Kleur bekennen. Kwalitatief kleuronderzoek en Goethes ...

80
Het eerste zoekt het gemeenschappelijke in de verscheidenheid door abstractie
en reductie. Terwijl het intellectus archetypus in de verscheidenheid van de dingen
de idee (in platoonse zin) kan herkennen. Een essentieel verschil tussen de visie
van Kant en die van Goethe is dat Kant de mens niet in staat achtte tot deze laatste
vorm van kennen. Want Kant wilde het antwoord op dergelijke vragen aan God
laten. Terwijl voor Goethe deze wijze van kennen juist de meest natuurlijke wijze
van kennen was, die de mens tot het antwoord op de diepste vragen kon leiden.
Als het over kleur gaat, zul je in het eerste geval (intellectus ectypus) alle ervaringen
die mensen beschrijven, en alle betekenissen die in heden en verleden met
een bepaalde kleur verbonden zijn geweest, onder één of een paar noemer(s)
proberen te brengen. Dit is met betrekking tot kleur ook geprobeerd (Birren,
1961; Smits, 1967; Lüscher, 1977; Heller, 1990). Hun bevindingen zijn op het eerste
gezicht niet eenduidig.
In het tweede geval (intellectus archetypus) kun je doordringen tot de essentie van
de kleur, waardoor je zijn bewegingen meer van binnenuit kunt leren plaatsen en
begrijpen. Dan wordt er een verwantschap ervaarbaar tussen wat kunstenaars,
wetenschappelijk onderzoekers en andere deskundigen over de kleur blauw
beweren. Bortoft (1996) spreekt in dit verband over de “unity without unication”.
Bij het ervaren van deze verwantschap is het van groot belang dat de onderzoeker
geen ‘buitenstaander’ blijft, maar zelf de kleur aan den lijve heeft leren kennen. Dit
kan onder andere door zelf kleurstudies te maken.
Het intellectus archetypus heeft mijns inziens raakvlakken met iets dat
toneelspelers overkomt, wanneer ze zich zo in hun rol hebben ingeleefd dat ze
hun hele houding, mimiek, gebaren en intonatie kunnen laten ‘bewegen’ door het
personage dat ze spelen. Het leren kennen van een kleur heeft hier mijns inziens
grote verwantschap mee; de kleur is dan het te spelen personage.
Goede acteurs kennen hun personage uiteindelijk zo van binnenuit, dat ze heel
verschillende kanten van zijn psyche volkomen overtuigend voor het voetlicht
kunnen brengen. Het personage blijft levensecht, terwijl het zich bijvoorbeeld
soms als een Don Juan, soms als een wanhopige ontheemde en dan weer als
een wijze helper en raadgever manifesteert. En een speler kan zelfs vanuit dat
personage blijven reageren als er dingen gebeuren die niet in zijn rol staan. Deze
manier van kennen ontstaat door intensief waarnemen en inleven/incorporeren,
en kan een aanvulling zijn op het kennen dat juist door distantie ontstaat.
In de kunstzinnige therapie zijn beide vormen van kennen van belang. Maar
bij het onderzoeken van de kleur als kwalitatief fenomeen gaat het erom door
intensief waarnemen en inleven de kleur van binnenuit te leren kennen. Goethes
fenomenologische methode biedt deze manier van kennen een methodisch
fundament. Dit maakt het begrijpelijk dat in het kleuronderzoek binnen de
kunstzinnige therapie Goethes fenomenologische methode als methode wordt
gehanteerd.