Hfst. VI Plato, i.h. bijz. Plato's Timaios - Stichting Open Veldwerk

VI PLATO, IN HET BIJZONDER PLATO'S TIMAIOS 111
Plato volgt in zijn beschouwingswijze hier 'het model van de ambachtsman':
‘Nu dient, naar mijn oordeel, vooreerst volgend onderscheid te worden gemaakt: wat is
het altijd-zijnde, dat geen wording bezit, en wat is het altijd-wordende, dat nooit is. [...]
Telkens als een vakman dus, het oog op het altijd-eender Zijnde vestigend en zich van
zulk model bedienend, de specifieke vorm en de eigenschappen van een object uitwerkt,
is dat object ook onvermijdelijk telkens schoon. Richt hij echter zijn blik op het
gewordene en bedient hij zich van een model dat onderhevig is aan het worden, dan is
het produkt niet-schoon.’ (28-a, b) 1
Daarna volgt een beschrijving van de Wereldziel:
‘De ziel nu plaatste Hij in het midden van dat lichaam, strekte haar uit door gans het
lichaam en zelfs nog daarbuiten zodat ze het lichaam omhulde. Als een kring die in kringvorm
wentelde, schiep hij de hemel: een hemel die enig, alleen, eenzaam was, [...]’ (34-b)
Dat het hier, in tegenstelling tot de werkelijkheid, lijkt alsof de ziel jonger zou zijn dan het
lichaam, geeft Plato aanleiding tot een eigenaardige opmerking:
‘Wij mensen zijn echter zo onderhevig aan het toeval dat dit zich ook weerspiegelt in
de manieren waarop wij over de dingen spreken. Hij echter maakte de ziel ouder en
eerbiedwaardiger dan het lichaam, zowel door geboorte als door voortreffelijkheid. Als
meesteres, om te bevelen over wat haar onderdaan zou zijn, stelde Hij haar samen uit
de volgende elementen en op de volgende wijze. Halverwege tussen het ondeelbare en
altijd-eendere Zijn enerzijds, en het wordende deelbare Zijn in de lichamen anderzijds,
vormde Hij uit beiden een mengsel van een derde soort van Zijn.’ (34-c; 35-a).
Plato geeft dan een toelichting op de wijze waarop in het 'mengsel' een verdeling werd
aangebracht. Daarin worden verhoudingen beschreven, welke bij nader onderzoek overeen
blijken te komen met bepaalde toonintervallen. 2 Dan beschrijft hij hoe van de ziel een kruis
gevormd werd waarvan de einden aan elkaar werden verbonden. Zo ontstonden twee cirkels:
‘De beweging van de buitenste zou, op Zijn bevel, tot de natuur van het Eendere, die
van de binnenste tot de natuur van het Andere behoren.’
De eerder genoemde verhoudingen blijken daarbij tevens de grondslag te zijn voor de
vorming van 7 kringlopen. Daarin zien we later de planeten verschijnen (36-c,d).
‘Toen nu gans de samenstelling van de ziel naar de zin van de Maker tot stand was
gekomen, begon Hij vervolgens al het lichamelijke binnen de ziel op te bouwen. Hij liet
het midden van het lichaam samenvallen met het midden van de Ziel, [...]. Terwijl het
lichaam van de hemel als zichtbaar is ontstaan, is de ziel zelf wel onzichtbaar maar
deel hebbend aan rede en harmonie.’ (36-e).
Plato geeft dan een aanduiding hoe deze hoedanigheid van de ziel van betekenis is voor het
tot stand komen van ware meningen en van verstand en kennis (37-a,b).
‘Toen de Verwekker dit bewegende Heelal tot leven had zien komen als een sieraad van
het onzichtbaar goddelijke, was Hij verheugd en in Zijn vreugde besloot Hij het nog meer
te doen lijken op het model (37-c). Nu was de natuur van het Levende eeuwig. En zo was
het natuurlijk niet mogelijk die eigenschap volledig toe te voegen aan wat onderhevig is
1 Groot: p. 88: ‘Op de vraag wát hij aanschouwt, wanneer hij tot zichzelf inkeert, kan de geest (de
ziel bij Plato) slechts antwoorden: het Ware, het Schone en Goede. In deze drie-eenheid vindt heel
onze verschijningswereld, die ontstaat door de beperkingen van onze in ruimte, tijd en causaliteit
gebonden rede haar g r o n d terug. - De Ideeën trachten het schouwen van de geest, anders
gezegd zijn zelfherkenning, weer te geven in de taal der rede. Wat de geest (ziel) daarbij erkent
noemt hij Waar; wat hij in vervoering herkent als zijn eigen geestelijke Grond, noemt hij Schoon
en wat hij op grond van deze erkenning en herkenning vreugdevol aanvaardt, noemt hij Goed.’
2 Xaveer de Win: noot 85 op p. 112.