Hfst. VI Plato, i.h. bijz. Plato's Timaios - Stichting Open Veldwerk

134 VI PLATO, IN HET BIJZONDER PLATO'S TIMAIOS
In het weerklinken van het woord voelde men de uitdrukking van een objectief gebeuren
buiten in de natuur. En wat men toen als 'Wereldziel' beschouwde, werd gedacht als
geheel Ruimte-vullend en de mens voelde zich als gevormd vanuit dit ruimtevullende
gebied van geest en ziel. Gaat men echter nog verder terug dan hetgeen bij Anaxagoras
wordt aangeduid als Nous, dan komt men nog op iets anders, op iets wat binnenleidt in
het voor-bestaan van de menselijke ziel, namelijk waar deze met de Wereldgeest en de
Wereldziel leeft in de Tijd.
Als men de bijzondere configuratie van de zielegesteldheid van nu als maatstaf neemt dan
moet men, vergeleken met de huidige ontwikkeling, de grote meerderheid van de mensheid
rondom het begin van onze jaartelling wel als onontwikkeld beschouwen. Tóch reikten
enkelen, de opvolgers van de oude ingewijden, met hun weten daar ver bovenuit. Dit leefde
echter niet op dezelfde manier in de ziel als onze eigen, met abstracte begrippen doortrokken
en daardoor tot vol bewustzijn gekomen kennis. Er was nog iets instinctiefs, zelfs in het
hoogste weten van die tijd. Veel vertegenwoordigers van de huidige (1921!....?) geloofsrichtingen
hebben er een curieuze angst voor dat iemand te weten zou kunnen komen dat in
die tijd een dergelijk indringend weten heeft bestaan. Een weten dat tot fijnzinnige begrippen
kwam, zij het ook dat die werden uitgedrukt in beelden en met een taalgebruik waarvoor men
thans nog maar weinig gevoel heeft. De betreffende Gnosis is door bepaalde sekten in de
eerste eeuwen n.C. uitgeroeid. Zodoende is historisch zeer weinig van hun geschriften
overgebleven. De Gnosis is daarna in de wereld gekomen via de geschriften van haar
tegenstanders, die uiteraard citeerden hetgeen in hun kraam te pas kwam.
Dit laatste heeft sindsdien een juiste opvatting met betrekking tot het Logos-begrip, zoals dat
direct in het begin van het Evangelie naar Johannes naar voren komt, in de weg gestaan.
Men kan dit begrip alleen naderen als men innerlijk ingaat op de geestesontwikkeling en
zielegesteldheid zoals die bestond tussen ca. 400 v.C. en ca 400. n.C. Dat hierover nog
geen bevredigende geschiedenis is geschreven hangt samen met het hierboven genoemde
feit, dat men het begrip verloren heeft voor wat gebeurt tijdens het leren praten, het
weerklinken van het woord in het innerlijk van de mens.
Het weten van een voorgeboortelijk bestaan is nóg eerder verloren gegaan, zij het dat het
traditioneel nog bestond bij Origenes (185-254), een kerkvader in Alexandrië, wiens leer
tijdens het 5e oecumenische concilie onder Justinianus I als ketters werd veroordeeld.
Voor de mens in de (vroege) oudheid waren woord, begrip en voorstelling ongedifferentieerd.
Geleidelijk scheidde het begrip zich af, doch aanvankelijk behield het nog iets van het
oude. Men sprak van 'begrippen' en van 'Idee' maar bij Plato is bijna tastbaar dat in de 'Idee'
nog iets bewaard gebleven was van wat men vroeger bij het ongedifferentieerde woordbegrip
aanschouwde, het was nog niet uitsluitend een 'begrip' geworden.
Tijdens deze ontwikkeling werd de inhoud van de wereld, in de opvatting van de mens, tot
wat in het Logosbegrip tot uitdrukking kwam. En toen men sprak van de wereldscheppende
Logos, was men er zich niet meer duidelijk, maar ónduidelijk van bewust dat dit wereldscheppende
geestelijke iets in zich heeft, waar men in de oudheid juist besef van had door
de toen nog levende woord-aanschouwing.
Het was een bijzondere innerlijke beleving van de buitenwereld, deze Logos-aanschouwing.
Aristoteles heeft er zich uitgewerkt, in de richting van een verdere abstractie. Bij Plato is
de 'Idee' het scheppende principe; bij hem betreft dit nog iets concreets op geestelijk
gebied, omdat het nog de resten van het oude begrip van het woord in zich draagt, het is in
wezen de Logos, zij het ook als een afschaduwing.