Hfst. VI Plato, i.h. bijz. Plato's Timaios - Stichting Open Veldwerk

128 VI PLATO, IN HET BIJZONDER PLATO'S TIMAIOS
geen echte kaliefen waren - dat wil zeggen opvolgers, met name van Mohammed - dat ze een
werelds, verwekelijkt bestaan leidden. Zij zouden de islam opnieuw tot een waarachtige godsstaat
maken, volgens de traditie van de 'naar waarheid onderwezen' kaliefen. In de eerste
eeuw van zijn bestaan bereikt dit kalifaat, onder Harun al Rashid, zijn hoogtepunt in de
toen machtigste beschaving der wereld." 1
• "De Europese christelijke cultuur, dat wil zeggen de zich vanuit het zuiden verbreidende
roomse versie daarvan, zit als het ware in de tang van het mohammedanisme. Uíterlijk
komt men er van los: in Z.W. Europa worden de Arabieren teruggeslagen door Karel
Martel (ca. 688-741), daarna door Karel de Grote zelf. In het oosten worden ze bij
Konstantinopel verslagen door keizer Leo III. Later doen de Turken de grootte en de
kracht van het mohammedanisme als het ware teniet; ze nemen wel de godsdienst aan
maar alles wat te maken heeft met die hoge cultuur van Harun al Rashid wordt als het
ware uitgeblust. Het Turkse gevaar op zich zelf blijft dan nog wel bestaan, doch dat is een
andere zaak. Als men zich nu verdiept in wat sindsdien in de Europese wetenschappelijke
en veelal ook in de kunstwereld leeft, dan vindt men toch, zij het verstolen, het 'arabisme'
in het Christendom terug alsof het heimelijk is binnengeslopen." 2 We gaan daarom nog
even terug naar Gondishapur:
• "Wat de door Zeno en Justinianus verdreven wijzen inbrachten, vormde in Gondishapur
de basis voor een reusachtige ontwikkeling. Ook werd hier, wat anders wellicht geheel
verloren gegaan zou zijn, de reeds in Edessa tot stand gekomen Syrische vertaling van
Aristoteles nog weer vertaald in het Arabisch. In deze vertaling vormden de aristotelische
begrippen, tezamen met de destijds merkwaardige zielehoedanigheid van de Arabieren -
een combinatie van scherp logisch denken én fantasie - de basis voor een geweldige
wereldbeschouwing. Wat in Gondishapur werd onderwezen vormde, gelet op zijn wezenlijke
betekenis, de grootst denkbare tegenstelling tot hetgeen zich uit het Mysterie van Golgotha
ontwikkeld heeft. Het streven was om met de hier geopenbaarde kennis niet alleen de naaste
omgeving, doch heel de destijds bekende geciviliseerde wereld in Europa en Arabië als het
ware te overspoelen. Te overspoelen met een veelomvattende wetenschap die ver en ver
vooruitliep - duizenden jaren! - op die waar de mensheid rijp voor was. Een gevaar in de
hoogste betekenis van het woord, want het zou haar van haar eigenlijke toekomst hebben
afgesneden. Wijze, materialistisch denkende mensen zouden zijn ontstaan. Geen mensen die
zich door hun eigen inspanning ontwikkelen tot een bewustzijn in de geestelijke wereld. Men
zou diep inzicht gekregen hebben in het geestelijke van de aarde, in het bovenzinnelijke
ervan, maar het zou de mensen geheel aan de aarde zelf gebonden hebben, uitgesloten van
verdere ontwikkeling.
Wat van Gondishapur uitging raakte echter in zijn hoedanigheid afgestompt door het optreden
van Mohammed. Diens geloofsleer ging zich uitbreiden, juist over het voorgenomen gebied
van die andere ontwikkeling en nam deze bij wijze van spreken de room van de melk:
de sterke ahrimanische verleiding die er van uitgegaan zou zijn, werd eraan ontnomen.
Wat het mohammedanisme betekent weet men pas goed indien, naast andere dingen,
ook dit aspect in de beschouwingen wordt betrokken. Toch kan stap voor stap worden
gevolgd hoe die gnostische wijsheid van Gondishapur, zij het ook in zijn afgestompte
vorm zich over Zuid Europa verspreid heeft: over Afrika naar Spanje naar Frankrijk, naar
Engeland en dan vervolgens, langs een omweg over de kloosters, op het continent.
1 Stewart: hoofdstuk 3. 2 St.-GA235: Dornach, 16-03-24.; p. 164.
St.-GA235: Dornach, 16-03-24.