PDF Land van Herle

verlenen of uitbreiden van zijn Vrijheidscharter heeft bevorderd. 1 ).
Behalve over de oorsprong en de ontwikkelingsgang naar het huidig
Nederlands karakter en over de rechtsverhoudingen tussen de middeleeuwse
overheden en de toenmalige ingezetenen, bevatten de aanwezige
bescheiden gegevens over het vestingplan en het stratenbeloop van het
bestaande centrum en ontvouwen zij de redenen van de grootte alsmede
van de langgerekte uitgestrektheid van het huidige gemeente-oppervlak.
Hier dienen wij terug te gaan tot de funktionering van het feodaal
systeem, waarvan de sociografische keerzijde gespreide bewoning over
het hoofdbanksterritoir was; bestaande ruïnes van kastelen met bijbehorende
economiegebouwen liggen nog over het oude Land van Herle
her en der verspreid. Het vergeven van heerlijke rechten, waaruit
nieuwen bestuurskernen zoals Hoensbroek, Schaesberg en Brunssum­
Amstenrade ontstonden, verbrokkelde bovendien de eeuwenoude oppervlakte
van een gebied, waarin Heerlen als centraal punt gelegen was.
De grillige grenslijn dezer gemeente gaat dan ook ver in het verleden
terug. En dat over het plaatsen van de grenspalen wel eens geschillen
zijn gerezen, bewijzen de dossiers.
De sociaal-economische struktuur in het verleden van onze stad was in
hoofdzaak van landbouwkundige aard met als juridisch kader de leenrechtelijke
verhouding "grondheer/kasteelbewoner" en "leenman/leider
van het agrarisch bedrijf". Oude kopieën van Heerlense leengoederen,
aangevuld met gepubliceerde bescheiden, geven een indrukwekkende
lijst van geslachten van adellijke herkomst en van families, wier levensvreugde
in deze bron van bestaan gelegen was. Voorzag de ene partij
in beider levensbehoeften, de andere was gehouden beider leven in
tijden van onveiligheid, roof of oorlog met kracht van wapenen in bescherming
te nemen. Heerlen heeft inderdaad de hoogkonjunktuur van
een goed funktionerend landbouwbestaan gekend in naar verhouding
even sterke mate als later het industrieel aspekt overheerste. De hertogelijke
ontvangers en die van de Keurkeulse Mankamer hebben hiervan
registers van inkomsten aangelegd, die overtuigend de omvangrijkheid
van deze bron van inkomsten aantonen. Vanaf het derde kwart
der 19e eeuw worden in de raadsnotulen met bijbehorende korrespondentie
de besprekingen ingeleid, die Heerlen tot een mijnbouwcentrum
van de eerste rang zouden omvormen. De geschiedkundige waarde van
deze bescheiden staat zonder meer buiten twijfel.
Talrijk zijn de gegevens, die de katernen "beleydinghe" bevatten over
de oude plaatselijke benamingen van huizen, wegen, stegen en buurten.
Dit geldt ook voor de belastingregisters uit de Franse bezettingstijd,
opgemaakt volgens de toen bestaande wijk-indelingen van Heerlen met
aangrenzende gemeenten. Ook voor de studie van de plaatselijke
filologie en het stabiele beeld van de bevolkingsaanwas, eigen aan het
landbouwbestaan, is het alleszins verantwoord zorgvuldige bewaring
te beklemtonen. 2 ).
Vergeten wij ook niet het belangrijk prerogatief van het schepenkollege,
bestaande in de deelname aan de zittingen van het statenkollege
van de Landen van Overmaas. Dit orgaan trad in overleg met
36