Hfst. VI Plato, i.h. bijz. Plato's Timaios - Stichting Open Veldwerk

VI PLATO, IN HET BIJZONDER PLATO'S TIMAIOS 113
‘Nu zij - de goden - het onsterfelijke beginsel van het sterfelijke Levende hadden ontvangen,
gingen ze hun eigen Schepper nabootsen: van de wereld leenden ze delen vuur, aarde,
water, lucht - op voorwaarde dat ze die later zouden teruggeven; [...] Uit al die elementen
vervaardigden ze dan elk lichaam als een eenheid, terwijl ze aan dit lichaam, dat aan toevoer
en afvoer onderhevig is, de omwentelingen van de onsterfelijke ziel vasthechtten.’ (43-e)
‘Twee goddelijke kringlopen zijn er en in navolging van het plan van het universum zijn
deze ondergebracht in een eveneens bolvormig lichaam, dat wij met het woord hoofd
aanduiden, het goddelijkste deel in ons dat heerst over al het andere.’ (44-d)
‘Het enige wezen waaraan het gegeven is verstand te bezitten, is de ziel: zo dient men
het te zeggen. Welnu, dát wezen is onzichtbaar, terwijl vuur en water en aarde en lucht
alle zichtbare lichamen zijn. Wie op verstand en wetenschap gesteld is moet dan ook
onvermijdelijk voor alles de oorzaken, die tot de redelijke natuur behoren, navorsen,
en pas op de tweede plaats de andere, die deel uitmaken van wat door iets anders in
beweging wordt gebracht, en wat noodzakelijkerwijs die beweging overbrengt op derden.
Dat is de te volgen werkwijze, ook voor ons.’ (46-d, e)
Plato legt grote nadruk op de gave van het zien:
‘Indien God voor ons het gezicht heeft uitgevonden en er ons mee begiftigd heeft, is het
opdat we de omwentelingen van het verstand in de hemel peilen en opdat we dat inzicht
in dienst stellen van de kringlopen van het denken-in-ons (welke immers met dié verwant
zijn, al zijn deze verward en dié onverstoorbaar). [...], opdat we de omwentelingen binnen
ons, die van hun baan zijn afgedwaald een houvast bezorgen.’ (47-b, c)
‘Wel, datzelfde geldt ook voor de stem en het gehoor; [...], doch aan de andere kant is dit
ook de bestemming van alle vocale muziek, die ons geschonken werd opdat we er naar
luisteren om de harmonie te vatten. En wat de harmonie betreft met haar bewegingen die
verwant zijn met de ziele-omwentelingen in ons: wie op verstandige manier met de
Muzen omgaat, heeft niet de indruk dat ze (alleen maar) dient voor een redeloos genot,
zoals de algemene opinie het heden ten dage wil. Neen ze werd ons door de Muzen
geschonken als een bondgenote om de omloop der ziel, wanneer hij in disharmonie is
geraakt, te ordenen en weer tot zichzelf te brengen. Ook het ritme werd ons, op zijn
beurt, door dezelfde Muzen met hetzelfde doel geschonken, wegens die gesteltenis-inons,
die van geen maat houden weet, en wegens die gesteltenis bij het merendeel van de
mensen, bij wie een tekort aan bevalligheid voorkomt ' (47-d, e).
‘Op een paar kleinigheden na ging ons betoog tot hiertoe over de verwezenlijkingen
door het verstand (volgens Ars Floreat: over wat door het scheppende bewustzijn tot
stand is gebracht), maar daarnaast moet toch ook nog iets worden gezegd over wat door
Noodzaak geschiedt (volgens Ars Floreat: over de afgeleide onontkoombare wet van
oorzaak en gevolg). Deze wereld is immers tot stand gekomen door vermenging, namelijk
uit een combinatie van noodzaak en verstand. Maar de geest heeft de leiding over de
noodzaak: hij wist er haar toe over te halen het merendeel van de dingen bij hun ontstaan
ten beste te leiden. [...] Wil men dus werkelijk uitdrukken in welke zin het (Heelal) volgens
die beginselen ontstaan is, dan moet men er ook de klasse van de dwalende oorzaak 1 bij
betrekken, voor zover deze daar van nature toe bijdraagt. Zo moeten we dan een ander
uitgangspunt nemen, dat aan dit speciale thema is aangepast; [...] Welke was, voor het
1 Ars Floreat, p. 27: Wanneer de schoot zonder vrucht blijft, gaat zij op zoek en dwaalt door het
lichaam heen. Plato volgt hier de denkbeelden van Hippokrates, die in zijn boek over 'ziekten
bij vrouwen' het woord ''husteria'' maakt en hysterie toeschreef aan deze ronddolende schoot.
(Zie p. 102, voor de wijze waarop Plato over de Ruimte spreekt.)