Perspectief - Katholieke Vereniging voor Oecumene

Kasper vangt aan met een citaat van Hans Urs von Balthasar: de (onbewuste) beslissing tot
de kinderdoop was “die met de meeste gevolgen van alle beslissingen van de
kerkgeschiedenis”. De zich doorzettende praktijk van de kinderdoop kan gelden als eigenlijk
voorspel van het Constantijnse tijdperk. Hier ontstond het als christen geboren worden,
veeleer dan dat je voor het geloof ‘kiest’. De kinderdoop werd daarom de basis van het
fenomeen van de volkskerk… die vandaag verdwijnt. Het is daarom goed te verstaan dat
vandaag de kinderdoop in vraag wordt gesteld. “Maar het gaat daarbij om meer dan om het
geïsoleerde fenomeen van de kinderdoop. Het gaat om gestalte en structuur van de kerk van
de toekomst.” Of nog: “In deze vraag meldt zich ten diepste het probleem van vrijheid en
institutie in de Kerk”. 102 Met Duitse Gründlichkeit onderneemt Kasper dan eerst een
bijbeltheologisch en dogmatisch onderzoek naar de kinderdoop, om pas zo tot een
probleemstelling te komen. Vervolgens passeren de heilsbetekenis van het geloof en van de
doop. Het heil van het geloof ziet Kasper vooral in het ja zeggen aan God en Jezus Christus,
ook op ‘anonieme’ wijze. De heilsbetekenis van de doop vindt hij in de ‘Herrschaftswechsel’,
ook op de wijze van het doopsel van begeerte. Zo komt hij bij “het fundamentele samen
horen van geloof en doop”. 103
Sporen van een aanvangstijd zonder doop vinden we niet in het Nieuwe Testament. De doop
bestond natuurlijk reeds voor het christendom, maar het beslissende onderscheid van de
christelijke doop bestond hierin dat deze van bij de aanvang met een zich bekennen (= ook
‘belijden’) tot Jezus Christus was verbonden. Er werd dus een geloofsbelijdenis uitgesproken
in samenhang met de doop: doop en belijdenis hangen ten diepste samen. Bij Paulus
worden ze soms bijna als synoniemen uitgewisseld, hebben exegeten opgemerkt. Zo
bijvoorbeeld in de Romeinenbrief, waar de rechtvaardiging uit het geloof (Rom. 3-5) ineens
overgaat in het leven als verrezenen en dus als gedoopten (Rom. 6). 104 Het gaat hierbij niet
om twee ‘strengen’ naast elkaar in de theologie van Paulus, beklemtoont Kasper, maar om
een onlosmakelijk samen horen van doop en geloof: sacramentum fidei.
Kasper onderscheidt nu een drievoudig op elkaar betrokken zijn van geloof en doop.
a) Het geloof gaat aan de doop vooraf en begeleidt de doop. Dit is het model van
Handelingen (8, 12; 18, 8). Het geloof is de weg en dispositie voor de doop. Maar dit model
mag niet worden verabsoluteerd.
b) Er is ook het model van de ‘doopherinnering’. In Rom. 6, 3 en elders 105 gaat Paulus van
de reeds voltrokken doop uit. Hij benut het duidelijke proces van de onderdompeling om de
noodzaak van verandering en nieuwheid te begronden. Hier wil de geloofsverkondiging dus
niet tot de doop leiden, maar in de reeds gebeurde doop binnenleiden. 106 Het doopsel maakt
duidelijk wat christen zijn is. Het doopsel begrondt hier dus ook de nieuwe aanvang in het
geloof.
c) Het derde model is erg invloedrijk geworden in de traditie: de doop schenkt het geloof.
“Hier stelt de doop het geloof niet voorop, zoals in het eerste model; de doop zet echter ook
niet louter de weg van het geloof uiteen vanuit zichzelf, zoals in het tweede model; veeleer
schenkt de doop het geloof. Dit zou de zin kunnen zijn van Schriftuitspraken over de doop
als verlichting (footismos).” 107 Hier wordt de bodem gelegd voor de leer van het ingestorte
geloof (fides infusa) en de doopgenade.
Dat brengt Kasper nu tot beschouwingen over de kinderdoop. Hij vervolgt: “Als men deze
drie modellen overweegt, komt daaruit naar voren dat de verhouding tussen geloof en doop
niet zo eenduidig op de weg van geloof naar doop is vastgelegd als de tegenstanders van de
102 Kasper, a.c., resp. bladz. 148-149
103 Kasper, a.c., bladz. 164
104 Verschillende Bijbelcitaten in: Kasper, a.c., bladz. 165-166
105 Kasper, a.c., bladz. 171 vermeldt voorts 1 Kor. 6, 11; 10, 1 en 1 Pe. 3, 21
106 Dit kunnen we dus het model noemen van het ‘catechumenaat na het doopsel’ of ook van de mystagogie.
107 Kasper, a.c., bladz. 171 met verwijzing naar Hebr. 6, 4; 10, 32; 2 Kor. 4, 6; Ef. 1, 18; 3, 9; 2 Tim. 1,1 0
Perspectief, Digitaal Oecumenisch Theologisch Tijdschrift
Katholieke Vereniging voor Oecumene, nr. 11, maart 2011
38