Nieuwe Hollandse Waterlinie - Alle Vestingsteden van Nederland
Nieuwe Hollandse Waterlinie - Alle Vestingsteden van Nederland
Nieuwe Hollandse Waterlinie - Alle Vestingsteden van Nederland
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Nieuwe</strong> <strong>Hollandse</strong> <strong>Waterlinie</strong> 1<br />
<strong>Nieuwe</strong> <strong>Hollandse</strong> <strong>Waterlinie</strong><br />
De <strong>Nieuwe</strong> <strong>Hollandse</strong> <strong>Waterlinie</strong> is een belangrijke verdedigingslinie uit de<br />
<strong>Nederland</strong>se geschiedenis. Deze nieuwe linie diende ter ver<strong>van</strong>ging <strong>van</strong> de uit<br />
eind 17e eeuw daterende <strong>Hollandse</strong> <strong>Waterlinie</strong>. Een belangrijk verschil tussen<br />
de oude en de nieuwe linie is dat de stad Utrecht nu binnen de linie viel. Vanaf<br />
1871 werd de nieuwe linie als zodanig genoemd.<br />
De waterlinie lag als een beschermende krans rondom de steden <strong>van</strong> Holland,<br />
85 kilometer lang en 3 tot 5 kilometer breed. Met 46 forten strekte de linie zich<br />
uit <strong>van</strong> het eiland Pampus in de Zuiderzee tot aan de Biesbosch. Daarnaast<br />
bestaat de linie uit de vijf vestingsteden Muiden, Weesp, Naarden, Gorinchem<br />
en Woudrichem. [1]<br />
Aanleg<br />
De eerste schetsen voor de <strong>Nieuwe</strong> Hollande <strong>Waterlinie</strong> dateren <strong>van</strong> het eind<br />
<strong>van</strong> de achttiende eeuw. Cornelis Krayenhoff, <strong>van</strong>af 1796 directeur de<br />
<strong>Hollandse</strong> Fortificatiën, pleitte voor een verschuiving <strong>van</strong> de oude <strong>Hollandse</strong><br />
<strong>Waterlinie</strong> in oostelijke richting, zodat ook Utrecht daarbinnen zou vallen. Na<br />
de inlijving in het Franse keizerrijk bleek dat Napoleon Bonaparte<br />
belangstelling had voor dit plan, omdat daarmee de voor hem strategisch<br />
belangrijke stad Amsterdam goed verdedigd zou kunnen worden. Tot een<br />
uitvoering kwam het echter niet. Na de val <strong>van</strong> Napoleon werd het project weer<br />
ter hand genomen, en in 1815 besloot koning Willem I tot uitvoering er<strong>van</strong>.<br />
De bouw nam geruime tijd in beslag. Het gehele complex <strong>van</strong> sluizen, forten en<br />
andere werken dat in 1815 was gepland werd pas omstreeks 1870 voltooid. In<br />
de jaren daarna zou er, vooral onder invloed <strong>van</strong> technische ontwikkelingen op<br />
Het gedeelte <strong>van</strong> <strong>Nederland</strong> dat onder<br />
water zou komen te staan.<br />
het gebied <strong>van</strong> geschut en munitie, nog voortdurend aan de forten verbouwd worden, tot aan de mobilisatie <strong>van</strong> 1939<br />
aan toe.<br />
Hoewel de forten de meest "zichtbare" onderdelen <strong>van</strong> de waterlinie waren, was de werking <strong>van</strong> de linie vooral<br />
afhankelijk <strong>van</strong> de samenhang tussen de diverse onderdelen. Een klein sluisje of dijkje kon een essentieel onderdeel<br />
zijn, omdat het moest zorgen voor het exact reguleren <strong>van</strong> het inundatiepeil.<br />
In dit verband mag de naam <strong>van</strong> de waterbouwkundig ingenieur Jan Blanken (1775-1838) niet onvermeld blijven,<br />
die de reeds eerder bedachte waaiersluis in de linie toepaste. Hiermee konden sluisdeuren ook tegen een waterdruk in<br />
geopend worden.<br />
De linie<br />
De linie loopt <strong>van</strong> de Zuiderzee tot de Biesbosch. De linie bestaat voornamelijk uit gebieden die onder water te<br />
zetten zijn. Zoals bij elke waterlinie, was het de bedoeling dat over de gehele lengte een geïnundeerd gebied zou<br />
ontstaan <strong>van</strong> ten minste enkele kilometers breed, dat tot een diepte <strong>van</strong> 30 tot 60 centimeter onder water zou komen<br />
te staan: te diep voor infanterie om nog in te kunnen oprukken, doch te ondiep voor normale vaartuigen. Gegeven de<br />
verschillen in het peil <strong>van</strong> de landerijen, was hiervoor een complex systeem <strong>van</strong> "onderwaterhuishouding" nodig. Het<br />
te inunderen gebied was hiertoe onderverdeeld in een fijnmazig netwerk <strong>van</strong> deelgebieden.<br />
De <strong>Nieuwe</strong> <strong>Hollandse</strong> <strong>Waterlinie</strong> is in totaal drie keer als gevolg <strong>van</strong> oorlogsdreigingen geheel of gedeeltelijk onder<br />
water gezet: in 1870 (Frans-Duitse Oorlog), in de periode 1914-1918 (Eerste Wereldoorlog) en in 1939-1940
<strong>Nieuwe</strong> <strong>Hollandse</strong> <strong>Waterlinie</strong> 2<br />
(Tweede Wereldoorlog).<br />
Het merendeel <strong>van</strong> de <strong>Nieuwe</strong> <strong>Hollandse</strong> <strong>Waterlinie</strong> is nog intact. Bijna alle forten zijn er nog. De inundatievlaktes<br />
zijn echter sterk aangetast. Door verstedelijking, aanplant <strong>van</strong> bomen, en aanleg <strong>van</strong> infrastructuur is de strategische<br />
openheid sterk aangetast. Sommige forten zijn in verval geraakt, andere zijn (tot op zekere hoogte) gerestaureerd.<br />
Een aantal wordt voor andere doeleinden gebruikt, variërend <strong>van</strong> horeca of cultuur tot oefencentrum voor de Mobiele<br />
Eenheid.<br />
De forten<br />
Op plaatsen waar inundatie niet mogelijk was, of op plaatsen waar wegen de linie doorkruisten, bouwde men forten.<br />
Ieder fort dat men bouwde was aangepast aan de specifieke eisen die het landschap op die locatie stelde. Daarom is<br />
bijna ieder fort een uniek bouwwerk, behalve de dubbelgangers Fort Kijkuit en Fort Spion. Fort Tienhoven is ook<br />
gelijk aan de eerder genoemde werken, maar in spiegelbeeld gebouwd. Verder zijn Fort Blauwkapel en Fort<br />
Vossegat identiek.<br />
De geïnundeerde gebieden vormden het hoofdbestanddeel <strong>van</strong> de verdediging. Door het water naderende vijandelijke<br />
troepen zouden worden afgeslagen met platte schuiten, voorzien <strong>van</strong> licht geschut; uitleggers geheten. De forten<br />
dienden ter verdediging <strong>van</strong> zwakke plekken in de linie (de accessen), en ter bescherming <strong>van</strong> de inundatiesluizen<br />
die het water toelieten en waarmee het waterpeil geregeld werd.<br />
Aanpassingen<br />
De aarden wallen en het lichte geschut maakten de <strong>Nieuwe</strong> <strong>Hollandse</strong> <strong>Waterlinie</strong> tot een zwakke linie. Door de<br />
veranderingen <strong>van</strong> het geschut rond 1860 en de Frans-Duitse oorlog <strong>van</strong> 1870-1871 bleek dat de linie onvoldoende<br />
bescherming bood. De linie is daarom diverse malen aangepast aan de eisen die werden gesteld aan de weerstand<br />
tegen verbeteringen aan geschut en munitie (onder andere de uitvinding <strong>van</strong> de brisantgranaat). Een aantal forten<br />
rond de stad Utrecht werden dan ook naar voren geschoven. De forten het Hemeltje, Vechten, Rijnauwen, Hoofddijk,<br />
Ruigenhoek en de Gagel behoren tot die vooruitgeschoven forten. Deze namen de taak <strong>van</strong> de Lunetten op de<br />
Houtense Vlakte, Fort Vossegat en Fort aan de Klop over.<br />
Door veranderingen in de dracht <strong>van</strong> het geschut, kon volstaan worden met onderlinge afstanden tussen de te<br />
bouwen forten <strong>van</strong> 2 à 3 km. Hierdoor werd de wederzijdse verdediging <strong>van</strong> naast elkaar liggende forten mogelijk.<br />
Tussen de forten werden nog kleinere werken aangelegd zoals batterijen, opslagplaatsen en dekkingen voor<br />
manschappen.<br />
Ook de vooruitgeschoven linie is in de loop <strong>van</strong> de tijd verschillende keren aangepast, tot de laatste keer begin 1940.<br />
De laatste aanpassingen bestonden uit het aanbrengen <strong>van</strong> betonkazematten en groepsschuilplaatsen. De werken zijn<br />
nog zichtbaar in het landschap, maar kennis over de locatie is wel noodzakelijk, anders ga je er snel aan voorbij.<br />
De forten, die uiteraard zo laag mogelijk gebouwd waren, zien er voor de onoplettende voorbijganger uit als een<br />
geringe verhoging in het landschap, en zijn meestal begroeid met bomen en struiken. Ze waren aan de voorzijde<br />
bedekt met een meerdere meters dikke laag aarde, die inslagen <strong>van</strong> vijandelijk geschut moest op<strong>van</strong>gen. Het<br />
bouwkundige gedeelte (aan de achterzijde) ligt vaak gedeeltelijk beneden het maaiveld, en is pas <strong>van</strong> dichtbij<br />
zichtbaar. De laatste jaren zijn bij de meeste forten informatieborden geplaatst, die de voorbijganger attenderen op de<br />
bijzondere aard <strong>van</strong> deze verhoging.
<strong>Nieuwe</strong> <strong>Hollandse</strong> <strong>Waterlinie</strong> 3<br />
Grootschalige opknapbeurt<br />
In februari 2008 is besloten de <strong>Nieuwe</strong> <strong>Hollandse</strong> <strong>Waterlinie</strong> op te knappen. Hiervoor is een bedrag <strong>van</strong> 150 miljoen<br />
euro gereserveerd. Deze afspraak is vastgelegd in het Pact <strong>van</strong> Rhijnauwen. De overheid, provincies, gemeentes,<br />
waterschappen en terreineigenaren hebben afgesproken de verschillende forten op te knappen en diverse fiets- en<br />
wandelpaden aan te leggen.<br />
Versterkingen in de <strong>Nieuwe</strong> <strong>Hollandse</strong> <strong>Waterlinie</strong><br />
Globaal <strong>van</strong> noord naar zuid, <strong>van</strong> de Zuiderzee<br />
tot de Biesbosch. [2]<br />
Voorstelling bij Naarden<br />
• Fort Ronduit<br />
• Vesting Naarden<br />
• Batterijen aan de Karnemelksloot<br />
• Offensief voor Naarden<br />
• Infanteriestelling De Franse Kamp<br />
(aangelegd tussen 1914 en 1918)<br />
Benoorden de Lek<br />
• Vesting Muiden<br />
• Muiderslot met wal<br />
• Westbatterij<br />
• Vesting Weesp met torenfort Ossenmarkt<br />
• Batterij de Roskam (geheel verdwenen)<br />
• Fort Uitermeer<br />
• Fort Hinderdam<br />
• Fort Kijkuit<br />
• Fort Spion<br />
• Fort <strong>Nieuwe</strong>rsluis<br />
• Batterij op de westelijke Vechtoever<br />
(geheel verdwenen)<br />
• Fort bij Tienhoven (Redoute aan de Tienhovense Vaart)<br />
• Werk bij Maarsseveen<br />
• Fort aan de Klop<br />
• Fort De Gagel<br />
• Fort op de Ruigenhoekse Dijk<br />
• Fort Blauwkapel<br />
• Fort op de Voordorpse Dijk<br />
• Fort op de Biltstraat<br />
• Werken bij Griftestein<br />
• Werk aan de Hoofddijk<br />
• Fort Het Vossegat<br />
• 4 Lunetten op de Houtense Vlakte<br />
• Gedekte gemeenschapswegen rond Utrecht (nagenoeg geheel verdwenen)<br />
• Fort bij Rijnauwen<br />
Overzicht <strong>van</strong> de forten rond Utrecht.
<strong>Nieuwe</strong> <strong>Hollandse</strong> <strong>Waterlinie</strong> 4<br />
• Infanteriestelling tussen Rijnauwen en Vechten (aangelegd tussen 1914 en 1918)<br />
• Fort bij Vechten<br />
• Fort bij 't Hemeltje<br />
• Batterijen aan de Overeindse Weg<br />
• De Plofsluis in het Amsterdam-Rijnkanaal<br />
• Fort Jutphaas<br />
• Verdedigingswerk bij Vreeswijk<br />
• Werk aan de Waalse Wetering<br />
• Batterij aan de noordelijke Lekdijk (geslecht)<br />
• Fort Honswijk (Fort Willem II)<br />
• Lunet bij Honswijk (Lunet aan de Snel)<br />
• Gedekte gemeenschapsweg bij Fort Honswijk<br />
• Werk aan de Korten Uitweg<br />
• Werk aan de Groeneweg (aangelegd tussen 1914 en 1918)<br />
Bezuiden de Lek<br />
• Batterijen aan de zuidelijke Lekdijk<br />
• Fort Everdingen<br />
• Infanteriestelling voor Fort Everdingen (aangelegd tussen 1914 en 1918)<br />
• Werk aan het Spoel<br />
• 3 geschutsbanken achter de Diefdijk<br />
• Werk op de spoorweg bij de Diefdijk<br />
• Batterij aan de Diefdijk (geslecht)<br />
• Batterijen aan de Meerdijk<br />
• Fort bij Asperen<br />
• Wapenplaats bij Asperen<br />
• Batterij aan de <strong>Nieuwe</strong> Lingedijk<br />
• Fort bij de <strong>Nieuwe</strong> Steeg<br />
• Fort bij Vuren<br />
• Batterijen bij Dalem<br />
• Vesting Gorinchem<br />
• Batterij aan de Broekse Sluis<br />
• Batterij aan de Krinkelwinkel<br />
Bommelerwaard<br />
• Slot Loevestein<br />
• Batterij onder Brakel<br />
• Batterij onder Poederoijen<br />
• Geschutstanden op de dam in de Maas (niet meer aanwezig)<br />
Land <strong>van</strong> Altena<br />
• Vesting Woudrichem<br />
• Fort bij Giessen<br />
• Batterij in de Postweide (geheel verdwenen)<br />
• Fort aan de Uppelse Dijk (Fort Altena)<br />
• Batterij achter het Fort aan de Uppelse Dijk (geheel verdwenen)
<strong>Nieuwe</strong> <strong>Hollandse</strong> <strong>Waterlinie</strong> 5<br />
• Werk aan de Bakkerskil<br />
• Fort aan het Steurgat<br />
Fort Pannerden<br />
• Sinds 2005 maakt ook Fort Pannerden in de gemeente Lingewaard onderdeel uit <strong>van</strong> de <strong>Nieuwe</strong> <strong>Hollandse</strong><br />
<strong>Waterlinie</strong>. [3]<br />
Monumentaal erfgoed beschermd als monument<br />
De <strong>Nieuwe</strong> <strong>Hollandse</strong> <strong>Waterlinie</strong> is in 1995 door de <strong>Nederland</strong>se staat toegevoegd aan de voorlopige<br />
Werelderfgoedlijst <strong>van</strong> UNESCO. Voor de definitieve plaatsing op de Werelderfgoedlijst is onder andere<br />
duidelijkheid nodig over hoe de <strong>Nederland</strong>se overheid de linie wil beschermen.<br />
Op 27 september 2009 maakte minister Ronald Plasterk <strong>van</strong> OCW in Utrecht bekend dat de <strong>Nieuwe</strong> <strong>Hollandse</strong><br />
<strong>Waterlinie</strong> op de lijst <strong>van</strong> Rijksmonumenten wordt geplaatst. Onderdelen <strong>van</strong> de waterlinie waren al monument,<br />
maar nu wordt de linie als geheel beschermd, inclusief de honderden bunkers, sluizen, dijken en vestingsteden.<br />
Volgens een nieuwe aanpak <strong>van</strong> de bescherming <strong>van</strong> rijksmonumenten kan nu ook de omgeving <strong>van</strong> de monumenten<br />
worden beschermd. Dit geldt voor landschappen, kanalen en dijken en heeft een beperkende invloed op<br />
bouwplannen voor woonwijken en autowegen in dit gebied, waaronder de plannen voor een nieuwe snelweg rond<br />
Utrecht. [4]<br />
Ook kan de plaatsing op de Rijksmonumentenlijst de kans vergroten dat de <strong>Nieuwe</strong> <strong>Hollandse</strong> <strong>Waterlinie</strong> alsnog in<br />
aanmerking kan komen voor plaatsing op de Werelderfgoedlijst <strong>van</strong> UNESCO.<br />
Afbeeldingen<br />
Afbeeldingen staan <strong>van</strong> Noord naar Zuid.<br />
Werk bij Maarsseveen. Fort op de Voordorpse Dijk. Fort Lunet I. De Plofsluis bij <strong>Nieuwe</strong>gein.<br />
Fort Honswijk bij Schalkwijk. Kogel<strong>van</strong>ger bij Werk aan het<br />
Spoel.<br />
Groepsschuilplaats nabij de<br />
doorgang <strong>van</strong> de A2 door de<br />
Diefdijk.<br />
Werk op de spoorweg bij de<br />
Diefdijk, bij Leerdam.
<strong>Nieuwe</strong> <strong>Hollandse</strong> <strong>Waterlinie</strong> 6<br />
Werk aan de Bakkerskil. Fort aan het Steurgat.<br />
Zie ook<br />
• Forten bij Utrecht<br />
• Kringenwet <strong>van</strong> 1853<br />
• <strong>Waterlinie</strong>pad<br />
Externe links<br />
• Nationaal Project <strong>Nieuwe</strong> <strong>Hollandse</strong> <strong>Waterlinie</strong> [5]<br />
Bronnen, noten en/of referenties<br />
Bronnen, noten en/of referenties:<br />
[1] Wat is de <strong>Nieuwe</strong> <strong>Hollandse</strong> <strong>Waterlinie</strong> (http:/ / www. hollandsewaterlinie. nl/ index. asp?id=19)<br />
[2] Will, Chris (2002) Sterk Water. De <strong>Hollandse</strong> <strong>Waterlinie</strong>, Utrecht: Uitgeverij Matrijs, ISBN 90-5345-204-4.<br />
[3] Gelders Archief: Fort Pannerden (http:/ / www. mijngelderland. nl/ index. php?id=2626& tx_ttnews[cat]=93&<br />
tx_ttnews[tt_news]=213)<br />
[4] <strong>Nieuwe</strong> <strong>Hollandse</strong> <strong>Waterlinie</strong> wordt Rijksmonument (http:/ / www. nos. nl/ nosjournaal/ artikelen/ 2009/ 9/ 27/<br />
270909_waterlinie_wordt_rijksmonument. html), www.nos.nl; 27 september 2009.<br />
[5] http:/ / www. hollandsewaterlinie. nl/<br />
Voor meer mediabestanden zie de categorie [/wiki/Commons:Category:New Dutch Waterline?uselang=nl#mw-subcategories <strong>Nieuwe</strong><br />
<strong>Hollandse</strong> <strong>Waterlinie</strong>] <strong>van</strong> Wikimedia Commons.
Paginabronnen en auteurs 7<br />
Paginabronnen en auteurs<br />
<strong>Nieuwe</strong> <strong>Hollandse</strong> <strong>Waterlinie</strong> Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=20041239 Auteurs: Alankomaat, Alara, Arnoud, Basvb, Boschman, Bunkerpictures, Christiaan05, Classical<br />
geographer, Eriksw, Erwin, EvG, Fortie, Frankzweers, Gpvos, Jcb, Jiiiii, Kliek, Kwiki, Leo R., MartinD, Mathpaul, Mhaesen, Michiel1972, MoiraMoira, Muijz, Napoleon Bonaparte, Neushorn,<br />
NielsB, PatrickVanM, Pj.de.bruin, Puckly, Quistnix, RagingR2, Serassot, Sonty567, T Houdijk, Tdevries, ToonT, Vels, Vince, Welies, Zanaq, 37 anonieme bewerkingen<br />
Afbeeldingsbronnen, licenties en bijdragers<br />
Afbeelding:<strong>Nieuwe</strong> <strong>Hollandse</strong> <strong>Waterlinie</strong> the Netherlands.png Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:<strong>Nieuwe</strong>_<strong>Hollandse</strong>_<strong>Waterlinie</strong>_the_Netherlands.png Licentie:<br />
Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Auteurs: -<br />
Afbeelding:Forten rond utrecht the Netherlands.png Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Forten_rond_utrecht_the_Netherlands.png Licentie: Creative Commons<br />
Attribution-Sharealike 3.0 Auteurs: -<br />
Afbeelding:Fort_bij_Maarsseveen.JPG Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Fort_bij_Maarsseveen.JPG Licentie: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Auteurs:<br />
Original uploader was Mathpaul at nl.wikipedia (Original text : Paul Ket)<br />
Afbeelding:Fort Voordorp.JPG Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Fort_Voordorp.JPG Licentie: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Auteurs: Original<br />
uploader was Mathpaul at nl.wikipedia (Original text : Paul Ket)<br />
Afbeelding:Fort Lunet I.JPG Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Fort_Lunet_I.JPG Licentie: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Auteurs: user:neushorn<br />
Afbeelding:Plofsluis.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Plofsluis.jpg Licentie: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Auteurs: MartinD (Martin <strong>van</strong> Dalen)<br />
Afbeelding:Fort Honswijk.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Fort_Honswijk.jpg Licentie: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Auteurs: MartinD (Martin<br />
<strong>van</strong> Dalen)<br />
Afbeelding:<strong>Hollandse</strong><strong>Waterlinie</strong> Kogel<strong>van</strong>ger.JPG Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:<strong>Hollandse</strong><strong>Waterlinie</strong>_Kogel<strong>van</strong>ger.JPG Licentie: Creative Commons<br />
Attribution-Sharealike 2.5 Auteurs: Original uploader was Mathpaul at nl.wikipedia (Original text : Paul Ket)<br />
Afbeelding:Groepsschuilplaats.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Groepsschuilplaats.jpg Licentie: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Auteurs: Original<br />
uploader was Mathpaul at nl.wikipedia (Original text : Paul Ket)<br />
Afbeelding:Werk op de Spoorweg.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Werk_op_de_Spoorweg.jpg Licentie: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Auteurs:<br />
MartinD (Martin <strong>van</strong> Dalen)<br />
Afbeelding:Werkaanhetbakkerskil.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Werkaanhetbakkerskil.jpg Licentie: GNU Free Documentation License Auteurs:<br />
User:Mathpaul<br />
Afbeelding:Fortaanhetsteurgat.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Fortaanhetsteurgat.jpg Licentie: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Auteurs:<br />
User:Mathpaul<br />
Afbeelding:Commons-logo.svg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Commons-logo.svg Licentie: logo Auteurs: User:3247, User:Grunt<br />
Licentie<br />
Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported<br />
http:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/
Change language