd en werden er diepe ontwateringssloten getrokken.
Op meerdere plaatsen zijn er vroeger visvijvers aangelegd. Deze worden niet meer als
zodanig gebruikt.
Vooral aan de voet van de noordelijke helling komt op veel plaatsen ondiepe kwel voor.
Hierdoor zijn er permanente kwelplassen aanwezig langs de Zwarte Beek.
Waar plaatselijk het dekzand tot op een kleilaag of een ijzerpodzol werd weggeblazen
ontstonden de vennen. Deze liggen voornamelijk op het militair de domein (Achter de Witte
Bergen, Hechtelse heide, 't Fonteintje).
De oppervlaktewaterkwaliteit binnen de vallei van de Zwarte Beek wordt de laatste jaren
intensief bemonsterd door de Vlaamse Milieumaatschappij (V.M.M.). Hiermee controleert
men ook de investeringsprogramma’s van Aquafin N.V. Hieronder volgt een tekst uit het
jaarverslag 1999 van de V.M.M. over de waterkwaliteit van de vallei van de Zwarte Beek. De
ligging van de meetpunten en de zijn weergegeven in figuur 3.
Zwarte Beek 26
Projectrapport - Analyse

#
L e g e n d e
$ T
#
T #
H a m
V M M - m e e t p u n t w a t e r k w alite i t
L i m n i g a a f ( A f d . W a t e r )
4 1 9 0 0 0
4 2 0 6 0 0
4 1 9 4 0 0
419 6 0 0
#
#
4 2 0 8 5 0
#
4 2 0 6 5 0
# #
#
B e ringen
4 2 1 0 0 0
4 1 9 8 0 0
4 2 0 7 0 0
#
#
#
#
420000
422000
420670
422500
Zwarte Beek 27
Projectrapport - Analyse
#
420300
L um m e n Z o n h o v e n
#
420800
#
Heusden-Zolder
#
4 2 0 5 0 0
H o u t h a l e n - Helchte
Figuur 3: Ligging van de oppervlaktewaterkwaliteit-meetpunten van de V.M.M. in de vallei van de
Zwarte Beek
In het brongebied van de Zwarte Beek (420500) verbetert de biologische kwaliteit
spectaculair van slecht (Belgische Biotische Index 6 4) naar goed (BBI 7). Dit is te danken
aan de aanleg van de verbindingsriolering Hoefstraat (IP96384), waardoor een belangrijk
lozingspunt (± 400 IE) werd opgeheven. Stroomafwaarts (420300) wordt voor de eerste maal
in de Zwarte Beek een zeer goede kwaliteit (BBI 9) waargenomen. Na de samenvloeiïng met
de Oude Beek is de bedding van de Zwarte Beek volledig dichtgeslibd. Al het water wordt
om Beringen geleid via de Kleine Beek. Wat verder stroomafwaarts wordt de bedding van de
Zwarte Beek opnieuw gevoed door de Winterbeek en de Schansbeek, die echter beiden
vervuild zijn door lozingen van huishoudelijk afvalwater, te Koersel. In Beringen monden ook
nog talrijke riolen uit in de Zwarte Beek, terwijl het belangrijke pompstation "Molendijk" van
Aquafin bij regenweer vaak moet overstorten doordat de leiding naar de RWZI Koersel te
smal is. Eén en ander verklaart de slechte biologische kwaliteit (BBI 3) van de Zwarte Beek
in Beringen (420000). De Prati-index 7 bereikt er zijn hoogste waarde (5,5) sinds het begin
van de metingen. Tot 1992 was het zuurstofgehalte er nog aanvaardbaar. De achteruitgang
is wellicht te verklaren door de geleidelijke vermindering van het debiet (dichtslibbing), terwijl
6 Steunt op de aan- of afwezigheid van macro-invertebraten in het water
7 gebaseerd op zuurstofverzadiging, ammoniumconcentratie en chemisch zuurstofverbruik

de capaciteitsproblemen van het pompstation "Molendijk" vooral vanaf 1993 acuut werden,
bij de aansluiting van de collector Koersel.
3.2. Archeologie (Kaart 9)
Bij het archeologisch onderzoek in de omliggende gebieden is gebleken dat nederzettingen,
infrastructuurwerken en begraafplaatsen uit de verschillende periodes meestal verbonden
zijn met gunstige topografische lokaties. Hoger gelegen delen in het gebied hebben bij
gevolg een grotere archeologische potentie. Uitzondering hierop vormen de
bronstijdgrafheuvels, die blijkbaar meer aan de randen van beek- en rivierdalen voorkomen.
Toch mogen we deze vaststelling niet steeds veralgemenen. Er moet evenzeer gewezen
worden op de bijzondere problematiek van archeologie in valleien en beekdalen. De
archeologische kennis van rivier- en beekdalen is vaak zeer gering. Archeologie haalt zijn
informatie immers in eerste instantie uit ontsluitingen, zoals het ploegen. Vermits de
archeologische sporen zich hier onder recente afzettingen - alluvium of colluvium - bevinden
en vermits akkerteelt in valleien vrijwel ontbreekt, is het aantal ontsluitingen vaak beperkt.
Bovendien verhinderen de recente afzettingen een luchtfotografische prospectie. De
afwezigheid van informatie betekent dus niet dat er geen archeologische sporen zijn.
Archeologisch maakt men vaak een onderscheid tussen wat men de wetland-vindplaatsen
en dryland-vindplaatsen noemt. Wetland-vindplaatsen zijn in de regel aanzienlijk vondstrijker
en in principe ook informatiever. Organische resten zijn er door de hoge grondwaterstand
beter bewaard en archeologisch sporen zijn er vaak door alluviale, colluviale of mariene
afzettingen “beschermd”. Wetland- en dryland-vindplaatsen zijn evenwel niet vergelijkbare
grootheden. Het verschil tussen natte valleien en droge gronden hebben ongetwijfeld ook
aanleiding gegeven tot socio-economische verschillen. De biodiversiteit van de valleien
bijvoorbeeld creëerde voor de mens in het mesolithicum een ideaal biotoop (jacht -
visvangst). Na de introductie van de landbouw verloor de vallei - met uitzondering van de
donken of droge opduikingen - vaak zijn nederzettingsfunctie. Depots en vermoedelijk ook
begraving nemen de overhand.
Op basis van deze kennis moet het gebied dan ook aan de hand van twee invalshoeken
worden bekeken, namelijk deze van de jager-verzamelaar (Mesolithicum), die zich bij
voorkeur langsheen beekdalen en vennen vestigde, en deze van de agrarische mens, die
een nood heeft aan vruchtbare goed gedraineerde gronden. Bij de interpretatie van de
bodemkaart, topografische kaart of andere moet steeds met deze interpretatie rekening te
worden gehouden.
Voor wat betreft de bodemkaart lieten wij ons leiden door de onderscheiden op basis van
profielontwikkeling, textuur en drainageklasse.
Profielontwikkeling
Bodems met een profielontwikkeling c zouden afgeplagde bodems vertegenwoordigen. De
kans dat archeologische sporen hier tijdens de Middeleeuwen door afplagging werden
vernietigd is reëel. (Meylemans E., 1999). Ze komen in het gebied slechts sporadisch voor,
nl. langs de valleirand nabij Koersel en Geiteling en ten noorden van de Helderbeek. Bij
de alluviale en colluviale bodems zonder profielontwikkeling (profielontwikkeling p) hebben
de recente afzettingen een beschermende werking voor het aanwezige archeologische
erfgoed. In deze gebieden kunnen begraven nederzettingen uit het Mesolithicum
(jagerverzamelaars) worden verwacht. Dit geldt zeker voor het gebied ten noorden van
Geiteling, waar een zandige opduiking in de vallei voorkomt. Depots en graven uit later
tijden kunnen hier puntsgewijs voorkomen. Belangrijker is echter het voorkomen van
plaggenbodems (profielontwikkeling m) in het gebied. Vele, maar niet alle, plaggenbodems
zijn trouwens rijk aan archeologische overblijfselen. Dit is zeker het geval voor de grote
Zwarte Beek 28
Projectrapport - Analyse

complexen aan plaggenbodems nabij de huidige bewoningskernen, zoals Korspel, Stal en
Koersel. Plaatsen waar vanaf de Middeleeuwen plaggenbodems zijn gevormd waren ook in
een verder verleden (Bronstijd, IJzertijd, Romeinse tijd,…) aantrekkelijk voor bewoning en
begraving. Hier bevonden zich immers de vruchtbaarste gronden. Bovendien reikte de
Middeleeuwse ploeg 15 à 20 centimeter diep. De oppervlaktelaag van archeologische sites
werd dus minimaal geraakt. Eens de site begraven werd bleef enkel deze geringe verstoring
bewaard. Bij archeologische sites, die zich niet onder plaggenbodems bevinden, reikt de
verstoring door ploegen tot een diepte van 30 à 35 centimeter of meer. Het is evenwel een
illusie te stellen dat archeologische resten volledig veilig zijn onder plaggenbodem bij een
“normaal” grondgebruik. Diepploegen, mengwoelen en geleidelijke fysieke aantasting door
eolische deflatie zijn op termijn een ernstige bedreiging. Winderosie kan versterkt worden
door het dalend organisch gehalte van de bodem, dat op zich het gevolg kan zijn van
moderne bemestingstechnieken. Tot slot zijn er nog de bodems met profielontwikkeling f.
Deze bodems situeren zich vnl. op de valleirand tussen de plaggenbodems en de
valleibodems. Gelet op hun topografische positie - valleirand - vormden ze wellicht een
ideale nederzettingsplaats voor zowel de jagersverzamelaar als de agrarische mens. Tot slot
zijn er nog de bodems met profielontwikkeling g. Dit zijn de “klassieke” podzolen. Deze
gebieden bieden voor de agrarische mens geen ideale vestigingsplaats. Wel kunnen er in
deze gebieden grafvelden voorkomen. Voor de jagersverzamelaar stijgt de waarde van het
gebied bij voorkomen van een aantal bijkomende landschapskenmerken zoals topografische
ligging, duinen of de aanwezigheid van vennen. Deze kenmerken creëren immers een
grotere biodiversiteit (lees: een grotere voedselkorf voor de Mesolithische mens).
Drainageklasse
De natte bodems en veengronden vormen gunstige omstandigheden voor het bewaren van
archeologische - in het bijzonder organische - resten. Het behoud en/of herstel van het
grondwaterpeil in deze gebieden is dan ook ten zeerste aangewezen. Drogere gronden zijn
gunstig voor nederzettingen, infrastructuurwerken en begraafplaatsen.
Inzake de droge gronden kunnen we een onderscheid maken tussen enerzijds de droge
gronden, die samenvallen met plaggenbodems en anderzijds de gronden, die zich in het
zandige podzolgebied bevinden. De archeologische waardering van deze gebieden is
derhalve identiek aan respectievelijk de profielontwikkeling m en g. Belangrijke droge
gebieden, die vanuit archeologisch oogpunt een bijzondere aandacht behoeven zijn
Hogenbosheide, de Koerselse Heide, en het gebied tussen Stal en Korspel.
Textuur
Belangrijke gebieden, die op basis van textuur kunnen worden omschreven, zijn o.m. de
zone tussen de Kleine Beek en de Zwarte Beek ten noorden van Geiteling en de
valleiranden van de Zwarte Beek en de Helderbeek. De zandige opduiking in de vallei ten
noorden van Geiteling vormde wellicht voor de jagersverzamelaar een ideale
vestigingsplaats. De valleiranden waren zowel voor de agrarische mens als voor de
jagersverzamelaar een ideale lokatie voor een nederzetting.
Recente bodemverstoringen
Behoudens de zeer recente verstoringen - mijnactiviteit, e.a. - moet er een bijzondere
aandacht worden besteed aan het ontginnen van turf in het gebied. Deze activiteit heeft vaak
een zeer specifiek landschap met een eigen percelering tot gevolg. Op dit ogenblik ontbreekt
nadere informatie over deze activiteit in het studiegebied. Waar werd turf gestoken? In welke
mate zijn de “vijvers” op de Ferraris-kaart natuurlijke vennen of kunstmatige plassen, die een
Zwarte Beek 29
Projectrapport - Analyse

gevolg zijn van turfsteken? Is het oorspronkelijk veenontginningssysteem nog herkenbaar?
Waar? …
Toponiemen
Als toponiemen, die een (mogelijke) indicatie vormen voor de aanwezigheid van
archeologische vindplaatsen in het studiegebied vermelden we o.a. de “Galgenbergh”,
“Vaertbergh” en “Vosschenbergh” in de vroegere heide tussen Stal en Korspel. Men kan
zich zelfs de vraag stellen of deze heuveltjes op de Ferraris kaart geen grafheuvels waren.
Topografie
Een archeologisch potentieel waardevol gebied is - behoudens de valleiranden - het gebied
rondom Hogenbosheide.
Evaluatie
Op basis van de hierboven genoemde elementen werd een inschatting gemaakt van de
archeologische waarden en potenties in het gebied. (kaart 8)
Rode gebieden:
Voor de meeste waardevolle gebieden (rood ingekleurd) wordt een volledig behoud
voorgesteld. Het gaat hier o.a. om de plaggenbodems, topografisch bijzonder gunstige
lokaties en gekende archeologische vindplaatsen.
Oranje en gele gebieden:
Voor archeologisch potentieel waardevolle gebieden (oranje ingekleurd) wordt een behoud
voorgesteld. Tot deze gebieden behoren de veengronden, de duingronden en enkele
gunstige lokaties in de vallei nabij Geiteling. Voor wat betreft de veengronden is een behoud
of zelfs verhoging van het grondwaterpeil aangewezen. Voor wat betreft de duingebieden en
de als geel ingekleurde zandige podzolen (profielontwikkeling g) is het belangrijk om een
beter inzicht te krijgen in de bewaringstoestand van deze bodems. De actuele bodemkundige
informatie (= Bodemkaart van België) geeft weinig informatie over de bodemgesteldheid in
het gebied. Voor een archeologische evaluatie is het o.a. van belang om te weten in welke
mate de “zandgronden met duidelijke humus en/of ijzer B horizont” en de “duingronden”
overeenstemmen met onverstoorde en/of begraven podzolbodems met een intacte Ah-E-
Bhir-profiel. Een onverstoord bodemprofiel betekent immers een potentieel grotere
archeologisch waarde. Bijgevolg is nader onderzoek van de bodemgesteldheid binnen het
studiegebied aangewezen.
Groene gebieden:
In deze gebieden kan een “klassieke” begeleiding van de werken volstaan.
Paarse gebieden
Deze gebieden werden in een recent verleden grondig verstoord. Men mag veronderstellen,
dat in deze gebieden zelfs een begeleiding van de werken niet strikt noodzakelijk is.
Zwarte Beek 30
Projectrapport - Analyse

Visie
Oude veenontginningssystemen moeten in detail worden geïnventariseerd en onderzocht.
Deze gebieden dienen integraal behouden te blijven. Een eventuele vernatting is hier
mogelijk. Maatregelen, die storend zijn voor het behoud van dit origineel cultuurhistorisch
landschap, (bv. poelen in karakteristieke repelpercelen,…) moeten vermeden worden.
Voor de natte bodems en veengronden wordt een behoud en/of herstel van de
grondwatertafel voorgesteld.
Akkers met een belangrijke archeologische potentie dienen een permanente begroeiing met
kleine doorworteling te krijgen (weiland, hooiland,…).
Grondwerken in de meest belangrijke archeologische zones (rode gebieden) moet worden
vermeden.
Bij grondwerken in de zones met een belangrijke archeologische potentie (oranje en gele
gebieden) dient een vooronderzoek te worden uitgevoerd. Aangezien archeologische
opgravingen zeer duur zijn en intrinsiek ook een vernietiging van het archeologische erfgoed
vertegenwoordigen, verdient een planaanpassing bij aanwezigheid van archeologische
sporen de voorkeur.
Bij grondwerken in de zones die een begeleiding van de werken vereisen (groene gebieden),
moet het bestek van de aannemer deze controle uitdrukkelijk vermelden. De controle moet
systematisch worden uitgevoerd en permanent worden opgevolgd.
3.3. Landschap en evolutie
3.3.1. Cultuurhistorische inventarisatie
Bij de landschapshistorische beschrijving wordt aan de hand van een aantal historische
kaarten het landschap op verschillende tijdstippen beschreven. Bij de kaartanalysen wordt
steeds van bron naar monding gewerkt en ligt de nadruk op de vallei.
Situatie rond 1775, Ferrariskaart
Het brongebied van de Zwarte Beek ligt te midden van een uitgestrekt heidegebied. Uit een
rechthoekige vijver ten oosten van Hoef ontspringt de Zwarte Beek. Van hieruit stroomt de
beek licht kronkelend door een smalle strook moerassige hooilanden tot aan Spiekelspade.
Aan de noordzijde wordt deze strook begrensd door akkers en aan de zuidzijde door een
groot heidegebied, de Heide van Hechtel.
Stroomafwaarts Spiekelspade meandert de Zwarte Beek (op de kaart benoemd als
“Maelbeek”) langs de noordflank van de vallei. Ten noorden, op de valleiflank, wordt de beek
begeleid door een smalle strook bos die naar Stal toe verdwijnt. Ten zuiden liggen
uitgestrekte natte hooilanden en plaatselijk onbegaanbaar moeras. Op de perceelsgrenzen
van de hooilanden liggen slootjes (houtkanten?), niet alleen om het overtollige water af te
voeren, maar ook om te “weteren”. Zo worden voedselarme hooilanden bevloeid met water
afkomstig van de afgedamde waterlopen, waarmee dan ook voedingsstoffen op deze
hooilanden worden gebracht.
De Oude Beek (op de kaart ook “Swerte Beek” genoemd) loopt hier tamelijk rechtlijnig door
de vallei. Verder stroomafwaarts, ten noorden van Koersel, loopt de Winterbeek. De
waterlopen zijn met houtkanten omzoomd.
De hogere gronden bestaan uit uitgestrekte heideterreinen met duinen en vennen (Heide van
Weechmael, Grote Heide, Heide van Hechtel, Heide van Helchteren, Stalle Heide en
Koerselse Heide). Op de heide bestaat er een tamelijk uitgebreid wegen/padennetwerk.
Zwarte Beek 31
Projectrapport - Analyse

Rondom de nederzettingen (Hechtel, Hoef, Spiekelspade) bevinden zich akkers. Langsheen
de vallei komen meerdere vijvers/vennen voor.
Naar Stal (ten noorden van de vallei) en Koersel (ten zuiden van de vallei) toe is de heide
ontgonnen tot akkers en graslanden, die met houtkanten omgeven zijn.
Stroomafwaarts de Stalse molen vloeien de “Maelbeek” en “ Swerte Beek” (of “Oude Beek”)
samen. Direct verder stroomafwaarts splitst de beek in een noordelijke en een zuidelijke
zijtak. De Oude Beek (de huidige Kleine Beek), de noordelijke zijtak, stroomt verder door
drassige weiden. De Zwarte Beek loopt hier langs de zuidelijke valleirand, ten noorden van
Beringen, langsheen akkers en gegraven vijvers.
Even verder stroomafwaarts vloeien de beken weer samen. Ze wordt hier “Gestelse Beek”
genoemd. Ze stroomt verder langsheen de Gestelse molen, vloeit samen met de Helderbeek
en stroomt verder langsheen de Gestelse Heide.
De beek wordt vanaf Beringen geflankeerd door een smalle strook van natte weiden met
houtkanten en bomenrijen. Voorbij de Gestelse Heide, ter hoogte van wat nu de Bocht van
Laren wordt genoemd, wordt de vallei veel breder. Op de rechteroever blijft het
landschapsbeeld gelijk, alhoewel de dichtheid aan houtkanten afneemt. Op de linkeroever
van de beek ligt onbegaanbaar moeras. Tussen Gestel en Geeneiken komen langsheen de
“Vloedt Gracht” natte weilanden voor. Deze zijn omzoomd met houtkanten. Verder
stroomafwaarts bevindt zich in deze vallei een groot open graslandgebied (het huidige
Gestels Broek).
Ten noordwesten van Laren mondt de “Vloedt Gracht” uit in de “Gestelse Beek”. Net voor
deze samenvloeiing is er een aftakking van de “Gestelse Beek” langs Geenrode, waar de
molen van Meldert staat. Tussen Meldert en Bakel mondt een zijbeekje uit dat ontspringt in
een plassengebied ten westen van Goeslaar (huidige Gorenbroek). Tussen Bakel (“Borkel”)
en Zelem meandert de beek aanzienlijk minder en vanaf Zelem is ze volledig rechtgetrokken.
In dit gebied stroomt de beek afwisselend door loofbos, onbegaanbaar moeras en natte
weiden.
De valleiflanken stroomafwaarts Beringen waren grotendeels bezet met akkers, omringd
door hagen en loofbossen. Op de toppen van de noordelijk gelegen getuigenheuvels bevindt
zich heide, op de toppen ten zuiden van de vallei loofbos.
Ten westen van “Borkel” wordt de vallei geflankeerd door tamelijk uitgestrekte heideterreinen
(Heiser Heide en Mensch Heide). Op de randen van de valleien bevinden zich veelal
langgerekte min of meer aangesloten nederzettingen (Geenrode, Meldert en Bakel ten
noorden, Geeneiken, Groenlaren, Laren, Mellaar ten zuiden).
Situatie rond 1850, Vandermaelenkaart (1/30.000)
Van een vijver waaruit de Zwarte Beek ontspringt, is geen sprake meer. De meer zuidelijk
gelegen vijver, die ook op de Ferrariskaart te zien is, wordt hier Zwart Water genoemd. De
Hoevenvijvers bij Spiekelspade zijn verdwenen. Stroomafwaarts Spiekelspade wordt de beek
“Zwart Waeter” genoemd. Op de zuidelijke valleiflank, ten oosten van Koersel, is meer
(loof)bos te zien. Verder is er in de vallei weinig veranderd.
Vijvers/vennen langsheen de vallei zijn verdwenen, dit is ondermeer het geval ter hoogte van
de kapel “het Fonteintje”. De bebouwing in Koersel, Stal en Vurten is lichtjes uitgebreid. Op
de Grote Heide, ten oosten van Heppen, is het Kamp van Beverlo ingeplant. Op deze kaart
is het tracé van het Albertkanaal reeds aangeduid. De eerste bebossingen op de
heidegebieden zijn merkbaar.
Na de splitsing ter hoogte van de Molendijk wordt de noordelijke beek “Kleyn Beek” of “Oude
Beek” genoemd, de zuidelijke beek “Zwarte Beek”. Ten westen van de nieuwe weg Beringen
- Beverlo - Heppen splitst de “Oude Beek” waarbij waterlopen naar de Zwarte Beek lopen of
Zwarte Beek 32
Projectrapport - Analyse

terug samenkomen. Ten zuiden van de Nieuwe weg Beringen - Paal komt al dit water terug
samen in één waterloop. Even verder stroomafwaarts splitst de beek zich opnieuw in de
Oude Beek en de Meerbeek om aan de Gestelse molen terug samen te komen. Vanaf hier
wordt de beek “Zwart Water Beek” genoemd.
De aftakking naar de molen van Meldert bestaat nog steeds, maar de molen staat niet meer
op de kaart. Tussen Laren en de beek bevindt zich nog een gegraven waterloop (de huidige
Kleine Vloedgracht), welke parallel loopt met de Zwarte Beek. Op de Vandermaelenkaart
kent de Zwarte Beek ten westen van Bakel een duidelijk zuidelijker en bochtiger verloop. In
de gehele vallei bevinden zich graslanden. Ten westen van Bakel en aan de Lobos Hoeve
zijn enkele percelen in gebruik als akker. Ten noorden van Zelem is het tracé van de
toekomstige spoorweg reeds ingetekend.
Op de valleiflanken bevinden zich nog steeds loofbossen en akkers met houtkanten. De
heide op de toppen van de heuvels is grotendeels verdwenen (met uitzonderingen ten
oosten van Zelem en ten noordoosten van Paal).
De bebouwing aan de rand van de vallei is licht uitgebreid in Paal, Geeneiken, Groenlaar,
Laren, Mellaar en Meldert.
Situatie rond 1865, Dépôt de la Guerre (1/20.000)
Op deze kaart is het landgebruik in de vallei moeilijk in te schatten omdat geen onderscheid
gemaakt wordt tussen gras- en akkerland. In tegenstelling tot de Vandermaelenkaart worden
op deze kaart wel houtkanten en bomenrijen aangegeven.
In het brongebied is een gedeelte van de heide omgezet tot loofbos. Tot aan Spiekelspade
komen geen houtkanten/bomenrijen voor in de vallei. Stroomafwaarts Hogenbosheide
daarentegen, komen vooral ten zuiden van de Oude Beek zeer vele slootjes
(houtkanten/bomenrijen?) voor. Indien deze overeenstemmen met perceelgrenzen betekent
dit dat er zeer veel lange smalle kavels voorkwamen. Tot aan Hemelbrug komen tussen de
Oude Beek en Zwarte Beek veel minder bomenrijen voor. Stroomafwaarts Hemelbrug komen
tussen de beide beken veel houtkanten/bomenrijen voor. Dit beeld is zeer gelijkaardig aan
de situatie op de Ferrariskaart. Het bos op de noordflank van de vallei is verder uitgebreid
naar het noorden en blijkt voornamelijk uit naaldhout te bestaan. De bossen op de zuidflank
ten oosten van Koersel bestaan nu uit gemengd hout. Verder blijkt er in de vallei
stroomopwaarts Beringen weinig veranderd te zijn.
De spoorweg Hasselt – Eindhoven loopt ten zuidoosten van het brongebied van de Zwarte
Beek dwars door de heide. Het aantal wegen rondom Spiekelspade is sterk toegenomen. Op
de heide zijn grote gebieden beplant met naaldhout. Dit geldt vooral voor de heidegebieden
ten noorden van de vallei. De bebouwing is weinig of niet toegenomen.
Net ten oosten van Beringen wordt de vallei nu doorsneden door de spoorweg Hasselt – Mol.
Ten noorden van Beringen is de mijn ontstaan en de nieuwe wijk Beringen - Mijn. Tussen
Beringen en de mijn zijn in de vallei vijvers aangelegd.
Ook stroomafwaarts Beringen blijken weinig wijzigingen gebeurd te zijn t.o.v. de vorige
periode. Eén belangrijke wijziging is dat het Albertkanaal nu is aangelegd. In de vallei tussen
Beringen en Gestel lijkt het beeld van de vallei, met veel houtkanten/bomenrijen en lange
smalle percelen, op dat van de Ferrariskaart. Verder stroomafwaarts zijn er veel minder
houtkanten/bomenrijen. Ten noorden van Zelem loopt de spoorweg Diest – Hasselt dwars
door de vallei. Het landgebruik en de mate van bebouwing op de valleiflanken en de
getuigenheuvels zijn niet ingrijpend veranderd.
Situatie rond 1925, l’Institut Geographique Militaire (1/40.000)
Zwarte Beek 33
Projectrapport - Analyse

De heide in het brongebied is gedeeltelijk ontgonnen en omgezet in grasland. In de vallei
stroomopwaarts Beringen is weinig veranderd. Deze bestaat nog steeds uitsluitend uit
grasland met slootjes (bomenrijen/houtkanten?). Stroomopwaarts de Hemelbrug komen
tussen de Oude Beek en Zwarte Beek nog steeds minder bomenrijen voor en wordt de
gehele vallei als moerasachtig aangeduid.
Grote delen van de heiden zijn omgezet in naaldhoutaanplanten. Enkel ten oosten en
noorden van het Fonteintje komen nog uitgestrekte heidevelden voor (dit is op het militair
domein). In het zuidelijk deel van het heidegebied Achter de Witte Bergen is een aanzienlijke
oppervlakte ontgonnen. De bebouwing in Koersel en Beringen is licht toegenomen.
Ter hoogte van het Albertkanaal staan twee “siphons” aangeduid wat er op wijst dat de
Kleine en Zwarte beek apart onder het kanaal doorstromen. Net stroomafwaarts het kanaal
bestaat nog steeds een complex waterlopenstelsel dat stroomafwaarts de weg Beringen –
Paal samenstroomt. De “Meerbeek” van de Vandermaelenkaart wordt nu Zwarte Beek
genoemd. Tussen Beringen en Gestel zijn in de vallei enkele graslanden omgezet tot akkers.
Verder stroomafwaarts en in de zijvallei van de Gestel-Geeneikenbeek en Vloedgracht komt
nog steeds een open graslandlandschap voor met sporadische bomenrijen. Op de
getuigenheuvels is veel bos omgezet tot akker. Grotere boscomplexen zijn terug te vinden
ten noordoosten van Meldert (Venusberg), ten westen van Lummen (Willekensberg) en ten
noorden van Zelem (Prinsenbos). De meeste akkers zijn nog steeds omgeven met
houtkanten. Heide komt niet meer voor. Deze is geheel omgezet in naaldhoutaanplanten,
akkers en graslanden. De bebouwing op valleirand en de heuvels is hooguit toegenomen.
Situatie rond 1950 (NGI, 1/50.000)
Op deze kaart is het landgebruik moeilijk interpreteerbaar. Er wordt geen onderscheid
gemaakt tussen grasland, akker en heide en ook niet tussen naald- en loofbos. Kleine
landschapselementen zijn niet aangeduid.
In het brongebied is het Zwartwater verdwenen. Via een gracht wordt dit voormalige natte
gebied ontwaterd naar de Zwarte beek (op de kaart Katersbeek). Het gebied is dus
waarschijnlijk volledig ontgonnen ten behoeve van de landbouw. De vallei tussen Hoef en
Spiekelspade is gedeeltelijk bebost. De vallei wordt tot aan Hoogenbosheide als moerassig
aangeduid. Vanaf het begin van de Oude Beek is dit niet meer het geval. Enkele percelen in
de vallei zijn be- of verbost.
Het heidegebied ten noorden van het brongebied is omgezet naar bos. Dit is tevens het
geval tussen Spiekelspade en Hoef, waar de landbouwactiviteiten verdwenen zijn. Grote
heideterreinen komen nog voor in de Hechtelse Heide en Achter de Witte Bergen, waar van
de voormalige ontginningen geen spoor meer is.
De Koerselse heide is volledig bebost. In Koersel is de bebouwing min of meer gelijk
gebleven, maar rond Beringen is ze duidelijk toegenomen.
Stroomafwaarts Beringen doorsnijdt naast het Albertkanaal nu ook de autosnelweg
Antwerpen – Luik de vallei. De Kleine en de Zwarte Beek stromen net voor het kanaal samen
en gaan er gezamenlijk via een sifon onderdoor. Verder stroomafwaarts is de Oude Beek
nog steeds aanwezig maar ze blijkt niet meer af te splitsen van de Zwarte beek. In de vallei
van de Gestel-Geeneikenbeek zijn enkele percelen bebost. De vallei van de Zwarte Beek
wordt nergens meer als moerasachtig aangeduid. Hier komt nagenoeg nog geen bos voor.
Op de Venusberg is de bosoppervlakte verder afgenomen, terwijl deze op de Willekensberg
is toegenomen. Het tracé van de autosnelweg Leuven – Genk staat reeds ingetekend. De
bebouwing op de valleirand is min of meer gelijk gebleven.
Situatie rond 1980 (NGI 1/50.000)
Zwarte Beek 34
Projectrapport - Analyse

Ook op deze kaart wordt geen onderscheid gemaakt tussen akkers en grasland. Naaldhout
en loofhout worden wel onderscheiden.
In het brongebied bevindt zich nu bebouwing (bungalowpark Zwart Water). Ter hoogte van
het vroegere Zwart Water en verder stroomafwaarts worden de gronden als nat aangeduid.
Tussen Hoef en Spiekelspade is de vallei nu bijna geheel ingenomen door bos. Het
Vijverven wordt voor de eerste keer als open water aangeduid. Stroomafwaarts
Spiekelspade is de oppervlakte bos in de vallei sterk toegenomen en zijn her den der vijvers
verschenen. Het gebied aan de Stalse molen staat als moeras aangeduid.
Stroomafwaarts het militair domein is de bebouwing op de valleiflanken erg toegenomen. Dit
is het geval in Hoef, Koersel, Vurten, Stal en Beringen.
Net stroomopwaarts de Gestelse molen zijn vijvers gegraven. Stroomafwaarts de Gestelse
molen is de Zwarte Beek rechtgetrokken. Zowel in de vallei van de Zwarte Beek als deze van
de Gestel-Geeneikenbeek is de bebossing toegenomen. De vallei van de Zwarte Beek kan
echter nog steeds beschouwd worden als een open landschap. De vallei van de Gestel-
Geeneikenbeek is voor minstens 1/3 bebost. In het Gestels broek komen geen bossen voor.
Op meerdere plaatsen in beide valleien bevinden zich vijvers al dan niet vergezeld van
bebouwing.
Buiten de vallei is de bebouwing sterk toegenomen. De bosoppervlakte op de
getuigenheuvels is toegenomen (vooral op de Willekesberg en in het Prinsenbos), maar
tegelijkertijd verschijnt er bebouwing in de bossen.
Ontwikkelingen na 1950
In de bovenloop zijn de meeste hooilanden in gebruik geweest tot 1955. Het ontstaan van
het Kamp Beverlo (Militair Domein) ten noorden van de vallei, maakt dat de noordelijke flank
en de volledige bovenloop van de vallei onbewoond blijft. Het land wordt er niet geschikt
gemaakt voor landbouw. Door de mijnbouw die in 1920 op gang kwam, trokken veel
landbouwers naar de mijn, waardoor de grote omwentelingen in de landbouw in dit
valleigedeelte minder plaats hadden dan elders. Plaatselijk werden populieren aangeplant.
Op verlaten hooilanden komt er spontane opslag met wilgen en elzen. Her en der
verschijnen vakantiehuisjes, al dan niet met bijbehorende vijvers. Buiten het militair domein
werden steeds meer percelen opgekocht door Natuurpunt vzw. Hier werd ofwel het
traditionele beheer hersteld, een extensief graasbeheer ingesteld of niets gedaan.
Stroomafwaarts Nieuwendijk en in de benedenloop stroomafwaarts de E313 is het
landgebruik sinds de jaren vijftig geïntensifieerd. Door de herprofilering van de Zwarte Beek
werd de vallei beter ontwaterd waardoor intensievere landbouw mogelijk werd. Graslanden
werden omgezet tot akkers. Door de nog steeds frequent optredende overstromingen in
grote delen van de vallei wordt het landschapsbeeld toch nog overheerst door graslanden.
Plaatselijk werden ook populieren aangeplant. Ook hier werden plaatselijk vijvers met
vakantiewoningen aangelegd. In bepaalde delen van de vallei werden percelen aangekocht
door de provincie en Natuurpunt vzw, met als gevolg dat daar terug een grasland- (hooi- of
graas-) beheer heerst.
Conclusie
Het brongebied van de Zwarte beek bestond tot aan het begin van deze eeuw uit natte
heide. In 1925 was de heide waarschijnlijk reeds omgezet tot grasland. Door het gebruik van
kunstmest, diepere drainage en beregeningstechnieken kent het brongebied nu een intensief
landbouwgebruik.
Zwarte Beek 35
Projectrapport - Analyse

Het landgebruik in de rest van de vallei van de Zwarte Beek was van de 18 de eeuw tot in de
helft van de 20 ste eeuw zeer constant. Nagenoeg de gehele vallei werd gebruikt als hooiland.
Hiertoe werd op kleinschalige wijze ontwaterd, bevloeid, bemest, gehooid en nabegraasd.
In het militair domein en de vallei verder stroomafwaarts tot aan Nieuwendijk werden vanaf
de jaren vijftig de voormalige hooilanden verlaten en trad verruiging en verbossing op. De
menselijke invloed bleef beperkt tot het aanplanten van populieren en aanleggen van vijvers
en vakantiewoningen op een beperkt aantal plaatsen. Recent wordt op de door Natuurpunt
vzw beheerde percelen deels een hooibeheer en deels een extensief begrazingsbeheer
uitgevoerd.
Tussen Nieuwendijk en Beringen werd door een betere ontwatering intensievere landbouw
mogelijk. Grote delen zijn momenteel in gebruik als akker of intensief grasland. De natte
gebieden ten zuiden van de Stalse molen en ten oosten van de spoorweg Hasselt – Mol zijn
nagenoeg geheel verbost.
Stroomafwaarts de E313 en in de vallei van de Gestel-Geeneikenbeek kon door een betere
ontwatering en het gebruik van kunstmest ook intensievere landbouw toegepast worden.
Mede dank zij regelmatig optredende overstromingen worden grote delen van de vallei nog
steeds gekenmerkt door graslanden. Bemesting en de slechte kwaliteit van het
oppervlaktewater zullen waarschijnlijk tot een afname van de biodiversiteit geleid hebben.
Lokaal werden populieren aangeplant, vijvers gegraven en vakantiewoningen gebouwd. De
recent door Natuurpunt vzw in beheer genomen percelen worden grotendeels onder
hooibeheer geplaatst. Daarnaast worden populierenaanplanten gekapt en nadien veelal
extensief begraasd.
Buiten de vallei wijzigde het landgebruik reeds veel vroeger. Stroomafwaarts de E313
kwamen op het einde van de 18 de eeuw op de getuigenheuvels, naast akkers en loofbossen,
nog grote heideterreinen voor. Reeds in de helft van de 19 de eeuw waren deze bijna geheel
verdwenen. In deze periode begon de omzetting van heide naar (naald)bos ook
stroomopwaarts Beringen. Met uitzondering van het militair domein waren de grootste delen
van de heide in 1925 beplant met naaldhout. Uitgezonderd Beringen, waar ten gevolge van
de nieuwe mijn in het begin van de 20 ste eeuw de bebouwing sterk toenam, veranderde de
nederzettingstructuur in het gehele stroomgebied weinig tot 1950. Sindsdien is de
bebouwing, ook of zelfs voornamelijk buiten de dorpskernen, zeer sterk toegenomen,
waardoor de vallei momenteel over bijna de gehele lengte afgezoomd wordt door
bebouwing.
3.3.2. Beschrijving relictenatlas (Kaart 10)
Traditionele landschappen
Twee subeenheden van traditionele landschappen vallen binnen het projectgebied; dit zijn
“Vallei van de Zwarte Beek” (nr. 921045) en “Limburgs heide- en bosgebied” (nr. 340040).
Relictzones
Er liggen twee relictzones binnen het projectgebied; “Bovenloop van de Zwarte Beek” (nr.
26) en “Militair domein Koersel” (nr. 29). In de “Bovenloop van de Zwarte Beek” wordt de
vallei zelf als relict beschouwd omwille van de hoge ecologische waarde, alsook de
historische percelering en de bosjes loodrecht op de Zwarte Beek. De Stalse molen is
beschermd als monument. Het “militair domein Koersel-Hechtel” bevat de beboste
stuifduinen van Koersel en Koersel-kapel als relicten.
Zwarte Beek 36
Projectrapport - Analyse

3.4. Vegetatie, fauna en ecologische relaties (kaart 11)
Er is een gedetailleerde vegetatiekaart opgemaakt voor de ecosysteemvisie van de vallei
van de Zwarte Beek (Mertens et al., 2001). Deze werd gebruikt samen met de Biologische
Waarderingskaart van België. Meer gedetailleerde gegevens over de voorkomende soorten
komen uit het erkenningsdossier en de ecosysteemvisie (Natuurreservaten vzw, 1995;
Mertens et al, 2001).
VEGETATIE
Heide (C)
Voor heidegemeenschappen zijn de waterhuishouding en de mineralenrijkdom van groot
belang. Naargelang de bereikbaarheid van het grondwater worden drie gemeenschappen
aangetroffen: de Calluna-gemeenschap (droog), de Calluna-Erica-gemeenschap (tamelijk
vochtig) en de Erica-gemeenschap (vochtig tot dras).
De Calluna-gemeenschap (Cg) is arm aan hogere plantensoorten. Vaak is struikhei (Calluna
vulgaris) de enige hogere plant, soms vergezeld van klein warkruid (Cuscuta epithymum) en
wat opslag van loofhout of vliegden.
Waar de bodem wat rijker is aan mineralen treedt een rijkere variant op met o.m. kruipbrem
(Genista pilosa), tandjesgras (Sieglingia decumbens), schapegras (Festuca ovina) en
pilzegge (Carex pilulifera).
Bij de Calluna-Erica-gemeenschap (Cg+ce) komen vooral dophei (Erica tetralix), struikhei
(Calluna vulgaris), pijpestrootje (Molinia caerulea) en veenbies (Scirpus cespitosus) voor.
De Erica-gemeenschap (Ce) ten slotte komt meestal voor aan de oevers van de vennen of in
komvormige laagten die niet diep genoeg zijn om een ven te bevatten.
Binnen het projectgebied komen er, uitgezonderd de plas aan de Watersnip, enkel nog
restanten van bovenvernoemde heidevegetaties voor. Vooral de naaldhoutaanplanten op de
droge zandgronden herbergen restanten van de Calluna-gemeenschap (Cg, Cm in complex;
18 ha).
Stilstaande waters (A)
Er liggen een aantal soortenarme plassen (Ae) en poelen (Kn) in het projectgebied. Het zijn
vooral vijvers van weekendverblijven. Sommige daarvan zitten in een verlandingsfase
(Ae+Hj) met als opmerkelijke soort de slangenwortel. Dit verschijnsel treft men ook aan op
de opgehoogde stukken van de Oude Beek ter hoogte van Hogenbosheide. Langs het
bezoekerscentrum 'De Watersnip' ligt een ven (Ao) met daarrond een natte
dopheidevegetatie (Ce) en droge heide (Cg).
Graslanden
De graslanden vormen een belangrijke groep in het projectgebied. Binnen de vallei liggen
heel wat graslanden onder natuurbeheer, zowel onder begrazingsbeheer als maaibeheer.
Enerzijds zijn het rompgemeenschappen van het glanshaververbond (Hp+, 33 ha). Deze
rompgemeenschap ontstaat meestal uit graslanden die minder intensief begraasd/gemaaid
en bemest worden (uit gebruik genomen intensieve graslanden). Bij een adequaat
hooibeheer kan deze rompgemeenschap zich ontwikkelen tot soortenrijke dotter- en
kamgraslanden. Anderzijds gaat het over dottergraslanden (Hc, 61 ha). Deze groep vertoont
in soortensamenstelling grote gelijkenissen met het Dotterbloem-verbond (Calthion
palustris), zoals beschreven door Schaminée et al. (1996). Naar gelang het beheer zijn er
twee voorkomende typen die binnen deze groep vallen: kamgrasweiden (type met
moerasrolklaver) die begraasd worden en dotterbloemhooilanden. Aan de Hogebosheide ligt
Zwarte Beek 37
Projectrapport - Analyse

er een perceel nat heischraal grasland (Hmo, 1 ha). Voorheen was dit een naaldbosje. Dit
grasland is een referentie voor dit type van graslanden waarvan de potenties op de zandige
valleiflanken gelegen zijn.
In de arme berken-eikenbossen op de zure, droge zandgronden en landduinen van de
'Koerselse heide' treft men struisgrasvegetaties aan (Had) aan.
Een aantal graslanden zijn in landbouwgebruik, waarvan enkele zeer soortenarme, tijdelijke
graslanden (Hx, 14 ha) en mesofiele cultuurgraslanden (Hp, 33 ha).
Verlaten cultuurgraslanden, ruigten en struwelen
Droge verwilderde cultuurgraslanden komen voor op de valleihellingen, terwijl de drassige,
verwilderde cultuurgraslanden zich in de alluviale vlakte bevinden. Deze graslanden
ondergingen een toenemende verruiging met neiging tot bos- en struweelvorming wegens
het wegvallen van het bodemgebruik (Natuurreservaten vzw, 1995).
Deze liggen verspreid in de vallei van de Zwarte Beek: natte moerasspirearuigten (Hf, 10
ha), geruderaliseerde, mesofiele graslanden of brandnetelruigten (Hr, 25 ha) en
wilgenstruweel.
Extensieve akkers
(naar Natuurreservaten vzw, 1995)
Natuurpunt vzw heeft enkele extensieve akkers voorzien ter behoud van specifieke
akkeronkruiden.
De schaarse roggeakkers zijn begroeid met vegetaties behorende tot de Associatie van
eenjarige hardbloem en korensla (Teesdalio nudicaulis-Arnoseridetum minimae). De meest
merkwaardige of opvallende 'indringers' zijn gewone klaproos (Papaver rhoeas), korenbloem
(Centaurea cyanus), echte kamille (Matricaria recutita), valse kamille (Anthemis arvensis) en
veelkleurig vergeet-me-nietje (Myosotis discolor).
Op hakvruchtakkers zijn o.a. gele ganzebloem (Chrysanthemum segetum) en kromhals
(Lycopsis arvensis) opvallende verschijningen.
Stuifzandgebieden
De Koerselse heide en de Hogenbosheide, oude stuifzandgebieden (Dm in complex; 15 ha),
werden grotendeels met naaldbomen vastgelegd.
Waar er nog open, stuivend zand voorkomt, bestaat de pionierbegroeiing grotendeels uit
buntgras (Corynephorus canescens), plaatselijk ook uit zandzegge (Carex arenaria). Later
verschijnt er ook het ruig haarmos (Polytrichum piliferum).
Struikhei, ruwe berk, zomereik en grove den doen er hun intrede.
Moerassen (M)
Moerasvegetaties worden enkel in de vallei van de Zwarte Beek aangetroffen.
Stroomopwaarts de Nieuwendijk liggen ca. 36 ha kleine zeggenvegetaties (Ms). Vanwege
het achterwege van het zeer intensieve beheer (hooilandbeheer op zeer natte veenbodems)
van deze vegetaties, zijn er heel wat van deze zeggenvegetaties nog aanwezig onder een
verruigde vorm (Ms+Hj+Sf, 24 ha). Deze vegetaties hebben een hoge natuurwaarde en zijn
belangrijk voor het gebied.
Vallei-, moeras- en veenbossen (V)
Binnen het projectgebied, uitsluitend in de vallei, komt er 91 ha mesotroof elzenbroek voor
(Vm, Vn). In de boomlaag zijn zwarte els en wilgen constante soorten. Dominante soort is in
regel de zwarte els. In jongere stadia domineren wilgen, die ook in oudere stadia in
Zwarte Beek 38
Projectrapport - Analyse

nagenoeg alle opnamen voorkomen. 1 ha is gekarteerd als berkenbroek (Vt) met zachte berk
en sporkehout als dominante houtige soorten. Deze gemeenschap komt voor op zure
mesotrofe veengrond, waar de minerale bodem zich op geringe diepte bevindt, ondermeer
aan de randen van hoogveen.
Mesofiele bossen (Q)
Men treft ca. 48 ha natuurlijke loofbossen aan in het projectgebied. Een belangrijke groep
zijn de beuken-eikenbossen (Qs, 13 ha) gelegen op de oeverwallen van de Zwarte Beek. Het
voorkomen van adelaarsvaren, dalkruid, veelbloemige salomonszegel, lelietje-van-dalen en
witte klaverzuring duidt op de oude leeftijd van deze bossen (Hermy, 1985 in Mertens et al.,
2001). Op de overgang tussen natte veengronden en drogere minerale bodems (op de
valleiflanken) treft men bossen aan die het midden houden tussen de drogere eikenbossen
en de elzenbroekbossen (Qs+Vn+Hr / Qb+Vn+Hr / Qb+Vm; 19 ha). Een gedeelte van deze
bossen ontstaan door verdroging van broekbossen op veengrond.
Op de Koerselse heide treft men zeer arme, zure eiken-berkenbossen aan (Qb, 17 ha). Voor
een gedeelte is dit in een gemengde vorm met naaldhoutaanplant.
Aanplanten (N, L, P)
Op de droge zandgronden van de Koerselse heide en op de valleiflank aan Hogenbosheide
liggen 214 ha dennenaanplanten met voornamelijk grove den. Men treft er een goed
ontwikkelde ondergroei aan die wijst op het eiken-berkenbos.
In de vallei liggen er 6 ha populierenaanplanten (Lhb/Vn; Lhb/Hf), één berkenaanplant (

Ook een hoog aantal doortrekkers en pleisteraars werden waargenomen. Zo is het gebied
een belangrijke pleisterplaats voor kraanvogels en voor watervogels.
In bijlage 1 wordt een overzicht gegeven van alle broedvogels en regelmatige doortrekkers
en wintergasten in de vallei van de Zwarte Beek.
Vissen
In de Zwarte Beek wordt een vrij groot aantal vissoorten aangetroffen. Drie daarvan , nl. de
beekprik, de bittervoorn en het bermpje, zijn beschermd. Een aantal van deze soorten
komen in de bovenloop in relatief grote aantallen voor, zodat hier plaatselijk kan gesproken
worden van een natuurlijke min of meer evenwichtige populatie die zich bij niet
verslechterende omstandigheden op korte termijn in stand kan houden. Dit is bijvoorbeeld
het geval voor de beekprik, het bermpje, de grondel en de driedoornige stekelbaars. De
bovenloop van de Zwarte Beek herbergt één van de belangrijkste populaties van de beekprik
in Vlaanderen. Andere soorten, zoals bittervoorn, zeelt, rietvoorn, pos en vetje komen slechts
in zeer kleine aantallen voor.
Als doelsoorten selecteren we de rode lijstsoort en de soorten uit de habitatrichtlijn die
momenteel voorkomen of zouden kunnen voorkomen in een Kempense beek (Coeck &
Colazzo, 1999), nl. beekprik, kleine modderkruiper, grote modderkruiper, rivierdonderpad,
bittervoorn, kopvoorn en serpeling. Bij de doelsoorten treffen we heel wat soorten aan die
momenteel niet voorkomen in de Zwarte Beek. Kolonisatiemogelijkheden voor deze
vissoorten zijn niet enkel afhankelijk van het behoud of het herstel van geschikte biotopen,
maar ook van migratiemogelijkheden buiten het deelbekken van de Zwarte Beek. Hiertoe is
zowel een verbetering van de algemene waterkwaliteit als het opheffen van migratiebarrières
noodzakelijk. Indien dit niet gebeurt zullen de gevoeligste vissoorten hoogst waarschijnlijk
niet op natuurlijke wijze verschijnen in de Zwarte Beek.
Tabel 1 geeft de voorkomende vissoorten in de Zwarte Beek. Er wordt in de tabel
onderscheid gemaakt tussen bovenloop (stroomopwaarts Beringen) en benedenloop
(stroomafwaarts Beringen).
De gegevens zijn afkomstig uit De Charleroy et al. (1994) en Bruylants et al. (1989) en zijn
gebaseerd op afvissingen in 1987 en 1994.
Zwarte Beek 40
Projectrapport - Analyse

Tabel 1: Voorkomende vissoorten in de Zwarte Beek. In de kolom Bescherming en internationaal
belang betekent +: volledig beschermd in Vlaanderen en HRL (II): AnnexII van de
habitatrichtlijn.
Soort Bovenloop Benedenloo Rode lijst categorie Bescherming en
p
internationaal belang
Beekprik + kwetsbaar + / HRL(II)
Amerikaanse hondsvis + zeldzaam
Bruine Amerikaanse + zeldzaam
dwergmeerval
Paling + momenteel niet bedreigd
Bermpje + + momenteel niet bedreigd +
Blankvoorn + + momenteel niet bedreigd
Karper + momenteel niet bedreigd
Zeelt + momenteel niet bedreigd
Rietvoorn + momenteel niet bedreigd
Bittervoorn + onvoldoende
(zeldzaam)
gekend +
Grondel + +
Vetje + +
Driedoornige
stekelbaars
+ +
Tiendoornige
stekelbaars
+ +
Giebel +
Kroeskarper + onvoldoende
(zeldzaam)
gekend
Zonnebaars +
Brasem +
Pos +
Blauwbandgrondel + +
Zoogdieren
Zoogdieren zijn niet grondig geïnventariseerd in de vallei van de Zwarte Beek. Tot nu toe zijn
er 17 zoogdiersoorten waargenomen. Ree, vos, haas, konijn, eekhoorn en bunzing zijn
algemeen. Minder algemeen zijn wezel, hermelijn, steenmarter en waterspitsmuis.
Amfibieën en reptielen
In België zijn alle amfibieën en reptielen beschermd door het KB van 22/9/80 (B.S. 31/10/80).
In tabel 2 wordt een overzicht gegeven van alle reptielen en amfibieën die voorkomen of
voorkwamen in de vallei van de Zwarte Beek.
Zwarte Beek 41
Projectrapport - Analyse

Tabel 2: Amfibieën en reptielen in de vallei van de Zwarte Beek. +: komt voor; b: komt voor, maar niet
in de vallei; v: kwam vroeger voor. (Bronnen: Burny, 1987; Natuurreservaten vzw, 1995; mededeling
J. Kenens; Bauwens & Claus, 1996)
Soort Bovenloo
p
Benedenloop Rode lijst categorie Habitatrichtlijn
Hazelworm + + zeldzaam annex IV
Gladde slang + kwetsbaar annex IV
Levendbarende hagedis b b zeldzaam
Alpenwatersalamander + +
Vinpootsalamander + zeldzaam
Kleine watersalamander + +
Gewone pad + +
Rugstreeppad b zeldzaam annex IV
Knoflookpad b bedreigd annex IV
Boomkikker v met uitsterven bedreigd annex IV
Groene kikker-complex + +
Bruine kikker + +
Heikikker b zeldzaam annex II
De vochtige heiden (vnl. militair domein) herbergen de levendbarende hagedis (Lacerta
vivipara). Deze is ook terug te vinden in pad- en bosranden. Op de droge heide van de
Hoeverheide (militair domein) is de zeldzame gladde slang waargenomen. In de vochtige
ruigten leeft de hazelworm.
In het brongebied komt de zeldzame knoflookpad (Pelobates fuscus) voor, die verder
nagenoeg alleen nog in het oostelijk gedeelte van het Scheldebekken sporadisch voorkomt.
De kleine groene kikker (Rana lessonae) is aangetroffen boven op het Kempisch Plateau. De
vochtige heiden (vnl. militair domein) herbergen de heikikker (Rana arvalis). Een groep
rugstreeppadden (Bufo calamita) vindt in de heidegebieden (vnl. militair domein) nog hun
natuurlijk biotoop. In de poeltjes in de vallei leven meerdere populaties van de kleine
watersalamander (Triturus vulgaris), alpenwatersalamander (Triturus alpestris) en
vinpootsalamander (Triturus helveticus). Vooral deze laatste is een typisch fauna-element in
verschillende beekvalleien op en rondom de Hoge Kempen. De vallei herbergt eveneens een
aanzienlijk aandeel middelste groene kikkers (Rana esculenta). In de verruigde hooilanden
en de moerasbosjes vertoeven veel bruine kikkers (Rana temporaria). De gewone pad komt
bijna in de hele vallei voor. De vallei herbergde tot voor een tiental jaren nog een kleine
populatie boomkikkers (Hyla arborea) en kamsalamanders (Triturus cristatus).
Dagvlinders
39 soorten dagvlinders zijn tot op heden waargenomen. Enkele hiervan zijn reeds
verdwenen en steeds meer en meer soorten dreigen te verdwijnen onder invloed van het
veranderende landgebruik en de toenemende vervuiling. Tabel 3 geeft de voorkomende rode
lijstsoorten.
Zwarte Beek 42
Projectrapport - Analyse

Tabel 3: Dagvlinders van de rode lijst die voorkomen in de vallei van de Zwarte Beek. +: beschermd in
België.
Soort Rode lijst categorie bescherming +
internationaal belang
Gentiaanblauwtje bedreigd +
Kommavlinder bedreigd
Bont dikkopje kwetsbaar
Bruine eikepage kwetsbaar
Groentje kwetsbaar
Heideblauwtje kwetsbaar
Heivlinder kwetsbaar
Kleine ijsvogevlinder kwetsbaar
De duinparelmoervlinder (Fabriciana niobe), de kleine parelmoervlinder (Issoria lathonia) en
de veldparelmoervlinder zijn reeds verdwenen. Het gentiaanblauwtje (Maculinea alcon), een
achteruitgaande soort, wordt nog aangetroffen op vochtige heide buiten het projectgebied.
Van de kwetsbare soorten zijn het bont dikkopje (Carterocephalus silvicolus), de
kommavlinder (Hesperia comma), het heideblauwtje (Plebejus argus) en de heivlinder
(Hipparia semele) nog aanwezig. Twee stagnerende en in het gebied zeldzame soorten zijn
voorts nog de kleine ijsvogelvlinder (Limenitis camilla) en de bruine eikepage (Quercusia
quercus) die hun leefgebied hebben in bossen, bosranden of in de omgeving van bossen
(eikenbossen voor de laatste soort). Verder zijn er nog heel wat algemeen voorkomende
soorten aangetroffen zoals het oranjetipje (Anthocharis cardamines), dagpauwoog (Inachis
io), icarusblauwtje (Polyommatus icarus).
Zwarte Beek 43
Projectrapport - Analyse

3.5. Socio-economisch kader
NATUURBEHEER
'De vallei van de Zwarte Beek' is het grootste privaat natuurreservaat van Vlaanderen (zie
2.5). Het wordt al ruim 20 jaar beheerd door Natuurpunt vzw volgens een beheersplan zoals
opgesteld in het erkenningsdossier (zie Natuurreservaten vzw, 1995). Momenteel bedraagt
de oppervlakte onder natuurbeheer van bron tot monding reeds meer dan 1300 ha en binnen
het projectgebied ongeveer 215 ha.
Voor het beheer van deze steeds groeiende oppervlakte natuurgebied, worden meer en
meer dieren ingeschakeld. Fjorden-pony's en Angus-Aberdeen runderen begrazen delen van
het valleigebied. Natuurlijk blijft de inzet van mankracht onontbeerlijk. Een professionele
terreinploeg voert beheerswerken uit waar mogelijk en controleert de dieren. Deze
beheersploeg wordt versterkt door natuurbeheerders die hun opleiding kregen in het St.
Ferdinandsinstituut. Jongeren met sociale of leerproblemen kunnen hier een stiel leren,
onder andere als natuurbeheerder. Op die manier wordt natuurbeheer gekoppeld aan sociale
tewerkstellingsprojecten (Gommers, 1998).
RECREATIE
Gezien de uitgestrektheid van het gebied, de vele toegangen en de voorzieningen komen er
in het projectgebied een veelheid aan recreatievormen voor, die al dan niet georganiseerd,
individueel of in groepsverband worden beoefend.
Hieronder wordt een overzicht gegeven van de voorkomende vormen van recreatie in het
gebied. Het is louter een opsomming van de beoefende recreatievormen, zonder
onderscheid te maken tussen legale en illegale (wildcrossen, weekendhuizen, …) vormen. Er
wordt een opsplitsing gemaakt tussen stationaire en mobiele recreatie.
Bij mobiele recreatie verplaatst de recreant zich over grotere afstanden. Stationaire recreatie
daarentegen is overwegend geconcentreerd op een kleine oppervlakte en vaak gebonden
aan bepaalde recreatievoorzieningen. Een inventarisatie van bestaande mobiele en
stationaire recreatievormen is weergegeven op kaart 12 en 13.
In kader van het bosbeheersplan (Bruynseels, 1999) is er voor de gemeentebossen van de
Koerselse heide een toegankelijkheidsreglement opgesteld. Dit reglement geeft aan waar
welke vorm van recreatie kan doorgaan. Kaart 14 geeft een overzicht van het
toegankelijkheidsreglement.
Tabel 4 is afkomstig van Econnection (1996) en Bruynseels, G et al., (1999).
Zwarte Beek 44
Projectrapport - Analyse

Tabel 4: Recreatievormen in het projectgebied
Stationaire recreatie Voorkomen in het gebied
Pick-nicken -rand van de Vallei van de Zwarte Beek
-Koerselse gemeentebossen
Jeugdcamperen -in de buurt van de uitkijktoren
-weilanden rond het Fonteintje
-Koerselse gemeentebossen (zie
bosbeheersplan)
Terraszitten -het Fonteintje
Speeltuin, lig- en speelweide, zwemmen, mini-golf -in het recreatieoord het Fonteintje
Bedevaart -het Kapelletje
Red Ball Express -Militair domein
-recreatieoord het Fonteintje
Weekendverblijven -in het valleigebied van de Zwarte Beek
-Koerselse gemeentebossen
-in de buurt van het Fonteintje
Voetbal -in de buurt van het Fonteintje
Festiviteiten -in de omgeving van het Fonteintje
Mobiele recreatie Voorkomen in het gebied
Wandelen, joggen (individueel)
-Koerselse gemeentebossen (zie
Fietsen en wielertoerisme
bosbeheersplan): 3 wandelpaden + fit-o-meter
parcours
-de Watersnip: 3 bosleerpaden
-Militair domein
-fietspad van Koersel Fonteintje naar Hechtel-
Eksel, door het Militair domein
-openbare wegen rond ’t Fonteintje
-fietspad door vallei (Melkpad)
Mountainbiken of ATB-fietsen -Koerselse
bosbeheersplan)
gemeentebossen (zie
Natuurexploratie
-omgeving het Fonteintje
-Militair domein
-Militair domein
-het valleigebied van de Zwarte Beek
Wandeltochten -Koerselse
bosbeheersplan)
gemeentebossen (zie
Oriëntatielopen -overal (vnl. Militair domein)
Paardrijden -Militair domein (vaste paden)
-Koerselse
bosbeheersplan)
gemeentebossen (zie
Schoolveldloop
-doorheen het gebied op openbare wegen
-rond het Fonteintje (sept.)
Bosspel, wandelzoektochten -in de omgeving van de kampplaatsen
quad, wildcrossen -Militair domein
-vallei van de Zwarte Beek
-Koerselse gemeentebossen
Zwarte Beek 45
Projectrapport - Analyse

BOSBOUW
Vooral in de gemeentebossen op de plateaugronden (Koerselse heide) komen er
bosbouwkundige activiteiten voor. Het betreft vooral naaldhoutaanplanten. Tot voor enkele
decennia werden dennen in dichte bestanden geplant. Goed onderhouden percelen werden
regelmatig gedund. De dennen groeiden niet uit tot oude, dikke bomen. Na enkele decennia
oogstte men het ganse perceel. Een kale vlakte werd opnieuw beplant met jonge boompjes.
In feite kregen de dennenbestanden de tijd niet om tot een volwaardig bos te ontwikkelen.
Vele dennenbossen in de Limburgse Kempen worden ondertussen op een totaal andere
manier beheerd. Ook in grote delen van de Koerselse Heide volgt het bosbeheer (uitgevoerd
door Bos&Groen) grotendeels de regels van de natuurgetrouwe bosbouw. Dit betekent dat
grootschalige kaalslagen achterwege blijven. De bomen worden veel ouder en men maakt
zoveel mogelijk gebruik van spontaan optredende, natuurlijke verjonging. Deze natuurlijke
verjonging wordt versneld door gerichte dunningskappingen. Hierbij krijgen inheemse, jonge
boompjes (zomereik, lijsterbes) voldoende ruimte en licht. Deze versnelde, natuurlijke
verjonging omvat ook een terugdringen van amerikaanse vogelkers. Zo verandert een
gelijkvormige, gelijkjarige monocultuur van den op enkele decennia in een structuurrijk,
ongelijkjarig gemengd bos (Gommers, 1998).
De bosbouwkundige ingrepen in de gemeentebossen zijn bepaald in het bosbeheersplan
(Bruynseels et al., 1999).
LANDBOUW
Inleiding
Deze korte landbouwanalyse is een actualisatie van de gegevens zoals uitgewerkt in de
landbouwstudie “Vallei van de Zwarte Beek” (oktober 2000). De enquêtegegevens (voorjaar
2000) en de registratiegegevens van de mestbank werden aangepast aan de perimeter van
het projectgebied.
Landbouwgebruik en teelten in het projectgebied (kaart 15)
In het projectgebied werden in 2001 door de mestbank 58 percelen voor een oppervlakte van
60,4 ha als landbouwgronden geregistreerd. Deze percelen zijn in gebruik bij 15 gebruikers
of landbouwbedrijven. De teelten die voorkomen zijn: braakliggende percelen (2,7 ha),
percelen met blauwbessen (10,4 ha), grasland (34,1 ha), maïs (9,4 ha), granen (3,7 ha) en
agrarische gebouwen (0,1 ha). In het projectgebied komen 2 agrarische gebouwen voor
(waarvan 1 van een schaapsherder uit het gebied, gelegen achter het natuureducatief
centrum “De Watersnip”).
In 2000 werden in het projectgebied 53 percelen voor een oppervlakte van 59,8 ha
geregistreerd. Deze percelen waren in gebruik bij 13 gebruikers of landbouwbedrijven. Deze
13 gebruikers of landbouwbedrijven werden allen geënquêteerd in het voorjaar van 2000 en
deze gegevens werden gebruikt voor de beschrijving van de bedrijfskenmerken. De 3
gebruikers die nieuw zijn in 2001 gebruiken in het gebied gezamenlijk 7 percelen voor een
oppervlakte van 5 ha, waarvan 1 agrarisch gebouw. Hun bedrijfsgegevens waren niet
beschikbaar op het moment van deze analyse. De percelen van de 12 geënquêteerde
gebruikers wijzigden niet in 2001 en de percelen van 1 gebruiker werd niet meer
geregistreerd in 2001.
Het merendeel van de landbouwpercelen (toestand 2001) is gelegen in natuurgebied. Zo zijn
er 53 percelen met een totale oppervlakte van 55,2 ha die in natuurgebied liggen. De overige
percelen zijn gelegen in agrarisch gebied: 3 perceeltjes of 0,6 ha in landschappelijk
waardevol agrarisch gebied en 2 percelen of 4,6 ha in agrarisch gebied met ecologische
Zwarte Beek 46
Projectrapport - Analyse

waarde. Voor de meeste landbouwpercelen geldt er een verbod op bemesting. Zo geldt er
voor een oppervlakte van 24,4 ha een volledig verbod op bemesting (2 GVE/ha) en dit zowel
voor stikstof als voor fosfaat. Voor een oppervlakte van 29,6 ha is er potentieel ontheffing
mogelijk, afhankelijk van perceel en bedrijf. Percelen zonder ontheffing mogen niet bemest
worden (verbod, 2 GVE/ha), percelen met ontheffing mogen volgens algemene normen
bemest worden, echter met verscherpte uitrijregeling (verbod 1/9 – 15/9). Voor de resterende
oppervlakte (6,4 ha) gelden de algemene bemestingsnormen, al dan niet met verscherpte
uitrijregeling.
Bedrijfskenmerken
Van de 12 geënquêteerde bedrijven zijn er 8 die hun bedrijf in hoofdberoep uitbaten, terwijl 4
gebruikers gepensioneerd zijn. Bij de 8 bedrijven met uitbating in hoofdberoep zijn er:
- 3 bedrijven met melkvee, aangevuld met ofwel thuisverwerking en –verkoop, vleesvee of
akkerbouw – loonwerk;
- 3 tuinbouwbedrijven, waarvan 2 met blauwbessen en 1 met aardbeien en vleesvee;
- 1 gemengd landbouwbedrijf met varkens, pluimvee en akkerbouw;
- 1 schaapsherder met bediendestatuut bij een natuurvereniging; die evenwel voltijds met
zijn activiteit bezig is. De bedrijfskenmerken van deze grondgebruiker zullen in de verdere
bespreking niet behandeld worden.
Bij de 4 gepensioneerde gebruikers in het gebied gaat het om 1 hobbylandbouwer met
paarden en 3 gebruikers met een paar stuks vleesvee.
De gemiddelde leeftijd van de bedrijven met uitbating in hoofdberoep bedraagt 44 jaar, wat
gemiddeld genomen jong is. 2 Bedrijfsleiders zijn jonger dan 40 jaar, 3 bedrijfsleiders zijn
tussen 40 en 50 jaar oud en 2 bedrijfsleiders zijn tussen 50 en 60 jaar. De gemiddelde
leeftijd van de gepensioneerde gebruikers bedraagt 64 jaar. De gemiddelde
bedrijfsoppervlakte van de bedrijven die in hoofdberoep uitgebaat worden, bedraagt 48,3 ha.
Op 7 bedrijven zijn er 3 die meer dan 50 ha bewerken, 2 die tussen 35 en 50 ha bewerken
en 2 bedrijven die minder dan 20 ha bewerken. De gepensioneerde gebruikers bewerken
gemiddeld 5 ha. De bedrijven in hoofdberoep hebben gemiddeld een zeer grote
economische productieomvang. 6 Bedrijven op 7 bevinden zich in de grootste klasse, terwijl
1 bedrijf een gemiddelde productieomvang heeft. Wat betreft de economische
productieomvang zijn de hobby- of nevenberoepsbedrijven gemiddeld genomen klein.
De bedrijven in het gebied vertonen een familiaal karakter. Op diverse bedrijven helpen
gezinsleden op het bedrijf. Een aantal bedrijven hebben bovendien betaalde werkkrachten
tijdelijk of in vast verband in dienst. Zo werken de 3 tuinbouwbedrijven tijdens het
oogstseizoen met plukkers. Eén groot melkveebedrijf met thuisverwerking van diverse
producten staat garant voor het inkomen van 3 gezinnen. Het gezinsinkomen is bij 5 op 7
hoofdberoepsbedrijven uitsluitend afkomstig uit land- of tuinbouwactiviteiten, bij de andere 2
bedrijven wordt het inkomen aangevuld met het uit werken gaan van 1 van de partners. Bij
de gepensioneerde bedrijfsleiders gaat het om een hobby of een aanvulling van het
pensioen. 6 Hoofdberoepbedrijven op 7 hebben de afgelopen jaren geïnvesteerd in
machines, gebouwen of grond, 5 bedrijven op 7 plannen in de nabije toekomst verdere
investeringen. Bij de gepensioneerde bedrijfsleiders wordt er weinig of niet geïnvesteerd.
De continuïteit van de landbouwbedrijven in hoofdberoep lijkt verzekerd: ofwel zijn de
bedrijfsleiders zelf nog jong, ofwel beschikt het bedrijf over opvolging. Bij de hobbylandbouwers
beschikken 3 bedrijven op 4 niet over opvolging, terwijl 1 bedrijf misschien een
opvolger heeft.
De land- en tuinbouwactiviteit van de hoofdberoepbedrijven is vrij stabiel. Deze bedrijven
gaven tijdens de enquêtering te kennen in de toekomst eenzelfde bedrijf te willen uitbaten,
Zwarte Beek 47
Projectrapport - Analyse

indien de mogelijkheden hiertoe bleven bestaan. Afhankelijk van de maatregelen die tijdens
de uitvoering van het natuurinrichtingsproject worden voorgesteld, zal met de betrokken
bedrijfsleiders moeten overlegd worden.
Impact voor de landbouwbedrijven of gebruikers
Volgens gegevens verstrekt tijdens de enquêtering en de mestbankregistratie 2001 zijn in
het gebied 13 op 58 percelen volledig in eigendom van de gebruiker (9,9 ha) en 2 percelen
zijn gedeeltelijk in eigendom (1,6 ha).
De hobby- of nevenberoepslandbouwers gebruiken kleinere oppervlaktes in het gebied
(tussen 0,2 en 2 ha). Van de 3 gebruikers die nieuw geregistreerd werden in 2001, zijn er 2
die elk 0,4 ha gebruiken. De derde gebruiker gebruikt in het gebied iets minder dan 5 ha wat
evenwel overeenkomt met de volledige oppervlakte van deze gebruiker.
Van de 7 land- of tuinbouwbedrijven in hoofdberoep zijn er 2 bedrijven die in het
projectgebied 1,5 tot 2 ha hebben, 4 bedrijven die er 6,5 tot 8,5 ha hebben en 1 bedrijf dat
11,9 ha in het gebied gebruikt. Voor 5 bedrijven zijn dit dus aanzienlijke oppervlakten. Bij de
relatieve bedrijfsoppervlakte (de verhouding van de oppervlakte in het gebied tot de totale
bedrijfsoppervlakte) treedt min of meer eenzelfde beeld op. 2 Bedrijven hebben een gering
percentage van hun gronden in het gebied liggen, respectievelijk 2 en 3,5 %. Eén bedrijf
heeft in het gebied ongeveer 10 % van de bedrijfsgronden liggen, 2 bedrijven ongeveer 20 %
van hun gronden. Voor 2 tuinbouwbedrijven is de relatieve inbreng nog groter, respectievelijk
40 % en 96 % van de bedrijfsgronden. Globaal zijn er 5 land- of tuinbouwbedrijven waarvan
de impact op het bedrijf als groot tot zeer groot moet worden beschouwd. Voor de 2 andere
hoofdberoepbedrijven is de impact relatief geringer.
JACHT
Er komt beheersjacht (vooral op ree) voor binnen nagenoeg het volledige valleigebied van de
Zwarte Beek. De jachtactiviteiten hebben doorgaans in de winterperiode plaats waardoor de
invloed op broedvogels minimaal is. De reeënjacht begint in mei. Ook op het militair domein
wordt er gejaagd. Er werden 3 jachtconcessies verleend. Alle jachtgroepen zijn verenigd
onder de Wildbeheerseenheid de Zwarte Beek. Verspreid over het gebied liggen wildakkers
en jachtkansels.
Het grootste gedeelte van de gemeentebossen op de Koerselse heide worden niet bejaagd
(Bruynseels, G. et al., 1999).
GRONDEIGENDOM
De eigendomsstructuur binnen het projectgebied is versnipperd. Deze structuur is digitaal
opgemaakt en de gegevens zullen verbeterd worden na het openbaar onderzoek op het
projectrapport en de lijst van belanghebbenden. Kaart 16 geeft de huidige
eigendomsstructuur weer.
Belangrijkste eigenaar is Natuurpunt vzw. Deze vereniging heeft in het projectgebied ca. 207
ha in eigendom. Ook de stad Beringen heeft ca. 185 ha eigendommen in het projectgebied.
Zwarte Beek 48
Projectrapport - Analyse

3.6. Knelpunten
Volgens de Ecosysteemvisie (Mertens et al, 2001) worden in de vallei van de Zwarte Beek
tal van knelpunten aangetroffen op vlak van verdroging, vermesting, verzuring, verstoring,
versnippering, recreatie, landgebruik en waterbeheer.
GRONDWATERKWANTITEIT
(naar Mertens et al., 2001)
De achteruitgang van natuurwaarden in vele valleigebieden in Vlaanderen en ook in de vallei
van de Zwarte Beek is in belangrijke mate te verklaren door een daling van de
grondwatertafel (verdroging). Verschillende ingrepen op het watersysteem kunnen hieraan
ten grondslag liggen.
De waterafvoer in de beek bepaalt de levensmogelijkheden voor de beekflora en –fauna. De
levensgemeenschappen van de beekdalbodem zijn vooral afhankelijk van het complex van
infiltratie, kwel, laterale grondwaterstromen en overstromingen. Dit is een zeer ingewikkeld
samenspel van verschillende hoeveelheden en samenstellingen van voornamelijk
grondwater, waarop overstromingswater vanuit de beek gesuperponeerd kan zijn (Higler et
al., 1995 in Mertens et al., 2001).
De kunstmatig en soms diep (tot 3m) uitgegraven Oude Beek, met de daarop aangesloten
grachten, ontwatering door het graven en/of uitdiepen van vaak diepe ontwateringssloten en
wateronttrekking door oppomping ten behoeve van de landbouw en blauwbeskweek hebben
verdrogende effecten op het natte valleisysteem.
Verdroging van veengronden heeft veenmineralisatie tot gevolg wat een verzurend en
eutrofiërend effect heeft.
WATERKWALITEIT EN EUTROFIËRING
(naar Mertens et al., 2001)
De waterkwaliteit wordt negatief beïnvloed door:
de aanwezigheid van vuilstorten, opslagplaatsen van materiaal zoals oud ijzer en auto’s
in en rond het gebied;
de lozing van afvalwaters, afkomstig van woonkernen, industrie, weekendverblijven en
recreatiezones via rioleringsbuizen, overstorten, grachtenstelsels en andere
afvoersystemen in en rond het gebied;
intensieve landbouw- en tuinbouwactiviteiten, vaak gepaard gaande met hoge
bemestingsactiviteiten en gebruik van bestrijdingsmiddelen.
Eutrofiëring kan de effectieve ontwikkelingskansen van de natuurtypen hypothekeren.
Fosfor, stikstof en kalium worden als de voornaamste nutriënten beschouwd die eutrofiëring
kunnen veroorzaken. Het meest optredende nadelig effect van aanrijking met deze
voedingsstoffen is verruiging van de vegetatie: enkele snelgroeiende soorten (vaak grassen
of russen) worden in sneltempo dominant, waardoor de karakteristieke en veelal zeldzame
soorten sterk achteruitgaan en uiteindelijk verdwijnen. Naarmate de vegetatie meer
gelimiteerd wordt in haar groei door een bepaald element, zal ze over het algemeen ook
gevoeliger zijn voor grondwaterverontreiniging met dat betreffende element. Het al dan niet
optreden van negatieve effecten door aanrijking met voedingsstoffen is in sterke mate
afhankelijk van het vegetatietype.
Zwarte Beek 49
Projectrapport - Analyse

Aanrijking via grondwater kan optreden voor nitraat, sulfaat en kalium. Fosfor daarentegen
vormt weinig oplosbare complexen en is bijgevolg weinig mobiel in de bodem.
Kaliumzouten zijn goed oplosbaar. Kalium reist echter niet conservatief door de ondergrond,
maar ondergaat kationuitwisselingsreacties met de grond. Voornamelijk kleimineralen, die
kalium selectief adsorberen, bepalen de voortschrijding van dit ion door de bodem. Kalium is
meestal echter niet de limiterende nutriënt, maar kan in beekdalgraslanden wel medelimiterend
zijn.
Nitraatzouten zijn, net zoals kaliumzouten, goed oplosbaar. De enige belangrijke reacties die
nitraat vertoont in de ondergrond zijn redoxreacties waarbij het onder anaërobe
omstandigheden wordt omgezet tot stikstofgas (denitrificatie) indien een reductans
(organische materiaal of pyriet) aanwezig is. Dit zou betekenen dat nitraat in grondwater dat
door een veenbodem stroomt snel denitrificeert en geen eutrofiëring zal veroorzaken.
Sulfaat, op zich geen nutriënt, kan een belangrijke eutrofiërende werking hebben. Onder
anaërobe omstandigheden kan sulfaatreductie optreden waarbij sulfide gevormd wordt.
Sulfide is rechtstreeks toxisch voor vele plantensoorten. Bovendien heeft sulfide een sterke
affiniteit voor ijzer (vorming van ijzersulfide). Ijzer is in de meeste wetland-bodems de
belangrijkste factor voor de binding van fosfaat. Sulfide kan fosfaat vrijstellen uit allerlei ijzerfosfaatcomplexen.
Hierdoor wordt het fosfaat beschikbaar voor planten. Aanrijking met
sulfaat kan dus onrechtstreeks leiden tot eutrofiëring.
VERSNIPPERING
Grote infrastructuren veroorzaken versnippering en barrière-effecten voor vele diersoorten.
De belangrijkste in het projectgebied zijn de weg Koersel-Stal (Nieuwendijk) en de weg
Koersel-Beringen-Mijn (Molendijk) die de vallei dwars doorsnijden. Parallel met de valleien
liggen de langgerekte woonkernen van Koersel en Stal.
In het kader van de ecosysteemvisie (Mertens et al., 2001) zijn er connectiviteitskaarten
opgemaakt. Deze geven de mate waarin verschillende eenheden van het landschap met
elkaar verbonden zijn. Connectiviteit kan gezien worden als het reciproce van de inspanning
die een organisme moet leveren om zich door een landschap te bewegen. Deze kaarten
visualiseren de corridors in het landschap. Hieruit blijkt dat in het algemeen de berekende
corridors veelal de valleien volgen. Dit betekent dat de meest waardevolle gebieden zich in
de valleien bevinden. De beperkte connectiviteit in de vallei tussen de Nieuwendijk en het
gebied rond de Stalse molen wordt veroorzaakt door de zeer diep gelegen Oude Beek en het
intensief landgebruik aldaar. De Oude Beek kent er een zeer groot verval, waarschijnlijk
doordat het gebied rondom de Stalse molen door mijnverzakkingen lager is komen te liggen
dan het stroomopwaartse deel.
JACHT
Jachtactiviteiten zorgen voor veel verstoring in een natuurgebied. Daarom is beheersjacht
met strikt opgelegde voorwaarden aangewezen.
RECREATIE
Door de uitgestrektheid van het gebied en de grote variatie aan landschappen, oefent het
gebied ook een grote aantrekkingskracht uit op recreanten. Vaak betreft het recreatievormen
die veel ruimte vragen (mountainbiken, oriëntatielopen) of die milieubelastend zijn
(wildcrossen). In de kern van het projectgebied werd het recreatieoord ’t Fonteintje
uitgebouwd. De toeloop van recreanten en de uitbreiding van het gamma aan
recreatievormen bracht al heel wat verstoring met zich mee. Naast rechtstreeks zichtbare
schade aan de bodem, vegetatie en waterhuishouding, veroorzaakt de toevloed van
Zwarte Beek 50
Projectrapport - Analyse

ecreanten ook grote onrechtstreekse schade aan het natuurlijk milieu door verstoring,
verontreiniging en versnippering. Er zijn reeds vogelsoorten verdwenen uit het gebied,
ondanks het vrijwel ongewijzigde landschap. Ook andere, minder opvallende natuurwaarden
zoals planten en insecten, nemen in soortenrijkdom af. Deze achteruitgang is niet enkel te
wijten aan de recreatieve ontwikkelingen in het gebied. Een algemene verslechterende
milieukwaliteit en natuurlijke areaalverschuivingen hebben hierin zeker een belangrijk
aandeel (Econnection, 1996).
De toeloop van recreanten en de uitbreiding van het gamma aan recreatievormen heeft ook
zijn nadelige effecten op de recreatie zelf. De verschillende activiteiten zijn niet altijd even
goed op mekaar afgestemd en de omgeving rond het Fonteintje komt nogal chaotisch over
bij nieuwe bezoekers.
BEBOUWING
Enkele geïsoleerde woningen zijn niet aangesloten op de riolering wat een eventueel
knelpunt vormt voor de waterkwaliteit in de vallei. Recreatieve bebouwing in de vallei zoals
weekendhuisjes zorgen voor vervuiling, versnippering en verstoring in de vallei.
BLAUWBESPLANTAGES
Er komen ongeveer 21 ha blauwbesplantages voor in het projectgebied. Ze vormen er
enclaves temidden van natuurgronden. Deze tuinbouwactiviteit is intensief en heeft bijgevolg
sterk verstorende effecten op de aanwezige natuur. Dit intensief gebruik omvat pesticidenen
herbicidengebruik, bemesting, sterke drainering, grondwater-oppompingen, plaatsen van
hoge afsluitingen en plukken. Er heerst een grote drukte tijdens de plukperiode tussen juni
en augustus die gedeeltelijk overlapt met het vogelbroedseizoen.
LANDBOUW
Intensieve landbouw in de vallei is moeilijk verenigbaar met natuurontwikkeling omwille van
het zeer intensief gebruik (o.a. bemesting en pesticidengebruik) van de grond.
NATUURBEHEER
Het huidige natuurbeheer in de vallei van de Zwarte Beek kampt op sommige plaatsen met
praktische problemen. Voor het beheer van het gewenste natuurstreefbeeld is er nood aan
een aangepaste en optimale beheersinfrastructuur. Een belangrijk onderdeel van het
natuurbeheer in deze vallei is het hooibeheer dat nodig is voor de instandhouding van
aanzienlijke oppervlakten nat hooiland (zoals kleine zeggenvegetaties). Sommige percelen
die gemaaid moeten worden en waarvan het maaisel moet worden afgevoerd zijn moeilijk
bereikbaar. Ook zijn sommige percelen te nat geworden om nog goed te kunnen beheren.
3.7. Leemten in de kennis
In dit gebied zijn er al heel wat gegevens over o.a. de hydrologie, ecologie, ecohydrologie,
topografie, cultuurhistorie... voorhanden.
Toch kunnen er nog leemten in de kennis opduiken. Om deze leemten op te vullen in functie
van het natuurinrichtingsproject kunnen er studies opgestart worden. Eventueel zullen er
topografische opmetingen, hydraulische studies, inventarisaties, ... nodig zijn om tot een
gedetailleerd projectuitvoeringsplan te komen.
Zwarte Beek 51
Projectrapport - Analyse

Zwarte Beek 52
Projectrapport - Analyse

Visie en maatregelen
1. Visie
1.1. Waarde
In dit project hebben we te doen met een reeds zeer waardevol natuurgebied. Natuurinrichting zal
vooral de taak hebben deze waarde veilig te stellen voor de toekomst en te waar mogelijk te
versterken.
Hieronder volgt een omschrijving van de waarde van het gebied.
De vallei van de Zwarte Beek vormt samen met de aangrenzende heide- en bosgebieden één van
de waardevolste natuurcomplexen in Vlaanderen.
Die uitzonderlijke waarde heeft het gebied o.m. te danken aan de uitgestrektheid, de vrij intacte
waterhuishouding, de kleinschalige afwisseling en de talrijke overgangen van voedselarm naar
voedselrijk en van droog naar nat. Daardoor is de variatie aan levensgemeenschappen er erg
groot, met zeer waardevolle kleine zeggengemeenschappen en natte heidegebiedjes, vochtige en
natte graasweiden en hooilanden en bijzondere broekbossen in het valleigebied zelf. De
geleidelijke toename van de voedselrijkdom komt er in stroomafwaartse richting tot uiting in
diverse vegetatietypen. Eenzelfde trofiegradiënt treffen we aan in de dwarsrichting op de vallei, die
gepaard gaat met een toename in vochtigheid. Landduinen, heischrale graslanden of droge en
vochtige heidegebieden met vennen sluiten er aan op de typische biotopen van het valleigebied.
Dergelijke situatie is werkelijk uniek te noemen in Vlaanderen. Is het dan verwonderlijk dat hier
zeer veel dier- en plantensoorten kunnen aangetroffen worden, waarvan er vele bijzonder
zeldzaam zijn geworden? Voor meerdere soorten werd dit gebied zelfs als enige vindplaats voor
Vlaanderen of België opgetekend.
De grote waarde van dit gebied wordt dan ook door talrijke deskundigen uit binnen- en buitenland
erkend.
1.2. Algemeen
De doelstelling van natuurinrichting richt zich op het behoud, het herstel en de ontwikkeling van de
historische, huidige en potentiële natuurwaarden.
Als uitgangspunt en basis wordt een ‘natuurvisie’ bepaald. Samengevat wordt een optimaal
ecologisch wensbeeld nagestreefd. Natuurinrichting is een onderdeel van deze ‘natuurvisie’
waarbij er specifieke natuurinrichtingsmaatregelen kunnen genomen worden ter realisatie van een
optimaal ecologisch wensbeeld.
De visie voor het projectgebied is voornamelijk gebaseerd op bestaande studies en rapporten (o.a.
Mertens et al, 2001; Bruynseels et al, 1999; Burny, 1999; Econnection, 1996; Huybrechts et al,
2000; Natuurreservaten vzw, 1995; Vanlook, 1992). Daarbij is het belangrijk de verschillende
beleidsvisies inzake natuur zo optimaal mogelijk op elkaar worden afgestemd: het gemeentelijk
ruimtelijk structuurplan, het provinciaal ruimtelijk structuurplan, het betreffende Europees vogel- en
habitatrichtlijngebied.
De bepaling van de maatregelen is in hoge mate afhankelijk van een aantal specifieke knelpunten
(zie 3.6) die de realisatie van deze ‘natuurvisie’ in de weg staan. Deze maatregelen zullen
oplossingen moeten kunnen bieden. Hierbij valt er op te merken dat er door verder overleg en
onderzoek deze visie en maatregelen worden geconcretiseerd en gerealiseerd.
Voor de visie kan het projectgebied opgesplitst worden in twee deelgebieden (kaart 16). Eerst
zullen deze twee deelgebieden apart besproken worden.
Hierna komt de visie voor recreatie en de aandachtspunten in verband met het landschap en de
cultuurhistorie aan bod. Deze thema’s gelden voor gans het projectgebied.
Ten slotte worden voor het ganse gebied de natuurstreefbeelden en doelsoorten omschreven.
Zwarte Beek 53
Projectrapport - Visie en maatregelen

1.3. Visie per deelgebied
De deelgebieden zijn (kaart 17):
1. de vallei (463 ha)
2. de Koerselse heide (226 ha)
1. DE VALLEI
Voor de vallei zijn er bestaande visies beschikbaar (Vanlook, 1992; Natuurreservaten vzw, 1995;
Mertens et al., 2001, Huybrechts et al., 2000).
In 1.1 werd de natuurwaarde voor het gebied al aangegeven. Basis voor de huidige en potentiële
waarden vormen de landschappelijke en ecologische kwaliteiten die in het gebied aanwezig zijn.
Voor dit project speelt de vallei een centrale rol. Het gaat dan onder meer om de gave natuurlijke
structuurkenmerken en de goede waterkwaliteit van de Zwarte Beek, de kwelinvloeden in de vallei
en de gradiëntsituaties van nattere, veelal venige kwelrijke valleigebieden naar de zandige, hoger
gelegen gronden. Het watersysteem bepaalt in belangrijke mate de potenties voor natuur in
valleigebieden. De van nature in beekdalbodems voorkomende levensgemeenschappen zijn in
sterke mate afhankelijk van watersystemen waar overstroming en kwel sturende natuurlijke
processen zijn. Dit betekent dat zowel de oppervlaktewaterkwaliteit en -kwantiteit als de
grondwaterkwaliteit en -kwantiteit de potenties voor natuur in deze gebieden bepalen. Zo is het
wenselijk de natuurlijke waterhuishouding zo min mogelijk te verstoren en waar mogelijk te
herstellen en een een goede oppervlaktewaterkwaliteit van de aanwezige waterlopen na te
streven.
Hoofddoelstelling is het herstel van het vallei-ecosyteem van een Kempische laaglandbeek.
Dergelijk ecosysteem is gekoppeld aan specifieke abiotische omstandigheden. Met
natuurinrichting trachten we de natuurlijke abiotiek van het gebied te herstellen.
Optimale abiotische omstandigheden vormen de basis voor de ontwikkeling van een optimaal
natuurstreefbeeld. Een verwevenheid van vochtige tot natte hooilanden, ruigten, moerassen,
heiden, struwelen en broekbos wordt nagestreefd.
Specifieke natuurinrichtingsmaatregelen kunnen de abiotiek van het betreffende vallei-ecosysteem
optimaliseren.
De ontwikkeling van de natuurstreefbeelden is ook afhankelijk van een specifiek natuurbeheer.
Daarom is het aangewezen om de beheersinfrastructuur zo uit te bouwen dat het beheer van de
natuurstreefbeelden op een zo efficiënt mogelijke manier kan gebeuren.
Versnippering van natuurgebieden en open ruimte in het algemeen is een veel voorkomend
knelpunt voor heel wat diersoorten. Ook in de vallei van de Zwarte Beek zijn er nog een aantal
migratiebarrières. Om migratie te bevorderen kunnen deze barrières overbrugbaar gemaakt
worden door natuurtechnische ingrepen zoals bv. aanleg van vistrappen.
Verder zijn er nog allerhande ‘saneringsmaatregelen’ voorzien zoals o.m. ecologische aanpassing
van de aanwezige vijvers, sanering van vervuilde sites, verwijdering van illegale bouwwerken en
bijhorende infrastructuur en verschraling of herstel van voedselarme situaties op ‘vermeste’
percelen.
Samen met de plaatselijke landbouw zal onderzocht worden welke mogelijkheden natuurinrichting
kan geven in kader van een moderne bedrijfsvoering. Hierbij valt op te merken dat landbouw
gelegen in de groene gewestplanbestemming onder verstrengde bemestingsnormen valt.
Welke mogelijkheden er zijn voor het beschermd monument de Stalse molen en de directe
omgeving moet verder bekeken in overleg met de eigenaar en de afdeling Monumenten en
Landschappen. De broekbossen ten zuiden ervan zijn in een mijnverzakkingsgebied gelegen en
liggen als het ware in een 'kom'. Door gecontroleerde overstromingen met zuiver water vanuit de
Zwarte Beek is de ontwikkeling van rietland en elzenbroekbos mogelijk.
Zwarte Beek 54
Projectrapport - Visie en maatregelen

2. DE KOERSELSE HEIDE
Dit gebied is gelegen op de drogere, hoger gelegen plateaugronden. Het bestaat vooral uit bossen
en recreatiegebied. Ook hier zijn er heel wat natuurwaarden maar ook de recreatie is hier een heel
belangrijk aspect. Er wordt hier gestreefd naar een wenselijk ecologisch beeld en met een
optimale inpassing van de recreatie. Welke maatregelen er nodig zijn zullen bepaald moeten
worden door verder overleg en onderzoek.
Eerst worden de ecologische potenties en waarden besproken.
Dit deelgebied herbergt hoge potenties voor landduinen, heiden, natuurlijke eikenbossen en
vennen die ook in het kader van de Europese richtlijn zijn aangemeld. Belangrijk ook is dat deze
gronden voor een groot gedeelte eigendom zijn van de stad Beringen. Aangezien herstel van deze
beschermde habitats kadert in de internationale verplichtingen van België voor vogel- en
habitatrichtlijngebieden, is overleg tussen de afdeling Bos en Groen, de afdeling Natuur en de stad
Beringen onontbeerlijk om deze inrichtingsmaatregelen in dit deelgebied te kwantificeren en
aanwijsbaar te maken.
De potenties voor landduinen, heide en vennen zijn vooral te vinden in het oostelijk gelegen deel
dat grenst aan het militair domein en aansluit bij de omgeving rond de Uitkijktoren en de
gemeentebossen ten westen van het Fonteintje. Deze zijn grotendeels beplant met naaldbossen
ten behoeve van de vroegere mijnactiviteiten.
Een ecologisch optimaal beeld gaat uit van heideherstel, vrijstelling van landduinen, venherstel en
omvorming naar eiken-berkenbos. Voor een verweving van heide en bos moeten er zoom- en
mantelvegetaties in de bosranden kunnen ontwikkelen.
Wat de hydrologie betreft, zijn deze gronden infiltratiegebied. Dit wil zeggen dat het regenwater
hier kan infiltreren om later weer in de vallei van de Zwarte Beek aan de oppervlakte te komen als
kwel- of bronwater. Daarom is een maximale infiltratie van regenwater in deze gebieden van groot
belang.
Voor de gemeentebossen op de Koerselse heide is er een bosbeheersplan opgesteld (Bruynseels
et al, 1999). Verhogen van de natuurwaarde door een omvormingsbeheer met het verhogen van
het aandeel loofhout, verhogen van de ongelijkjarigheid en ongelijkvormigheid, verhogen van het
aandeel dood hout, bestrijding van exoten Amerikaanse kers en Amerikaanse eik, open
ruimtebeheer en beheer van zoomvegetaties zijn doelstellingen op lange termijn die via het
bosbeheersplan kunnen gerealiseerd worden.
Naast een natuurfunctie heeft dit gebied ook een belangrijke recreatieve functie. Deze functie moet
behouden blijven. Zoals eerder aangehaald kan natuurinrichting oplossingen bieden voor de
knelpunten in het gebied (zie 3.6). Zo zal er moeten nagedacht worden over een betere
afstemming van de recreatie op de natuurwaarden en van de verschillende recreatievormen
onderling. Dit zal hieronder verder besproken worden (zie 1.4).
1.4. Recreatie
Algemeen
Via gecoördineerd overleg tussen de verschillende partners (militaire overheid, stadsbestuur,
Vlaamse overheid, particuliere natuurverenigingen, toeristische dienst,…) moet het mogelijk zijn
een kwalitatief hoogwaardig natuurgebied te behouden en te ontwikkelen met het behoud van
‘zacht’ recreatief medegebruik.
Om tot deze doelstelling te komen werd er reeds een studie opgemaakt voor een optimale sturing
en zonering van de recreatie rond het Fonteintje (Econnection, 1996).
In het kader van het natuurinrichtingsproject kunnen er maatregelen getroffen worden om die
sturing en zonering op het terrein te realiseren. Hierbij is het belangrijk dat deze maatregelen ook
kaderen in een groter geheel zoals bv. een fietsroutenetwerk.
Zwarte Beek 55
Projectrapport - Visie en maatregelen

Er valt er op te merken dat het gewestplan is gewijzigd in 2001 waarbij er belangrijke wijzigingen
zijn gebeurd in dit gebied. Enkele zones met de gewestplanbestemming recreatie maar met hoge
natuurwaarden zijn veranderd in een groene gewestplanbestemming. Daarom zal het bestaande
zoneringsplan (Econnection, 1996) moeten herzien worden.
Een belangrijk aspect hierbij is ook de mobiliteitsproblematiek in en rond het gebied. Hiervoor zal
er verder overleg met de stad Beringen nodig zijn.
De principes en ideeën uit de studie van Econnection zullen wel de basis blijven vormen.
Hieronder worden er enkele punten aangehaald.
“Zonering is het aanbrengen van een ruimtelijke indeling, waardoor gebiedsdelen ontstaan
die ieder bestemd worden voor verschillende (recreatie-) activiteiten en/of voor een
verschillende intensiteit van deze activiteiten, met als doel het tegengaan van negatieve
effecten op het natuurlijk milieu door het aanwezig zijn van recreanten en/of het beperken
van onderlinge hinder die kan optreden tussen recreatie en andere gebruiksvormen.”
(Herbert, L. Dekker, N., 1983 in Econnection, 1996)
De afbakening van de zones, zoals in het rapport van Econnection, werd bepaald aan de
hand van verschillende factoren en parameters, nl.:
• de biotopenkaart (zeer waardevolle en kwetsbare biotopen)
• de landschapsstructuurkaart (structuurrijke vegetatie als leefgebied van veel
diersoorten, in het bijzonder de avifauna)
• broedvogelgebiedenkaart (aanduiding van de broedgebieden van twintig
geselecteerde vogelsoorten)
• kaart met aanduiding van de diverse beschermingsmaatregelen
• kaart Kamp Beverlo (de militaire overheid heeft zelf reeds een reeks beperkingen op
het gebruik van haar oefenterreinen opgelegd)
In de studie van Econnection werden er vijf hoofdzones bepaald. Er valt op te merken dat dit
gebeurd is voor een ruimer plangebied waarin ook het militair domein ligt en dus verschilt
van het projectgebied.
• rustgebieden waarbij het accent het gehele jaar of een belangrijk deel van het jaar
ligt op de natuurbehoudsfunctie en waarin de recreatiefunctie en/of militaire functie
ondergeschikt zijn
• zones met een meervoudige functie waarin naast de natuurbehoudsfunctie
bepaalde passieve recreatieactiviteiten kunnen georganiseerd worden naast de
militaire functie
• zones met een recreatiefunctie waarin passieve en actieve vormen van stationaire
recreatie (zie tabel 4) doorgang kunnen vinden en waarin de natuurbehoudsfunctie
van ondergeschikt belang is
• zones met als hoofdfunctie militair oefenterrein en als ondergeschikte functie
natuurbehoud en recreatie
• zones met als hoofdfunctie recreatie, specifiek ten behoeve van jeugdkamping
In kader van het natuurinrichtingsproject is het wenselijk om een zoneringsplan op te maken. Dit
zoneringsplan vormt de basis voor de bepaling van de maatregelen met betrekking tot de
recreatie. Hierbij kan men nu al stellen dat de draagkracht en toegankelijkheid (minder nat) van het
deelgebied de Koerselse heide (zie hierboven en kaart 17) beduidend groter zijn dan in de vallei.
Ook moet er rekening gehouden worden met zowel de natuurwaarden als de bestaande en
Zwarte Beek 56
Projectrapport - Visie en maatregelen

gewenste recreatieve activiteiten in het gebied. Hieronder worden de recreatievormen besproken
die van belang zijn voor het natuurinrichtingsproject of waarvoor er natuurinrichtingsmaatregelen
kunnen genomen worden.
Natuurbeleving en -educatie
Natuurgebieden zijn ook belangrijk voor de mens. Steeds meer mensen ontvluchten in hun vrije
tijd de alledaagse drukte, en vinden in de natuur rust, ontspanning en herbronning. Dit soort
recreatie vormt een zeer belangrijk aspect in dit gebied waarvoor natuurinrichting mogelijkheden
kan bieden. Ook natuureducatie vormt hierbij een belangrijk onderdeel. Het gebied ten zuiden van
t’ Fonteintje kreeg recent op het gewestplan de bestemming ‘natuureducatieve infrastructuur’,
waarvan een gedeelte reeds ingevuld werd door het bezoekerscentrum ‘De Watersnip’.
Wandelen en fietsen
Wandel- en fietsroutes moeten behouden blijven en indien wenselijk en mogelijk worden er
bestaande paden verbeterd en nieuwe paden aangelegd.
Het is wenselijk om de verschillende recreatievormen beter op mekaar af te stemmen. Aanpassing
of aanleg van paden kan wenselijk zijn. Eén van de mogelijke oplossingen is de aanleg van een
gescheiden padensysteem. In figuur 4 wordt er een voorbeeld weergegeven van een gescheiden
padensysteem. Ook het beter of duidelijker bewegwijzeren van de paden, aanbrengen van
informatieborden,…kan hierbij van pas komen.
Ook waar de wandel- en fietsroute de openbare weg volgt, moet de inrichting zo gebeuren dat de
veiligheid voor de wandelaar en fietser verhoogd wordt. Er moeten voldoende fietsenstallingen
voorzien worden bij de bezienswaardigheden en attractiepunten.
Figuur 4: Gescheiden padensystemen (Econnection, 1996)
Mountainbiken
Ook hier is het de bedoeling om het bestaande pad te behouden en indien gewenst, te verbeteren,
rekening houdend met het toegankelijkheidsreglement.
Om bepaalde knelpunten op te lossen kan er gebruik gemaakt worden van gescheiden
padensystemen (zie figuur 4).
Zwarte Beek 57
Projectrapport - Visie en maatregelen

Paardrijden
Er is een ruiterpad voorzien binnen het toegankelijkheidsreglement. Eventuele knelpunten kunnen
opgelost worden door aanpassing van de routes en/of door gebruik te maken van gescheiden
padensystemen (zie figuur 4).
Fit-o-meter
De bestaande fit-o-meter zal behouden of, indien gewenst, opgeknapt worden.
Jeugdkamperen
Om zo weinig mogelijk verstoring te veroorzaken is een concentratie van de kampeerterreinen
gewenst. Hiervoor is er op het gewestplan een ‘gebied voor jeugdcamping’ voorzien dat volgens
het toegankelijkheidsreglement gelegen is in een zone afgebakend als speelbos. Aangezien de
bijhorende infrastructuur (o.a.sanitaire voorzieningen) in het gebied voor jeugdcamping nog kan
geoptimaliseerd worden, zal hierover nog overleg nodig zijn tussen de betrokken partners.
Bedevaartsoord
Bedevaarders hebben nood aan stiltegebieden. Tengevolge van de aantrekkingskracht is de
eigenheid en rust van dit gebied grotendeels verloren gegaan en kunnen we via natuurinrichting dit
gebied terug opwaarderen door de omgeving meer eenheid te geven en herkenbaar te maken.
Een middel om lawaaioverlast (vooral tijdens openluchtmissen) te verminderen is ondermeer het
aanleggen visuele en materiële verkeersremmers (geen verhoogde drempels).
Ook de voorbijgaande fietser of wandelaar moet op gepaste wijze bewust worden gemaakt van de
ingetogen sfeer rond het 'kapelleke'.
Recreatieoord
De recreatievormen (uitkijktoren, speeltuin, beach-volley, festiviteiten, schoolveldloop,
zwemvijver,…) in deze zone kunnen met behulp van natuurinrichting beter op elkaar afgestemd
worden en geïntegreerd worden in het bestaande landschap. De relatie met natuurbehoud kan ook
hier beter benadrukt worden. Verder overleg met de stad Beringen en andere partners is nodig om
te komen tot een integrale en duurzame visie en daaraan gekoppelde inrichting.
1.5. Aandachtspunten voor landschap en cultuurhistorie
In het algemeen zal er in het kader van natuurinrichting getracht worden het gebied zo optimaal
mogelijk voor de natuur in te richten waarbij er rekening gehouden wordt met de landschappelijke
en cultuurhistorische aspecten.
Het projectgebied is gelegen in een Kempens landschap. In de achttiende en negentiende eeuw
vielen in het Kempens landschap drie grote eenheden te onderscheiden: (1) de dorpen met hun
akkers, verborgen in het bocage-landschap gevormd door een groot aantal begroeide houtwallen,
(2) aaneengesloten hooilanden in de beekdalen en (3) uitgestrekte heiden met vennen en duinen.
Economisch waren de verschillende eenheden met elkaar verbonden (Burny, 1999).
Stroomopwaarts de Nieuwendijk
• herstel van open karakter van de vallei met aandacht voor historische perceelsstructuren:
Het ecologisch wensbeeld voor de vallei (zie 1.3) is een landschap met een eerder open karakter.
Hierbij worden op bepaalde plaatsen de elzenhakhoutsingels (lijnvormige landschapselementen)
teruggezet en worden hooilanden hersteld (omvorming broekbos en wilgenstruweel).
• uitbouw beheersinfrastructuur:
Er zijn nog historische dijken aanwezig die terug kunnen ingeschakeld worden in functie van het
natuurbeheer.
• optimalisering waterhuishouding:
Zwarte Beek 58
Projectrapport - Visie en maatregelen

Verder onderzoek en overleg moet uitwijzen op welke manier de waterhuishouding kan
geoptimaliseerd worden. Hierbij kunnen er mogelijkheden zijn om historische oppervlakkige
afwateringssystemen ("zouwkes") terug in te schakelen om het beheer van de zeer natte
hooilanden te vergemakkelijken en om het zure regenwater af te voeren.
Historische vloeibeemdsystemen zouden aanwezig zijn. Volgens Burny (Burny, 1986, Burny, 1999)
waren ze gelegen aan Het Hemelrijk, De Hazerik en de Overslag. Welke mogelijkheden hiervoor
zijn moet nagegaan worden.
Stroomafwaarts de Nieuwendijk
• ontwikkeling van een kleinschalig landschap:
Een afwisseling van permanente graslanden en extensieve akkertjes gescheiden door lijnvormige
landschapselementen zoals houtkanten, braamstruwelen, bomenrijen (knoteiken?) enz. wordt
voorgesteld. Hierbij kan er rekening gehouden worden met de historische perceelstructuur.
Omgeving Stalse molen
• inrichting van cultuurhistorisch erfgoed :
Het beschermde monument "De Stalse molen en omgeving" is in privé-bezit. Via overleg met de
eigenaar en afdeling Monumenten&Landschappen wordt nagegaan of er via natuurinrichting
mogelijkheden zijn. In ieder geval wordt er voorgesteld het vismigratieknelpunt ter hoogte van de
molen op te lossen.
• gesloten landschap met broekbossen:
Het betreft een mijnverzakkingsgebied dat zeer nat is geworden. Ontwikkeling van een
halfgesloten landschap met broekbos en rietland is wenselijk.
Gemeentebossen op de Koerselse heide
• herstel heide en landduinen:
In overleg tussen VLM, afdeling Natuur en Bos en Groen moeten de mogelijkheden van
omvorming van gesloten naar een half-open tot open landschapstype worden nagegaan. Dit
kadert in het herstel van de habitats aangemeld voor de Europese habitatrichtlijn.
Omgeving rond de Uitkijktoren, het Fonteintje en de Watersnip
• inrichting van cultuurhistorisch erfgoed :
Het bedevaartsoord aan het Fonteintje is een relictzone volgens de landschaps- en relictenatlas.
Welke rol natuurinrichting hier kan spelen is nog onduidelijk en zal nog moeten besproken worden.
1.6. Doelsystemen, natuurstreefbeelden en doelsoorten
Voor dit project vormt de Ecosysteemvisie (Mertens et al., 2001) de wetenschappelijke basis voor
de bepaling van de doelsystemen en natuurstreefbeelden. Deze studie bepaald welke natuurtypen
er kunnen voorkomen in de vallei van de Zwarte Beek. Ook zijn de doelsoorten per natuurtype
bepaald. Tabellen 5 en 6 geven de natuurtypengroepen weer.
De beschreven natuurtypen komen overeen met natuurstreefbeelden. De natuurstreefbeelden zijn
onder te brengen onder doelsystemen. De integratie van de gegevens van de Ecosysteemvisie is
weergegeven in tabel 7. Deze tabel geeft aan welke doelsystemen, natuurstreefbeelden en
doelsoorten worden beoogd. Bijlage 1-soorten van de Europese Vogelrichtlijn (Richtlijn
79/409/EEG van 2 april 1979) zijn in het vet aangegeven.
Zwarte Beek 59
Projectrapport - Visie en maatregelen

Verder zijn er in de Ecosysteemvisie ook natuurpotentiekaarten opgemaakt voor de vallei van de
Zwarte Beek. Hierbij worden de potenties voor de verschillende natuurtypengroepen ruimtelijk
weergegeven.
Men moet zich realiseren dat de potentiekaarten, als resultaat van de vegetatiemodellering,
grotendeels gebaseerd zijn op weinig gedetailleerde gegevens. Het vegetatiemodel is gebaseerd
op de vegetatiekartering, de bodemkaart en de resultaten van het hydrologisch model, dat op zijn
beurt gebaseerd is op de topografie van de topografische kaarten, geologische kaarten en een
vereenvoudigde landgebruikskaart. Fouten en onnauwkeurigheden in de basisgegevens kunnen
leiden tot fouten en onnauwkeurigheden in de uiteindelijke potentiekaarten. Dit alles betekent dat
de potentiekaarten niet mogen gelezen worden als een exacte voorspelling van waar welk
natuurtype zal voorkomen, indien aan de randvoorwaarden wordt voldaan. Ze geven eerder een
globaal beeld van wat mogelijk kan zijn. Kortom, de grenzen tussen de natuurtypengroepen, zoals
weergegeven op de potentiekaarten, mogen niet te strikt geïnterpreteerd worden en binnen grote
vlekken van een bepaalde natuurtypengroep kunnen potenties bestaan voor andere
natuurtypengroepen. Bij de uitvoering van concrete inrichtings- en beheersplannen moet
bijkomend veldonderzoek (topografisch opmetingen, gemeten grondwaterpeilgegevens, ...)
uitsluitsel geven over de exacte potenties (Mertens et al, 2001)
Omdat deze Ecosysteemvisie beperkt is tot het valleigebied is enkel voor het deelgebied "de
vallei" een visieplan met doelsystemen uitgewerkt. Dit is een kaart met een gewenste ruimtelijke
spreiding van de nagestreefde doelsystemen (zie kaart 18).
Zwarte Beek 60
Projectrapport - Visie en maatregelen

Tabel 5: Indeling van de natuurtypengroepen volgens de Ecosysteemvisie (Mertens et al, 2001)
NTgroep
gekarteerd
vegetatietype
1 -kleine zeggenvegetatie
-verruigde kleine
zeggenvegetatie
1a 1
-mesotroof elzenbroek
-verruigde kleine
zeggenvegetatie
-mesotroof elzenbroek
2 -dottergrasland
-moerasspirearuigte
-mesotroof elzenbroek
2a 1
-moerasspirearuigte
-mesotroof elzenbroek
3 -RG 2 glanshavergrasland
-brandnetelruigte
-ruderaal elzenbos
3a 1
1 in geval van frequente en/of langdurige overstroming
2 rompgemeenschap
(uit Mertens et al., 2001)
Intensief beheer kort cyclisch beheer
(5 à 10 jaar)
maaibeheer begrazing
kleine zeggenvegetatie verruigde kleine verruigde kleine
zeggenvegetatie zeggenvegetatie
Zwarte Beek 61
Projectrapport - Visie en maatregelen
lang cyclisch beheer
(10 à 15 jaar)
nulbeheer
wilgenstruweel oligotroof elzenbroek
grote zeggenvegetatie grote zeggenvegetatie grote zeggenvegetatie wilgenstruweel mesotroof elzenbroek
dottergrasland kamgrasland met
moerasrolklaver
moerasspirearuigte wilgenstruweel mesotroof elzenbroek
dottergrasland zilverschoongrasland moerasspirearuigte wilgenstruweel mesotroof elzenbroek
RG glanshavergrasland typisch kamgrasland vochtige ruigte braamstruweel vochtig berkeneikenbos
-overstromingsgrasland RG glanshavergrasland zilverschoongrasland vochtige ruigte braamstruweel vochtig berkeneikenbos
4 -natte heide
vochtig heischraal vochtig heischraal natte heide gagelstruweel berkenbroek / vochtig
-berkenbroek
grasland (natte heide) grasland (natte heide)
berken-eikenbos
5 -droge heide
droog heischraal grasland droog heischraal droge heide bremstruweel berken-eikenbos /
-berken-eikenbos
-eiken-beukenbos
(droge heide)
grasland (droge heide)
eiken-beukenbos

Tabel 6: Natuurtypengroepen in relatie tot de grondwaterstand (Mertens et al, 2001)
Natuurtypengroep Gemiddelde grondwaterstand
1 (kleine zeggenvegetatie - verruigde kleine zeggenvegetatie -
wilgenstruweel - oligotroof elzenbroek)
2 (dottergrasland - moerrasspirearuigte - wilgenstruweel - mesotroof
elzenbroek)
3 (RG glanshavergrasland - typisch kamgrasland - vochtige ruigte -
braamstruweel - vochtig berken-eikenbos)
4 (vochtig heischraal grasland - natte heide - gagelstruweel -
berkenbroek/vochtig berken-eikenbos)
5 (droog heischraal grasland - droge heide -bremstruweel - berkeneikenbos/beuken-eikenbos)
0 - 0.45 m
0.45 - 0.7 m
0.7 - 1.5 m
> 1.5 m
> 1.5 m
Enkele opmerkingen hierbij:
- Zeer belangrijk hierbij is dat deze waarden enkel kunnen gebruikt worden binnen de hier gevolgde methode. De gemiddelde
grondwaterstanden per perceel, zoals berekend door het hydrologisch model, zijn geen reëel gemeten grondwaterstanden en mogen ook niet
als dusdanig worden beschouwd. Als we bovenstaande waarden vergelijken met reëel gemeten waarden voor de verschillende natuurtypen
(zie deel IV), valt op dat de hier afgeleide klassen eerder correleren met de gemiddelde maximale diepte en minder met het jaargemiddelde.
-De grens tussen natuurtypengroep 3, enerzijds, en 4 en 5, anderzijds, is tamelijk arbitrair, omdat de vegetatietypen uit deze groepen, met
uitzondering van het eiken-berkenbos, niet in de logistische regressie betrokken werden. Hiertoe werd besloten omdat er te weinig opnamen
van deze vegetatietypen waren en/of de variatie in gemiddelde grondwaterstanden te hoog was. Bovendien komen binnen het studiegebied ook
relatief weinig rastercellen voor met grondwaterstanden dieper dan 1.5 m. Het droog berken-eikenbos komt volgens de logistische regressie
preferentieel voor op standplaatsen met een grondwaterstand dieper dan 2 m. Omdat de jonge en ruderale eikenbossen, die voorkomen op
standplaatsen met grondwaterstanden tussen 1 en 2 m, zowel in natuurtypengroep 4 en 5 kunnen worden ondergebracht, werd besloten de
grens te leggen bij 1.5 m.
(uit Mertens et al., 2001)
Zwarte Beek 62
Projectrapport - Visie en maatregelen

Tabel 7: Doelsystemen, natuurstreefbeelden en doelsoorten
Doelsystemen Natuurstreefbeeld Doelsoorten
Waterlopen kleine Kempense
beek
Mertens et al, 2001 BWK Opp.
(ha)
Stilstaand water grondwater gevoed
ven
Moeras kleine
zeggenvegetatie
Flora Dagvlinders en
libellen
witte of slanke waterkers,
kleine watereppe
Ao 7 naaldwaterbies, veenpluis,
kleinste egelskop,
duizendknoopfonteinkruid,
draadzegge, klein
blaasjeskruid
voedselrijke wateren Ae 9 drijvende waterweegbree,
waterdrieblad, kikkerbeet,
pijlkruid, kalmoes,
slangewortel, kleinste
egelskop, groot
blaasjeskruid,
kransvederkruid
verruigde kleine
zeggenvegetatie in
complex met
wilgenstruweel
Ms, Md 36 Bevertjes, draadzegge,
bleke zegge, blauwe
zegge, gevlekte orchis,
kamvaren, veenpluis,
draadrus, moeraswederik,
waterdrieblad, grote
ratelaar, klein glidkruid
Ms/Hf in
complex
met Sf
beekjuffer beekprik, kleine
en grote
modderkruiper,
rivierdonderpad,
bittervoorn,
kopvoorn,
serpeling
venglazenmaker,
koraaljuffer,
maanwaterjuffer,
smaragdlibel,
venwitsnuitlibel,
hoogveenglanslibel,
bruine winterjuffer
smaragdlibel, tengere
grasjuffer,
tangpantserjuffer,
gevlekte witsnuitlibel
bont dikkopje,
spiegeldikkopje,
zilveren maan,
tangpantserjuffer,
tengere grasjuffer,
gevlekte glanslibel,
smaragdlibel
75 kamvaren, moeraswederik, bont dikkopje,
koningsvaren
gevlekte glanslibel
Zwarte Beek 63
Projectrapport - Visie en maatregelen
Vissen Amfibieën en
reptielen
vinpootsalamander,
knoflookpad,
kamsalamander
ijsvogel
Vogels
dodaars, geoorde fuut,
kuifeend, wintertaling
dodaars, geoorde fuut,
kuifeend, wintertaling
porseleinhoen,
sprinkhaanrietzanger,
rietzanger, waterral, rietgors,
blauwborst, gele kwikstaart,
kievit, scholekster, watersnip
hazelworm porseleinhoen,
sprinkhaanrietzanger,
rietzanger, waterral, rietgors,
blauwborst, gele kwikstaart,
kievit, scholekster, watersnip

Doelsystemen Natuurstreefbeeld Doelsoorten
Mertens et al, 2001 BWK Opp.
(ha)
Flora Dagvlinders en
libellen
Zwarte Beek 64
Projectrapport - Visie en maatregelen
Vissen Amfibieën en
reptielen
Moeras (vervolg) rietland Mr 9 riet kleine karekiet, blauwborst,
roerdomp, rietgors,
sprinkhaanrietzanger,
rietzanger
Graslanden en
ruigten
dottergrasland Hc 23 velddravik, brede orchis,
moeraswederik, grote
ratelaar, bevertjes
kamgraslanden met
moerasrolklaver
Hp* en
Hpr*
typisch kamgrasland Hp* en
Hpr*
vochtig heischraal
grasland (1)
vochtig tot droog
heischraal grasland
droog heischraal
grasland (2)
vochtige ruigte en
braamstruweel
bont dikkopje, zilveren
maan
63 echte koekoeksbloem, klaverblauwtje,
moerasrolklaver, kale
jonker, lidrus,
veldparelmoervlinder
biezeknoppen, hazezegge,
pitrus
19 gewone veldbies, gewoon
biggekruid, gewoon
struisgras, klein
streepzaad, muizenoor
Hmo 7 veenpluis, klokjesgentiaan,
heidekartelblad, liggende
vleugeltjesbloem, gevlekte
orchis, veenbies s.l.
Ha en
Hn
Hr en
Sp
klaverblauwtje,
veldparelmoervlinder
24 combinatie van (1) en (2) combinatie van (1) en
(2)
3 klein warkruid, kruipbrem,
gewone vleugeltjesbloem,
kleine ratelaar,
hondsviooltje
Vogels
watersnip, grutto
watersnip
watersnip
gentiaanblauwtje grauwe kiekendief
heivlinder,
kommavlinder
combinatie van (1) en (2)
grauwe kiekendief, patrijs,
veldleeuwerik, boomleeuwerik
? grauwe klauwier, nachtegaal,
sprinkhaanrietzanger,
blauwborst

Doelsystemen Natuurstreefbeeld Doelsoorten
Graslanden en
ruigten (vervolg)
Struweel wilgenstruweel (zie
moeras)
Mertens et al, 2001 BWK Opp.
(ha)
Heiden natte heide Ce en
Ces
/ Ha+Dm ? gewoon struisgras,
zandzegge, rendiermossen
en bekermossoorten
Sf ? kamvaren, koningsvaren,
klein glidkruid
? lavendelheide, veenpluis,
eenarig wollegras,
klokjesgentiaan,
moeraswolfsklauw,
beenbreek,
heidekartelblad, liggende
vleugeltjesbloem, witte
snavelbies, bruine
snavelbies, rode bosbes,
gevlekte orchis, veenbies
s.l.
droge heide Cg ? klein warkruid, kruipbrem,
grondster, gewone
vleugeltjesbloem, rode
bosbes, hondsviooltje,
jeneverbes, grote
wolfsklauw
Bos oligotroof en Vm en
mesotroof elzenbroek Vo
78 koningsvaren, kamvaren,
klein glidkruid
berkenbroek Vt ? kamvaren, veenpluis,
koningsvaren
Flora Dagvlinders en
libellen
kleine ijsvogelvlinder,
spiegeldikkopje
gentiaanblauwtje,
groentje,
heideblauwtje,
venglazenmaker,
koraaljuffer,
maanwaterjuffer,
venwitsnuitlibel,
hoogveenglanslibel,
bruine winterjuffer,
smaragdlibel
groentje,
heideblauwtje,
heivlinder,
kommavlinder
kleine ijsvogelvlinder,
spiegeldikkopje
Zwarte Beek 65
Projectrapport - Visie en maatregelen
Vissen Amfibieën en
reptielen
duinpieper (?)
Vogels
porseleinhoen,
sprinkhaanrietzanger, rietgors,
blauwborst
grauwe kiekendief
gadde slang patrijs, veldleeuwerik, grauwe
kiekendief, boomleeuwerik,
geelgors, boompieper,
nachtzwaluw
hazelworm gekraagde roodstaart,
wielewaal, zwarte specht,
houtsnip, havik, wespendief,
kleine bonte specht, bosuil,
sperwer, buizerd, boompieper,
nachtegaal, boomvalk
idem als vorig

Doelsystemen Natuurstreefbeeld Doelsoorten
Bos (vervolg) vochtig berkeneikenbos
Mertens et al, 2001 BWK Opp.
(ha)
Flora Dagvlinders en
libellen
Zwarte Beek 66
Projectrapport - Visie en maatregelen
Vissen Amfibieën en
reptielen
Vogels
Qb bleke zegge, rode bosbes kleine ijsvogelvlinder gekraagde roodstaart,
wielewaal, zwarte specht,
houtsnip, havik, wespendief,
kleine bonte specht, bosuil,
sperwer, buizerd, boompieper,
nachtegaal, boomvalk
berken-eikenbos Qb 17 bruine eikenpage,
kleine ijsvogelvlinder
beuken-eikenbos Qs 17 grote wolfsklauw, grote
bremraap, bosanemoon,
bosviooltje, dalkruid
bruine eikenpage,
kleine ijsvogelvlinder
gekraagde roodstaart,
wielewaal, zwarte specht,
houtsnip, havik, wespendief,
kleine bonte specht, bosuil,
sperwer, buizerd, boompieper,
boomvalk
gekraagde roodstaart,
wielewaal, zwarte specht,
houtsnip, havik, wespendief,
kleine bonte specht, bosuil,
sperwer, buizerd, geelgors,
boompieper, nachtegaal,
boomvalk
Duinen / Dm ? heidespurrie gladde slang nachtzwaluw, boomleeuwerik
Extensieve
roggeakkers
B* ? korensla, kleine
leeuwenklauw,
akkerviooltje
geelgors

2. Maatregelen en modaliteiten
2.1. Algemeen
De algemene doelstelling is natuurbehoud, -herstel en –ontwikkeling. Voor de realisatie van
een optimaal ecologisch wensbeeld moeten er een aantal maatregelen genomen worden. In
dit rapport wordt een voorstel van maatregelen en modaliteiten gedaan (zie VISIE EN
MAATREGELEN; 2.2, 2.3, 2.4, 2.5, 2.6, 2.7, 2.8, 2.9, 2.10 en 2.11 en VOORSTEL VAN
MAATREGELEN EN UITVOERINGSMODALITEITEN).
De voorgestelde algemene maatregelen kunnen verspreid over gans het projectgebied van
toepassing zijn. Belangrijk hierbij is dat er maatregelen voorgesteld worden waarvoor er nog
verder overleg en onderzoek nodig is.
Op basis van de analyse gegevens (zie ANALYSE) zijn er een aantal aandachtspunten en
-zones naar voor gekomen. In het licht van deze aandachtspunten en –zones worden eerst
de mogelijkheden (maatregelen) hieronder kort besproken. Er valt hierbij op te merken dat
de bijbehorende kaarten zones en grote lijnen weergeven en niet mogen gelezen worden als
uitvoeringsplannen.
Daarna worden de natuurinrichtingsmaatregelen zoals bepaald in het decreet besproken.
Hierbij worden per maatregel de mogelijke uitvoeringsmodaliteiten opgesomd.
Natuurontwikkeling (kaart 19)
Het uitgangspunt van een natuurinrichtingsmaatregelen zijn werken op terrein die de
natuurontwikkeling bevorderen. Waardevolle natuurontwikkeling is afhankelijk van een aantal
voorwaarden. Vooral de abiotische omstandigheden zoals water en bodem spelen hierbij
een cruciale rol. Daarom wordt er gestreefd naar een optimalisering van de natuurlijke
abiotiek binnen het projectgebied. Om deze maatregelen optimaal op terrein te kunnen
realiseren voert de overheid een actief grondverwervingsbeleid uit in dit gebied. Dit is een
duurzame oplossing om deze unieke, ongeschonden vallei in functie van natuur te laten
ontwikkelen en te beschermen. Kaart 16 geeft een beeld van de huidige eigendomsstructuur.
Natuurbeheer (kaart 20)
Om de voorgestelde natuurstreefbeelden te beogen (zie 1. Visie) worden er maatregelen en
modaliteiten om het natuurbeheer te optimaliseren voorgesteld.
Vooral de beheersinfrastructuur moet beter ingericht worden; o.m. het inrichten van een
'beheersnetwerk' van paden, brugjes, overslagplaatsen, begrazingsblokken, ... . Er zijn nog
historische 'beheersdijken' aanwezig in de vallei. Vele ervan zijn dichtgegroeid of zijn
onderbroken. Natuurpunt maakt een grondige inventarisatie van de aanwezige dijken en zal
een voorstel doen welke dijken er zullen nodig zijn voor het toekomstige beheer.
Plaatselijk zal de waterhuishouding in functie van het beheer geoptimaliseerd worden.
Voor een aantal percelen wordt er voorgesteld om de bouwvoor af te graven ten gunste van
schrale vegetatietypen. Vijvers worden natuurvriendelijk ingericht.
Landbouw (kaart 21)
In de vallei van de Zwarte Beek zijn er een aantal landbouwbedrijven die met steeds
strengere voorwaarden worden geconfronteerd. In dit geval gaat het vooral om
blauwbesplantages. Verwerving kan ook voor deze bedrijven een duurzame oplossing zijn.
Voor de verwerving van deze landbouwbedrijven en van gronden, voor de uitwinning van
pacht moeten dan ook de nodige middelen worden voorzien. Zowel aankopen in der minne,
uitoefenen van recht van voorkoop en uitruilen op vrijwillige basis kunnen worden ingezet in
Zwarte Beek 67
Projectrapport - Visie en maatregelen

het projectgebied. Om uitruiling van eigendommen met landbouwgebruik in natuurgebied
mogelijk te maken, worden in het agrarisch gebied buiten het projectgebied pachtvrije
gronden aangekocht. Hierbij kunnen er uitdoofscenario's voorgesteld worden. Een andere
mogelijkheid is een voorstel van extensivering (bv. maïs --> permanent grasland) en/of
inschakeling van de landbouwer in het landschaps- en natuurbeheer.
Waterlopen (kaart 22)
De waterkwaliteit en de structuurkwaliteit van de aanwezige waterlopen laat het op enkele
plaatsen te wensen over. Verbetering van de waterkwaliteit en de structuurkwaliteit door o.m.
kleinschalige waterzuivering, herinrichten van waterlopen, herstel van oude meanders is
wenselijk.
Op de aanwezige waterlopen zijn er ook een aantal vismigratieknelpunten die kunnen
opgelost worden door natuurtechnische maatregelen zoals aanleg van een vistrap.
Urbaan gebied (kaart 22)
Koppeling van de afvoer van het afvalwater aan de riolering is noodzakelijk. Indien dit niet
mogelijk is of indien bepaalde overstorten te frequent werken, kan de kleinschalige
waterzuivering een oplossing bieden. In eerste instantie dienen problemen opgelost door
overleg tussen AQUAFIN NV, de stad Beringen, de Vlaamse Milieumaatschappij en de
Vlaamse Landmaatschappij.
Een optimale inpassing in het landschap van de geïsoleerd gelegen woningen moet
nagegaan worden. De mogelijkheden voor het beschermde monument Stalse molen en
omgeving worden nagegaan in overleg met de eigenaar en de afdeling Monumenten en
Landschappen.
Recreatieve bebouwing in de vallei zoals weekendhuisjes zorgen voor vervuiling,
versnippering en verstoring in de vallei. 'Sanering' van deze terreinen is wenselijk; o.m. door
verwerving, verwijderen van de weekendverblijven met bijbehorende infrastructuur
(draadafsluiting, ...), natuurvriendelijke inrichting van de vijvers.
Een oud stort dient gesaneerd te worden.
Recreatie (kaart 23)
Recreatie is een belangrijk aspect in dit project. Er zullen maatregelen genomen worden om
de recreatie optimaal te zoneren en de verschillende vormen op elkaar af te stemmen; o.m.
aanleg van een parking, aanleg en aanpassing van paden, inrichting van gebied voor
jeugdkamping.
Landschap en cultuurhistorie (kaart 24)
Uit onderzoek is gebleken (Burny, 1986, Burny, 1999) dat de vallei van de Zwarte Beek nog
heel wat cultuurhistorische waarden herbergt. Stroomopwaarts de Nieuwendijk zijn er
historische beheersdijken, vloeibeemdsystemen en oppervlakkige afwateringssystemen
("zouwkes") aanwezig. De mogelijkheden moeten verder in dit project nagegaan worden.
Stroomafwaarts de Nieuwendijk is het wenselijk een kleinschalig landschap te herstellen.
De mogelijkheden voor het beschermde monument de Stalse molen zullen nagegaan
worden in overleg met de eigenaar en de afdeling Monumenten en Landschappen.
Het bedevaartsoord aan het Fonteintje is een relictzone. Verder overleg tussen de betrokken
partners is nodig om eventuele maatregelen te bepalen.
Wat betreft de gemeentebossen moeten de mogelijkheden van omvorming van een gesloten
naar een half-open tot open landschapstype worden nagegaan. Vroeger (Ferraris, 1777) was
dit een open landschap met heide en landduinen. Volgens de historische context had dit
heidegebied een specifieke functie in het Kempense landbouwsysteem ("potstaleconomie").
Dit kadert ook in het herstel van de habitats aangemeld voor de Europese habitatrichtlijn.
Zwarte Beek 68
Projectrapport - Visie en maatregelen

2.2. Kavelruil uit kracht van wet
Voor de realisatie van aaneengesloten natuurgebieden is een versnipperde
eigendomsstructuur een belangrijk knelpunt. Door verwerving en kavelruil, waarbij zowel
eigendom als gebruik kan geruild worden, kunnen er oplossingen gezocht worden. Voor de
ontsluiting van gebieden in functie van recreatie en voor de optimalisering van de
beheersinfrastructuur kan kavelruil oplossingen bieden. Ook voor het voorzien van bv.
bufferstroken langs waterlopen zijn er mogelijkheden met deze maatregel.
In de verdere verloop van het project zal het duidelijker worden of en waar er kavelruil zal
nodig zijn.
2.3. Infrastructuur- en kavelwerken
• aanleggen/inrichten van parking en fietsenstallingen
De omgeving rond het Fonteintje wordt druk bezocht door allerhande recreanten. De huidige
parkeermogelijkheden en fietsenstallingen moeten herbekeken worden.
• opknappen fit-o-meter
In de gemeentebossen ligt er een fit-o-meter waarvan de staat niet meer zo goed is. Indien
gewenst kan deze opgeknapt worden.
• verwijderen/plaatsen draadafsluiting
Voor het natuurbeheer en vooral voor begrazing moeten er begrazingsblokken ingericht
worden. Hiervoor moeten er draadafsluitingen voorzien worden. Draadafsluitingen die niet
meer functioneel zijn moeten verwijderd worden.
• inrichting van gebied voor jeugdkamping
Om de jeugdkampen in deze zone optimaal te kunnen laten doorgaan zijn er een aantal
maatregelen zoals sanitaire voorzieningen nodig. Verder overleg en onderzoek is nodig om
de behoeften en de eisen van deze zone te kennen.
• verwijderen weekendhuisjes en bijbehorende infrastructuur
Er staan nog een aantal weekendhuisjes in de vallei. Deze bebouwing midden in het
natuurgebied is niet verenigbaar met de vooropgestelde visie voor het gebied. Mits
verwerving zouden deze kunnen verwijderd worden.
• aanleg van kleinschalige waterzuiveringsinstallaties
Er zijn een aantal grachten en beken met een slechte waterkwaliteit die in de vallei
terechtkomen. Ook woningen die niet worden aangesloten op de riolering zorgen voor
vervuiling Door de aanleg van kleinschalige waterzuiveringsinstallaties kan de waterkwaliteit
verbeterd worden..
• plaatsen en/of inrichten beheersgebouw
Natuurbeheer zoals maaien is vrij intensief. Hiervoor zijn er beheerstuigen. Het natuurbeheer
in de vallei zal nog meer uitgebouwd worden en er zal nood zijn aan een opslag- en
werkplaats voor de beheerstuigen.
• aanplanten en/of spontane ontwikkeling van lijnvormige landschapselementen
Deze maatregel wordt beoogd voor het gebied stroomafwaarts de Nieuwendijk.
• plaatsen van voorzieningen voor extensieve begrazing zoals poorten, slagbomen,
brugjes, veerasters en –roosters
Zwarte Beek 69
Projectrapport - Visie en maatregelen

Begrazing wordt veel toegepast bij het beheer van natuurgebieden. Er moeten dan
veerasters worden voorzien. In de vallei is er een gebrek aan droge winterweiden waar de
grazers zich ’s winters kunnen terugtrekken wanneer de valleigronden te nat geworden zijn.
Hiervoor zijn hoger gelegen drogere gronden nodig. Een mogelijkheid op termijn is de
aansluiting met de begrazingsblokken op het militair domein. Hiervoor zal dan wel een
verbinding moeten gemaakt worden tussen vallei en oostelijk plateau. Hiervoor moeten er
bepaalde plaatsen veeroosters en bijkomende brugjes of wadplaatsen voorzien worden. Om
het geheel te kunnen regelen kan er gewerkt worden met een systeem van poorten en
slagbomen.
• verwijderen van bomen en stronken
Voor de Zwarte Beek zullen er een aantal zones in hooibeheer genomen worden. Hiervoor
moeten er enkele struwelen en bossen omgevormd worden naar hooiland. In de
gemeentebossen zijn er mogelijkheden tot heideherstel en vrijstelling van landduinen.
• aanpassen van 'duikers'
De brug over de Oude Beek op het Melkpad wordt 'onderstroomd'. Aanpassing/herstel is
aangewezen. De Nieuwendijk is een drukke weg die de vallei doorsnijdt en een barrière
vormt voor diersoorten. Mits enkele natuurtechnische aanpassingen aan de duikers (van
Oude en Zwarte Beek) onder de Nieuwendijk zijn er mogelijkheden om faunapassages te
voorzien.
2.4. Aanpassing van de wegen en het wegenpatroon
• aanleggen/verbeteren van paden met inbegrip van bruggetjes om waterlopen over te
steken
Voor zowel het natuurbeheer als voor de recreatie is de verbetering van bestaande paden
aangewezen. Voor de recreatie is de realisatie van gescheiden padensystemen op enkele
bestaande paden die door verschillende recreatievormen (ruiters, fietser, wandelaars,
mountainbikers) kunnen gebruikt worden wenselijk. Er is ook nood om een aantal
oversteekplaatsen over de aanwezige waterlopen te voorzien of te verbeteren. Het is
gewenst een wandelpad te voorzien in het gebied stroomafwaarts de Nieuwendijk. Ook voor
het natuurbeheer is er nood aan bijkomende paden.
• verkeersremmende maatregelen
Er komen veel wandelaars en fietsers naar dit gebied. De uitgestippelde wandel- en
fietsroutes kruisen en lopen vaak over de openbare weg. Vanuit veiligheidsredenen is het
opportuun om op bepaalde drukke plaatsen het gemotoriseerd verkeer af te remmen.
2.5. Bewarende maatregelen
Pro memorie (de wettelijke reglementering hierover is nog niet rond).
2.6. Tijdelijk opheffen van bevoegdheden
Pro memorie (de wettelijke reglementering hierover is nog niet rond).
2.7. Opleggen van tijdelijke erfdienstbaarheden
Gedurende de loop van het project kan op de percelen binnen het projectgebied een tijdelijke
erfdienstbaarheid worden opgelegd. Dat betekent dat de overheid voor een bepaalde duur
grond van een private eigenaar gebruikt om de geplande maatregelen te kunnen uitvoeren.
Dit is vooral het geval tijdens de werken bijvoorbeeld voor de tijdelijke opslag van materiaal,
Zwarte Beek 70
Projectrapport - Visie en maatregelen

om een graafmachine doorgang te verlenen en dergelijke. Hiervoor kan via cultuurschade
vergoed worden.
2.8. Waterhuishoudingswerken
• afsluiten van afwateringsgrachten en ophogen van bedding waterlopen
Door de afwateringsgrachten volledig te dichten of de bedding op te hogen, blijft vooral
gebiedseigen water (kwel- en bronwater) in het gebied. Op plaatsen waar de waterlopen een
sterk drainerende effect hebben, worden de mogelijkheden hiertoe nagegaan.
• herstellen/aanleggen van een oppervlakkig afwateringssysteem
Voor zowel het natuurbeheer als realisatie van natuurstreefbeelden is het aangewezen de
lokale waterhuishouding te optimaliseren. Verder onderzoek moet uitwijzen op welke manier
er oppervlakkige afwateringssystemen moeten ingericht worden.
• plaatsen van stuwen
Voor de optimalisering van de lokale waterhuishouding en voor het beheer van
oppervlakkige afwateringssystemen kunnen er stuwen geplaatst worden. Verder onderzoek
moet uitwijzen waar er welk soort stuw moet geplaatst worden.
• herinrichten waterlopen
Het is wenselijk om de aanwezige waterlopen waar mogelijk vrij te laten meanderen. Op de
Zwarte Beek zijn er een aantal doorgesneden meanders die kunnen hersteld worden (zie
Grondwerken). Op bepaalde plaatsen kunnen oeververstevigingen verwijderd worden. Ter
hoogte van de Kraaienstraat wordt een hermeandering en verplaatsing van de bedding van
de Zwarte Beek voorgesteld op de naastliggende gronden.
• aanleg van vistrappen/by-pass
Zowel op de Zwarte Beek als op de Oude Beek zijn er een aantal vismigratieknelpunten
(Stalse molen, stuwen, duikers) die kunnen opgelost worden door het nemen van
natuurtechnische maatregelen.
2.9. Grondwerken
• afgraven voedselrijke bouwvoor
Op de valleiflank ter hoogte van de Hogenbosheide zijn er mogelijkheden om heischrale
situaties te herstellen. Het betreft voormalige landbouwgronden die momenteel in
natuurbeheer zijn. In de perceelsranden zijn er nog heischrale soorten aanwezig.
• aanleggen/herstellen beheersdijken
Voor het maaibeheer van aanzienlijke oppervlakten kleine zeggenvegetaties is er nood aan
een degelijke beheersinfrastructuur. In het gebied stroomopwaarts de Nieuwendijk zijn er
nog heel wat historische beheersdijken aanwezig die terug kunnen worden ingeschakeld
voor het natuurbeheer.
• plaatselijk herstellen van (micro)reliëf
Op plaatsen met weekendverblijven en bijbehorende vijvers is het reliëf grondig verstoord.
Hier zou het reliëf zo goed mogelijk moeten hersteld worden.
• uitgraven oude meanders
Op de kadasterkaarten en op terrein zijn nog enkele oude meanders van de Zwarte Beek
terug te vinden. Deze zijn afgesloten van de rivier en verland. De bedoeling is om deze
meanders terug in verbinding te stellen met de Zwarte Beek.
Zwarte Beek 71
Projectrapport - Visie en maatregelen

• natuurvriendelijke inrichting van oevers van vijvers en waterlopen
De aanwezige vijvers moeten natuurlijker ingericht worden. Schuine oevers zijn belangrijk
om plantengroei over een brede zone in het water toe te laten.
• verleggen van een waterloop
Ter hoogte van de Kraaienstraat wordt er voorgesteld de Zwarte Beek terug te laten
meanderen op de naastliggende gronden. Hiervoor zal er een nieuwe bedding moeten
gegraven worden.
• saneren stort
Langs de Nieuwendijk ligt er een oud stort. Het is aangewezen om dit te verwijderen en te
saneren. Verder overleg met de stad Beringen en OVAM is nodig.
2.10. Uitbouw van natuureducatieve voorzieningen
• plaatsen/verwijderen informatieborden/wegwijzers
Vooral in de omgeving rond het Fonteintje en de gemeentebossen kan de aanduiding van de
verschillende recreatiemogelijkheden en informatie over het gebied verbeterd worden. Waar
nodig zullen er borden geplaatst en/of verwijderd worden om de recreanten wegwijs te
maken in het gebied.
2.11. Bedrijfsverplaatsing
Dit is het verplaatsen van een (landbouw)bedrijf - gebouwen en aanliggende gronden - naar
een andere plaats buiten het ecologisch kwetsbaar gebied. De eigenaar van het gebouw en
de gronden verkoopt zijn eigendom aan de Vlaamse overheid en krijgt bovenop de
aankoopsom een krediet verleend voor het bouwen of aankopen van een nieuw bedrijf
buiten het natuurgebied. Bedrijfsverplaatsing is vrij ingrijpend en gebeurt in het kader van
natuurinrichting in regel alleen op vraag van de eigenaar zelf en na een zeer grondig
onderzoek.
3. Impact
Met de uitvoering van deze voorgestelde natuurinrichtingsmaatregelen mag verwacht
worden dat de ecologische betekenis van het gebied in en rond de vallei van de Zwarte Beek
in het aansluitende complex van belangrijke natuurgebieden zal verhogen door de uitbreiding
van het areaal aan diverse zeldzame natuurdoeltypen en ermee samenhangende gradiënten
(schraal-voedselrijk; droog-nat).
Er zullen geen negatieve effecten zijn op de soorten en biotopen die aangeduid werden voor
het betreffende Vogel- en Habitatrichtlijngebied. Integendeel, er zullen
natuurinrichtingsmaatregelen genomen worden ter verbetering van de leefgebieden van de
voorkomende soorten zoals aangeduid in de twee richtlijnen.
De waterhuishouding zal veranderen; namelijk hermeandering van waterlopen en plaatselijke
optimalisering van de waterhuishouding (afvoeren zuur regenwater en behouden van
gebiedseigen water).
Landbouw gelegen in de natuurgebieden in de vallei wordt verder afgebouwd en kan enkel
nog extensief en geïntegreerd in de natuurvisie. Binnen het natuurinrichtingsproject zullen in
overleg met de betrokken landbouwbedrijven naar oplossingen gezocht worden.
De recreatie zal worden gezoneerd en recreatieve infrastructuur zal verbeterd worden.
Zwarte Beek 72
Projectrapport - Visie en maatregelen

De dynamiek van de grondmobiliteit zal vergroten wegens een doorgedreven
aankooppolitiek, recht van voorkoop e.d.. Dit zal gevolgen hebben voor de huidige
eigendomsstructuur.
Het natuurinrichtingsproject betekent een versnelde realisatie van de geïntegreerde visies in
dit gebied. Afstemming op andere initiatieven zoals het gemeentelijk en provinciaal ruimtelijk
structuurplan en de natuurrichtplannen dient te gebeuren.
Er is geen disproportionele impact van de natuurinrichtingsmaatregelen buiten het
projectgebied te verwachten.
4. Monitoring
Monitoring vormt een terugkoppelingsmechanisme waarmee gestelde doelen kunnen
worden getoetst, en zonodig kunnen worden bijgesteld. In het kader van
natuurinrichtingsprojecten is er een Vademecum Monitoring Natuurinrichting (Albers et. al.,
2001) opgemaakt wat als handleiding zal dienen.
Monitoring van natuurinrichting is te definiëren als een geheel van handelingen dat wordt
uitgevoerd om te kunnen controleren of, nadat een aantal inrichtings- en
beheersmaatregelen in een gebied is uitgevoerd, de gewenste ontwikkelingen inderdaad ook
plaatsvinden. Ook moet men kunnen signaleren dat zich andere dan de gewenste
ontwikkelingen voordoen. Vervolgens is het van belang dat de resultaten indien mogelijk niet
alleen knelpunten, maar ook de oorzaak van het probleem aangeven. Daarbij moet het
detailniveau zorgvuldig worden afgestemd op de te meten parameters en processen om de
gewenste gevoeligheid van het meetnet in tijd en ruimte te krijgen. Hierbij is het echter altijd
van belang een afweging te maken tussen de noodzakelijke intensiteit aan de ene kant en de
kostenefficiëntie en gebruiksvriendelijkheid aan de andere kant (Albers et. al., 2001).
Het opstellen van een plan voor een systematische monitoring bestaat uit een opeenvolging
van stappen. De eerste stap is de identificatie van de doelen op beleids- en op projectniveau.
Hierbij staat de volgende vraag centraal: Welke ecologische processen of effecten worden er
door het voorgestelde pakket van maatregelen in gang gezet en hoe zijn die te vertalen naar
toetsbare gebiedsdoelen of –thema’s? Voor monitoring moeten uit de vaak brede en vage
doelstellingen een aantal heldere en toetsbare doelstellingen gedestilleerd worden.
Gebiedsthema’s voor Zwarte Beek zijn:
• verschraling;
• verbetering van het ecologisch functioneren van oppervlaktewateren;
• vernatting en herstel van kwelmilieu's;
• creëren van ecologische verbindingen;
• verbetering van de landschapsstructuur;
• vergroting van het inheems karakter van de aanwezige vegetatie;
De tweede stap is het koppelen van maatregelen aan doelen. De centrale vragen die hierbij
een rol spelen zijn: ‘Welke van de voorgestelde maatregelen ondersteunen de verschillende
ecologische processen, zoals die in de gebiedsthema’s zijn verwoord? Wat zijn de effecten
van een maatregel op de abiotische toestand in het gebied?’
Sommige maatregelen kunnen ten behoeve van meer dan één gebiedsthema ingezet
worden.
GEBIEDSTHEMA MAATREGELEN
Zwarte Beek 73
Projectrapport - Visie en maatregelen

verschraling • afgraven voedselrijke bouwvoor
verbetering van het ecologisch functioneren
van oppervlaktewateren
• herinrichten waterlopen
• aanleg van vistrappen/by-pass
• aanleg van kleinschalige
waterzuiveringsinstallaties
• aanpassen van 'duikers'
• uitgraven oude meanders
• natuurvriendelijke inrichting van oevers en
waterlopen
• verleggen van een waterloop
vernatting en herstel van kwelmilieu's • afsluiten van afwateringsgrachten en ophogen
van bedding waterlopen
• herstellen/aanleggen van een oppervlakkig
afwateringssysteem
• plaatsen stuwen
creëren van ecologische verbindingen • aanleg van vistrappen/by-pass
• aanpassen van 'duikers'
• natuurvriendelijke inrichting van oevers en
waterlopen
• aanplanten en/of spontane ontwikkeling van
lijnvormige landschapselementen
• verwijderen draadafsluiting
• verwijderen weekendhuisjes en bijbehorende
infrastructuur
verbetering van de landschapsstructuur • aanplanten en/of spontane ontwikkeling van
lijnvormige landschapselementen
• verwijderen draadafsluiting
• verwijderen weekendhuisjes en bijbehorende
infrastructuur
• aanleggen/herstellen beheersdijken
• plaatselijk herstellen van (micro)reliëf
vergroting van het inheems karakter van de
aanwezige vegetatie
• saneren stort
• aanplanten en/of spontane ontwikkeling van
lijnvormige landschapselementen
• verwijderen van bomen en struiken
De volgende stap is de stratificatie: “In welke delen van het projectgebied zijn welke
gebiedsthema’s van toepassing”. Om een antwoord te kunnen geven op deze vraag, is er al
een duidelijk en goedgekeurd (door comité en commissie) visieplan nodig die men op een
kaart kan aanduiden. Dit betekent ook dat de vierde stap, de keuze van de parameters, nog
niet aan de orde is. In het projectuitvoeringsplan zal een uitgewerkt monitoringsplan voorzien
worden.
Zwarte Beek 74
Projectrapport - Visie en maatregelen

Voorstel van maatregelen en uitvoeringsmodaliteiten
• kavelruil uit kracht van wet
met name, ruilen van percelen ten behoeve van natuurbescherming en ruilen met het oog op
een meer rechtszekere landbouwbedrijfsvoering
• infrastructuur- en kavelwerken:
- aanleggen/inrichten van parking en fietsenstallingen
- verwijderen/plaatsen draadafsluiting
- opknappen fit-o-meter
- inrichting van gebied voor jeugdkamping
- verwijderen weekendhuisjes en bijbehorende infrastructuur
- aanleg van kleinschalige waterzuiveringsinstallaties
- plaatsen en/of inrichten beheersgebouw
- aanplanten en/of spontane ontwikkeling van lijnvormige landschapselementen
- plaatsen van voorzieningen voor extensieve begrazing zoals poorten, slagbomen,
brugjes, veerasters en –roosters
- verwijderen van bomen en stronken
- aanpassen van 'duikers'
• aanpassing van de wegen en het wegenpatroon:
- aanleggen/verbeteren van paden met inbegrip van bruggetjes om waterlopen over te
steken
- verkeersremmende maatregelen
• bewarende maatregelen
• tijdelijk opheffen van bevoegdheden
• opleggen van tijdelijk erfdienstbaarheden
met name deze nodig voor het uitvoeren van de geplande inrichtingsmaatregelen
• waterhuishoudingswerken:
- afsluiten van afwateringsgrachten en ophogen van bedding waterlopen
- herstellen/aanleggen van een oppervlakkig afwateringssysteem
- plaatsen stuwen
- herinrichten waterlopen
- aanleg van vistrappen/by-pass
• grondwerken:
- afgraven voedselrijke bouwvoor
Zwarte Beek 75
Projectrapport - Voorstel van maatregelen en modaliteiten

- aanleggen/herstellen beheersdijken
- plaatselijk herstellen van (micro)reliëf
- uitgraven oude meanders
- natuurvriendelijke inrichting van oevers van vijvers en waterlopen
- verleggen van een waterloop
- saneren stort
• uitbouw van natuureducatieve voorzieningen:
- plaatsen/verwijderen informatieborden/wegwijzers
• bedrijfsverplaatsing
met name, in voorkomend geval, het verplaatsen van landbouwbedrijfszetels ten behoeve
van natuurbescherming en een meer rechtszekere landbouwbedrijfsvoering.
Zwarte Beek 76
Projectrapport - Voorstel van maatregelen en modaliteiten

Kostenraming
De kostenraming van dit projectrapport is een voorwaardelijke kostenraming. Ze mag
geenszins gebruikt worden als een gewone kostenraming omdat er geen exacte
hoeveelheden gekend zijn. Evenmin werd er een gerichte prospectie gedaan om een
exacte raming te bekomen van specifieke maatregelen. Een gedetailleerde kostenraming
(met concrete cijfers) kan pas gegeven worden in het projectuitvoeringsplan. Deze
kostenraming is dan ook niet meer of niet minder dan een ruwe raming. Op dit moment is
het ook onduidelijk of bepaalde maatregelen (bijvoorbeeld bosomvorming) veel geld kosten
of tot een nuloperatie te herleiden zijn. Dezelfde opmerking geldt voor grondverzet. Veel
van de prijs wordt bepaald door de vraag naar grondstoffen (hout, teelaarde) op het moment
van de uitvoering. De kostenraming is tevens opgemaakt in de veronderstelling dat alle
maatregelen en uitvoeringsmodaliteiten uitgevoerd worden zoals beschreven in dit
projectrapport.
Acties Totaal
Infrastructuur en kavelwerken 950.000
Aanpasing van de wegen en het wegenpatroon 250.000
Waterhuishoudingswerken 310.000
Grondwerken 1.920.000
Uitbouw van natuureducatieve voorzieningen 12.500
Verwerven gronden en beheersinfrastructuur 5.000.000
Totaal te verwerven 5.000.000
Uitvoeren van werken
- kosten zonder B.T.W. 3.442.500
- B.T.W. en 20% bijkomende kosten 1.411.425
totaal 4.853.925
Totale kostprijs: 9.853.925 EUR
Zwarte Beek 77
Projectrapport - Kostenraming

Literatuur
• Aggenbach, C. et al. (1990), Hydro-ecologie van de Zwarte Beek vallei – Een mesotroof
veen in de Belgische Kempen, Instituut voor Natuurbehoud – Landbouwuniversiteit
Wageningen – Rijksuniversiteit Groningen, Hasselt, 81 p.
• Aggenbach, C. (1991), De Zwarte Beek vallei een waardevol Kempisch beekdal in de
problemen, in Jaarboek LIKONA 1991
• Albers, K.; van der Hoek, W.; Hanhart, K. en Mosterdijk, H. (2001). Vademecum
Monitoring Natuurinrichting – Praktische handleiding bij het opstellen van
monitoringsplannen voor natuurinrichting.
• Allemeersch, L. (?), De opbouw van de middenloop van de Zwarte Beek – voorlopige
resultaten
• AMINAL – Bestuur Natuurontwikkeling (1994?), Verslag stuurgroep – Ecologisch
Impulsgebied Beekdallandschap Zwarte Beek, 58 p.
• AMINAL - afdeling Natuur (?), Landschapsevollutie en cultuurgeschiedenis -
Beekdallandschap Vallei van de Zwarte Beek, Bezoekerscentrum "De Watersnip", 9 p.
• Anselin, A. en Kuijken, E. (1995), Speciale Beschermingszones voor het Vlaams Gewest
in uitvoering van de HabitatRichtlijn 92/43/EEG - Inventaris en afbakening, Instituut voor
Natuurbehoud, 29 p.
• Baeyens, L. (1977), Bodemkaart van België – Verklarende tekst bij het kaartblad
Houthalen 62 E, I.W.O.N.L./Centrum voor Bodemkartering, drukkerij Hoste-Staelens
N.V., Gent, 100 p.
• Bauwens, D., Claus, K. (1996), Verspreiding van amfibieën en reptielen in Vlaanderen.
De Wielewaal, Turnhout, 192 p.
• Bekenwerkgroep Nederland (1982), De hydrobiologische betekenis van de Zwarte Beek
(Beringen, Belgisch-Limburg), Nederland, 12 p.
• Bovens, K. (1998), Beheersovereenkomsten met landbouwers in het ecologisch
impulsgebied ‘Beekdallandschap Zwarte Beek’ 1996-1998, Eindverslag, 13 p.
• Bruylants, B., Vandelannoote, A., Verheyen, R.F. (1989), De vissen van onze Vlaamse
beken en rivieren. Hunecologie, verspreiding en bescherming, v.z.w. Wel, 272 p.
• Bruynseels, G., Van de Genachte, G. & De Coster, K. (1999), Beheersplan
Gemeentebos Beringen, 151 p.
• Burny, J. (1986), Het landgebruik in en rond de vallei van de Zwarte Beek te Koersel
(Limburgse Kempen) in het begin van de twintigste eeuw, overdruk uit ‘Het oude land van
Loon – jg. 41, 111 p.
• Burny, J. (1987), Herpetofauna van de vallei van de Zwarte Beek en omliggende
heidegebieden te Koersel, Hechtel en Helchteren (provincie Limburg, België), Deel II
Spreiding en biotoopkeuze van amfibieën en reptielen. Natuurhistorisch Maandblad 75
(7): p. 113-118
• Burny, J. (1999), Bijdrage tot de historische ecologie van de Limburgse Kempen (1910-
1950) - Tweehonderd gesprekken samengevat, Natuurhistorisch Genootschap in
Limburg, Maastricht, 211 p.
• Carchon, J. (2000), Natuurinrichtingsproject Zwarte Beek – Landbouwstudie, VLM, PA
Diest
• Coeck, J., Colazzo, S. (1999), Zoet- en brakwatervissen en rondbekken. In Kuijken, E.
(1999), Natuurrapport 1999, Toestand van de Natuur in Vlaanderen: cijfers voor het
beleid. Bijlage 4. Mededelingen van het Instituut voor Natuurbehoud 6, Brussel
Zwarte Beek 78
Projectrapport - Literatuur

• Daelemans, E. (1981), De Zwarte Beek te Koersel, LISEC, Leuven, 101 p.
• De Blust, G. et al. (1985), Biologische Waarderingskaart van België – Algemene
Verklarende Tekst, Ministerie van Volksgezondheid en van het Gezin – Instituut voor
Hygiëne en Epidemiologie – Coördinatiecentrum van de Biologische Waarderingskaart,
98 p.
• De Blust, G. (1988), Zwarte Beek – Bolissenbeek – Knelpunten aangaande waterkwaliteit
en intensieve akkerexploitatie – Advies, Instituut voor Natuurbehoud, Hasselt, 13 p.
• De Charleroy, D., Beyens, J. & Belpaire, C. (1994), Visbestandsopname op de Zwarte
Beek, Instituut voor Bosbouw en Wildbeheer, Geraardsbergen, 16 p.
• De Wilde (1997), Ecohydrologische studie van een aantal grondwaterafhankelijke
vegetaties in de vallei van de Zwarte Beek, eindverhandeling – promotor: M. Hermy,
Faculteit Landbouwkundige en Toegepaste Biologische Wetenschappen, Katholieke
Universiteit Leuven, 140 p.
• Econnection (1996), Sturing en zonering van de recreatie rond het Fonteintje te Koersel-
Beringen, in opdracht van AMINAL, afdeling Natuur, Gent, 195 p.
• Econnection (1997), Beheers- en effectgerichte maatregelen voor het faunabeheer in de
vallei van de Zwarte Beek, in opdracht van de WBE’s ‘Zwarte Beek’ en ‘Willekensberg’ in
samenwerking met AMINAL, afdeling Natuur, Gent, 197 p. + Toelichting
demonstratieprojecten
• Envico (1999), Natuurbehoud- en ontwikkeling in het westelijk mijnverzakkingsgebied in
relatie tot de bemaling en waterwinning – Inventarisatie – Perceel 2, in opdracht van
AMINAL afdeling Natuur, Mechelen, 22 p.
• Envico (1999), Natuurbehoud- en ontwikkeling in het westelijk mijnverzakkingsgebied in
relatie tot de bemaling en waterwinning – Grondwatermodel – Tussentijds rapport, in
opdracht van AMINAL afdeling Natuur, Mechelen, 17 p.
• Envico (2001), Natuurbehoud- en ontwikkeling in het westelijk mijnverzakkingsgebied in
relatie tot de bemaling en waterwinning, Eindrapport, in opdracht van AMINAL afdeling
Natuur, Mechelen, 64 p.
• Gommers, G. (red.) (1998), Het Landschap van de Vallei van de Zwarte Beek, Provincie
Limburg – Provinciaal Natuurcentrum, Genk, 73 p.
• Huybrechts, W. et al. (2000), Ecohydrologisch Onderzoek Waterrijke Vallei-ecosystemen
VLINA 96/03, Instituut voor Natuurbehoud - Vakgroep Hydrologie en Waterbouwkunde,
Vrije Universiteit Brussel - Laboratorium voor Bodem en Water, Katholieke Universiteit
Leuven in opdracht van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, 281 p. (+ Bijlagen)
• Laczewny, A. & Rutten, J. (?), Knelpuntenbeschrijving en voorstellen tot oplossingen voor
de vallei van de Zwarte Beek, in opdracht van NAL Limburg vzw, 29 p.
• Lejeune, M. (1985), Naar een vegetatietypologie voor de graslanden van het
middenstrooms gedeelte van de vallei van de Zwarte Beek te Beringen-Koersel (Limburg,
België), Intern rapport: verslag B.T.K.-project, Bero, Beringen
• Mertens, W. et al. (2001), Ontwerp van ecosysteemvisie voor de vallei van de Zwarte
Beek (5 delen: 1. Vegetatiekartering, 2. Hydrologische systeemmodellering door Van
Daele, T. et al. , 3. Systeembeschrijving, 4. Beschrijving van Natuurtypen, 5.
Knelpuntenanalyse en potentiekaarten), in opdracht van AMINAL afdeling Natuur,
Universiteit Antwerpen - Universitaire Instelling Antwerpen, Departement Biologie
• Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap – Afdeling Ruimtelijke Planning (1998),
Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen – Integrale versie, Brussel, 594 p.
Zwarte Beek 79
Projectrapport - Literatuur

• Natuurreservaten vzw (1995), Aanvraag tot verlenging en uitbreiding van erkenning van
het natuurreservaat “Vallei van de Zwarte Beek” te Hechtel-Eksel, Houthalen-Helchteren,
Heusden-Zolder, Beringen en Lummen-Diest-Halen, Brussel, 101 p.
• Nys, R. & Vanlook, W. (1976), Inventarisatie en evaluatie van de landschaps-, flora- en
faunaelementen in de vallei van de Zwarte Beek en omgeving (Koersel ’t Fonteintje),
Groencomité fusiegemeente Beringen, Beringen, 77 p.
• Schaminée, J.H.J., Stortelder, A.H.F., Weeda, E.J., V. (1996), De vegetatie van
Nederland, deel 3. Plantengemeenschappen van graslanden, zomen en droge heiden,
Opulus Press, Upsula, Leiden
• Schneiders, A. et al. (1991), Onderzoek naar de verspreiding en de typologie van
ecologisch waardevolle waterlopen in het Vlaamse Gewest - Demerbekken, UIA in
opdracht van AMINAL, Bestuur Algemeen Milieubeleid - Dienst Water en Bodem, 82 p.
• Van Daele, T. et al. (1999), Tussentijds verslag – Ontwerp van ecosysteemvisie voor de
vallei van de Zwarte Beek – Deel 2: Grondwatermodel, in opdracht van AMINAL, afdeling
Natuur (onderzoeksopdracht MINA/105/9803, Vrije Universiteit Brussel, 24 p.
• van der Hoek, D. (1984), De betekenis van de waterhuishouding voor het behoud en de
ontwikkeling van de halfnatuurlijke ecosystemen in het dal van de Zwarte Beek (België) –
vooronderzoek, Mededeling Vakgroep Natuurbeheer nr. 238, 20 p.
• Vanlook, W. (red.) (1992), Plan Watersnip – Een aktieplan voor het beekdallandschap
van de Zwarte Beek, Snelschrift 1992/6, Natuurreservaten vzw, Brussel, 61 p.
• Vanlook, W. (red.), (1993), Voorstellen voor het Ecologisch Impulsgebied
Beekdallandschap Zwarte beek, 73 p.
• Vanlook, W. & Gora, L. (1995), Gemeentelijk Natuurontwikkelingsplan Beringen – Deel 1:
Inventaris, evaluatie afbakening van gebieden, Stad Beringen, 123 p.
• Vanlook, W. & Gora, L. (1995), Gemeentelijk Natuurontwikkelingsplan Beringen – Deel 2:
Doelstellingen - Aktieprogramma, Stad Beringen, 87 p.
• Vanlook, W. & Janssens, F. (1995), Eerste Fase - Gemeentelijk Natuurontwikkelingsplan
Heusden-Zolder – Deel: Inventaris, Gemeente Heusen-Zolder, 80 p.
• Vanlook, W. & Janssens, F. (1995), Eerste Fase - Gemeentelijk Natuurontwikkelingsplan
Heusden-Zolder – Deel: Doelstellingen en actieprogramma, Gemeente Heusen-Zolder,
50 p.
• Vanlook, W. & Janssens, F. (1995), Eerste Fase - Gemeentelijk Natuurontwikkelingsplan
Heusden-Zolder – Bijlagen, Gemeente Heusen-Zolder
• Verheyden, W. (2000), Natuurinrichtingsproject "Zwarte Beek" - Problemen ten aanzien
van de blauwbessenteelt, eindwerk gegradueerde in Landbouw en Biotechnologie,
Katholieke Hogeschool Kempen - Campus HIKempen Geel - Departement Industrieel
Ingenieur en Biotechniek, 207 p.
• Vlaamse Gemeenschap (2001), Speciale Beschermingszones in Vlaanderen in
uitvoering van de Europese Richtlijn 92/43/EEG (Habitatrichtlijn) - SBZ-H, Beslissing van
de Vlaamse regering van 4 mei 2001, Overzicht van de habitats en soorten per
habitatrichtlijngebied, 49 p.
• Wils, C. et al. (1998), Opmaak van een systematiek natuurtypen in Vlaanderen: 1.
Waterlopen, onderzoeksopdracht MINA/102/98/02 in opdracht van AMINAL, afdeling
Natuur, UIA - Departement biologie, 54 p.
• Witters, A. (1995), Integraal waterbeheer – casestudie: De Zwarte Beek, UIA, Instituut
voor Milieukunde, Antwerpen, 115 p.
Zwarte Beek 80
Projectrapport - Literatuur

Bijlagen
Bijlage 1: Broedvogels, doortrekkers en wintergasten in de vallei van de Zwarte Beek
+: broedvogel in vallei
+/-: ONREGELMATIGE BROEDVOGEL IN VALLEI
+?: onzekere broedvogel in vallei
+b: regelmatige broedvogel, maar niet in de vallei
d: regelmatige doortrekker of wintergast
j: jaarvogel
Broedvogel Geen broedvogel Voormalig broedvogel
Dodaars + d
Geoorde fuut +/- d
Fuut + d
Aalscholver d
Roerdomp d +b
Woudaapje +b
Blauwe reiger j
Purper reiger d
Ooievaar d
Zwarte ooievaar d
Canadese gans +
Grauwe gans d
Kolgans d
Rietgans d
Knobbelzwaan +
Kleine zwaan d
Bergeend +b
Wilde eend +
Wintertaling +
Krakeend +
Smient d
Pijlstaart d
Zomertaling +b
Slobeend +b
Tafeleend +b
Kuifeend +
Grote zaagbek d
Visarend d
Wespendief +
Rode wouw d
Zwarte wouw d
Havik +
Sperwer +
Ruigpootbuizerd d
Buizerd +
Blauwe kiekendief d
Grauwe kiekendief +b
Bruine kiekendief d +b
Slechtvalk d
Boomvalk +
Smelleken +
Torenvalk +
Korhoen +b?
Patrijs +
Zwarte Beek 81
Projectrapport - Bijlagen

Kwartel +b
Broedvogel Geen broedvogel Voormalig broedvogel
Fazant +
Kraanvogel d
Waterral +
Porseleinhoen +/-
Kwartelkoning +?
Waterhoen +
Meerkoet +
Scholekster +
Kleine plevier d
Goudplevier +b
Kievit +
Kemphaan d
Zwarte ruiter d
Tureluur d +b
Groenpootruiter d
Witgatje d
Oeverloper d
Bosruiter d
Grutto +b
Wulp +
Regenwulp d
Houtsnip +
Watersnip +
Bokje d
Zwartkopmeeuw +b
Kokmeeuw +b
Kleine mantelmeeuw d
Zilvermeeuw +b
Zwarte stern +b
Houtduif +
Holenduif +
Turkse tortel +
Tortel +
Koekoek +
Kerkuil +b
Ransuil +
Velduil d +b
Steenuil +
Bosuil +
Nachtzwaluw +b
Gierzwaluw +b
Ijsvogel +
Hop d +
Draaihals +
Groene specht +
Zwarte specht +
Grote bonte specht +
Kleine bonte specht +
Kuifleeuwerik +b
Boomleeuwerik +b
Veldleeuwerik +
Oeverzwaluw +
Boernzwaluw +b
Huiszwaluw +b
Duinpieper +b
Boompieper +
Gele kwikstaart +
Grote gele kwikstaart d +
Witte kwikstaart +
Zwarte Beek 82
Projectrapport - Bijlagen

Grauwe klauwier d +
Broedvogel Geen broedvogel Voormalig broedvogel
Klapekster +b?
Winterkoning +
Heggemus +
Sprinkhaanzanger +
Rietzanger +
Bosrietzanger +
Kleine karekiet +
Spotvogel +
Tuinfluiter +
Zwartkop +
Grasmus +
Braamsluiper +
Fitis +
Tjiftjaf +
Fluiter +b
Goudhaantje +b
Vuurgoudhaantje d
Bonte vliegenvanger +b
Grauwe vliegenvanger +b
Roodborsttapuit +
Tapuit +b
Zwarte roodstaart +
Gekraagde roodstaart +
Roodborst +
Nachtegaal +
Blauwborst +
Kramsvogel d +
Beflijster d
Merel +
Zanglijster +
Grote lijster +
Koperwiek d
Staartmees +
Glanskop +b
Matkop +
Kuifmees +b
Zwarte mees +b
Pimpelmees +
Koolmees +
Boomklever +b
Boomkruiper +
Grauwe gors +b
Geelgors +
Ortolaan +b
Rietgors +
Vink +b
Keep d
Groenling b
Sijs d
Putter d +?
Kneu +b
Barmsijs d
Kruisbek +b
Goudvink +?
Appelvink +b
Huismus +b
Ringmus +
Spreeuw +
Wielewaal +
Zwarte Beek 83
Projectrapport - Bijlagen

Vlaamse gaai +
Broedvogel Geen broedvogel Voormalig broedvogel
Ekster +
Kauw +
Roek d
Zwarte kraai +
Zwarte Beek 84
Projectrapport - Bijlagen

Lijst met figuren en tabellen
Figuur 1: De geologische opbouw en ligging van de Boomse klei 24
Figuur 2: Schematische weergave van de grondwaterstroming in de bovenloop van
de Zwarte Beek 26
Figuur 3: Ligging van de oppervlaktewaterkwaliteitmeetpunten van de Vlaamse
Milieumaatschappij in de vallei van de Zwarte Beek 28
Figuur 4: Gescheiden padensystemen 58
Tabel 1: Voorkomende vissoorten in de Zwarte Beek 42
Tabel 2: Amfibieën en reptielen in de vallei van de Zwarte Beek 43
Tabel 3: Dagvlinders (van de rode lijst) die voorkomen in de vallei van de Zwarte
beek 44
Tabel 4: Recreatievormen in het projectgebied 46
Tabel 5: Indeling van de natuurtypengroepen volgens de Ecosysteemvisie (Mertens
et al, 2001) 62
Tabel 6: Natuurtypengroepen in relatie tot de gemiddelde grondwaterstand (Mertens
et al, 2001) 63
Tabel 7: Doelsystemen, natuurstreefbeelden en doelsoorten 65
Zwarte Beek 85
Projectrapport - Figuren en tabellen

Kaarten
Kaart 1: Situering
Kaart 2: Gewestplan
Kaart 3: Juridisch en beleidskader
Kaart 4: Hydrografie en topografie
Kaart 5: Textuur en vochttrappen
Kaart 6: Profielontwikkeling
Kaart 7: Kwelgebieden
Kaart 8: Berekende grondwaterstand
Kaart 9: Archeologie
Kaart 10: Relictenatlas
Kaart 11: Vegetatie
Kaart 12: Mobiele recreatie
Kaart 13: Stationaire recreatie
Kaart 14: Toegankelijkheidsregelement
Kaart 15: Landbouw
Kaart 16: Eigendomsstructuur
Kaart 17: Deelgebieden
Kaart 18: Visieplan
Kaart 19: Maatregelen en modaliteiten - NATUURONTWIKKELING
Kaart 20: Maatregelen en modaliteiten - NATUURBEHEER
Kaart 21: Maatregelen en modaliteiten – LANDBOUW
Kaart 22: Maatregelen en modaliteiten - WATERLOPEN / URBAAN GEBIED
Kaart 23: Maatregelen en modaliteiten - RECREATIE
Kaart 24: Maatregelen en modaliteiten – LANDSCHAP en CULTUURHISTORIE
Zwarte Beek 86
Projectrapport - Kaarten

Kaarten
Kaart 1: Situering
Kaart 2: Gewestplan
Kaart 3: Juridisch en beleidskader
Kaart 4: Hydrografie en topografie
Kaart 5: Textuur en vochttrappen
Kaart 6: Profielontwikkeling
Kaart 7: Kwelgebieden
Kaart 8: Berekende grondwaterstand
Kaart 9: Archeologie
Kaart 10: Relictenatlas
Kaart 11: Vegetatie
Kaart 12: Mobiele recreatie
Kaart 13: Stationaire recreatie
Kaart 14: Toegankelijkheidsregelement
Kaart 15: Landbouw
Kaart 16: Eigendomsstructuur
Kaart 17: Deelgebieden
Kaart 18: Visieplan
Kaart 19: Maatregelen en modaliteiten - NATUURONTWIKKELING
Kaart 20: Maatregelen en modaliteiten - NATUURBEHEER
Kaart 21: Maatregelen en modaliteiten – LANDBOUW
Kaart 22: Maatregelen en modaliteiten - WATERLOPEN / URBAAN GEBIED
Kaart 23: Maatregelen en modaliteiten - RECREATIE
Kaart 24: Maatregelen en modaliteiten – LANDSCHAP en CULTUURHISTORIE
Zwarte Beek 86
Projectrapport - Kaarten

Kaarten
Kaart 1: Situering
Kaart 2: Gewestplan
Kaart 3: Juridisch en beleidskader
Kaart 4: Hydrografie en topografie
Kaart 5: Textuur en vochttrappen
Kaart 6: Profielontwikkeling
Kaart 7: Kwelgebieden
Kaart 8: Berekende grondwaterstand
Kaart 9: Archeologie
Kaart 10: Relictenatlas
Kaart 11: Vegetatie
Kaart 12: Mobiele recreatie
Kaart 13: Stationaire recreatie
Kaart 14: Toegankelijkheidsregelement
Kaart 15: Landbouw
Kaart 16: Eigendomsstructuur
Kaart 17: Deelgebieden
Kaart 18: Visieplan
Kaart 19: Maatregelen en modaliteiten - NATUURONTWIKKELING
Kaart 20: Maatregelen en modaliteiten - NATUURBEHEER
Kaart 21: Maatregelen en modaliteiten – LANDBOUW
Kaart 22: Maatregelen en modaliteiten - WATERLOPEN / URBAAN GEBIED
Kaart 23: Maatregelen en modaliteiten - RECREATIE
Kaart 24: Maatregelen en modaliteiten – LANDSCHAP en CULTUURHISTORIE
Zwarte Beek 86
Projectrapport - Kaarten

Kaarten
Kaart 1: Situering
Kaart 2: Gewestplan
Kaart 3: Juridisch en beleidskader
Kaart 4: Hydrografie en topografie
Kaart 5: Textuur en vochttrappen
Kaart 6: Profielontwikkeling
Kaart 7: Kwelgebieden
Kaart 8: Berekende grondwaterstand
Kaart 9: Archeologie
Kaart 10: Relictenatlas
Kaart 11: Vegetatie
Kaart 12: Mobiele recreatie
Kaart 13: Stationaire recreatie
Kaart 14: Toegankelijkheidsregelement
Kaart 15: Landbouw
Kaart 16: Eigendomsstructuur
Kaart 17: Deelgebieden
Kaart 18: Visieplan
Kaart 19: Maatregelen en modaliteiten - NATUURONTWIKKELING
Kaart 20: Maatregelen en modaliteiten - NATUURBEHEER
Kaart 21: Maatregelen en modaliteiten – LANDBOUW
Kaart 22: Maatregelen en modaliteiten - WATERLOPEN / URBAAN GEBIED
Kaart 23: Maatregelen en modaliteiten - RECREATIE
Kaart 24: Maatregelen en modaliteiten – LANDSCHAP en CULTUURHISTORIE
Zwarte Beek 86
Projectrapport - Kaarten

Kaarten
Kaart 1: Situering
Kaart 2: Gewestplan
Kaart 3: Juridisch en beleidskader
Kaart 4: Hydrografie en topografie
Kaart 5: Textuur en vochttrappen
Kaart 6: Profielontwikkeling
Kaart 7: Kwelgebieden
Kaart 8: Berekende grondwaterstand
Kaart 9: Archeologie
Kaart 10: Relictenatlas
Kaart 11: Vegetatie
Kaart 12: Mobiele recreatie
Kaart 13: Stationaire recreatie
Kaart 14: Toegankelijkheidsregelement
Kaart 15: Landbouw
Kaart 16: Eigendomsstructuur
Kaart 17: Deelgebieden
Kaart 18: Visieplan
Kaart 19: Maatregelen en modaliteiten - NATUURONTWIKKELING
Kaart 20: Maatregelen en modaliteiten - NATUURBEHEER
Kaart 21: Maatregelen en modaliteiten – LANDBOUW
Kaart 22: Maatregelen en modaliteiten - WATERLOPEN / URBAAN GEBIED
Kaart 23: Maatregelen en modaliteiten - RECREATIE
Kaart 24: Maatregelen en modaliteiten – LANDSCHAP en CULTUURHISTORIE
Zwarte Beek 86
Projectrapport - Kaarten

Kaarten
Kaart 1: Situering
Kaart 2: Gewestplan
Kaart 3: Juridisch en beleidskader
Kaart 4: Hydrografie en topografie
Kaart 5: Textuur en vochttrappen
Kaart 6: Profielontwikkeling
Kaart 7: Kwelgebieden
Kaart 8: Berekende grondwaterstand
Kaart 9: Archeologie
Kaart 10: Relictenatlas
Kaart 11: Vegetatie
Kaart 12: Mobiele recreatie
Kaart 13: Stationaire recreatie
Kaart 14: Toegankelijkheidsregelement
Kaart 15: Landbouw
Kaart 16: Eigendomsstructuur
Kaart 17: Deelgebieden
Kaart 18: Visieplan
Kaart 19: Maatregelen en modaliteiten - NATUURONTWIKKELING
Kaart 20: Maatregelen en modaliteiten - NATUURBEHEER
Kaart 21: Maatregelen en modaliteiten – LANDBOUW
Kaart 22: Maatregelen en modaliteiten - WATERLOPEN / URBAAN GEBIED
Kaart 23: Maatregelen en modaliteiten - RECREATIE
Kaart 24: Maatregelen en modaliteiten – LANDSCHAP en CULTUURHISTORIE
Zwarte Beek 86
Projectrapport - Kaarten

Kaarten
Kaart 1: Situering
Kaart 2: Gewestplan
Kaart 3: Juridisch en beleidskader
Kaart 4: Hydrografie en topografie
Kaart 5: Textuur en vochttrappen
Kaart 6: Profielontwikkeling
Kaart 7: Kwelgebieden
Kaart 8: Berekende grondwaterstand
Kaart 9: Archeologie
Kaart 10: Relictenatlas
Kaart 11: Vegetatie
Kaart 12: Mobiele recreatie
Kaart 13: Stationaire recreatie
Kaart 14: Toegankelijkheidsregelement
Kaart 15: Landbouw
Kaart 16: Eigendomsstructuur
Kaart 17: Deelgebieden
Kaart 18: Visieplan
Kaart 19: Maatregelen en modaliteiten - NATUURONTWIKKELING
Kaart 20: Maatregelen en modaliteiten - NATUURBEHEER
Kaart 21: Maatregelen en modaliteiten – LANDBOUW
Kaart 22: Maatregelen en modaliteiten - WATERLOPEN / URBAAN GEBIED
Kaart 23: Maatregelen en modaliteiten - RECREATIE
Kaart 24: Maatregelen en modaliteiten – LANDSCHAP en CULTUURHISTORIE
Zwarte Beek 86
Projectrapport - Kaarten

Kaarten
Kaart 1: Situering
Kaart 2: Gewestplan
Kaart 3: Juridisch en beleidskader
Kaart 4: Hydrografie en topografie
Kaart 5: Textuur en vochttrappen
Kaart 6: Profielontwikkeling
Kaart 7: Kwelgebieden
Kaart 8: Berekende grondwaterstand
Kaart 9: Archeologie
Kaart 10: Relictenatlas
Kaart 11: Vegetatie
Kaart 12: Mobiele recreatie
Kaart 13: Stationaire recreatie
Kaart 14: Toegankelijkheidsregelement
Kaart 15: Landbouw
Kaart 16: Eigendomsstructuur
Kaart 17: Deelgebieden
Kaart 18: Visieplan
Kaart 19: Maatregelen en modaliteiten - NATUURONTWIKKELING
Kaart 20: Maatregelen en modaliteiten - NATUURBEHEER
Kaart 21: Maatregelen en modaliteiten – LANDBOUW
Kaart 22: Maatregelen en modaliteiten - WATERLOPEN / URBAAN GEBIED
Kaart 23: Maatregelen en modaliteiten - RECREATIE
Kaart 24: Maatregelen en modaliteiten – LANDSCHAP en CULTUURHISTORIE
Zwarte Beek 86
Projectrapport - Kaarten

Kaarten
Kaart 1: Situering
Kaart 2: Gewestplan
Kaart 3: Juridisch en beleidskader
Kaart 4: Hydrografie en topografie
Kaart 5: Textuur en vochttrappen
Kaart 6: Profielontwikkeling
Kaart 7: Kwelgebieden
Kaart 8: Berekende grondwaterstand
Kaart 9: Archeologie
Kaart 10: Relictenatlas
Kaart 11: Vegetatie
Kaart 12: Mobiele recreatie
Kaart 13: Stationaire recreatie
Kaart 14: Toegankelijkheidsregelement
Kaart 15: Landbouw
Kaart 16: Eigendomsstructuur
Kaart 17: Deelgebieden
Kaart 18: Visieplan
Kaart 19: Maatregelen en modaliteiten - NATUURONTWIKKELING
Kaart 20: Maatregelen en modaliteiten - NATUURBEHEER
Kaart 21: Maatregelen en modaliteiten – LANDBOUW
Kaart 22: Maatregelen en modaliteiten - WATERLOPEN / URBAAN GEBIED
Kaart 23: Maatregelen en modaliteiten - RECREATIE
Kaart 24: Maatregelen en modaliteiten – LANDSCHAP en CULTUURHISTORIE
Zwarte Beek 86
Projectrapport - Kaarten

Kaarten
Kaart 1: Situering
Kaart 2: Gewestplan
Kaart 3: Juridisch en beleidskader
Kaart 4: Hydrografie en topografie
Kaart 5: Textuur en vochttrappen
Kaart 6: Profielontwikkeling
Kaart 7: Kwelgebieden
Kaart 8: Berekende grondwaterstand
Kaart 9: Archeologie
Kaart 10: Relictenatlas
Kaart 11: Vegetatie
Kaart 12: Mobiele recreatie
Kaart 13: Stationaire recreatie
Kaart 14: Toegankelijkheidsregelement
Kaart 15: Landbouw
Kaart 16: Eigendomsstructuur
Kaart 17: Deelgebieden
Kaart 18: Visieplan
Kaart 19: Maatregelen en modaliteiten - NATUURONTWIKKELING
Kaart 20: Maatregelen en modaliteiten - NATUURBEHEER
Kaart 21: Maatregelen en modaliteiten – LANDBOUW
Kaart 22: Maatregelen en modaliteiten - WATERLOPEN / URBAAN GEBIED
Kaart 23: Maatregelen en modaliteiten - RECREATIE
Kaart 24: Maatregelen en modaliteiten – LANDSCHAP en CULTUURHISTORIE
Zwarte Beek 86
Projectrapport - Kaarten

Kaarten
Kaart 1: Situering
Kaart 2: Gewestplan
Kaart 3: Juridisch en beleidskader
Kaart 4: Hydrografie en topografie
Kaart 5: Textuur en vochttrappen
Kaart 6: Profielontwikkeling
Kaart 7: Kwelgebieden
Kaart 8: Berekende grondwaterstand
Kaart 9: Archeologie
Kaart 10: Relictenatlas
Kaart 11: Vegetatie
Kaart 12: Mobiele recreatie
Kaart 13: Stationaire recreatie
Kaart 14: Toegankelijkheidsregelement
Kaart 15: Landbouw
Kaart 16: Eigendomsstructuur
Kaart 17: Deelgebieden
Kaart 18: Visieplan
Kaart 19: Maatregelen en modaliteiten - NATUURONTWIKKELING
Kaart 20: Maatregelen en modaliteiten - NATUURBEHEER
Kaart 21: Maatregelen en modaliteiten – LANDBOUW
Kaart 22: Maatregelen en modaliteiten - WATERLOPEN / URBAAN GEBIED
Kaart 23: Maatregelen en modaliteiten - RECREATIE
Kaart 24: Maatregelen en modaliteiten – LANDSCHAP en CULTUURHISTORIE
Zwarte Beek 86
Projectrapport - Kaarten

Kaarten
Kaart 1: Situering
Kaart 2: Gewestplan
Kaart 3: Juridisch en beleidskader
Kaart 4: Hydrografie en topografie
Kaart 5: Textuur en vochttrappen
Kaart 6: Profielontwikkeling
Kaart 7: Kwelgebieden
Kaart 8: Berekende grondwaterstand
Kaart 9: Archeologie
Kaart 10: Relictenatlas
Kaart 11: Vegetatie
Kaart 12: Mobiele recreatie
Kaart 13: Stationaire recreatie
Kaart 14: Toegankelijkheidsregelement
Kaart 15: Landbouw
Kaart 16: Eigendomsstructuur
Kaart 17: Deelgebieden
Kaart 18: Visieplan
Kaart 19: Maatregelen en modaliteiten - NATUURONTWIKKELING
Kaart 20: Maatregelen en modaliteiten - NATUURBEHEER
Kaart 21: Maatregelen en modaliteiten – LANDBOUW
Kaart 22: Maatregelen en modaliteiten - WATERLOPEN / URBAAN GEBIED
Kaart 23: Maatregelen en modaliteiten - RECREATIE
Kaart 24: Maatregelen en modaliteiten – LANDSCHAP en CULTUURHISTORIE
Zwarte Beek 86
Projectrapport - Kaarten

Kaarten
Kaart 1: Situering
Kaart 2: Gewestplan
Kaart 3: Juridisch en beleidskader
Kaart 4: Hydrografie en topografie
Kaart 5: Textuur en vochttrappen
Kaart 6: Profielontwikkeling
Kaart 7: Kwelgebieden
Kaart 8: Berekende grondwaterstand
Kaart 9: Archeologie
Kaart 10: Relictenatlas
Kaart 11: Vegetatie
Kaart 12: Mobiele recreatie
Kaart 13: Stationaire recreatie
Kaart 14: Toegankelijkheidsregelement
Kaart 15: Landbouw
Kaart 16: Eigendomsstructuur
Kaart 17: Deelgebieden
Kaart 18: Visieplan
Kaart 19: Maatregelen en modaliteiten - NATUURONTWIKKELING
Kaart 20: Maatregelen en modaliteiten - NATUURBEHEER
Kaart 21: Maatregelen en modaliteiten – LANDBOUW
Kaart 22: Maatregelen en modaliteiten - WATERLOPEN / URBAAN GEBIED
Kaart 23: Maatregelen en modaliteiten - RECREATIE
Kaart 24: Maatregelen en modaliteiten – LANDSCHAP en CULTUURHISTORIE
Zwarte Beek 86
Projectrapport - Kaarten

Kaarten
Kaart 1: Situering
Kaart 2: Gewestplan
Kaart 3: Juridisch en beleidskader
Kaart 4: Hydrografie en topografie
Kaart 5: Textuur en vochttrappen
Kaart 6: Profielontwikkeling
Kaart 7: Kwelgebieden
Kaart 8: Berekende grondwaterstand
Kaart 9: Archeologie
Kaart 10: Relictenatlas
Kaart 11: Vegetatie
Kaart 12: Mobiele recreatie
Kaart 13: Stationaire recreatie
Kaart 14: Toegankelijkheidsregelement
Kaart 15: Landbouw
Kaart 16: Eigendomsstructuur
Kaart 17: Deelgebieden
Kaart 18: Visieplan
Kaart 19: Maatregelen en modaliteiten - NATUURONTWIKKELING
Kaart 20: Maatregelen en modaliteiten - NATUURBEHEER
Kaart 21: Maatregelen en modaliteiten – LANDBOUW
Kaart 22: Maatregelen en modaliteiten - WATERLOPEN / URBAAN GEBIED
Kaart 23: Maatregelen en modaliteiten - RECREATIE
Kaart 24: Maatregelen en modaliteiten – LANDSCHAP en CULTUURHISTORIE
Zwarte Beek 86
Projectrapport - Kaarten

Kaarten
Kaart 1: Situering
Kaart 2: Gewestplan
Kaart 3: Juridisch en beleidskader
Kaart 4: Hydrografie en topografie
Kaart 5: Textuur en vochttrappen
Kaart 6: Profielontwikkeling
Kaart 7: Kwelgebieden
Kaart 8: Berekende grondwaterstand
Kaart 9: Archeologie
Kaart 10: Relictenatlas
Kaart 11: Vegetatie
Kaart 12: Mobiele recreatie
Kaart 13: Stationaire recreatie
Kaart 14: Toegankelijkheidsregelement
Kaart 15: Landbouw
Kaart 16: Eigendomsstructuur
Kaart 17: Deelgebieden
Kaart 18: Visieplan
Kaart 19: Maatregelen en modaliteiten - NATUURONTWIKKELING
Kaart 20: Maatregelen en modaliteiten - NATUURBEHEER
Kaart 21: Maatregelen en modaliteiten – LANDBOUW
Kaart 22: Maatregelen en modaliteiten - WATERLOPEN / URBAAN GEBIED
Kaart 23: Maatregelen en modaliteiten - RECREATIE
Kaart 24: Maatregelen en modaliteiten – LANDSCHAP en CULTUURHISTORIE
Zwarte Beek 86
Projectrapport - Kaarten

Kaarten
Kaart 1: Situering
Kaart 2: Gewestplan
Kaart 3: Juridisch en beleidskader
Kaart 4: Hydrografie en topografie
Kaart 5: Textuur en vochttrappen
Kaart 6: Profielontwikkeling
Kaart 7: Kwelgebieden
Kaart 8: Berekende grondwaterstand
Kaart 9: Archeologie
Kaart 10: Relictenatlas
Kaart 11: Vegetatie
Kaart 12: Mobiele recreatie
Kaart 13: Stationaire recreatie
Kaart 14: Toegankelijkheidsregelement
Kaart 15: Landbouw
Kaart 16: Eigendomsstructuur
Kaart 17: Deelgebieden
Kaart 18: Visieplan
Kaart 19: Maatregelen en modaliteiten - NATUURONTWIKKELING
Kaart 20: Maatregelen en modaliteiten - NATUURBEHEER
Kaart 21: Maatregelen en modaliteiten – LANDBOUW
Kaart 22: Maatregelen en modaliteiten - WATERLOPEN / URBAAN GEBIED
Kaart 23: Maatregelen en modaliteiten - RECREATIE
Kaart 24: Maatregelen en modaliteiten – LANDSCHAP en CULTUURHISTORIE
Zwarte Beek 86
Projectrapport - Kaarten

Kaarten
Kaart 1: Situering
Kaart 2: Gewestplan
Kaart 3: Juridisch en beleidskader
Kaart 4: Hydrografie en topografie
Kaart 5: Textuur en vochttrappen
Kaart 6: Profielontwikkeling
Kaart 7: Kwelgebieden
Kaart 8: Berekende grondwaterstand
Kaart 9: Archeologie
Kaart 10: Relictenatlas
Kaart 11: Vegetatie
Kaart 12: Mobiele recreatie
Kaart 13: Stationaire recreatie
Kaart 14: Toegankelijkheidsregelement
Kaart 15: Landbouw
Kaart 16: Eigendomsstructuur
Kaart 17: Deelgebieden
Kaart 18: Visieplan
Kaart 19: Maatregelen en modaliteiten - NATUURONTWIKKELING
Kaart 20: Maatregelen en modaliteiten - NATUURBEHEER
Kaart 21: Maatregelen en modaliteiten – LANDBOUW
Kaart 22: Maatregelen en modaliteiten - WATERLOPEN / URBAAN GEBIED
Kaart 23: Maatregelen en modaliteiten - RECREATIE
Kaart 24: Maatregelen en modaliteiten – LANDSCHAP en CULTUURHISTORIE
Zwarte Beek 86
Projectrapport - Kaarten

Kaarten
Kaart 1: Situering
Kaart 2: Gewestplan
Kaart 3: Juridisch en beleidskader
Kaart 4: Hydrografie en topografie
Kaart 5: Textuur en vochttrappen
Kaart 6: Profielontwikkeling
Kaart 7: Kwelgebieden
Kaart 8: Berekende grondwaterstand
Kaart 9: Archeologie
Kaart 10: Relictenatlas
Kaart 11: Vegetatie
Kaart 12: Mobiele recreatie
Kaart 13: Stationaire recreatie
Kaart 14: Toegankelijkheidsregelement
Kaart 15: Landbouw
Kaart 16: Eigendomsstructuur
Kaart 17: Deelgebieden
Kaart 18: Visieplan
Kaart 19: Maatregelen en modaliteiten - NATUURONTWIKKELING
Kaart 20: Maatregelen en modaliteiten - NATUURBEHEER
Kaart 21: Maatregelen en modaliteiten – LANDBOUW
Kaart 22: Maatregelen en modaliteiten - WATERLOPEN / URBAAN GEBIED
Kaart 23: Maatregelen en modaliteiten - RECREATIE
Kaart 24: Maatregelen en modaliteiten – LANDSCHAP en CULTUURHISTORIE
Zwarte Beek 86
Projectrapport - Kaarten

Kaarten
Kaart 1: Situering
Kaart 2: Gewestplan
Kaart 3: Juridisch en beleidskader
Kaart 4: Hydrografie en topografie
Kaart 5: Textuur en vochttrappen
Kaart 6: Profielontwikkeling
Kaart 7: Kwelgebieden
Kaart 8: Berekende grondwaterstand
Kaart 9: Archeologie
Kaart 10: Relictenatlas
Kaart 11: Vegetatie
Kaart 12: Mobiele recreatie
Kaart 13: Stationaire recreatie
Kaart 14: Toegankelijkheidsregelement
Kaart 15: Landbouw
Kaart 16: Eigendomsstructuur
Kaart 17: Deelgebieden
Kaart 18: Visieplan
Kaart 19: Maatregelen en modaliteiten - NATUURONTWIKKELING
Kaart 20: Maatregelen en modaliteiten - NATUURBEHEER
Kaart 21: Maatregelen en modaliteiten – LANDBOUW
Kaart 22: Maatregelen en modaliteiten - WATERLOPEN / URBAAN GEBIED
Kaart 23: Maatregelen en modaliteiten - RECREATIE
Kaart 24: Maatregelen en modaliteiten – LANDSCHAP en CULTUURHISTORIE
Zwarte Beek 86
Projectrapport - Kaarten

Kaarten
Kaart 1: Situering
Kaart 2: Gewestplan
Kaart 3: Juridisch en beleidskader
Kaart 4: Hydrografie en topografie
Kaart 5: Textuur en vochttrappen
Kaart 6: Profielontwikkeling
Kaart 7: Kwelgebieden
Kaart 8: Berekende grondwaterstand
Kaart 9: Archeologie
Kaart 10: Relictenatlas
Kaart 11: Vegetatie
Kaart 12: Mobiele recreatie
Kaart 13: Stationaire recreatie
Kaart 14: Toegankelijkheidsregelement
Kaart 15: Landbouw
Kaart 16: Eigendomsstructuur
Kaart 17: Deelgebieden
Kaart 18: Visieplan
Kaart 19: Maatregelen en modaliteiten - NATUURONTWIKKELING
Kaart 20: Maatregelen en modaliteiten - NATUURBEHEER
Kaart 21: Maatregelen en modaliteiten – LANDBOUW
Kaart 22: Maatregelen en modaliteiten - WATERLOPEN / URBAAN GEBIED
Kaart 23: Maatregelen en modaliteiten - RECREATIE
Kaart 24: Maatregelen en modaliteiten – LANDSCHAP en CULTUURHISTORIE
Zwarte Beek 86
Projectrapport - Kaarten

Kaarten
Kaart 1: Situering
Kaart 2: Gewestplan
Kaart 3: Juridisch en beleidskader
Kaart 4: Hydrografie en topografie
Kaart 5: Textuur en vochttrappen
Kaart 6: Profielontwikkeling
Kaart 7: Kwelgebieden
Kaart 8: Berekende grondwaterstand
Kaart 9: Archeologie
Kaart 10: Relictenatlas
Kaart 11: Vegetatie
Kaart 12: Mobiele recreatie
Kaart 13: Stationaire recreatie
Kaart 14: Toegankelijkheidsregelement
Kaart 15: Landbouw
Kaart 16: Eigendomsstructuur
Kaart 17: Deelgebieden
Kaart 18: Visieplan
Kaart 19: Maatregelen en modaliteiten - NATUURONTWIKKELING
Kaart 20: Maatregelen en modaliteiten - NATUURBEHEER
Kaart 21: Maatregelen en modaliteiten – LANDBOUW
Kaart 22: Maatregelen en modaliteiten - WATERLOPEN / URBAAN GEBIED
Kaart 23: Maatregelen en modaliteiten - RECREATIE
Kaart 24: Maatregelen en modaliteiten – LANDSCHAP en CULTUURHISTORIE
Zwarte Beek 86
Projectrapport - Kaarten

Kaarten
Kaart 1: Situering
Kaart 2: Gewestplan
Kaart 3: Juridisch en beleidskader
Kaart 4: Hydrografie en topografie
Kaart 5: Textuur en vochttrappen
Kaart 6: Profielontwikkeling
Kaart 7: Kwelgebieden
Kaart 8: Berekende grondwaterstand
Kaart 9: Archeologie
Kaart 10: Relictenatlas
Kaart 11: Vegetatie
Kaart 12: Mobiele recreatie
Kaart 13: Stationaire recreatie
Kaart 14: Toegankelijkheidsregelement
Kaart 15: Landbouw
Kaart 16: Eigendomsstructuur
Kaart 17: Deelgebieden
Kaart 18: Visieplan
Kaart 19: Maatregelen en modaliteiten - NATUURONTWIKKELING
Kaart 20: Maatregelen en modaliteiten - NATUURBEHEER
Kaart 21: Maatregelen en modaliteiten – LANDBOUW
Kaart 22: Maatregelen en modaliteiten - WATERLOPEN / URBAAN GEBIED
Kaart 23: Maatregelen en modaliteiten - RECREATIE
Kaart 24: Maatregelen en modaliteiten – LANDSCHAP en CULTUURHISTORIE
Zwarte Beek 86
Projectrapport - Kaarten

Kaarten
Kaart 1: Situering
Kaart 2: Gewestplan
Kaart 3: Juridisch en beleidskader
Kaart 4: Hydrografie en topografie
Kaart 5: Textuur en vochttrappen
Kaart 6: Profielontwikkeling
Kaart 7: Kwelgebieden
Kaart 8: Berekende grondwaterstand
Kaart 9: Archeologie
Kaart 10: Relictenatlas
Kaart 11: Vegetatie
Kaart 12: Mobiele recreatie
Kaart 13: Stationaire recreatie
Kaart 14: Toegankelijkheidsregelement
Kaart 15: Landbouw
Kaart 16: Eigendomsstructuur
Kaart 17: Deelgebieden
Kaart 18: Visieplan
Kaart 19: Maatregelen en modaliteiten - NATUURONTWIKKELING
Kaart 20: Maatregelen en modaliteiten - NATUURBEHEER
Kaart 21: Maatregelen en modaliteiten – LANDBOUW
Kaart 22: Maatregelen en modaliteiten - WATERLOPEN / URBAAN GEBIED
Kaart 23: Maatregelen en modaliteiten - RECREATIE
Kaart 24: Maatregelen en modaliteiten – LANDSCHAP en CULTUURHISTORIE
Zwarte Beek 86
Projectrapport - Kaarten

Kaarten
Kaart 1: Situering
Kaart 2: Gewestplan
Kaart 3: Juridisch en beleidskader
Kaart 4: Hydrografie en topografie
Kaart 5: Textuur en vochttrappen
Kaart 6: Profielontwikkeling
Kaart 7: Kwelgebieden
Kaart 8: Berekende grondwaterstand
Kaart 9: Archeologie
Kaart 10: Relictenatlas
Kaart 11: Vegetatie
Kaart 12: Mobiele recreatie
Kaart 13: Stationaire recreatie
Kaart 14: Toegankelijkheidsregelement
Kaart 15: Landbouw
Kaart 16: Eigendomsstructuur
Kaart 17: Deelgebieden
Kaart 18: Visieplan
Kaart 19: Maatregelen en modaliteiten - NATUURONTWIKKELING
Kaart 20: Maatregelen en modaliteiten - NATUURBEHEER
Kaart 21: Maatregelen en modaliteiten – LANDBOUW
Kaart 22: Maatregelen en modaliteiten - WATERLOPEN / URBAAN GEBIED
Kaart 23: Maatregelen en modaliteiten - RECREATIE
Kaart 24: Maatregelen en modaliteiten – LANDSCHAP en CULTUURHISTORIE
Zwarte Beek 86
Projectrapport - Kaarten

Kaarten
Kaart 1: Situering
Kaart 2: Gewestplan
Kaart 3: Juridisch en beleidskader
Kaart 4: Hydrografie en topografie
Kaart 5: Textuur en vochttrappen
Kaart 6: Profielontwikkeling
Kaart 7: Kwelgebieden
Kaart 8: Berekende grondwaterstand
Kaart 9: Archeologie
Kaart 10: Relictenatlas
Kaart 11: Vegetatie
Kaart 12: Mobiele recreatie
Kaart 13: Stationaire recreatie
Kaart 14: Toegankelijkheidsregelement
Kaart 15: Landbouw
Kaart 16: Eigendomsstructuur
Kaart 17: Deelgebieden
Kaart 18: Visieplan
Kaart 19: Maatregelen en modaliteiten - NATUURONTWIKKELING
Kaart 20: Maatregelen en modaliteiten - NATUURBEHEER
Kaart 21: Maatregelen en modaliteiten – LANDBOUW
Kaart 22: Maatregelen en modaliteiten - WATERLOPEN / URBAAN GEBIED
Kaart 23: Maatregelen en modaliteiten - RECREATIE
Kaart 24: Maatregelen en modaliteiten – LANDSCHAP en CULTUURHISTORIE
Zwarte Beek 86
Projectrapport - Kaarten