Resultaat telt!.pdf - Rotterdams Onderwijsbeleid

Resultaat telt!
Hoe Rotterdamse onderwijs-
professionals werken aan het
verhogen van de onderwijsresultaten

Ter inspiratie
18 praktijkverhalen over opbrengstgericht werken
Voor u ligt de bundel ‘Resultaat telt!; Hoe Rotterdamse onderwijsprofessionals
werken aan het verhogen van de onderwijsresultaten’
In deze bundel achttien interviews met Rotterdamse professionals
die op school en in de klas op een inspirerende manier werken aan
het verhogen van de onderwijsresultaten. Zij vertellen hoe zij invloed
hebben op de leerresultaten van Rotterdamse leerlingen. De bundel
dient als inspiratiebron voor andere onderwijsprofessionals.
Ik dank de geïnterviewden voor hun medewerking. Ze hebben open
en transparant willen vertellen over de processen op hun school, de
omslag die ze maakten, de zorgen die ze hebben. Kritische noten
worden ook gekraakt: over de eigen opstelling, of over de rol van de
gemeente en het werk dat verantwoording voor subsidies soms met
zich meebrengt. De verhalen geven bij elkaar een goed beeld van wat
er nodig is en wat het vraagt van scholen om op resultaat te sturen:
een heldere visie van de directie, een team dat kritisch naar elkaar en
naar zichzelf durft te kijken, en leerkrachten die verantwoordelijkheid
krijgen, voelen en nemen voor de resultaten van elke leerling. Want
dat is natuurlijk waar het uiteindelijk om draait: het verschil wordt
niet gemaakt in dikke beleidsstukken, maar tussen de muren van het
klaslokaal.
Dit zijn mensen waarmee we verschil maken binnen het Rotterdamse
Onderwijs. Lees, leer en raak geinspireerd.
Hugo de Jonge
De bundel is tot stand gekomen in het kader van het project Resultaatmeting
van het programma Beter Presteren. Hierin werken Rotterdamse scholen samen
met de gemeente Rotterdam in vier jaar tijd (2011-2014) de onderwijsresultaten
verhogen. De interviews zijn afgenomen voor de werkconferentie Resultaat telt!
van 6 september 2012.
www.beterpresteren010.nl
2 3

Inhoudsopgave
Wil van Aalst van De Plataan
Peter van der Waal, Arina Rook en Suzanne Wolf van OBS De Catamaran
en OBS Samsam
Virginija Festner en Kees Liekens van De Kameleon
Mieke der Kinderen van OBS Babylon
Anke Langmuur van RK Basisschool Emmaus
Inge Tellings van Het Spoor
Tamara Spruit van RKBS Paus Joannes
Robin van Eekert van CBS Overschie, locatie De Regenboog
Wim Hoogerboord van de Vreewijkschool
Yvonne Laging van Accent Praktijkonderwijs Hoogvliet
Bas van Hamburg en Patricia Bender van Calvijn Meerpaal
Selma Klinkhamer van De Wielslag
Eric van ’t Zelfde van OSG Hugo de Groot
Erik Zevenbergen van Libanon Lyceum
Johan Bolomey van Melanchthon Schiebroek
Gerdi Lambers en Stefanie Pattipeiluhu van Thorbecke Prinsenlaan
Martin van Zanten van Toorop mavo
Hans Dieleman van Veenoord
7
13
19
25
31
37
41
47
53
57
63
69
75
81
87
93
99
105
5

Interview met Wil van Aalst van De Plataan
“Door bewuster
leerlingen te volgen
en leerkrachten
meer verantwoor-
delijk te maken
voor resultaten, zijn
er verbeteringen
zichtbaar.”
De Plataan is een basisschool in Rotterdam-
Pernis. De school hecht veel waarde aan goed
onderwijs in de traditionele kennisgebieden
rekenen, taal, spelling en wereldoriëntatie. Voor
de overdracht maakt De Plataan gebruik van
moderne methoden. Maar voor goed onderwijs
moeten ook het sociale klimaat en de sfeer op
school in orde zijn. De Plataan besteedt dan
ook veel aandacht aan een prettige omgang
met elkaar. De school vindt het belangrijk dat
elk kind zich veilig en gewaardeerd voelt op
school.
7

Wil van Aalst is intern begeleider op De Plataan. Hoe scoort haar
school de afgelopen jaren op de eindtoets en andere metingen? Doet
dit recht aan de leeropbrengsten van de school? Van Aalst: ‘2012 was
een zwakker jaar, voornamelijk veroorzaakt door tussentijdse instroom.
Dat staat haaks op de trend, want sinds we bewuster leerlingen
volgen en leerkrachten meer verantwoordelijk hebben gemaakt voor
resultaten, zijn er verbeteringen zichtbaar. Dat ging niet zonder slag
of stoot. Leerkrachten zijn sterk in het aanwijzen van externe factoren,
in alibidenken. Maar we hebben een jaar of vijf geleden de omslag
gemaakt naar eigen verantwoordelijkheid en zijn gaan kijken naar
factoren die wel beheersbaar zijn, zoals weglekkende onderwijstijd. We
zijn de tijd efficiënter gaan gebruiken, hebben het directe-instructiemodel
ingevoerd en zijn met groepsplannen gaan werken. De Taalpilots en
Robuust Taal hebben daarbij geholpen. Belangrijk punt is ook dat we
de verantwoordelijkheid voor proces en resultaat lager in de organisatie
zijn gaan leggen. En we zijn hogere en scherpere doelen gaan stellen,
zoals de 80%-norm. Bij dit alles is het belangrijk om alert te blijven, want
verbeteringen versloffen vrij makkelijk, bijvoorbeeld als het gaat om
effectieve leertijd.’
”Leerkrachten zijn sterk in het aanwijzen van externe
factoren, in alibidenken.”
Van Aalst vertelt dat de school vorig jaar is begonnen met
onderlinge klassenconsultaties. ‘Dat was een eyeopener. Het werd
moeilijk gevonden, maar we hebben er veel aan gehad. We willen
klassenconsultaties standaard gaan invoeren.’
Opbrengstgericht werken
Rekenen gaat op De Plataan relatief goed. Daarom is het geen speerpunt,
zegt Van Aalst. Woordenschat, technisch lezen en begrijpend lezen
zijn dat wel. ‘Op leesgebied zijn er grote verschillen tussen de zwakke
leerlingen en de sterke leerlingen. We investeren nu vooral in de
middenmoot.’
De Plataan organiseert teambesprekingen over leeropbrengsten,
vertelt Van Aalst. Dat gaat volgens haar goed met een klein team. ‘Het
groepsplan wordt door de leerkracht zelf opgesteld. Het gaat over de drie
instructiegroepen die wij onderscheiden, aangevuld met een didactisch
werkplan met individuele aanwijzingen voor elke leerling.’
Worden de leeropbrengsten gebruikt om het onderwijs bij te stellen?
‘Ja’, zegt Van Aalst, ‘dat verwerken we weer in de groepsplannen. De
leerkracht wordt ondersteund door de ib’er bij het evalueren van de
resultaten en de ib’er bewaakt ook het proces.’
“Prestatiegericht is geen vies woord meer. Leerkrachten
willen echt resultaten halen.”
Geleidelijk proces
De school heeft in het kader van opbrengstgericht werken en het
verbeteren van de prestaties op taal en rekenen verschillende
trajecten doorlopen en zaken ingevoerd. Van Aalst noemt deelname
aan de landelijke Taalpilots en Robuust Taal. In het kader daarvan
heeft de school leestijd ingeroosterd en het lezen geïntensiveerd,
nieuwe methodes aangeschaft, studiedagen gehouden, het
woordenschatonderwijs verbeterd, het gebruik van Nieuwsbegrip
geïntensiveerd en het directe-instructiemodel ingevoerd. Ook
is er aandacht gekomen voor effectieve onderwijstijd, voor
verantwoordelijkheden lager in de organisatie en het benutten van
data. Van Aalst: ‘De omslag is een geleidelijk proces geweest, niet een
bepaald moment. Winst is dat ‘prestatiegericht’ geen vies woord meer
is. Leerkrachten vinden opbrengstgericht werken iets wat motiveert;
ze willen echt resultaten halen. Ze ervaren dat de aanpak succesvol
is. Het gaat zelfs zover dat ze vragen om korte meivakanties omdat
ze kiezen voor de leerlingen en niet willen dat die terugvallen door de
lange onderbreking.’
Inspiratie en kennis bij management is volgens Van Aalst vooral
ontstaan door de studiedagen in het kader van de Taalpilots. ‘Daar
heeft de leiding veel geleerd over opbrengstgericht werken. Vanaf dat
moment is de bal gaan rollen en is er steeds weer een stapje verder
gezet.’
De school krijgt nog steeds middelen in het kader van het programma
Beter Presteren. Van Aalst geeft aan dit in te zetten voor de
bovenbouw, voor de ontwikkeling van studievaardigheden en
voorbereiding op het voortgezet onderwijs. Verder worden de middelen
breed ingezet op het verhogen van de opbrengsten op het gebied van
taal/lezen.
Gesjoemel
Van Aalst ziet ook een tegenkant van de focus op resultaten. ‘Ik
ben wel eens bang dat er met toetsresultaten gerommeld wordt. Je
hoort over toetstraining op andere scholen. Wij hanteren in ieder
geval een toetsprotocol om ervoor te zorgen dat iedereen hetzelfde
doet. Maar bijvoorbeeld het voorlezen van toetsen vanwege zwakke
8 9

10
“Het programma
Beter Presteren
raad ik aan
te gaan voor
continuïteit in
de plannen.”
leesvaardigheid – dat kan heel suggestief gebeuren. Ook een programma
als Beter Presteren werkt gesjoemel in de hand doordat er gevraagd wordt
om hogere scores, terwijl dat niet altijd realistisch is.’
Van Aalst zou het programma Beter Presteren dan ook aanraden beter af
te stemmen op de praktijk. ‘Ga voor continuïteit in de plannen, probeer iets
eenduidigs voor wat langere tijd. Zorg voor betere praktijkkennis en kennis
van cijfers. En bezuinig niet de randvoorwaarden weg, maar houd die in
stand.’
Hulp zoeken
Belangrijke voorwaarden voor het halen van betere leeropbrengsten op
het gebied van taal en rekenen zijn volgens Van Aalst motivatie, kennis
en leerkrachtvaardigheden. ‘Zowel schoolleiding als leerkrachten moeten
zich bewust worden van het eigen functioneren, daarvoor hulp gaan
zoeken, nascholing volgen om beter te worden. Er moet een grote wil zijn
om te professionaliseren, om zich te blijven ontwikkelen.’
Scholen voor wie het opbrengstgericht werken nog in de kinderschoenen
staat, raadt ze vooral aan om vol te houden en enthousiast te blijven. ‘Niet
omdat het moet, maar omdat je het leuk vindt. Zorg voor een gezamenlijke
verantwoordelijkheid van management en leerkrachten en zorg voor een
duidelijke visie. Trap soms op de rem; je kunt niet alles tegelijk aanpakken.
Je moet keuzes maken.’
11

Interview met Peter van der Waal, Arina Rook en
Suzanne Wolf van OBS De Catamaran en OBS Samsam
“Investeer in je
leerkrachten en
stel hoge eisen
aan het team,
daar hebben
ook de leerlingen
recht op”
De Catamaran en Samsam zijn twee openbare
basisscholen in Lombardijen. Peter van der
Waal is directeur van beide scholen. Arina
Rook en Suzanne Wolf zijn adjunct-directeur
van de vestigingen.
13

Bij het gesprek zijn zowel Peter van der Waal als Arina Rook en
Suzanne Wolf aanwezig. We praten met hen over de ontwikkelingen
van de afgelopen jaren op beide scholen. Van der Waal stelt dat hij –
kijkend naar de resultaten op de Citotoetsen – op beide vestigingen
een stijgende lijn ziet als het gaat om opbrengsten. ‘Naar mijn oordeel
doet dit echter nog onvoldoende recht aan de inspanningen die worden
geleverd om de resultaten omhoog te brengen,’ zegt hij. Volgens Rook
is op De Catamaran de aandacht voor technisch lezen en rekenen terug
te vinden in de goede resultaten, maar de scores op begrijpend lezen en
woordenschat blijven nog achter. ‘De aandacht voor deze onderdelen
moet dus worden geïntensiveerd. We beraden ons er nog op hoe we
hiermee aan de slag gaan,’ aldus Rook. Al met al is het gevoel dat de
leeropbrengsten die gehaald worden niet in verhouding staan tot de
inspanningen die de leerkrachten leveren. Daarbij speelt mee dat de
school de correctie op grond van leerlinggewichten als onvoldoende
ervaart. Toch vinden de gesprekspartners dat de hoge verwachtingen
die beide scholen stellen en de inspanningen die ze zich getroosten,
ruimschoots worden terugbetaald in resultaten.
“Door de leertijduitbreiding kan in de gewone lessen meer
tijd worden besteed aan de basis-vaardigheden.”
Slim verdelen
We vragen Van der Waal, Rook en Wolf hoe dat gaat, opbrengstgericht
werken op De Catamaran en Samsam. De gesprekspartners vullen elkaar
aan: ‘We geven op drie niveaus les aan de hand van het directe-instructiemodel.
Daarnaast gaan we met de niveaugroepen aan de slag buiten de
methodetijd. De leerkrachten van de parallelklassen op De Catamaran
werken nauw samen, door de differentiatiegroepen slim te verdelen.’
En de analyse van de resultaten, hoe verloopt die? Rook en Wolf: ‘We
zijn met het Focustraject (Universiteit van Twente) gestart. Leerkrachten
beschikken over een protocol in ParnasSys, het leerlingvolgsysteem,
waarmee ze resultaten kunnen analyseren. Binnen het team bespreken
we de opbrengsten, en per bouw analyseren we de resultaten. Volgende
stap is: met het team kijken naar de groepsplannen. Daarin onderscheiden
we drie niveaus op basis van onderwijsbehoeften en Citoresultaten.
Daarnaast kijken we naar de resultaten van de niveaugroepen op de
methodetoetsen. Dat alles leidt tot pedagogisch en didactisch handelen.
In didactisch opzicht kennen we een grote rol toe aan het geven van
feedback tijdens het lesgeven. Daarnaast laten we leerlingen elkaar dingen
uitleggen. Kortom, we kijken naar de scores en handelen daarnaar. Dat
werkt motiverend, want we zien een stijging in de resultaten. Leerkrachten
zijn eigenaar van het proces, ze zijn erg bezig met het volgen van
leerlingen. Leerkrachten zijn zich ervan bewust dat zij het verschil
maken.’
Van der Waal vult aan: ‘We stellen schooldoelen in de vorm van te
halen, reële, percentages binnen de niveauscores. We geven ook het
doel in vaardigheidsgroei aan. Nu doen we dat voor rekenen, volgend
jaar gaan we dit uitbreiden naar taal, spelling en technisch lezen.’
Zicht op expertise
De school heeft de afgelopen jaren een aantal trajecten gedaan waarin
resultaatverbetering het doel was. Van der Waal, Rook en Wolf: ‘Het
Focustraject hebben we al genoemd. Daarnaast hebben we methodes
ingevoerd als Nieuwsbegrip en Estafette. Leerkrachten zijn geschoold.
Er wordt veel gedaan aan klassenobservaties. Daardoor is er zicht op
ieders expertise en dat maakt die expertise toegankelijk. In de planning
staan collegiale consultaties en flitsbezoeken.’
“Kortom, we kijken naar de scores en handelen daarnaar.
Dat werkt motiverend, want we zien een stijging in de
resultaten.”
Op De Catamaran is zes uur leertijduitbreiding in het dagelijkse
lesrooster opgenomen. Deze uren worden gevuld met onderdelen
gericht op sport, techniek, koken, talentontwikkeling en cultuur,
waardoor in het curriculum meer tijd kan worden besteed aan de
basisvaardigheden. De opgedane kennis bij de activiteiten draagt ook
weer bij aan de kennis van de reguliere vakken.
Ook in groep 0 is aandacht voor opbrengstgericht werken. Dit wordt
gecombineerd met ouderbetrokkenheid, een thema dat over de hele
linie veel aandacht krijgt. ‘Een ouderconsulente houdt de ouderkamer
levend. De school ervaart hier veel positieve effecten van. Het is
jammer dat de gemeente heeft gesneden in het budget hiervoor. De
school ziet dit als een risico, want er zijn geen mogelijkheden een
ouderconsulent uit eigen budget in dienst te houden, gezien ook de
verplichtingen die daaraan vastzitten,’ aldus Van der Waal.
Op Samsam is gekozen voor brede-schoolactiviteiten na schooltijd,
waarbij ook vaardigheden uit het dagelijkse curriculum terugkomen,
zoals rekenen bij de schaakles, taal bij Engels en biologie bij EHBO.
Dit levert weer winst op in de dagelijkse praktijk.
In beide scholen heerst rust en is de zorgstructuur op orde, is het
beeld dat de gesprekspartners schetsen. Daardoor worden problemen
snel in kaart gebracht en besproken, al laat de directe aanpak van
problemen nog wel eens op zich wachten door bureaucratie binnen de
zorginstanties.
14 15

Het wordt belangrijk gevonden dat de leerkrachten de problemen op
zowel leer- als gedragsgebied snel herkennen. Wat dat betreft heeft
de scholing ten aanzien van het herkennen van onderwijsbehoeften
zijn waarde bewezen. Twee factoren zijn daarin cruciaal: de steeds
terugkerende analyse van de resultaten, zowel op de Citotoetsen als op
de methodegebonden toetsen, en directe feedback aan de leerlingen
tijdens het leerproces.’
Adviezen
Van der Waal, Rook en Wolf hebben duidelijke adviezen aan andere
scholen. ‘Zorg voor een goede professionalisering van je leerkrachten,
investeer in ze en stel hoge maar reële eisen aan het hele team. Daar
hebben ook de leerlingen recht op.’ Hun advies aan het programma
Beter Presteren? ‘Zorg voor continuïteit in beleid, draai geen beleid terug
waarmee goede resultaten worden behaald, zoals leertijduitbreiding,
Topklassenarrangementen en ouderbetrokkenheid. Stel eisen aan scholen
en leerkrachten en faciliteer ze om die eisen waar te maken. Een idee zou
zijn: Topklassen voor alle scholen. Geef leerkrachten de kennis die ze
nodig hebben om hun werk goed te doen, financier professionalisering en
investeer daarin!’
Tot slot, wat zouden jullie het ministerie aanraden? Van der Waal:
‘Faciliteer wat de scholen nodig hebben voor de dagelijkse praktijk,
besteed minder aandacht aan de ‘randvakken’ zoals burgerschap en
levensbeschouwing die vanuit Den Haag over ons heen worden gespoeld,
want dit voert de druk alleen maar op en bevordert het leren lezen,
schrijven en rekenen niet. Voor de inspectie: open je ogen voor de echte
populatie waar we mee te maken hebben. De inspectie gaat nu op pad
met de verkeerde opdracht waardoor de scholen vaak het gevoel hebben
dat er geen oog is voor de dagelijkse praktijk, bijbehorende problemen en
het werkelijke onderwijs dat geboden wordt en de enorme inspanning die
leerkrachten dagelijks leveren om goed onderwijs aan onze kinderen te
bieden.’
“De hoge
verwachtingen
die we stellen en
de inspanningen
die we ons
getroosten, zien
we terug in de
resultaten.”
16 17

Interview met Virginija Festner en Kees Liekens
van De Kameleon
“We willen heel
graag leren;
er zit veel energie
in het team!”
De Kameleon is een openbare basisschool met
twee locaties in de wijk Carnisse. De school
presenteert zich als een sportieve basisschool:
leerlingen kunnen gratis proeflessen volgen
bij diverse sportverenigingen en meedoen
aan sporttoernooien. De school geeft extra
gymlessen en doet mee aan Lekker Fit! In het
verlengde-schooldagarrangement kunnen
leerlingen meedoen aan tal van activiteiten,
zoals koken, taalatelier, ict-les en kleuterdans.
Tussen de middag blijven de leerlingen
over en worden er sport- en spelactiviteiten
aangeboden.
19

We spreken met Virginija Festner, directeur van De Kameleon, en Kees
Liekens, intern begeleider. Op de vraag wat de trend is als het gaat om
leeropbrengsten, antwoordt Festner: ‘De gemiddelde eindtoetsscore
was in 2012 hoger dan het voorgaande jaar. Daarmee werd een trend
voortgezet. We zijn een groeiende school, de grootste schakelschool in
Rotterdam. We beschikken over vijf schakelgroepen met nieuwkomers,
in totaal 89 leerlingen. Doel is om deze leerlingen naar een school in de
buurt te laten doorstromen. Echter, de meeste kinderen blijven. Daardoor
scoren we op begrijpend lezen zwak, technisch lezen matig en rekenen
goed. Leerlingen die korter dan vier jaar in Nederland zijn, mogen we van
de inspectie uit de cijfers houden, anders zouden we een groot probleem
hebben. De eindtoetsscores zijn vanwege de instroom van nieuwkomers
altijd lager dan de uitslagen binnen het volgsysteem.’
Groene kaart
In het verleden is de Kameleon een tijdlang zwakke school geweest.
Liekens heeft deze periode meegemaakt: ‘We hebben hierover strijd
geleverd met de inspectie, maar het heeft ons geholpen meer nadruk te
leggen op resultaten. Het intensiveerde het besef dat de opbrengsten te
mager waren; we voelden de druk dat het niet goed ging. We zagen het
als onze opgave om binnen een paar jaar een groene kaart te halen.’
“Door hoge verwachtingen uit te spreken, zijn we een sterk
team geworden.”
Om uit de positie van zwakke school te komen, heeft de school een aantal
maatregelen genomen, aldus Festner. ‘We hebben de beste leerkrachten
in huis gehaald, een proces dat al was ingezet onder de vorige directeur.
We hebben zowel bij het bestuur als bij de zittende leerkrachten hoge
verwachtingen uitgesproken en doelen gesteld. Bij vacatures zijn we zo
helder mogelijk geweest over onze positie en ambities. En over onze
verwachtingen van de kandidaat. Daardoor zijn we een sterk team
geworden. Op alle gebieden ligt de lat nu hoog.’
Bij opbrengstgericht werken hoort dataverzameling en -analyse. Hoe
doet de school dat? Festner: ‘De leerkrachten zetten de gegevens in
ParnasSys. Met behulp van dit systeem analyseren we de gegevens.
We organiseren teamworkshops waarin we elkaars expertise op het
gebied van data-analyse voeden. Zo organiseren we onze eigen
professionalisering. De trends die de toetsresultaten aangeven,
individueel en op groepsniveau, worden met de leerkracht besproken,
in bijzijn van de ib’er. Op basis van dit gesprek schrijft de leerkracht het
groepsplan.’
Veel energie
De school heeft de afgelopen jaren een aantal trajecten gevolgd om
de onderwijsresultaten te verbeteren, vertellen Festner en Liekens.
‘Met externe hulp hebben we het directe-instructiemodel ingevoerd
en dit gekoppeld aan het werken met drie niveaugroepen. We hebben
datagestuurd werken ingevoerd, verlengde schooldag, en een aantal
scholingen gevolgd. We willen heel graag leren; er zit veel energie in
het team. We hebben twee locaties, maar vormen echt één school; we
doen alles hetzelfde. We hebben de managementlaag verbreed zodat
we dichter op het team zitten. Het management doet klassenbezoeken,
maar er heerst geen afrekencultuur. Over wat we in de klas zien, gaan
we met elkaar in gesprek.’
“leerkrachtvaardigheden centraal stellen en consensus
hierover bereiken in het team. Als directie en visie
neerzetten en daar het team in meekrijgen”
Gevraagd naar wat de grootste bijdrage heeft geleverd aan het
verbeteren van de leeropbrengsten, noemt Festner een paar
elementen: ‘Passend beleid maken, kijken waar je naartoe wilt.
Leerkrachtvaardigheden centraal stellen en consensus hierover
bereiken binnen het team. Als directie een visie neerzetten en het hele
team meekrijgen. De subsidie vanuit het programma Beter Presteren
heeft daar zeker aan bijgedragen.’
Fixatie op leeropbrengsten
Festner geeft aan moeite te hebben met de eenzijdige fixatie op
leeropbrengsten door gemeente en rijksoverheid. Als voorbeeld noemt
ze het programma Beter Presteren, waarin scholen – ongeacht de
beginsituatie – met een half punt moeten stijgen. ‘Er wordt niet naar
individuele schoolsituaties gekeken. Daardoor is er te weinig oog voor
detail. Een uitwas daarvan is dat er bij scholen een tendens ontstaat
om zorgleerlingen buiten de deur te houden.’
20 21

22
“Over wat we
in de klas
zien, gaan we
met elkaar in
gesprek.”
Het advies van Festner en Liekens aan het programma Beter Presteren
luidt dan ook: ‘Kijk met een realistische bril naar scholen. Stel vast wat
voor een bepaalde school een realistische doelstelling is. Kijk naar het
hele brede plaatje. Vergeet ook niet de sociaal-emotionele ontwikkeling
als basisvaardigheid. Zorg dat er bij scholen een urgentiebesef blijft om te
verbeteren, maar kijk wel goed naar de praktijk.’
Leertijdverlenging vindt Festner een goede investering. ‘De activiteiten die
daarin gegeven worden, zijn heel waardevol. Maar de effecten hiervan van
zijn niet zo snel te meten en niet direct terug te vinden in toetsresultaten
op het gebied van taal en rekenen. Ze leveren wel een positieve bijdrage
aan de totale ontwikkeling.’
Grote sprongen
Festner en Liekens hebben ook tips voor collegascholen. ‘Stel nauwkeurig
vast wat je wilt bereiken en wees daarover duidelijk naar zowel de
leerkrachten als de leerlingen. Zorg ervoor dat je haalbare doelen
stelt; het moet te doen zijn. Je kunt niet alles tegelijk, en verwacht niet
dat je grote sprongen zult maken. En zorg voor samenhang binnen de
verschillende activiteiten die je ontplooit om je doelen te verwezenlijken.’
23

Interview met Mieke der Kinderen van OBS Babylon
“Bij het bekijken
van de toets-
resultaten zijn
de leerkrachten
nu veel meer
gefocust op wat
de leerling nodig
heeft”
Openbare basisschool Babylon bevindt zich
in het Oude Westen, een wijk in het centrum
van Rotterdam. De school afficheert zich als
taalschool, ‘een school die doordrenkt is van
taal onder het motto: taal de hele dag door!’
Mieke der Kinderen is er directeur.
25

We vragen haar hoe het op Babylon met de leeropbrengsten is gesteld.
Der Kinderen: ‘We hebben in het verleden beduidend mindere resultaten
gehad. Dat kwam met name doordat de leerkrachtvaardigheden in groep
8 niet op orde waren. Ook de visie en verwachtingen van de leerkrachten
in deze belangrijke fase waren niet goed. Er werd te weinig gedaan met
de informatie die de entreetoets opleverde, kinderen werden nauwelijks
voorbereid op de eindtoets. De gemiddelde score op de eindtoets lag dan
ook onder die van de entreetoets. We hadden toen tijdelijk geen intern
begeleider. De school was over hele linie verzwakt. De zwakke resultaten
gingen gepaard met grote gedragsproblemen.
“Doelen stellen is een belangrijk principe geworden, door
de hele school.”
Kijken naar de resultaten
De jaren daarna hebben we stelselmatig gewerkt aan verbetering, met
een sterke verbetering van de eindtoetsscores en de resultaten binnen
het volgsysteem tot gevolg. We zijn in de bovenbouw veel aandacht gaan
geven aan leervaardigheden, zijn handelingsgerichter gaan werken en
hebben opbrengsten centraal gesteld. Begeleiders van de CED-Groep
leerden ons om beter naar de resultaten te kijken en op basis daarvan
verbeteringen in het onderwijs aan te brengen. Maar nog steeds is
begrijpend lezen een groot struikelblok.’
Doelen stellen is een belangrijk principe geworden, door de hele school,
zegt Der Kinderen. ‘We stellen jaarlijks doelen voor taal, voor rekenen;
leerkrachten gebruiken die jaardoelen om in de periodes eigen doelen te
stellen. We hebben een taalspecialist in huis die hen daarbij helpt.’
Teamontwikkeling
Wat voor trajecten hebben er de afgelopen jaren op Babylon gelopen om
betere resultaten te halen? ‘Heel veel,’ zegt Der Kinderen. ‘We hebben
meegedaan aan Deltaplus en de Taalpilots. De pilotmiddelen hebben we
vooral geïnvesteerd in het verbeteren van de leerkrachtvaardigheden en
het planmatig werken aan taalontwikkeling. Ook hebben we meegedaan
aan Robuust Taal. In dat kader hebben we programma’s als Nieuwsbegrip
en Estafette ingevoerd. We zijn het directe-instructiemodel gaan
hanteren. In het kader van Beter Presteren bieden we sinds 2008 een
dagarrangement aan. In de verlengde leertijd doen de kinderen met name
de creatieve vakken, waardoor er in het reguliere programma meer tijd is
voor taal en rekenen.’
“Door samen te analyseren, hebben we er een
teamaangelegenheid van gemaakt.”
Op Babylon wordt de ontwikkeling van kinderen en de leeropbrengsten
in het teamoverleg besproken. Een begeleider van de CED-
Groep levert analyses van de leerresultaten. De directie houdt
klassenconsultaties. ‘Sinds schooljaar 2009-2010 ligt de focus bij ons
op leerkrachtvaardigheden. Aanleiding was dat de toetsresultaten
dat jaar slechter waren dan verwacht, in combinatie met een
inspectierapport waarin stond dat er te weinig analyse plaatsvond op
de resultaten. Op dit punt heeft teamontwikkeling plaatsgevonden. Bij
het bekijken van de toetsresultaten zijn de leerkrachten nu veel meer
gefocust op wat de leerling nodig heeft. Op wat ze kunnen doen om
de leerling te ondersteunen. Door samen te analyseren, hebben we er
een teamaangelegenheid van gemaakt.’
Besturen op afstand
OBS Babylon valt onder het bestuur voor openbaar onderwijs, BOOR.
Der Kinderen: ‘BOOR bestuurt op afstand. Als we ondersteuning
nodig hebben, dan is die er. Ze zitten wel bovenop de resultaten. Als
de leeropbrengsten tegenvallen, geven ze ook aan dat je bepaalde
interventies moet doen.’ En de gemeente? ‘Ook de gemeente
ondersteunt, maar dan in financiële zin. Denk aan de subsidies voor
vreedzame school. Ik vind wel dat de gemeente zich minder zou
moeten bemoeien met het proces. Mijn advies aan de gemeente
zou zijn: geef geld, zeg wat wij moeten behalen, dan kiezen wij zelf
wel onze weg. Babylon zou dan extra investeren in de begeleiding
van leerkrachten om de leerkrachtvaardigheden te verbeteren.’
Aan de rijksoverheid zou Der Kinderen een soortgelijk advies willen
meegeven: ‘Reken de scholen gerust af op de resultaten maar geef ze
vrijheid om het geld te besteden.’
“Eenzijdig focussen op leeropbrengsten doet geen recht
aan het onderwijs.”
In dit verband stipt Der Kinderen nog een ander punt aan. ‘Eenzijdig
focussen op leeropbrengsten doet geen recht aan het onderwijs.
De instroom is buitengewoon bepalend voor de eindtoetsscores.
Toetsscores zeggen weinig over hoe hard er gewerkt wordt in
vergelijking met scholen met een witte populatie in de goede buurten.’
26 27

28
“Zoek geen
uitvluchten, geef
geen externe
factoren de
schuld, maar
kijk naar het
eigen handelen,
de eigen
vaardigheden”
Cultuuromslag
Welke effecten merkt Der Kinderen – los van de opbrengsten zelf – van
de acties gericht op opbrengstgericht werken? ‘Wat ik de afgelopen jaren
vooral heb zien ontstaan, is besef bij leerkrachten dat ze zelf invloed
hebben op de opbrengsten. Onze school begint een lerende organisatie
te worden. Dit wordt nog wel eng gevonden, maar een cultuuromslag is
gaande. De leerkrachten voelen wel druk doordat zij degenen zijn die het
moeten waarmaken. Zij moeten betere resultaten boeken en kunnen zich
minder verschuilen achter de omstandigheden.’
Leerkrachtvaardigheden zijn volgens Der Kinderen de belangrijkste factor
die bijdraagt aan het verbeteren van de leeropbrengsten. ‘Het bewust
worden van de eigen invloed. Als leerkrachten ervaren dat het makkelijker
en effectiever werkt wanneer ze hun vaardigheden verbeteren, dan krijgen
ze meer plezier in hun werk. Dan gaan ze vanzelf beter lesgeven.’ Een
ander element dat bijdraagt is volgens Der Kinderen het benutten van
expertise, bijvoorbeeld van de taalspecialist.
Andere scholen zou ze aanraden goed te kijken naar opbrengsten.
‘Analyseer waarom de resultaten zijn zoals ze zijn. Zoek geen uitvluchten,
geef geen externe factoren de schuld, maar kijk naar het eigen handelen,
de eigen vaardigheden.’
29

Interview met Anke Langmuur van RK Basisschool Emmaus
“De interventies
zijn steeds gericht
op één doel:
verbeteren van
de resultaten”
De Emmausschool is een basisschool met
ongeveer vierhonderd leerlingen in Delfshaven.
De school heeft een traditie als het gaat om het
verbeteren van de resultaten op taal en lezen.
Verbetering van leerkrachtvaardigheden is voor
de school een heel belangrijk aangrijpingspunt.
Planmatig handelen en gerichte verbetering van
lezen en woordenschat staan daarbij voorop.
Met als resultaat dat de leerlingresultaten de
laatste jaren gestaag verbeteren. In 2011 won
de school de Mommersprijs voor excellent taal-
en leesonderwijs.
31

Anke Langmuur is directeur van de Emmausschool. Langmuur vertelt dat
de schoolscores van de afgelopen jaren recht doen aan de inspanningen.
‘Resultaatgericht leren is onze missie. Hierdoor vertonen onze resultaten
een stijgende lijn. Scholen met meer dan negentig procent allochtone
leerlingen scoren gemiddeld 528 punten op de eindtoets. Wij zitten daar
ruim boven en daar zijn we trots op. De verlengde leertijd zie je goed
terug.’
“De school haalt haar goede resultaten door heel
planmatig te werken.”
Planmatig werken
Langmuur geeft aan dat de school haar goede resultaten haalt door
heel planmatig te werken. ‘We doorlopen een vaste cyclus, per kind, per
groep, per leerjaar en per vakgebied. We monitoren met een combinatie
van methodegebonden toetsen en Citotoetsen. We kijken naar de trends.
Dit doen we met een team bestaande uit de taal- en rekencoördinator,
directie en ib’er. Dit team stelt de doelen vast en bespreekt die met de
leerkrachten. De monitor komt overigens ook in het hele team aan de
orde.’ De school doen dit zo sinds ruim een jaar. Volgens Langmuur wordt
het ervaren als redelijk veilig. ‘Jaardoelen stellen we in de vorm van te
halen percentages. Groepsplannen worden traditioneel gemaakt op grond
van methodegebonden toetsen, maar we verleggen de focus meer naar
de Citogegevens en de leerlijn. Leerkrachten gaan daardoor beter kijken
naar wat ze moeten doen in plaats van naar wat de methode voorschrijft.
Ze zijn meer bezig met het ontwikkelingsperspectief van de kinderen. Hoe
we vervolgens werken? Ons uitgangspunt is convergent differentiëren.
We werken op drie niveaus. Het is wel zo dat zwakke leerlingen vaak
zwak blijven. Talentvolle leerlingen gaan één uur in de week naar een
talentengroep. Ze werken dan projectmatig met topondernemers. De
leerlingen worden geselecteerd aan de hand van een vragenlijst voor
talentontwikkeling.’
Krachten bundelen
Welke zaken zijn er de afgelopen jaren zoal de school binnengekomen
ter ondersteuning van dit hele proces? Langmuur: ‘Heel belangrijk is
geweest de verlengde leertijd – inmiddels verlengde dagarrangementen.
Daarbinnen ontwikkelen we specifieke competenties waardoor
de intrinsieke motivatie wordt gestimuleerd. In de verlengde
dagarrangementen opereren vakdocenten met opleiding. We zijn aan
het kijken hoe de vakdocenten en groepsleerkrachten de krachten
hierin kunnen bundelen. In het begin werkten we nog tamelijk los van
elkaar. Inmiddels besteden we veel aandacht aan de voorbereiding van
vakdocenten, aan het verhelderen van de doelen, ook op taal- en
rekengebied. We evalueren het programma en kijken samen naar de
resultaten: wat is er behaald en wat niet en wat doen we daaraan.
Dit alles in het kader van de bundeling van kennis en het werken aan
basisvaardigheden.’
Langmuur plaatst een kanttekening bij de ontwikkeling van de
verlengde dagarrangementen: ‘Men is enorm enthousiast en
betrokken, maar het betekent ook: andere werktijden. Verder kan de
focus op leeropbrengsten en basisvaardigheden ten koste gaan van
de veiligheid en motivatie van kinderen. Het is heel belangrijk om ook
aandacht te houden voor het sociaal-emotioneel functioneren en voor
vaardigheden als leren leren, studievaardigheden en keuzes maken.’
Audits
Op de Emmausschool lopen méér ontwikkelingen die de
resultaatgerichtheid ondersteunen. Langmuur vertelt dat de school op
grond van mindere resultaten enkele jaren is begeleid op het thema
opbrengstgericht werken. In het kader van integraal personeelsbeleid
is er een portofoliosysteem ontwikkeld. Door middel van audits, die
meestal plaatsvinden in de vorm van klassenobservaties, worden de
elementen van leerkrachtvaardigheden gemeten. Dit gebeurt door
interne coaches. Een bepaald percentage van deze audits moet
gehaald worden. Als het portfolio compleet is, dan volgt twee keer per
jaar een integrale audit. Vanuit de integrale audits worden de pop- en
functioneringsgesprekken gevoerd. ‘Daar komt weer een plan van
aanpak uit,’ aldus Langmuur. ‘We zijn dus voortdurend aan het volgen
en aan het meten.’
“Vanuit de directie doen we onaangekondigde
klassenbezoeken om te kijken of dit ook gebeurt.”
Bovenop de meer algemene audits zijn taalaudits ontwikkeld.
Deze worden afgenomen en geanalyseerd door mensen uit de
taalwerkgroep. Langmuur: ‘De taalaudits hebben we een paar jaar
geleden ontwikkeld in het kader van de landelijke Taalpilots. Inmiddels
hebben we ook een rekenaudit ontwikkeld. Deze wordt straks
afgenomen door leden van de rekenwerkgroep.’
Een punt waar de school ook op auditeert is coöperatieve werkvormen.
Die moeten in elke les aan de orde komen, vindt Langmuur. ‘Vanuit
de directie doen we onaangekondigde klassenbezoeken om te kijken
of dit ook gebeurt. Blijkt dit niet het geval, dan bespreken we dat en
begeleiden we de leerkracht daarbij.’
32 33

De school heeft daarnaast een gedragsprotocol opgesteld, teneinde
één pedagogisch klimaat te creëren. ‘Bij al dit soort richtlijnen houden
we steeds het uiteindelijke doel voor ogen: het halen van een hoger
leerrendement,’ aldus Langmuur.
“We zijn voortdurend aan het volgen en aan het meten.”
Human dynamics
Langmuur is hiermee nog niet uitgepraat over de schoolontwikkeling.
‘We doen ook mee aan Topklassen. Dit is bij ons gericht op twee punten:
leren samenwerken in het team en zelfstandig werken. Het traject leren
samenwerken met behulp van human dynamics liep het afgelopen
jaar en bestond uit vier dagdelen, coachings- en feedbackgesprekken.
Doelstelling was te leren mét elkaar te praten en niet over elkaar. Voor
ons was dit een volgende stap in de richting van een professionele lerende
organisatie. We gaan er dit jaar mee door. Het tweede punt, zelfstandig
werken of werken met uitgestelde aandacht, is gestart voor groep 1 t/m
groep 4. Dit jaar breiden we dat uit met groep 5 t/m 8. Doel is een optimale
begeleiding van alle kinderen. Als je op drie niveaus werkt, moeten
kinderen ook zelf dingen kunnen doen en moet dus de zelfstandigheid
worden vergroot. Ook hier weer is de interventie steeds gericht op één
doel: verbeteren van de toetsresultaten.’
Meer dan alleen didactiek
Wat zijn ten slotte de succesfactoren die hebben bijgedragen aan
het realiseren van betere opbrengsten? Voor Langmuur staan
professionele leerkrachten met goede leerkrachtvaardigheden voorop.
En leerkrachtvaardigheden is meer dan alleen didactiek, stelt ze. Andere
scholen zou ze het volgende aanraden: ‘Zorg voor een heel duidelijke
visie. Waar sta je voor en waar wil je naartoe? Hang alles wat je doet
daaraan op. Probeer niet alles tegelijk te doen, maar maak keuzes.’
Langmuur heeft ook een duidelijk advies aan het programma Beter
Presteren. Ze zou willen dat het programma breder en dieper kijkt naar de
school. Wat doet de school met de subsidies? En daarnaast: ‘Evalueer
breder dan alleen op taal en rekenen. De focus op taal en rekenen is
goed; sommige scholen hebben dit nodig. Maar het evalueren van louter
toetsresultaten is te beperkt. Er zou bijvoorbeeld gekeken kunnen worden
naar de eigen verwachtingen. De manier van verlenen van subsidies
maakt de organisatie spannend, maar ook lastig. Dit kan ten koste gaan
van de kwaliteit van de inzet.’
“Zorg voor een
heel duidelijke
visie. Hang
alles wat je doet
daaraan op.”
34 35

Interview met Inge Tellings van Het Spoor
“Omarm het
concept van
opbrengstgericht
werken en
investeer in
leerkracht-
vaardigheden”
Basisschool Het Spoor heeft twee locaties in
Rotterdam-Noord. Op de schoolwebsite worden
de pedagogische uitgangspunten uitgebreid
geschetst: kinderen moeten zich veilig voelen,
vertrouwen hebben in de school, in elkaar
en in zichzelf, moeten leren samenwerken
en leren verantwoordelijkheid te dragen. De
school besteedt aandacht aan bevordering
van sociale competenties, schenkt aandacht
aan de samenleving en de diversiteit daarin, en
bevordert deelname aan en betrokkenheid bij
de samenleving.
37

Inge Tellings is directeur van Het Spoor. Op de vraag of de resultaten
van genormeerde toetsen recht doet aan de leeropbrengsten van de
school, antwoordt ze: ‘Onvoldoende. Er is te weinig oog voor sociaaleconomische
kenmerken. Begrijpend lezen is en blijft een zwak punt
voor onze leerlingen. Rekenen en wiskunde gaan wel vooruit, mede door
invoering van een nieuwe methode.’
Groepsplannen
De school maakt serieus werk van het verzamelen van data, van het kijken
naar vaardigheidsscores, het berekenen van de benodigde vooruitgang
van leerlingen. Tellings: ‘Er vindt discussie plaats over hoe we het gaan
aanpakken en leggen de lat hoog. We werken met groepsplannen. Die
worden gemaakt door de leerkracht en de intern begeleider kijkt mee. In
de groepsplannen staan de doelstellingen gekoppeld aan de methoden.
Ook op individueel niveau wordt er gekeken naar groeimogelijkheden in
vaardigheidsscores. We willen elke leerling zo veel mogelijk uitdagen.
De leerkracht analyseert de resultaten en evalueert zelf. Als doelen niet
worden gehaald, wordt de vraag gesteld of leerkrachtgedrag daarin kan
hebben meegespeeld. Maar de leerkracht wordt in eerste instantie geacht
zelfreflectie toe te passen en te onderzoeken welke factoren van invloed
kunnen zijn geweest op de resultaten.’
“De leerkracht wordt geacht zelfreflectie toe te passen en
te onderzoeken welke factoren van invloed kunnen zijn
geweest op de resultaten.”
Opbrengstgericht werken staat niet ter discussie, zegt Tellings. ‘Iedereen
herkent de trend dat scholen beter moeten worden en daar kan men zich
in vinden.’
Kinderen opbrengstgericht benaderen
Tellings vertelt dat de school nu twee jaar werkt met verlengde leertijd.
Deze tijd wordt ingezet om in de reguliere tijd taal en rekenen te
intensiveren. ‘Met een CED-begeleider hebben we de afgelopen jaren
handelings- en opbrengstgericht werken in teamverband gedaan. We
werken nu met drie niveaugroepen en met het directie-instructiemodel.
We hebben kleine groepen en een goede zorgstructuur. We hanteren een
vaardigheidsmeter voor leerkrachten. De directie observeert in de klas en
maakt samen met leerkracht een ontwikkelingsplan.’
De school maakt gebruik van de middelen die het programma Beter
Presteren toekent en voelt zich ondersteund door het schoolbestuur.
‘Er is een netwerk voor ib’ers en daarin wordt goed samengewerkt.
Het gaat over opbrengsten, maar vooral het proces ernaartoe is een
belangrijk gespreksonderwerp.’
Volgens Tellings heeft het accent op leerkrachtvaardigheden,
op effectief didactisch handelen, het meest bijgedragen aan het
verbeteren van de leeropbrengsten taal en rekenen. Onderdeel
daarvan is: ook de kinderen ‘opbrengstgericht benaderen’. Daarmee
bedoelt ze: hoge verwachtingen stellen, doelgericht werken. Haar
advies aan andere scholen is kort en krachtig: ‘Omarm het concept van
opbrengstgericht werken en investeer in leerkrachtvaardigheden.’
“Onderdeel van effectief didactisch handelen is ook:
hoge verwachtingen stellen aan de kinderen.”
Weinig oog voor schoolspecifieke situatie
De school maakt gebruik van de middelen die het programma Beter
Presteren verstrekt, maar Tellings’ oordeel over het gemeentelijk
beleid is niet onverdeeld gunstig. ‘Ik vind dat het doorslaat in
regelgeving en cijfers. Er is te weinig oog voor de schoolspecifieke
situatie, waardoor er te krampachtig wordt vastgehouden aan
resultaten op de eindtoets. We zijn te afhankelijk van jaarresultaten.
Het is ook een wat vreemde situatie om passend onderwijs samen te
laten lopen met het afrekenen op gemiddelde eindtoetsscores.’
We volgen de lijn van de inspectie, zegt Tellings. ‘Die kijkt goed naar
wat de school nodig heeft. De inspectie heeft in wezen dezelfde
doelstelling als een programma als Beter Presteren: verbeteren
van het onderwijs en verhogen van de leeropbrengsten. Terwijl de
inspectie aangeeft dat de resultaten voldoende zijn, dan nog kan de
gemeente zeggen dat ze onvoldoende zijn en subsidie weigeren. Dat
vind ik een bizarre situatie.’
38 39

Interview met Tamara Spruit van RKBS Paus Joannes
“Als mensen
zich meer
verantwoordelijk
voelen, presteren
ze beter”
RKBS Paus Joannes is gevestigd in de wijk
Lombardijen in Rotterdam-Zuid. De school heeft
ongeveer 500 leerlingen. Aan de Paus Joannes
is een peuterschool verbonden. De school
vindt het van belang om een vrolijke uitstraling
te hebben en wil een sfeer creëren waarin
leerlingen zich thuis voelen. Daarnaast vindt de
school structuur en passende regelgeving van
belang. Men wil dat iedereen op een prettige
manier met elkaar omgaat en dat iedereen weet
wat er van hem of haar wordt verwacht. Er is
dus veel aandacht voor omgangsvormen en
gedrag.
41

Tamara Spruit is directeur van de Paus Joannes. Gevraagd naar
leeropbrengsten, ziet Spruit een opwaartse trend. ‘Leertijduitbreiding heeft
daar invloed op, omdat je meer tijd hebt voor onderwijs. Leerkrachten en
leerlingen zijn zich allebei bewust van de focus op leervorderingen en
prestaties. We praten met leerlingen over hun prestaties, hun successen
en wat ze nog moeten leren. Leerkrachten vinden het nog moeilijk om
elkaar feedback te geven, maar de wil is er wel. Leerkrachten zijn altijd
bereid om elkaar te helpen en te ondersteunen.’
Groepsoverzichten
Spruit legt uit hoe de school vorm geeft aan opbrengstgericht werken.
‘Toetsresultaten worden in het team gepresenteerd, zowel op school- als
op groepsniveau. Daarbij wordt gekeken naar de scoringspercentages.
Maar eerst stellen we per groep vast wat we willen bereiken. In een
groepsoverzicht worden de onderwijsbehoeften per individuele leerling
aangegeven. Deze gegevens plus toetsresultaten en de sociaalemotionele
ontwikkeling worden verwerkt in een groepsplan. Hierin
wordt het leerstofaanbod per vakgebied – woordenschat, technisch en
begrijpend lezen, en rekenen – per niveaugroep geformuleerd. We doen
dat drie keer per jaar op basis van de uitslagen van het volgsysteem en de
methodegebonden toetsen.’
“Leerkrachten zijn altijd bereid om elkaar te helpen en te
ondersteunen.”
In de loop van het jaar kijkt elke groepsleerkracht samen met een
duopartner, parallelleerkracht en ib’er naar de opbrengsten, vertelt Spruit.
‘Waarom zijn die zoals ze zijn, hoe kunnen we verbetering aanbrengen?
We doen dit nu ruim twee jaar op deze manier. We zijn voortdurend bezig
het systeem te verbeteren,’ aldus Spruit.
Nieuwe leesmethode
Paus Joannes heeft de afgelopen jaren verschillende dingen in gang
gezet om betere resultaten te halen. ‘In het project Deltaplus hebben we
leren werken met het interactieve directe-instructiemodel,’ zegt Spruit.
‘We hebben digiborden in de klassen gehangen en daarin een format
gemaakt voor het voorbereiden van de lessen conform dit model. We
hebben inmiddels een database van lessen opgebouwd waar iedereen
gebruik van kan maken. Verder hebben we meegedaan aan de landelijke
Taalpilots: een externe deskundige heeft onze kennis op het gebied van
leesonderwijs vergroot. Sindsdien stellen we streefdoelen op het gebied
van lezen. In groep 1 en 2 hebben we een voorbereidend leesprogramma
ingevoerd, gericht op fonemisch bewustzijn. En sinds vorig schooljaar
werken we met een nieuwe leesmethode. Deze gaat uit van
niveaugroepen, dus dat past goed.’
In het kader van Beter Presteren is de school vorig jaar gestart met
verlengde leertijd. Dat is dit jaar voortgezet. ‘Alle kinderen krijgen
driekwart uur langer les in de groep. Dat wordt vooral ingevuld met
taal en lezen. Tussen de middag is er een half uur sport en spel waarin
taal- en rekenopdrachten zijn verwerkt. Daarnaast zijn we een groep
nul gestart. Daar hebben we hoge verwachtingen van.’
“De bouwteamleiders bepalen de inhoud van de
overleggen, dragen zelf punten aan. Dat werkt heel
motiverend.”
De school heeft de afgelopen twee jaar gewerkt aan het leggen
van verantwoordelijkheid bij de drie bouwteams. Deze hebben elk
een bouwteamleider. Die hebben een directe lijn met de ib’er en de
schoolleiding. Zij bepalen de inhoud van de overleggen, dragen zelf
punten aan. Volgens Spruit werkt dat heel motiverend.
Over de rol van het bestuur, zegt Spruit: ‘We voelen ons ondersteund
door ons bestuur. Onze resultaten worden door het bestuur gezien en
besproken. Zo nodig kunnen we extra hulp inroepen.’
Meer verantwoordelijk
Net als veel collega-schoolleiders vormen voor Spruit
leerkrachtvaardigheden de belangrijkste factor als het gaat om
verbetering van de schoolresultaten. Ze vat dit samen als ‘gemotiveerd
en goed opgeleid’. Daarnaast: de extra leertijd. Ook dit voegt volgens
Spruit veel toe aan het resultaat. Andere scholen raadt ze aan
goed naar de eigen organisatie te kijken. ‘In hoeverre zijn en voelen
mensen zichzelf verantwoordelijk voor wat ze doen? Als ze zich meer
verantwoordelijk voelen, presteren ze beter.’
Spruit vindt het belangrijk dat er continuïteit is in de subsidiëring. Net
als een aantal collega-schoolleiders, bevestigt ze dat de focus gerust
op taal en rekenen mag. ‘Maar verlies niet de sociaal-emotionele
ontwikkeling van kinderen uit het oog. Kinderen functioneren nu
eenmaal veel beter met zelfvertrouwen. Ze halen dan ook op
cognitief gebied betere resultaten. Wij doen bijvoorbeeld mee aan
Playing for success van de Bronckhorst Foundation. We zien dat
leerlingen hierdoor echt vooruitgaan. Dit soort activiteiten zit in de
voorwaardelijke sfeer. En kijkend naar het landelijk beleid: motorische
ontwikkeling is belangrijk, dus gymlessen zijn belangrijk. Leerkrachten
mogen zelf geen gymlessen geven, maar het aantrekken van een
42 43

44
“Kinderen
functioneren
beter met
zelfvertrouwen.
Ze halen daardoor
betere resultaten.”
vakleerkracht wordt financieel niet vergoed. Deze moet uit de eigen
formatie worden betaald, hetgeen van invloed is op de groepsgrootte.’
Ouderbetrokkenheid
Opbrengstgericht werken is niet altijd leuk, geeft Spruit tot slot aan.
De druk kan ook te hoog zijn. ‘Mensen zijn teleurgesteld als ze de
doelstellingen niet halen. Daardoor kunnen ze het plezier in hun werk
verliezen. Vorig jaar was dit het geval, dus toen hebben we de boodschap
uitgestraald: je kunt niet meer doen dan je best.’
De school heeft ervaren dat het bespreken van Citogegevens ouders
bewuster maakt, waardoor de ouderbetrokkenheid groter wordt. Spruit:
‘Ouders worden daarmee meer partner in onderwijs. Dat is ontzettend
positief. De ouderconsulent speelt hierin een grote rol.’
45

Interview met Robin van Eekert van CBS Overschie,
locatie De Regenboog
“Wij willen
een lerende
organisatie zijn”
CBS Overschie is een brede basisschool met
twee locaties, die zich presenteert als school
die ‘opbrengstgericht basisonderwijs’ biedt
voor kinderen van vier tot en met twaalf.
De school wil uitdagend onderwijs bieden
binnen een veilige leeromgeving en stelt de
taalontwikkeling van kinderen centraal. De
school hecht daarnaast groot belang aan de
zelfstandigheid, zelf keuzes kunnen maken
en sociaal gedrag. In samenwerking met de
Russian School of the Arts heeft de school in
de verlengde leertijd een aanbod op het gebied
van dans, theater, muziek en grafische kunsten.
47

Robin van Eekert is directeur van locatie De Regenboog. Gevraagd naar
de trend als het gaat om leeropbrengsten, vertelt Van Eekert dat over de
hele linie – in het lvs, op de entreetoets, de eindtoets – een stijgende lijn
zichtbaar is. ‘Een deel van onze populatie is zwak en we moeten daarom
vanaf binnenkomst investeren. We verwachten ook van kleuters dat ze
gemiddelde scores kunnen halen. We hebben intensieve oudercontacten.
Er is een hoge ouderbetrokkenheid en veel aandacht voor wat ouders
thuis kunnen doen met hun kinderen. Maar de eerste invloed gaat uit van
de leerkracht, dus we zetten stevig in op professionalisering. Dit strekt
zich uit tot de verlengde leertijd. Die is alleen nuttig als je er een goede
leerkracht op zet.’
“De eerste invloed gaat uit van de leerkracht, dus we
zetten stevig in op professionalisering.”
Directe instructie als pijler
Hoe gaat de school om met de verschillende subgroepen binnen de
school – de talenten, de zwakke leerlingen? Van Eekert: ‘Vanuit de
stichting 5 maal O, waaronder zes scholen vallen, hebben we een
topklas ingericht. Leerlingen met een A-score nemen we een IQ-test af.
Vervolgens gaan zij één keer per week naar de topklas. De leerkrachten
van deze klas begeleiden de reguliere leerkrachten de rest van de week.
Het gaat om een groeiend aantal leerlingen, inmiddels een groep van
ongeveer 25 van alle leerlingen van de stichting. Zwakke leerlingen
krijgen verlengde instructie en de allerzwaksten volgen een eigen leerlijn.
Dit veronderstelt de nodige flexibiliteit in het onderwijssysteem. Zo krijgt
een leerling uit groep 8 die rekent op groep 7-niveau, rekenen met groep 7.
Het kind heeft daardoor toch profijt van het directe-instructiemodel dat wij
hanteren. Dit model is de belangrijkste pijler van ons onderwijs.’
Vaardigheidsmeter
Van Eekert geeft aan dat de school er veel belang aan hecht dat
leerkrachten bereid zijn te leren. ‘Wij willen een lerende organisatie zijn.
Dit komt onder meer tot uitdrukking in het analyseren en presenteren
van resultaten voor het hele team. We doen dat sinds ongeveer vier
jaar. Als directie stimuleren we om naar het eigen leerkrachtgedrag te
kijken. Daarnaast hebben we een ‘actieteam resultaten’ dat de resultaten
waarop we focussen presenteren in de teamvergadering. Het actieteam
bestaat uit een viertal leden, en wisselt elk jaar van samenstelling.
Onze professionalisering geven we gestalte met behulp van de
vaardigheidsmeter van Cadenza. Hieruit komen hiaten op individueel en
teamgebied naar voren. Dit is een terugkerend proces. Het wordt enkele
keren per jaar herhaald, afhankelijk van de resultaten.’
Doelen stellen
Van Eekert merkt op dat uit een inspectiebezoek naar voren kwam
dat de school zich zou kunnen verbeteren door in de groeps- en
handelingsplannen duidelijker doelen te stellen. De school heeft
daar in stichtingsverband aan gewerkt; op dit moment is dit nog in
ontwikkeling.
“Het directe-instructiemodel dat wij hanteren, is de
belangrijkste pijler van ons onderwijs.”
Hiernaast heeft de school nog een aantal trajecten in gang gezet die
ondersteunend zijn voor resultaatgericht werken. Van Eekert noemt
de training en begeleiding die de school van de CED-Groep krijgt
op het gebied van professioneel samenwerken, aansluitend op de
vaardigheidsmeter die is ingevoerd. ‘Professioneel samenwerken
houdt in dat je elkaar op dingen aanspreekt, met elkaar heldere
afspraken maakt en werkt met erkende ongelijkheid.’ Tevens is
de school, ook in samenwerking met de CED-Groep, bezig met de
invoering van coöperatief werken. Voor rekenen, taal en gedrag zijn
binnen de school specialisten aangewezen die de ontwikkelingen
coördineren. Er is een programma opgezet voor sociaal-emotionele
ontwikkeling dat jaarlijks wordt gemonitord. Hieruit kwam recentelijk
een daling in zelfvertrouwen naar voren. Dit zou volgens Van Eekert
te maken kunnen hebben met de sterke focus op basisvaardigheden.
‘De balans is wat doorgeslagen door te veel aandacht voor
taalontwikkeling. Voor sociaal-emotionele ontwikkeling hebben
we nu in groep 3 en 4 een nieuw programma. Verder waren we
gestopt met brede school. Daarvoor hebben nu weer subsidie in
het kader van Beter Presteren aangevraagd. Maar ook andere
vakken zouden onderbelicht kunnen raken door de grote nadruk op
basisvaardigheden. ‘Daar hebben we als school het volgende op
gevonden,’ meldt Van Eekert. ‘We organiseren projecten. De kinderen
krijgen bijvoorbeeld een aantal weken geschiedenis aaneen. Door
deze intensieve aanpak houden we de focus ook op deze vakken.
Korte lijnen
Gevraagd naar factoren die het verschil maken als het gaat om
leeropbrengsten, zegt Van Eekert dat hij het meeste verwacht van
het werken met de vaardigheidsmeter in combinatie met aandacht
voor leerkrachtgedrag en de professionalisering die daarop is gezet.
Het directe-instructiemodel vormt bij dit alles de basis. Verder
ervaart hij het als een voordeel dat de school deel uitmaakt van
een kleine stichting. Er zijn korte lijnen en er is nauw contact. Een
aantal ontwikkelingen vindt plaats in stichtingsverband, zoals de
monitoring op het gebied van sociaal-emotionele ontwikkeling, de
vaardigheidsmeter en er is een netwerk van intern begeleiders binnen
48 49

de stichting. Van Eekert: ‘Er wordt goed gefaciliteerd. Dat draagt zeker bij
aan de goede resultaten.’
Van Eekert geeft aan als school ook te worden gefaciliteerd vanuit het
programma Beter Presteren. ‘Maar’, stelt hij, ‘het gaat niet alleen om
verlengde leertijd. Belangrijk is ook dat scholen investeren in goede
leerkrachtvaardigheden. Wij willen toe naar een situatie waarin in de
bovenbouw les wordt gegeven door specialisten. De leerkracht van
groep 8 geeft niet alleen aardrijkskunde aan zijn eigen groep, maar ook
aan groep 6 en 7. De leerkracht van groep 7 specialiseert zich dan weer
in een ander vak. Zo ontstaan de beste lessen en is er sprake van een
gedeelde verantwoordelijkheid. Je begeleidt immers samen een aantal
groepen. Naar mijn mening zouden scholen de subsidie in het kader van
Beter Presteren ook in moeten kunnen zetten om expertise in te kopen die
helpt de leerkrachtvaardigheden verder ontwikkelen. Je kunt immers de
leertijd wel verlengen, maar als de leerlingen les krijgen van een slechte
leerkracht, krijgen ze nog langer slecht les!’
“Professioneel samenwerken houdt in dat je elkaar op
dingen aanspreekt.”
Leren inkopen
Tot slot pleit Van Eekert ervoor dat het goed zou zijn als scholen ook
leren verstandig om te gaan met financiële middelen en expertise inkopen
die helpt de leerkrachtvaardigheden verder te ontwikkelen. ‘Het zou
mooi zijn als er voorbeelden zouden worden verspreid van efficiënte en
effectieve inzet van de beschikbare middelen. Denk aan het organiseren
van teamtrainingen Teach Like a Champion. Of het verminderen van de
administratielast door te investeren in automatisering.’
“Als directie
stimuleren
we om naar
het eigen
leerkrachtgedrag
te kijken.”
50 51

Interview met Wim Hoogerboord van de Vreewijkschool
“Alle pijlen richten
op sturing van het
onderwijsproces”
De Vreewijkschool stelt talentontwikkeling
centraal. Alle kinderen hebben talenten en
de school stelt zich ten doel die talenten te
ontdekken en verder te ontwikkelen. Daarin is
het hebben van succeservaringen belangrijk.
Elke maand zet de school onder het motto
‘topkids’ een paar leerlingen of groepen die
een bepaalde prestatie hebben geleverd in het
zonnetje. Vanaf groep 4 kunnen kinderen zich
opgeven voor extra lessen wereldoriëntatie en
algemene ontwikkeling na schooltijd.
53

Directeur op de Vreewijkschool is Wim Hoogerboord. Over de werkwijze
van de school zegt hij het volgende. ‘Wij werken met arrangementen en
maken groepsplannen die daarop zijn geënt. In het groepsplan staan de
arrangementen en vakgebieden en de daarbij behorende belemmerende
en stimulerende factoren. De doelen die we stellen zijn vervat in te
behalen vaardigheidsscores. Het denken in groepen bood voor ons
uitkomst: alle subgroepen zijn in beeld en worden op de juiste wijze
bediend. Op dit moment ontwikkelen we een standaard basisplan waarop
leerkrachten kunnen voortborduren.’
Hoe kijkt de school naar opbrengsten? Hoogerboord: ‘We analyseren
de leeropbrengsten minimaal twee keer per jaar. Tussentijds houden
we evaluaties op grond van de resultaten van de methodegebonden
toetsen en de informatie die de leerlingbesprekingen opleveren. De
groepsleerkracht heeft hierin het voortouw. Die analyseert de resultaten
en zet die af tegen het groepsplan. Door deze werkwijze krijgen alle
leerlingen wat ze nodig hebben en dat maakt dat ze beter presteren.’
“Door onze werkwijze krijgen alle leerlingen wat ze nodig
hebben en dat maakt dat ze beter presteren.”
Arrangementen
De Vreewijkschool heeft de afgelopen jaren deelgenomen aan een aantal
trajecten gericht op het omhoog brengen van de resultaten. Hoogerboord
noemt enkele voorbeelden. ‘We hebben meegedaan aan Deltaplus en zijn
door de CED-Groep begeleid in het arrangementsdenken aan de hand
van het onderwijscontinuüm. De zwakke beoordeling die we enkele jaren
geleden kregen, veroorzaakte een urgentiebesef waardoor de hele school
open kwam te staan voor verandering. We raakten gemotiveerd meer
aan taalontwikkeling te doen, er anders mee om te gaan, meer sturend.
Dankzij een ISO-traject konden we de interne begeleiding versterken.’
Hoogerboord signaleert een dilemma dat de focus op basisvaardigheden
met zich meebrengt. ‘Doordat we in het reguliere programma negentien
uur per week werken aan basisvaardigheden en de leerlingen drie uur
gym krijgen, is er nauwelijks tijd voor andere vakken. Daar vallen de
leerlingen op uit en in het vervolgonderwijs lopen ze tegen problemen
aan.’
Een mogelijke oplossing van dit dilemma is gelegen in de verlengde
schooldag. De school heeft sinds leertijduitbreiding voor groep 4 tot
en met 8. Hoogerboord: ‘Daardoor staan leerkrachten langer voor
de klas en kunnen we weer aandacht geven aan andere vakken dan
alleen basisvaardigheden. We hebben deelname aan de verlengde
schooldag niet verplicht gesteld, maar de animo is groot.’
Werkdruk
Hoogerboord is optimistisch over de resultaten die de verschillende
interventies opleveren. ‘Binnen het team is een aantal effecten
merkbaar. Zo zien we dat er meer overleg is tussen leerkrachten,
er is meer eenheid. Het team beschikt over een groot
verantwoordelijkheidsgevoel en er is een sterke gerichtheid op
basisvaardigheden. Dit kan ook gevaren met zich meebrengen. We zijn
ons zorgen gaan maken over de werkdruk, onder meer veroorzaakt
door leertijduitbreiding en de planlast. Daar hebben we oplossingen
voor gevonden. Zo zijn we gaan schrappen in overlegvormen.’
“De school zet zwaar in op ouderbetrokkenheid en
heeft daar een duidelijke kwantitatieve doelstelling aan
verbonden”
De school zet sinds dit schooljaar zwaar in op ouderbetrokkenheid,
heeft daar zelfs personeel op kunnen aanstellen. ‘We volgen hierin
het beleid van bestuur en hebben er een duidelijke kwantitatieve
doelstelling aan verbonden. Eerder voerden we de screening van
Kaliber Kompas uit. De punten op het gebied van ouderbetrokkenheid
die daar uitkwamen, zijn nu in het programma ouderbetrokkenheid
opgenomen,’ aldus Hoogerboord.
Sturing van het onderwijsproces
Op grond van de ervaring die op de Vreewijkschool is opgedaan,
heeft Hoogerboord een aantal adviezen aan collegascholen. ‘Zorg
voor de beste mensen en zorg voor evenwicht binnen een sterk
team. Koop krachtige begeleiding in en vertrouw daar vervolgens op.
Richt alle pijlen op sturing van het onderwijsproces. Er werd bij ons
ontwikkelingsgericht gewerkt, maar dat paste niet bij de doelgroep. Dat
hebben we dus veranderd.’
Ook de beleidsmakers wil hij een advies meegeven. ‘Kijk niet naar
de postcode maar naar de populatie van de school. Ongeveer een
derde van onze leerlingen stroomt in van buiten de wijk, is zwak, met
vaak zware thuissituaties. Erken deze omstandigheden en kijk met
dit in gedachten naar toetsresultaten. Je moet die dan anders gaan
interpreteren. Je moet dan kijken naar wat de toegevoegde waarde
van een school is. Ik zou verder wensen dat het ministerie van OCW
scherper kijkt welke scholen extra middelen nodig hebben en meer
oog krijgt voor de problematiek die op de scholen speelt.’
54 55

Interview met Yvonne Laging van
Accent Praktijkonderwijs Hoogvliet
“Laat als directie
zien dat je taal
en rekenen
belangrijk vindt”
Accent Praktijkonderwijs is een school met vier
vestigingen. Drie in Rotterdam en één in Capelle
aan den IJssel. De vestiging in Rotterdam-
Hoogvliet is een relatief jonge loot aan de stam;
de school bestaat sinds 2007. Sindsdien maakt
de school onder leiding van locatiedirecteur
Yvonne Laging een mooie ontwikkeling door.
Ons gesprek vindt plaats onder moeilijke
omstandigheden: de nieuwbouw van de school
wordt net opgeleverd en om ons heen is het een
en al hectiek. Desondanks weet Laging zich
goed te concentreren op de inhoud.
57

58
Praten over leeropbrengsten is voor het praktijkonderwijs relatief
nieuw, zegt Laging. Voor Accent Praktijkonderwijs sluit dit aan op een
ontwikkeling die al was ingezet. ‘Het feit alleen dat er discussie op gang
wordt gebracht over de vraag of taal- en rekenuren effect hebben op onze
leerlingen, is al waardevol. Nog niet zo lang geleden was de heersende
opvatting dat leerlingen in het praktijkonderwijs aan hun plafond zitten, dat
er weinig of geen groei mogelijk is. Door allerlei inspanningen, zoals het
aanbieden van certificaatgerichte trajecten, zien we de resultaten echter
toenemen. Nu, dankzij een project als Rotterdams Taal Effect, zie je dat
nog duidelijker en door cijfers gestaafd.’
Mondig maken
Een paar jaar geleden werd er binnen het praktijkonderwijs nog vies
aangekeken tegen toetsen en het vaststellen van normen, stelt Laging.
Inmiddels is het devies: dingen doen en kijken wat het oplevert, want
meten is weten. ‘We merken dat er veel meer mogelijk is dan we dachten,
dat er veel meer uit onze leerlingen te halen is, tot doorstroom naar het
mbo aan toe. De huidige teneur is: ga niet uit van wat de leerlingen niet
kunnen, maar van wat ze wel kunnen. Het taboe op toetsen en presteren
is eraf; je merkt dat ook binnen het samenwerkingsverband.’
“Een paar jaar geleden werd er binnen het praktijkonderwijs
nog vies aangekeken tegen toetsen en het vaststellen van
normen.”
Wat zijn leeropbrengsten voor het praktijkonderwijs? Laging: ‘Voor mij is
dat vooral dat je ziet dat leerlingen verbaal sterker worden, dat ze zich
kunnen presenteren. Dat heeft een directe link naar toekomstig werk en
vergroot dus hun kansen. We maken de leerlingen letterlijk mondiger. Wij
zijn een school met een kunst- en cultuurprofiel en gebruiken onder meer
het vak drama om dat te bereiken. Daarin leren we leerlingen bijvoorbeeld
een verhaal te verbeelden. We zijn überhaupt veel meer met taal bezig
dan voorheen.’
Taal op de agenda
Hoe geeft de school vorm aan opbrengstgericht werken? ‘We hebben
binnen de organisatie iemand gefaciliteerd om de taal- en rekenresultaten
te monitoren,’ zegt Laging. ‘Daarnaast hebben we taal prominent op de
agenda gezet: alle docenten houden zich ermee bezig en zien dat het iets
is wat blijft. Het is geen eenmalig iets. De taalaanpak trekken we door
tot en met het vijfde leerjaar. De taalcoördinator houdt de verdeling van
aandacht over de activiteiten in de gaten. De resultaten zien we door naar
de toetsresultaten per mentorgroep te kijken. Door daar met elkaar over te
discussiëren, door uit te wisselen, verbeteren we onze aanpak. Taalbeleid
moet een ding worden van elke mentor. Niet van de taalcoördinator. Dit
jaar willen we de interne overdracht van verworvenheden bevorderen
door degene met de beste resultaten collegiale consultatie te laten
verzorgen bij collega’s.’
“De resultaten zien we door naar de toetsresultaten per
mentorgroep te kijken. Door daar met elkaar over te
discussiëren, door uit te wisselen, verbeteren we onze
aanpak.”
Laging merkt op dat in het ontwikkelingsplan van de leerlingen veel
doelen terechtkomen op het gebied van sociale vaardigheid, zoals
op tijd komen, beleefd zijn, vragen om hulp. Er worden volgens haar
relatief weinig talige doelen geformuleerd. ‘Het eerste is voor onze
leerlingen heel belangrijk, maar het tweede is ook een succesfactor.
De adviezen die we in de toetsrapporten aantreffen zijn in dat opzicht
waardevol.’
Onderlinge competitie
Laging geeft aan dat ze succes afmeet aan de resultaten op de
taaltoeting, maar ook aan de aantallen branchecertificaten en AKAdiploma’s
die leerlingen behalen. De resultaten op dit punt zijn de
laatste jaren sterk toegenomen. ‘We kijken zelfs naar uitstroom naar
werk. Al die gegevens gebruiken wij om het onderwijs te optimaliseren.
Ik denk dat er nog degelijk effecten zijn te behalen. Al worden er
gaandeweg ook plafonds bereikt. Je ziet het in het bewustzijn van
docenten. Ze staan veel meer open voor didactische adviezen dan
voorheen. Docenten vinden het niet leuk als hun leerlingen minder
presteren. Er ontstaat een stukje onderlinge competitie. Men raakt
enthousiast en gaat de lat hoger leggen.’
“We hebben taal prominent op de agenda gezet: alle
docenten houden zich ermee bezig en zien dat het iets
is wat blijft.”
Ontwikkelpunt
Welke trajecten heeft de school de afgelopen jaren doorlopen om
het onderwijs te verbeteren? ‘Meerdere’, zegt Laging. ‘We hebben
scholingen gehad die vooral gericht waren op de interpretatie van
toetsen. Wat betekenen een uitslag? Hoe verhoudt het ene cijfer zich
tot het andere? Waar wil je uitkomen, naar welk uitstroomprofiel werk
je toe? Welke methodes zijn met name geschikt om individueel mee
te werken? Wat bekent het als een kind binnenkomt met heel laag
59

“We doen het
niet alleen.
We hebben
een vruchtbare
samenwerking
met andere
scholen.”
IQ – wat is dan het hoogst haalbare en wat zijn dan de leerroutes?
Kortom, we hebben ons gestort op individuele leerroutes. Ook
differentiëren op het gebied van rekenen is daarbij aan bod gekomen –
docenten missen heel praktische tools hoe je bijvoorbeeld iets uitlegt.
Een punt waarop we naar mijn idee nog winst kunnen boeken, is
klassenmanagement.’
Partners
We doen het niet alleen, stelt Laging met nadruk. ‘We hebben
een vruchtbare samenwerking met andere scholen. Natuurlijk
met de scholen binnen onze eigen groep, maar ook met andere
praktijkscholen in de regio. We voelen ons gesteund door onze
bovenschoolse directie en het CVO-bestuur.’
En de gemeente? ‘Ik moet een compliment geven aan de wethouder
en de programmaleider Beter Presteren: ze doen veel moeite om te
begrijpen dat voor praktijkonderwijs andere eisen gelden dan voor
het reguliere voortgezet onderwijs. Met de gemeente hebben we
besproken hoe we dan toch resultaten kunnen laten zien. Er moet
immers gemeten worden. Zo zijn we uitgekomen op kengetallen als:
aantal diploma’s en certificaten, groei in taalniveau. Verder heb ik
de gesprekken in het kader van Topklassen waardevol gevonden. In
het begin constateerde ik dat het veel tijd kost om een en ander uit
te pluizen en op te schrijven. Maar in tweede instantie stel ik vast dat
we heel veel bruikbare tips hebben gekregen. Er wordt je een spiegel
voorgehouden hoe je als school met data omgaat.’
Evenwicht
Wat zijn alles bij elkaar genomen de succesfactoren die je zou
willen delen met collega’s? Laging aarzelt niet: ‘Stel een coördinator
aan en zorg voor voldoende facilitering. Ruim tijd in voor taal-
en rekenonderwijs. Zet het onderwerp op de agenda van de
teamvergaderingen. Laat als directie zien dat je het belangrijk vindt.
Zorg dat er een evenwicht ontstaat tussen aandacht voor taal- en
rekenvaardigheden enerzijds en sociale vaardigheden, het halen
van branchecertificaten en uitstroom naar werk anderzijds. Maar
besteed vooral ook aandacht aan kunst- en cultuureducatie, aan
drama en beeldende vorming, zoals wij op school doen. Een goede
besteding van de vrije tijd is voor leerlingen in het praktijkonderwijs
een ontzettend belangrijke succesfactor om beter te kunnen presteren.
En investeer in scholing. Dat kost tijd en geld, maar betaalt zich terug.
En, last but not least: zorg voor een open klimaat in de school waarin
docenten elkaar tips kunnen en durven geven!’
60 61

Interview met Bas van Hamburg en
Patricia Bender van Calvijn Meerpaal
“Door het
handelings-
repertoire van
docenten
te verbeteren,
kom je tot betere
resultaten”
Op Calvijn Meerpaal wordt leerwegonder-
steunend onderwijs verzorgd voor leerlingen
met leer- en ontwikkelingsmoeilijkheden.
Leerlingen kunnen er hun diploma vmbo-t halen
of een intersectoraal programma volgen op
het gebied van dienstverlening en commercie
(basis en kader). De school maakt deel uit
van scholengroep Calvijn, met vestigingen in
Rotterdam en omgeving, en staat in de wijk
Oosterflank (deelgemeente Prins Alexander).
Bij het gesprek zijn aanwezig Bas van Hamburg,
directeur, en Patricia Bender, zorgcoördinator.
63

Op de vraag hoe de school, als zorglocatie, leeropbrengsten definieert,
antwoordt Van Hamburg: ‘Leeropbrengsten zien wij breed. Als een leerling
binnenkomt, is voor ons doelstelling nummer één: het wegwerken van
achterstanden van minimaal anderhalf jaar op diverse onderdelen. In het
eerste jaar probeer je dus de min weg te werken of een aanzet daartoe te
leveren.’
“Onze eerste opdracht is om de problemen waarmee
de kinderen binnenkomen te reduceren.”
Hamburg geeft aan dat de school veel expertise in huis heeft en veel
werk maakt van het in kaart brengen van de achterstanden. ‘Als het gaat
om de aanpak van taalachterstanden, dan zoeken we die niet uitsluitend
in een extra uur Nederlands. Er speelt vaak meer dan achterstanden.
Kinderen zijn vaak ook sociaal-emotioneel beschadigd. Onze eerste
opdracht is om de problemen waarmee de kinderen binnenkomen te
reduceren. We hebben 500 leerlingen, waaronder 120 rugzakleerlingen.
Die vallen onder verschillende clusters, waardoor we met veel partijen
te maken hebben. Die mensen proberen we te binden aan de klas of de
betreffende leerling.’ Bender vult aan: ‘We proberen op onze school de
voorwaarden te scheppen om te leren. We focussen niet alleen op het
leren in didactisch opzicht. De mentor heeft een heel uitgebreide rol – die
is het eerste aanspreekpunt voor de leerlingen. Leerdoelen worden met
de mentor vastgesteld en het laatste lesuur brengen ze met hun mentor
door. De leerdoelen worden gedeeld met de ouders tijdens een jaarlijks
terugkerend kennismakingsgesprek tussen ouders en mentor.’
Managementinformatie
De school heeft een taal- en rekengroep ingesteld om de opbrengsten op
deze gebieden te bevorderen. Deze groepen brengen regelmatig zaken
als begrippenlijsten, gezamenlijk te hanteren strategieën e.d. onder de
aandacht van de teams. Bender: ‘Spilfiguur binnen de taalwerkgroep is de
taalcoördinator, die activeert, motiveert en attendeert. Taalbeleid beperkt
zich niet tot het vak Nederlands; taal wordt herhaaldelijk en stelselmatig
onder de aandacht van het hele team gebracht. De effecten van het beleid
zijn te merken in de uitslagen op Diataal.’
De school werkt met MagnaView, een aanvullende module bij het
schooladministratiesysteem. MagnaView levert informatie voor zowel
management als docenten. Van Hamburg: ‘Dit instrument helpt ons bij
het opbrengstgericht werken. We maken er structureel gebruik van. De
vraag hoe de leerlingen in een bepaald jaar hebben gescoord, is bij ons
onderwerp van gesprek. Zo nodig doen we herhalingsonderzoek op
microniveau en zetten we remedial teaching in. We kijken waar leerlingen
laag op scoren en stellen vast wat ze nodig hebben. We gebruiken RTTI
(reproduceren, toepassen, inzicht) als middel om de leerprocessen van
leerlingen inzichtelijk te maken. Dat is een tijdrovend karwei, maar een
aantal secties werkt ermee en heeft de pta’s hierop ingericht.’
“We maken er geen sluitpost van en geven het een
duidelijke plaats in het rooster; op lange termijn levert dat
meer op!”
Effecten
Calvijn Meerpaal geeft taalontwikkeling een duidelijke plaats in het
schoolbeleid. Dat draagt volgens Van Hamburg en Bender het meest
bij aan het verbeteren van de leeropbrengst op dit gebied. ‘We laten
taalbeleid regelmatig terugkomen in teamvergaderingen. We halen
experts in huis en kijken wat er nodig is. We vragen mensen om hun
mening en betrekken hen erbij; we vermijden frontale presentaties. We
maken er geen sluitpost van en geven het een duidelijke plaats in het
rooster; op lange termijn levert dat meer op! Immers, maak je een slag
op het gebied van lezen, dan gaan de leerlingen op andere terreinen
ook vooruit,’ aldus Van Hamburg. Bender vult aan: ‘We volgen nieuwe
ontwikkelingen op de voet, en kijken wat er verbeterd kan worden.
Bij ons is er geen sprake van dat dingen niet kunnen. We zijn altijd
op zoek naar wat er nog mogelijk is.’ Van Hamburg: ‘Dit alles vraagt
veel van onze docenten. We moeten blijven zoeken naar zaken die
efficiënter kunnen. Dat is de uitdaging waar we in het gehele onderwijs
de komende jaren voor staan, omdat de huidige bekostiging gewoon
niet voldoende is om volgens de gangbare methoden onderwijs te
blijven geven.’
Stedelijke netwerken
De school voelt zich ondersteund door het bestuur waaronder zij
valt. Van Hamburg: ‘Via CVO doen we het traject Pedagogische
tact, onder leiding van Luc Stevens. Hierin wordt een revitalisatie
beoogd van wie je bent als docent, wat je kunt enzovoort. Het project
is bedoeld om mensen nieuwe energie te geven. We doen ook mee
aan collegiale visitatie.’ Als zorgschool neemt de school actief deel
aan het samenwerkingsverband. ‘Dat vormt een positieve aanvulling
op de schoolontwikkeling. We praten mee, ook om te beïnvloeden en
ons steentje bij te dragen. We willen als Rotterdamse scholen samen
verder komen.’
Ook binnen de stedelijke verbanden participeert de Meerpaal actief.
‘In het kader van Beter Presteren doen we mee aan School aan zet en
aan ouderbetrokkenheid. Daarnaast doen we mee aan Topklassen.
Dat is een traject waar we aanvankelijk wat scepsis over hadden,
maar de adviezen die het oplevert, ervaren we als waardevol. We
beschouwen dit als cadeautjes – dingen die we anders niet zouden
64 65

kunnen doen. Zo zien wij ook het inspectiebezoek. Naar de analyse en
adviezen van de inspectie kijken we altijd reikhalzend uit. We vinden het
belangrijk om in dit soort verbanden eenzelfde constructieve houding aan
te nemen als we van onze leerlingen verlangen,’ aldus Van Hamburg.
Resultaten verantwoorden
Ten aanzien van het stedelijk programma Beter Presteren geeft Van
Hamburg aan dat hij het lastig vindt de resultaten op het gebied van taal
uitsluitend in cijfers te vatten. Volgens hem doet dat niet altijd recht aan de
resultaten. Het format van Topklassen vindt hij beter. ‘De gemeente zou
deze werkwijze ook kunnen toepassen op andere trajecten. Mensen met
verstand van zaken en kennis van onderwijskundige processen komen op
school en doen een soort visitatie. Wij hebben liever geen afstandelijke
gemeente waar je cijfers naartoe stuurt, maar geven de voorkeur aan een
gemeente die het gesprek met je aangaat. Die kijkt naar wat scholen met
hun leerlingen bereiken, gelet op hun situatie.’
“Naar de adviezen van de inspectie kijken we altijd
reikhalzend uit.”
De school heeft veel landelijke bijeenkomsten bijgewoond in het kader
van passend onderwijs. Daarvan zegt Van Hamburg: ‘Er is zoveel! Het
is bijna niet mogelijk alles te volgen. De wet op passend onderwijs, de
rugzakregeling – ze zijn zo vaak bijgesteld. Het is moeilijk om bij te blijven.
Ons advies aan de rijksoverheid zou zijn: spring zuiniger om met het
verspreiden van informatie en pas niet voortdurend regelingen aan.’
Menukaart uitbreiden
Bender geeft aan wat zij vanuit haar ervaring als tip aan andere scholen
zou willen meegeven: ‘Wees niet angstig en houd niet krampachtig vast
aan wat je doet, maar ga op zoek naar mogelijkheden. Dúrf! En… maak
dingen niet te groot. Zie een gewenste vernieuwing niet als iets heel
complex. Probeer praktische handgrepen te vinden, kleine dingen te doen
waardoor je een begin van vernieuwing realiseert. Fouten maken moet
kunnen. Er gaat ook bij ons regelmatig wat mis, maar je leert ervan en
komt verder!’
Van Hamburg vult aan: ‘Het allerbelangrijkste om te komen tot betere
resultaten is het handelingsrepertoire van docenten verbeteren, hun
‘menukaart’ uitbreiden. Bewustzijn creëren dat het repertoire misschien
soms op de schop moet. Specifiek voor onze school geldt ook: hoeveel
en welke zorg moet je geven? Door de leerlingen te vragen wat zij nodig
hebben, kom je daar achter en dan blijkt het van hen soms niet allemaal
te hoeven. Ga dus niet overal voetstoots van uit. Veel leerlingen kunnen
vaak goed verwoorden wat hun problemen zijn en wat zij nodig hebben.’
“Maak je een
slag op het
gebied van
lezen, dan gaan
de leerlingen op
andere terreinen
ook vooruit.”
66 67

Interview met Selma Klinkhamer van De Wielslag
“Als we het
met z’n allen
doen, dan gaat
het ’t best”
De Wielslag is een openbare school voor vmbo
in de Afrikaanderbuurt in Rotterdam-Zuid.
Selma Klinkhamer is er sinds kort directeur.
Een school met achterstallig onderhoud, er
moet dan ook van alles worden opgebouwd.
69

De resultaten van onze school zijn wisselend, vertelt Klinkhamer. ‘De
trend was positief; de school had eervorig jaar nog zesennegentig
procent geslaagden. Maar door samenvoeging van twee locaties en een
directieloze periode vielen de examenresultaten het afgelopen jaar tegen.
We hebben de inspectie uitgenodigd om te komen praten en met ons mee
te denken. Overigens heeft ook de nieuwe examenregeling invloed gehad
op de resultaten.’
“Onze missie is: goede vakmensen afleveren die ook voor
de maatschappij van waarde zijn en ertoe doen.”
Goede burgers
Klinkhamer vindt Rotterdams Taal Effect een goed voorbeeld van
opbrengstgericht werken. ‘De beginsituatie in kaart brengen en na verloop
van tijd vorderingen bekijken en streven naar een goed gemiddelde –
dit soort werkwijzen vind ik belangrijk. Ik ben blij met het bestuurlijk en
gemeentelijk beleid wat dit betreft. Echter, dat onze leerlingen goede
burgers worden, is misschien nog wel belangrijker. Dat is onze missie.
Goede vakmensen afleveren die ook voor de maatschappij van waarde
zijn en ertoe doen. Leeropbrengsten zou je moeten terugzien in de
doorstroom naar mbo en ten slotte in het vinden van een baan.’
Wordt er op De Wielslag opbrengstgericht gewerkt? Klinkhamer is daar
helder over: ‘Nee. We moeten zelfs nog over zoiets fundamenteels
als toetsing gaan nadenken. We gaan daar op vakoverstijgend niveau
naar kijken: wat ben ik nu eigenlijk aan het toetsen. Leveren de toetsen
betrouwbare gegevens op? En: wat is precies het doel van de toetsing?’
De school is volgens Klinkhamer nog volop in ontwikkeling. ‘Iets waar
we mee bezig zijn, is leertijduitbreiding. En als je kijkt naar de vaksecties,
dan zie je dat bijvoorbeeld de technieksectie het goed doet. De
docenten weten hoe ze zich willen ontwikkelen en hoe ze de resultaten
kunnen verbeteren. Bij de algemene vakken ligt dat ingewikkelder.
De sectie Nederlands vormt daarop een gunstige uitzondering – daar
zit ontwikkeling in. Een voorbeeld is de inzet van een middel als
Nieuwsbegrip. De opdracht is nu om een taalbeleid neer te zetten waar
iedereen zich aan committeert.’
Zelf regelen
Heb je iets aan de partijen buiten de school? ‘Ik krijg zeker concrete steun
van het bestuur, bijvoorbeeld als ik verantwoording moet afleggen bij de
ISO-commissie. En ik voel me gesteund door de scholengroep waarin
wij zitten. We zorgen voor een soepele overdracht van leerlingen, halen
expertise bij elkaar weg en werken op verschillende terreinen samen. Ook
de gemeente heeft goede initiatieven – denk aan het veiligheidsplan en de
Children’s Zone (leertijduitbreiding). Wel denk ik dat de samenwerking
tussen primair en voortgezet onderwijs meer gestimuleerd zou kunnen
worden. Dat gebeurt wel binnen ons eigen bestuur.’
Veel dingen regelt de school zelf, zegt Klinkhamer. Ze noemt de opzet
van huiswerkbegeleiding, toetstraining, taallessen voor ouders, samen
met de basisscholen. ‘Met loopbaanoriëntatie zou je eigenlijk al in
groep 7 moeten starten. De keuze van kinderen voor het vmbo zou een
positieve moeten zijn in plaats van: ik kan niet beter, dus ik moet naar
het vmbo. Je zou ouders hierbij moeten betrekken. Daar is naar mijn
mening veel mee te winnen.’
“Goede docenten verdiepen zich in de leerstijlen van hun
leerlingen en borduren daarop voort. Maar vooral: voelen
zich medeverantwoordelijk voor hun resultaten.”
Met z’n allen
Op de vraag wat volgens haar essentieel is om betere taalresultaten
te behalen, stelt Klinkhamer: ‘Als we het met z’n allen doen, als
iedere docent taaldocent is, dan gaat het ’t best. Wanneer alle
docenten weten hoe je tot betere taalresultaten kunt komen, hoe je
dat kunt stimuleren en motiveren, dan hebben we een belangrijke
slag gewonnen. Taal verwerf je bij alle vakken, en je kunt ook je heel
goed taal verwerven door vakken als drama. Leerlingen moeten lezen
weer leuk gaan vinden. Hoe je dat bereikt? Misschien wel door voor te
lezen. Of door ouders erbij te betrekken die met kinderen willen lezen.
Door de actualiteit erbij te halen, zoals Nieuwsbegrip doet.’
Klinkhamers advies: zoek commitment van het team. ‘Verbind hen
aan de doelstellingen die je gezamenlijk wilt halen. Zoek het vooral
niet in nog meer Nederlands, daar zit het hem niet alleen in. Zoek
creatief naar alternatieve werkvormen die stimuleren en motiveren.
Laat het onderwerp niet inzakken, houd het op de agenda. Maak
alle leergebieden er verantwoordelijk voor.’ En, last but not least:
‘Je goed voelen, je veilig voelen, gezien worden, is een conditie voor
goed presteren. Goede docenten verdiepen zich in de leerstijlen van
hun leerlingen en borduren daarop voort. Maar vooral: voelen zich
medeverantwoordelijk voor hun resultaten.’
Afrekenen
Enthousiast vertelt Klinkhamer over een studiereis naar Toronto die ze
vorig jaar maakte. ‘Ik heb geproefd en meebeleefd hoe het onderwijs
daar georganiseerd is. Ik was onder de indruk. Het heeft me enorm
gestimuleerd en geïnspireerd. Daar wordt all inclusive-onderwijs
geboden; geen kind mag buiten de boot vallen!’
70 71

“Verbind het
team aan de
doelstellingen
die je gezamenlijk
wilt halen.”
Ik heb het gevoel dat wij meer aan het afrekenen zijn, dan eruit halen
wat erin zit. We kijken te veel naar wat leerlingen niet kunnen. In Toronto
moeten kinderen ook de taaltoets halen, maar dat is wel hun eigen
verantwoordelijkheid. Het komt daar vanuit de kinderen zelf. Daardoor zie
je gemotiveerde leerlingen. Wij gaan er te veel bovenop zitten.’
Volgens Klinkhamer zouden we ernaar moeten streven om dat
pedagogisch-didactische klimaat hier ook te vestigen. ‘Niet: wat wil de
docent van me, maar: ik wil dat en dat leren! We ontnemen leerlingen de
intrinsieke motivatie. Dat ontneemt het landelijk beleid ons door te stellen:
jullie moeten het beleid uitvoeren zoals wij denken wat goed is voor de
leerlingen.’
72 73

Interview met Eric van ’t Zelfde van OSG Hugo de Groot
“De docent
moet zijn vak
beheersen, moet
enthousiasmeren
en aanwakkeren”
OSG Hugo de Groot is een openbare
scholengemeenschap in Rotterdam-Charlois.
Eric van ’t Zelfde is er drie jaar directeur.
Sinds zijn komst is er veel gebeurd. Er zijn
drastische stappen genomen om de school
te transformeren naar een goed presterende
school. De school gaat dit schooljaar van
‘zwak’ naar ‘voldoende’.
75

Van ’t Zelfde begint met het relativeren van de focus op landelijke normen.
‘Het publiek dat onze school binnenkomt heeft een achterstand van
minimaal twee jaar op taal en rekenen. Als je dan een vergelijking maakt
met de landelijke normscore, waar ben je dan mee bezig? Ruim negentig
procent van de leerlingen is op allerlei gronden risicoleerling. We moeten
bij deze leerlingen werken aan levenshouding, burgerschapsvorming,
omgangsvormen en zelfvertrouwen. Als we dan kijken naar de
slaagpercentages, de eindexamengemiddelden, de uitstroom en afstroom,
dan is het niet verwonderlijk dat de school als zwak uit de bus komt.’
“We zijn het vakmanschap gaan benadrukken.”
Zijn probleem met de eenzijdige beleidsfocus illustreert Van ’t Zelfde met
een voorbeeld. ‘In het eerste leerjaar stroomt een leerling in met vwoadvies.
Op grond van verschillende indicatoren moet deze leerling als
‘risicoleerling’ worden gezien. Als wij deze leerling aan een havodiploma
helpen, dan hebben wij wonderen verricht. Maar volgens de inspectie is
dit afstroom! Wij kiezen in dat geval voor het kind en niet voor onze IDUgegevens.’
Vakmatigheid
Wat hebben jullie gedaan en waar zijn jullie mee bezig om de gewenste
opbrengsten te halen? Van ’t Zelfde legt uit: ‘Om te beginnen hebben we
een aantal zaken afgeschaft die naar ons idee ten grondslag lagen aan
het probleem, zoals groepsleren en andere nieuwe-lerenachtige zaken.
We hebben de kernteams afgeschaft en zijn juist het vakmanschap gaan
benadrukken. De docent moet zijn vak beheersen, moet enthousiasmeren
en aanwakkeren. En de leerling moet eigenaar zijn van zijn leerproces.
Zo komt kennisoverdracht tot stand. Vervolgens hebben we de taallessen
verdubbeld: geen 3 maar 6 uur in de week; enkele klassen krijgen zelfs
7 uur taal. Daarbovenop doen we ‘robuust lezen’, dat betekent dat we
met de leerlingen fictie lezen. Rekenen en wiskunde is van 3 naar 6
uur gegaan – voor beide vakken hebben we dus het aantal lesuren
verdubbeld.’
‘Hoe we dat voor elkaar krijgen? Het eist veel van leraren én van
leerlingen. Het betekent een enorme investering. Leerlingen maken
schoolweken van 38 à 40 uur. Maar we zijn ervan overtuigd dat de
resultaten hierdoor verbeteren. De examenresultaten zijn aanmerkelijk
beter geworden. Ik noem mijn docenten dan ook met trots de ‘helden van
Zuid’.’
‘We hebben ons naar de buitenwereld toe met succes geprofileerd met
kwalificaties als ‘8 tot 5-school’ en ‘niet zonder diploma van school’. Het
gaat echter niet uitsluitend om een diploma; we willen onze leerlingen ook
succesvol hebben in het vervolgonderwijs. En we proberen invloed te
krijgen op het basisonderwijs. Dat pakken we als volgt aan. Leerlingen
van groep 7 en 8 geven we iedere dag, op onze school, een uur les.
Daar hebben afgelopen jaar zo’n 250 leerlingen aan meegedaan. Dat
komt niet uitsluitend ten goede aan OSG Hugo de Groot, want veel
leerlingen gaan nadien gewoon naar een andere vo-school. Wel zien
we onze leerlingpopulatie gestaag stijgen.’
“We hebben de taal- en rekenlessen verdubbeld.”
Erepoort
Wat hebben jullie gedaan om een klimaat voor beter presteren te
creëren? Van ’t Zelfde: ‘We hebben gezorgd voor vakdocenten voor
de klas die hun vak verstaan. We hebben een eigen lesconcept
ontwikkeld. Aan elke les moet te zien zijn dat het een les is van onze
school. Daar hoort het begrip ‘activerend’ bij. We hebben het spijbelen
teruggedrongen. We hebben gezorgd voor rust en duidelijkheid in
het gebouw. De docenten hebben we getraind in het vertonen van
voorbeeldgedrag. Leerlingen kunnen aangeven wat ze goed of niet
goed vinden aan een docent. We hebben een actieve leerlingenraad
en ouderraad. We doen veel aan het organiseren van reizen, excursies
en activiteiten, activiteiten die altijd duidelijke leerdoelen hebben. We
enthousiasmeren leerlingen om te leren, om prestaties te leveren.
We stimuleren leraren om die prestaties te belonen, om positieve
brieven naar huis te sturen. Daarvoor hebben we een uitdagend
beloningssysteem ontwikkeld. We hebben een erepoort voor leerlingen
die een bijzondere prestatie hebben neergezet.’
Topdocenten
Het vakmanschap waar je het over had, hoe werken jullie daaraan?
Van ’t Zelfde: ‘We hebben het lerarenbestand binnen de sectie
Nederlands drastisch vernieuwd. We beschikken nu over een groep
zorgvuldige geselecteerde topdocenten. Die maken met elkaar
afspraken over het onderwijs. Maar niet alleen de kwaliteit van de
sectie Nederlands is verhoogd – die van alle vaksecties. Binnen die
secties is de sectievoorzitter heel belangrijk; die bepaalt de kwaliteit
van het onderwijs voor zijn vak.’
Wat zijn de cruciale punten? ‘Als je Nederlands onverzorgd is, als je
taalvaardigheid niet op orde is, kom je bij alle vakken in de problemen.
Denk aan talige vakken als geschiedenis, aardrijkskunde, biologie. Als
je de kernvakken niet beheerst, heeft dat verregaande consequenties.
Daarnaast is volgens mij de kwaliteit en het opleidingsniveau van
de docent doorslaggevend voor beter onderwijs en dus voor beter
presteren. En de energie en passie. En… je kunt het niet alleen. Je
hebt de betrokkenheid van ouders en het thuismilieu nodig.’
76 77

Op de vraag of bestuur en gemeente behulpzaam zijn, antwoordt Van
’t Zelfde: ‘Bij het doen van aanvragen in het kader van Beter Presteren,
levert het bestuursbureau goede ondersteuning. En de gemeente helpt,
maakt veel mogelijk. Al mis ik wel eens de dialoog. En de regeltjes zijn niet
altijd plausibel: zo worden bijvoorbeeld de middelen voor Beter Presteren
niet gebaseerd op de sociale omgeving waar de leerlingen vandaan
komen, maar op de wijk waar de school staat. Dat lijkt mij niet terecht.’
“Aan elke les moet te zien zijn dat het een les is van onze
school.”
Focus op vakken
Wat zou je andere scholen willen meegeven? ‘Grijp in op het primaire
proces. En zorg voor focus op de vakken. Kijk naar het basisonderwijs.
Daar staan leraren voor de klas die alle vakken geven aan dertig kinderen
van uiteenlopend niveau. Die kinderen krijgen onvoldoende aandacht,
worden onvoldoende op hun niveau bediend. Ik durf de stelling aan dat de
inrichting van het basisonderwijs grotendeels verantwoordelijk is voor de
huidige achterstanden.’
En heb je nog een advies aan de overheid? ‘De gemeente zou ik willen
adviseren: vereenvoudig de bureaucratische rompslomp bij regelingen als
Beter Presteren. Heb meer oog voor de situatie van de scholen met hun
specifieke doelgroepen. De rijksoverheid zou ik willen oproepen iets aan
de salariskant te doen. We hebben leraren nodig die leerlingen slimmer
maken. Leraren hebben een belangrijk aandeel in de kenniseconomie.
Vroeger leverde het leraarschap een goed pensioen op. Geef de
docent van nu een belastingvrije voet, bijvoorbeeld van tienduizend
euro, en geef hem een eindloonpensioen. Als wij het vak niet op deze
wijze aantrekkelijker maken dan wordt het tekort aan docenten nog
onacceptabeler dan het nu al is.’
“Binnen de
secties is de
sectievoorzitter
heel belangrijk.
Die bepaalt de
kwaliteit van het
onderwijs voor
zijn vak.”
78 79

Interview met Erik Zevenbergen van Libanon Lyceum
“Taal Effect is
het vliegwiel
waarmee je
andere processen
in gang zet en
versnelt”
Libanon Lyceum is een openbare
scholengemeenschap voor mavo, havo en
vwo met ruim twaalfhonderd leerlingen in
de Rotterdamse wijk Kralingen. Doordat de
jongerejaars en ouderejaars verdeeld zijn
over twee gebouwen, voelen de leerlingen
zich veilig en gekend op de school. Erik
Zevenbergen is er rector.
81

ls het gaat om het halen van resultaten kijkt Zevenbergen in eerste
instantie naar de bekende resultaatgebieden: doorstroompercentages,
rendement onderbouw-bovenbouw, aantallen zittenblijvers en
examenresultaten. ‘Speciaal aandachtspunt is voor mij het hiaat tussen
onderbouw en bovenbouw: de discrepantie tussen de gemiddelde
cijfers van de derde en vierde klas. En natuurlijk – mede op instigatie
van de inspectie – het verschil tussen het cijfer voor het schoolexamen
en het centraal examen. Dat dwingt je scherp te blijven. De verzwaring
van de exameneisen voor de kernvakken vormt natuurlijk ook een
aandachtspunt.’
Voor Zevenbergen is het plaatje hiermee niet compleet. ‘Hiertegenover
staat de warme school. Dat zit heel sterk ingebakken in de cultuur. Gevaar
is dat je dit element niet meer expliciteert omdat het zo onderdeel is van de
schoolcultuur. Wij besteden veel aandacht aan competenties, aan sociale
vaardigheden zoals samenwerken, verantwoordelijkheid nemen, presenteren
en doorzetten. We organiseren ‘student led conferences’ vanaf het
eerste jaar. Dit soort dingen maken we expliciet door doelen te formuleren
en deze op te nemen in het ontwikkelingsplan van de leerlingen.’
“We besteden veel aandacht aan competenties en sociale
vaardigheden zoals samenwerken, verantwoordelijkheid
nemen, presenteren en doorzetten.”
Taal Effect
Zevenbergen vindt dat Rotterdams Taal Effect een belangrijke rol speelt
in het streven naar opbrengstgericht werken. ‘Vooruitgang op het gebied
van taal meten we af aan de resultaten op Diataal. Daaraan zien we hoe
het gesteld is met begrijpend lezen, met woordenschat, wie de zwakke
lezers zijn. Met de uitslagen kun je daadwerkelijk iets; daaraan zien we of
er vooruitgang is.’ Of er vervolgens ook meer leerlingen overgaan en ten
slotte slagen voor hun examen, dat is een volgend chapiter: ‘Daar spelen
ook andere factoren een rol in. Hoe streng ben je bij de intake; hoe goed
is je determinatieprocedure? Al met al beschouwen we Taal Effect als
het vliegwiel waarmee je andere processen in gang zet en versnelt. Doel
van het hele taalbeleid is dat leerlingen beter gaan presteren bij andere
vakken. Een vak als wiskunde kent bijvoorbeeld een behoorlijk talige
component. Het gaat kortom om transfer.’
Zevenbergen belicht nog een ander aspect van Taal Effect: de kennisdeling
in clusterbijeenkomsten. ‘Dat is zo belangrijk! Het is pure is
kruisbestuiving. Dates maken, bij elkaar op bezoek gaan – daar is enorm
veel winst te halen. Concurrentiegevoel is er op dit niveau nauwelijks of
niet.’
Zevenbergen wijst op de voorbeeldige rol van de besturen in dit
project: faciliterend, met Paul Scharff van het Erasmiaans in een
coördinerende rol. ‘Die doet dat goed. Geeft aan: zo gaan we het
doen, dat zijn de benchmarks. Er gaat enthousiasme en inspiratie van
uit. Natuurlijk is het nodig de zaak op het spoor te houden. Er moeten
voortrekkers zijn die zeggen: we blijven gaan! Het risico van inzakken
is groot. Het echte werk moet in de scholen gebeuren!’
“Een groepje docenten dacht en besliste mee, de directie
leverde de faciliteiten.”
Rigoureus
Wat heeft Libanon Lyceum gedaan om de taalresultaten te
verbeteren? ‘Bij de start van Rotterdams Taal Effect besloten we niet
te volstaan met een uurtje extra taaltraining. We besloten het rigoureus
aan te pakken. Alleen zo zouden we de fikse achterstanden kunnen
wegwerken. We trokken vijf uur extra taal uit voor de groep met de
grootste achterstand: vooral de traditionele mavo/havo-klassen.
We verzekerden ons ervan dat er een flinke groep mensen achter
wilde staan, we zetten er een taalcoördinator op en nodigden een
paar docenten uit het programma te gaan schrijven. Na het eerste
jaar evalueerden we. We hadden een mooi programma gemaakt en
de vorderingen na het eerste jaar waren erg goed. Wel hadden we
moeite om vijf uur te vullen. Het werden vier uur in de eerste en twee
uur in de tweede klas. De speerpunten werden gekozen – technisch
lezen, begrijpend lezen en woordenschat. Dit werd vertaald in het
taalbeleidsplan. Een groepje docenten dacht en besliste mee, de
directie leverde de faciliteiten.’
Plezier krijgen in lezen
Hoe creëer je een klimaat waarin betere taalprestaties worden
geleverd? Volgens Zevenbergen is een belangrijke factor dat de
school er een punt van heeft gemaakt. ‘We stralen uit dat het belangrijk
is, dat je betere kansen hebt als je je taal goed beheerst. Dit hebben
we naar de leerlingen toe positief gebracht: hiermee vergroot je je
kansen. Leerlingen vatten het ook zo op, niet als straf of verplichting.’
Een voorbeeld van wat de school concreet doet om de taalresultaten
te verbeteren, is fictielezen. Zevenbergen: ‘Fictielezen hebben we
tot een speerpunt in de school gemaakt. Fictie legt een relatie met
wat kinderen bezighoudt en levert daarmee een belangrijke bijdrage
aan de persoonlijke vorming. Door het lezen van verhalen krijgen
leerlingen meer plezier in lezen. Daardoor krijgen ze een andere kijk
op lezen: lezen kan leuk zijn, verrijkend, en heeft te maken met je
eigen leefomgeving.’
82 83

De school heeft een werkgroep taalbeleid waarin kritisch wordt gekeken
naar ‘wat werkt’. ‘Bijvoorbeeld de invoering van fictielezen – daarvan
zagen we: het wordt leuk! Kinderen bezoeken met plezier die lessen. Ze
hebben het gevoel dat ze er wat aan hebben. Dat nuttigheidsaspect zien
we bijvoorbeeld ook bij schrijfopdrachten bij de verschillende vakken,
waarbij we een gemeenschappelijke aanpak hanteren. Verder laten we
leerlingen woordenlijstjes aanleggen per vak, maar ook van algemene
schooltaalwoorden zoals beargumenteren, definiëren en verklaren.’
“We besloten niet te volstaan met een uurtje extra
taaltraining, maar het rigoureus aan te pakken.”
Zevenbergen vertelt ook iets over de ontwikkelingen op het gebied van
rekenen. ‘Bij binnenkomst nemen we de ABC-toets af. Deze laat de
hiaten zien. We worstelen nog met de vraag hoe we hiermee aan de slag
gaan. De ervaring leert dat een apart rekenuur, los van wiskunde, niet zo
goed werkt. Daarvoor is de problematiek te gedifferentieerd. Het is nodig
bepaalde hiaten gericht aan te pakken. Dat is lastig te regelen, over de
klassen heen. We zoeken nu naar een methode met aparte katernen,
met mogelijkheid om te differentiëren. Hier is duidelijk nog een wereld te
winnen. Tot op heden loopt de ontwikkeling van rekenen nog achter op die
van taal. Er wordt minder het nut van ingezien en dat betekent automatisch
minder aandacht. Dat moet veranderen.’
“We stralen uit dat je betere kansen hebt als je je taal goed
beheerst. Leerlingen vatten het ook zo op, niet als straf of
verplichting.”
Taal en de andere vakken
Zevenbergen vat de inspanningen op het gebied van taal als volgt samen.
‘We hebben breed ingezet, een ommezwaai gemaakt. Dat heeft een goed
rendement opgeleverd; onze inzet is de moeite waard geweest. Maar er
zijn nog stappen te nemen. Het volgende hoofdstuk is: taal en de andere
vakken. Daarop moeten we nog resultaten gaan boeken. De leerlingen
vinden het in ieder geval leuk; bij het aanleggen van woordenlijsten
hebben ze een actieve rol – ook dat kweekt betrokkenheid. Het is moeite
waard, maar we zullen een aantal jaren nodig hebben om alles goed op de
rails te krijgen en oplossingen te vinden. Op den duur moet dat merkbaar
zijn in de indicatoren die de gemeente heeft aangegeven.’
Duidelijk communiceren
Zevenbergens advies aan andere scholen: maak het onderwerp
belangrijk! ‘Het gaat niet alleen maar om een extra uur taal. De
acties die je onderneemt op het gebied van taal, communiceer die
duidelijk, zowel naar docenten als leerlingen. Draag ook je successen
uit: we investeren in taal, maar het loont de moeite. Je hebt alle
vakken ontzettend hard nodig om de leerlingen op taalgebied verder
te brengen. Het kost een hoop energie om alle docenten erbij te
betrekken. Dus: communiceer duidelijk en betrek iedereen erbij. Roep
– zodra de toetsresultaten bekend zijn – het onderbouwteam bij elkaar
en bespreek met elkaar wat er is gedaan en wat voor effect dat heeft
gehad.’
84 85

Interview met Johan Bolomey van Melanchthon Schiebroek
“Het is mooi om
aan de hand
van data over
het onderwijs te
kunnen praten”
Melanchthon Schiebroek maakt deel uit van
een grote scholengroep met acht vestigingen,
verspreid over Rotterdam en Lansingerland.
De scholengroep valt onder het CVO-bestuur.
De vestiging in Schiebroek biedt mavo tot en
met gymnasium aan; mavoleerlingen gaan na
de brugklas naar een ander gebouw. Johan
Bolomey is adjunct-directeur op deze vestiging.
87

Bolomey merkt op dat – als het gaat om opbrengsten – de nadruk
de laatste jaren is komen te liggen op ‘harde’ leeropbrengsten:
examenresultaten, de relatie tussen centraal examen en schoolexamen,
de kwaliteitskaart en de rapportages daarover in krant en tijdschrift. Over
dat laatste is hij niet echt blij, ‘want de relatie tussen kwaliteit en oordeel is
niet altijd transparant’.
Sturen op docentgedrag
Hoe is Melanchthon Schiebroek hiermee omgegaan? Bolomey: ‘We
zijn een echte ‘opbrengstenschool’ geworden. We nemen opbrengsten
heel serieus. Jaarlijks presenteren we intern de resultaten van het
eindexamen aan de hand van Vensters voor Verantwoording. Het gaat
dan om de vier ‘resultaatgebieden’: onderbouw, bovenbouw, doorstroom
en examenresultaten. Op alle vier de gebieden zijn wij fors aan het sturen
gegaan. Om een voorbeeld te geven: als blijkt dat de verhouding tussen
schoolexamen en centraal examen niet klopt, dan gaan we daarover met
de betreffende leerkracht of sectie in gesprek. We kijken naar de oorzaken
en de mogelijkheden om de discrepantie te verkleinen.’
Voorheen keek de school meer naar de ‘warme’ kant, de laatste jaren
vooral naar de ‘harde’ kant. ‘We zijn nu zover dat we op zoek gaan naar
de balans,’ zegt Bolomey. ‘Het gaat weer over het onderwijs. Dat staat niet
los van resultaatgericht werken. Integendeel. Het gaat om de vraag: hoe
bereik je dan die resultaten.’
De positie van de docent is gaandeweg veranderd, stelt Bolomey.
‘Voorheen was de docent een betrekkelijk autonoom opererend iemand.
Tegenwoordig is hij meer afhankelijk van de kaders van de school. We
sturen als school veel sterker op docentgedrag dan voorheen.’
“We zijn een echte opbrengstenschool geworden.”
Uniformiteit
Om opbrengstgericht werken te bevorderen is de school alles gaan
vastleggen in pta’s, van leerjaar 1 tot 6. ‘Ook het toetsbeleid hebben we
strak geregeld. Al ons toetsen zijn voorzien van een uniform voorblad. Ze
lopen via de sectieleider en worden door hem of haar ‘geratificeerd’. We
willen uniformiteit binnen de vakken. We hebben ook strakke protocollen,
zoals voor dyslexie.’ Verder heeft de school nog niet zo lang geleden
twee zaken de school in gehaald die het opbrengstgericht werken volgens
Bolomey op een heldere manier beïnstrumenteren: Rotterdams Taal
Effect, via de besturen en de gemeente, en Datateams, een traject van
de Universiteit van Twente. In Datateams gaat het om het analyseren
van determinatiegegevens, doorstroom- en examenresultaten en het
verbinden van consequenties daaraan. Bolomey: ‘We verzamelen onze
gegevens aan de hand van Datateams. Dat dwingt de organisatie om
beter te administreren, om overal de gegevens vandaan te halen en
te combineren.’ Om daar vervolgens op een goede manier mee om te
gaan, is nog niet zo eenvoudig als je zou denken. Opbrengstgericht
werken levert niet altijd eenduidige adviezen op, zegt Bolomey. ‘Zo
wezen data uit dat de heterogene brugklas zijn langste tijd heeft
gehad. We constateerden dat leerlingen bijna altijd afstromen naar
het lagere niveau. Vandaar dat we nu overwegend met homogene
brugklassen werken. Dat betekent ook dat we ouders niet langer een
worst voorhouden; het is duidelijk waar we met een leerling op mikken.’
Taal Effect
Het andere spoor is Rotterdams Taal Effect. In het kader daarvan
zijn inmiddels alle eerste en tweede klassen getest. ‘We zijn met
name enthousiast over de gegevens die Taal Effect oplevert en de
platformbijeenkomsten. Het is mooi om aan de hand van data over
het onderwijs te kunnen praten. Je zit samen met andere scholen als
vakmensen om de tafel, ongeacht de denominatie.’ Bolomey geeft aan
dat de school inmiddels in een proces zit dat nog wel enkele jaren in
beslag neemt. ‘Rekenen loopt nog achter op taal, ondanks de prikkel
van de rekentoets die eraan komt. Voor rekenen hebben we nog geen
coördinator zoals bij taal. Er is ook nog geen platform voor rekenen op
bovenschools niveau. Er staat al wel een extra uur rekenen/wiskunde
op het rooster.’
“Wat het opbrengstgericht werken heeft bevorderd, is de
status die de overheid heeft gegeven aan de kernvakken.”
Wat volgens Bolomey het opbrengstgericht werken heeft bevorderd,
is de status die de overheid heeft gegeven aan de kernvakken. ‘Je
merkt dat ouders daardoor ook kritischer en mondiger worden. Ze
letten scherper op de cijfers van de kinderen bij Nederlands, Engels en
wiskunde en stellen daar ook vragen over. Al met al moet de focus op
resultaten, maar niet uitsluitend op resultaten. We zoeken de balans
tussen regels en ruimte. Zo investeren we veel in het eerste leerjaar.
Dat betaalt zich terug. We zorgen voor een veilig leerklimaat: je kunt
alleen presteren als je het naar je zin hebt. Daardoor komen incidenten
relatief weinig voor op onze school. Wat daarbij helpt is de geringe
afstand tussen docent en leerlingen.’
88 89

Resultaten
Qua resultaten doen we het goed als school, merkt Bolomey op. ‘De
examenresultaten zijn voldoende en ook de verhouding tussen de cijfers
voor centraal examen en schoolexamen is goed. De resultaten zijn dus
in orde en ook qua aanmeldingen liggen we goed in de markt. Om het
onderwijs verder te optimaliseren, gaan we dit jaar aan de slag met Teach
Like a Champion. We hebben gekeken welke technieken we van dit
programma adopteren en we hebben een aantal trainingen ingepland.’
“Je merkt dat ouders scherper letten op de cijfers bij
Nederlands, Engels en wiskunde en daar ook vragen over
stellen.”
Volgens Bolomey is het overheidsbeleid de belangrijkste stimulans om de
leeropbrengsten taal en rekenen te verbeteren. ‘Zoals de voldoende die
leerlingen op het eindexamen minimaal voor Nederlands moeten halen.
Doordat er door de overheid en de media een hype is gecreëerd rond taal
en rekenen, is er in de maatschappij, maar zeker ook bij docenten, een
besef ontstaan dat er wat moet gebeuren.’
Centraal en decentraal
Heb je iets aan het gemeentelijke beleid inzake Beter Presteren?
Bolomey: ‘Prikkels gebaseerd op geld werken, maar alleen omdat er
geen geld is. Het is triest dat het nodig is. We zijn er dankbaar voor,
want externe middelen maken faciliteiten vrij die we anders niet zouden
hebben. Zo doen we mee met activiteiten in het kader van Beter Presteren,
onder meer op het gebied van verzuimregistratie. Tegelijk vinden we het
jammer dat je er afhankelijk van bent. Ook het gebouwenbeleid zorgt voor
armoede. Het vet is eraf.’
“Doordat de overheid en media een hype hebben gemaakt
van taal en rekenen, is er een besef ontstaan dat er wat
moet gebeuren.”
Positief aan het gemeentelijk beleid vindt Bolomey dat er in sommige
acties mensen worden ingezet die daadwerkelijk in de scholen hebben
gestaan. ‘Mijn advies is: houd dat vast. Meer in het algemeen vind ik dat
scholen meer middelen zouden moeten hebben. Geld zou rechtstreekser
naar de scholen moeten gaan.’
Wat het landelijk onderwijsbeleid betreft zou Bolomey graag zien dat
op beheersniveau de zaken zo centraal mogelijk worden geregeld, op
onderwijsniveau zo decentraal mogelijk. ‘Ik heb destijds met verbazing
gezien hoe er geopereerd werd inzake de 1040-urennorm. Daarin
is finaal over de scholen heen gewalst. Terwijl scholen een zekere
vrijheid van inrichting van onderwijs nodig hebben. Ook het stimuleren
van fusies tussen scholen heb ik nooit begrepen. Het is belangrijk voor
scholen om zelfstandig te zijn, om een zekere autonomie te hebben.
De decentralisatiebeweging die je nu ziet, wordt door mij dan ook
omarmd.’
Balans
Johan Bolomey heeft een kort maar krachtig advies aan andere
scholen: ‘Zoek de balans tussen regels en ruimte en sla niet door!
Het gaat om veel meer dan resultaten alleen. Beheers je vak zo goed
mogelijk, maar vergeet niet het gevoel, de empathie. Een leerling is
bezig met mens worden en dat is enorm belangrijk.’
90 91

Interview met Gerdi Lambers en
Stefanie Pattipeiluhu van Thorbecke Prinsenlaan
“Scholen moeten
de tijd krijgen om
vernieuwingen te
kunnen borgen”
Thorbecke VO is een openbare
scholengemeenschap met vestigingen in
Rotterdam en Nieuwerkerk aan den IJssel.
We spreken met Gerdi Lambers, directeur
van de locatie Prinsenlaan, en met Stefanie
Pattipeiluhu, taalcoördinator van de school.
Thorbecke Prinsenlaan biedt mavo, havo en
vwo aan. Leerlingen kunnen op deze school
vanaf binnenkomst kiezen voor een sportprofiel
of een cultuurprofiel. Daarnaast kunnen ze
kiezen voor ‘Thorbecke klassen’, een profiel
waarin talentherkenning en talentontwikkeling
vooropstaat.
93

Lambers ziet leeropbrengsten graag in het perspectief van ontwikkeling.
‘We krijgen veel leerlingen binnen met een achterstand. Als die zich
verbeteren en gaandeweg op een gemiddelde score uitkomen, zien wij
dat als net zo’n prestatie als leerlingen die zich verbeteren van gemiddeld
naar goed. Niet alleen de harde cijfers zijn voor ons van belang, maar ook
de bredere context, de ontwikkeling van een kind.’
Taalzwakke leerlingen
De populatie op haar school karakteriseert Lambers als volgt. ‘Wij krijgen
op onze school redelijk wat taalzwakke leerlingen binnen. Dat is goed te
volgen dankzij de Diataaltoetsing. Het feit dat wij profielen als sport en
cultuur aanbieden, is hier mede debet aan. Onze leerlingen zijn over het
algemeen gesproken minder op taal en lezen gericht.’
“We hebben de collega’s bewustgemaakt van het feit dat
veel leerlingen gewoon niet goed kunnen lezen.”
De resultaten binnen Rotterdams Taal Effect laten zien dat de school
desalniettemin een goede vooruitgang laat zien op taal. Hoe verklaar je
dat? Lambers: ‘We zien inderdaad de laatste tijd stevige vooruitgang,
zowel op taal als op rekenen. Een belangrijke factor is misschien wel
dat we de resultaten op de toetsen zijn gaan meetellen. We merken dat
leerlingen daardoor beter hun best zijn gaan doen. De topsportmentaliteit
speelt dan mee; onze leerlingen zijn heel resultaatgericht!’
Taalcoördinator Stefanie Pattipeiluhu schetst wat de school doet op het
gebied van taal en rekenen: ‘We zijn meer aandacht gaan geven aan
ondersteunende vaardigheden in de vakken. We hebben een leerlijn
ontwikkeld van leerjaar 1 t/m leerjaar 4. Tot en met de vierde klas krijgen
de leerlingen extra uren taal en rekenen. In leerjaar 1 is dat een heel uur
in de week, in de hogere leerjaren bouwen we dat af tot een kwart uur. We
delen leerlingen op basis van de toetsuitslagen in op niveau. Dat blijkt een
cruciale zet te zijn. Tussentijds passen we de indeling zo nodig aan.’
Op de vraag naar de betrokkenheid van het hele team, geeft Pattipeiluhu
aan: ‘We hebben de collega’s bewustgemaakt van het feit dat veel
leerlingen gewoon niet goed kunnen lezen. Terwijl ze bij alle vakken
begrijpend lezen nodig hebben. Dit was meteen het belangrijkste
speerpunt binnen het taalbeleidsplan. Alle docenten die taalvakken geven
en in een of andere vorm iets met rekenen doen, dus bijvoorbeeld ook
aardrijkskunde en economie, werken mee aan de extra lessen. Daardoor
krijg je een olievlekwerking.’ Lambers vult aan: ‘We betrekken ook de
ouders van de leerlingen erbij. We organiseren informatieavonden: wat
kun je als ouder doen om je kind taalvaardiger te maken.’
Opbrengstgericht werken
Hoe geven jullie vorm aan opbrengstgericht werken? Lambers: ‘We
hebben het toetstraject gekoppeld aan I-Lab. I-Lab is een instrument
waardoor je binnen de secties heel goed over doorlopende leerlijnen
kunt praten. Een toenemend aantal secties is aan de hand van dit
instrument met elkaar in gesprek over de inhoud van het onderwijs.
Meteen in de brugklas beginnen we ermee: na ieder rapport worden
de resultaten geanalyseerd. Wat zijn de opbrengsten, wat hadden we
verwacht, wat doen om verbetering aan te brengen? Dit gaat op een
vrij visuele manier, met kleuren en icoontjes. Leerlingen krijgen er in de
nabije toekomst ook mee te maken. Het vormt een aanleiding om met
elkaar in gesprek te komen. Daarnaast werken we sinds enige tijd met
het OBIT-systeem (onthouden, begrijpen, integreren en toepassen)
voor toetsanalyse. Dat is de taal die we op de hele school praten en
dat draagt ook bij aan het resultaat.’
Belangrijk is volgens Lambers ook dat de school het afgelopen jaar
gericht bezig is geweest met huiswerk. ‘Docenten zetten het maken
van huiswerk neer als iets heel belangrijks. Ze laten de leerlingen
zien dat je het nodig hebt en dat het nut heeft. We hebben daar ook de
ouders bij betrokken; wat voor bijdrage kunnen zij leveren.’
Eigen middelen
Op de vraag in hoeverre de school zich gesteund weet door het
gemeentelijk beleid, is Lambers resoluut: ‘We doen zo min mogelijk
een beroep op gemeentelijke subsidies. We vinden dat met de
middelen te ambtelijk wordt omgegaan. Daarnaast vinden we het
beleid te grillig. In het verleden kregen we subsidie voor sporten na
schooltijd; dat is nu afgeschaft. Wel hebben we bij de gemeente een
ISO-aanvraag gedaan. En we gaan naar de stedelijke bijeenkomsten
over taal en rekenen. Daar brengen en halen we wat. Maar we werken
vooral samen met partijen die we van eigen middelen inhuren en we
hebben eigen opleidingen vanuit de Thorbecke Academie.’
En het bestuur waar jullie onder vallen? ‘BOOR ondersteunt. Het
heeft een visie op openbaar onderwijs neergezet en lijnen uitgezet.
Bovendien is Rotterdams Taal Effect er gekomen op initiatief van het
bestuur. En er lopen binnen BOOR goede werkgroepen waarin we met
elkaar over onderwijs praten.’
“Een toenemend aantal secties is aan de hand van I-Lab
met elkaar in gesprek over de inhoud van het onderwijs.”
Probleembewustzijn
Wat heeft volgens de school het meest bijgedragen aan het verbeteren
van de leeropbrengsten op het gebied van taal en rekenen? Lambers:
‘Ken je leerlingen! En zorg voor bewustzijn van het probleem, bij
94 95

iedereen! Onderbouw dit met harde cijfers. Scores kunnen laten zien dat
het niet lekker gaat. Je moet het uitleggen, zeker ook naar ouders en
kinderen toe. In het verleden was er nul aandacht voor taal. Nu heel veel.’
Cruciaal is volgens Lambers en Pattipeiluhu dat je aandacht geeft aan
de ondersteunende vaardigheden die voor alle vakken van belang
zijn. ‘Maak er ruimte voor in het lesrooster. Begrijpend lezen, rekenen,
maar ook presenteren, onderzoek doen en andere ondersteunende
vaardigheden die de leerlingen bij veel vakken en voor het maken van het
profielwerkstuk nodig hebben. Regel dit centraal. Daardoor voorkom je dat
ieder het doet zoals hij of zij denkt dat het hoort. Laat die ondersteunende
vaardigheden door alle docenten geven – daardoor weet het hele
team wat er gebeurt. Maak vooral niet de sectie Nederlands alleen
verantwoordelijk. En, last but not least: geef iemand die zich wil oriënteren
op oplossingen, die de kar wil trekken, de ruimte.’
“Zorg voor bewustzijn van het probleem en onderbouw dit
met harde cijfers. Die kunnen laten zien dat het niet lekker
gaat.”
Consolideren
Hebben jullie nog een goede raad aan het programma Beter Presteren?
Lambers: ‘Het is een goede zaak dat er in Rotterdam op stedelijk niveau
aandacht is voor taal en rekenen, dat Rotterdams Taal Effect van de grond
is gekomen. Goed dat de gemeente dat ondersteunt! We lopen daardoor
als Rotterdam voorop. Maar scholen moeten wel de tijd krijgen om te
consolideren, om vernieuwingen te kunnen borgen. We zien vaak dat ene
trend de andere trend opvolgt en dat is niet goed voor de scholen. Ik hoop
dan ook dat de gemeente dit proces meerjarig wil ondersteunen en dat er
niet binnen de kortste keren een nieuw beleidsthema aan het firmament
verschijnt.’
“Met het project
Rotterdams Taal
Effect lopen we
als Rotterdam
voorop!”
96 97

Interview met Martin van Zanten van Toorop mavo
“Knelpunten
bij taal worden
inmiddels
beschouwd als
een gezamenlijk
probleem”
De Toorop mavo is een kleine school
in de wijk Hillegersberg-Schiebroek. De
school is gehuisvest in mooie en efficiënte
nieuwbouw. Leerlingen kunnen als
onderdeel van het curriculum een leergang
Art&Design volgen, dat gegeven wordt in
samenwerking met het Grafisch Lyceum. Voor
de ontwikkeling van sociale vaardigheden
en presentatievaardigheden kiest de school
bewust voor theaterlessen in de onderbouw.
Martin van Zanten is er sinds twee jaar
directeur.
99

Van Zanten meet schoolsucces vooral af aan harde data als
examenresultaten. Maar net als veel van zijn collega’s vindt hij dat ook
wel beperkt. ‘Het legt erg sterk het accent op de cognitieve opbrengsten.
Zou je in dit kader bijvoorbeeld ook niet iets moeten doen met gedrag en
sociale vaardigheden? In de periode dat de leerlingen bij ons op school
zitten, moet er toch meer gebeurd zijn dan alleen het halen van cijfers.
Goed met elkaar kunnen omgaan, weten wie je bent en wat je kunt –
dat zijn toch hele essentiële vaardigheden. Voor ons horen die bij de
opbrengsten die je wilt behalen.’
Van Zanten vertelt dat hij dit in een aanvraag in het kader van Beter
Presteren heeft proberen te vervatten, met als argument dat sociaal
welbevinden het leerproces enorm stimuleert. Helaas werd dit onderdeel
van de aanvraag afgewezen. ‘We bekostigen de extra activiteiten op het
gebied van theater dan ook helemaal zelf. Als je ziet wat die opleveren op
het gebied van gedrag en sociale vaardigheden – dat is enorm. Dus als
het gaat om leeropbrengsten…!’
Verbeterproces
Wat heeft de school gedaan om de taalprestaties te verbeteren en hoe
zijn de resultaten op dit moment? Van Zanten: ‘De resultaten zijn nog
niet echt goed te noemen. We zitten nog midden in een verbeterproces.
We hebben duidelijke stappen ondernomen op het gebied van taalbeleid.
Een werkgroep heeft een instrumentarium ontwikkeld en vastgesteld.
Denk aan stappenplannen luisteren, lezen en samenvatten. We hebben
Nieuwsbegrip en Muiswerk geïntroduceerd. Rotterdams Taal Effect heeft
Diataal in de school gebracht. Van de vier eerste klassen krijgen er twee
een extra uur taal. We hebben een leesgroep voor leerlingen die moeite
hebben met begrijpend lezen. Daarnaast kan in de rt-uren gewerkt worden
aan ontbrekende taalvaardigheden. Een stap die de school nog moet
zetten, zegt Van Zanten, is taalbeleid structureel implementeren bij alle
vakken. ‘De werkgroep taalbeleid ontwikkelt daar momenteel voorstellen
voor.’
“Goed met elkaar kunnen omgaan, weten wie je bent
en wat je kunt – dat zijn vaardigheden die horen bij de
opbrengsten die je wilt behalen.”
Monitoren op resultaten
Op de vraag hoe de school opbrengstgericht werken in praktijk brengt,
wijst Van Zanten op de resultaatgesprekken die met alle secties worden
gevoerd. ‘We bekijken de data, de cijfers. We proberen te analyseren
waar het aan ligt dat er goede of minder goede resultaten worden
gehaald. Aan het vak, aan de docent, aan de gebruikte didactiek? We
proberen longitudinale lijnen te creëren. We hebben daarbij de
wind in de zeilen door de verzwaarde slaag/zakregeling. Kortom,
we monitoren nadrukkelijk op resultaten en geven veel ruimte en
verantwoordelijkheid aan de vaksecties. Ik ga ervan uit dat die manier
van werken binnen vaksecties wordt overgenomen. Of er in de klassen
ook echt opbrengstgericht wordt gewerkt – daar ben ik nog niet altijd
zeker van. Ik zie dat met name het differentiëren in de klas, leerlingen
uitdagen op hun eigen niveau, een stap is die we nog moeten zetten.’
Verwijzend naar het punt van de ambitieuze schoolcultuur, stelt Van
Zanten: ‘Bij ons op school is het zevende examenvak steeds minder
een compensatievak en steeds meer een ambitievak. Ook de mavo/
havo-klas die we in het eerste leerjaar hebben gecreëerd en waarin we
samenwerken met het Sint-Laurenscollege, past daarin.’
Van Zanten schetst nog een tweetal ontwikkelingen die de afgelopen
twee jaar hebben plaatsgevonden: ‘De maatschappelijke stage is echt
in de steigers gezet. Op een goede en leerzame manier geven we nu
invulling aan maatschappelijke prestaties. We maken de leerlingen
bewust van de buurt om hen heen en wat zij daarvoor kunnen
betekenen. Deze prestaties en de feedback hierop vormen gezamenlijk
het maatschappelijk portfolio van een leerling. En het plusprogramma
mediamanagement dat we in de bovenbouw aanbieden, in
samenwerking met het Grafisch Lyceum. De leerlingen ontwikkelen
daarin vaardigheden op het gebied van vormgeven, plannen,
organiseren, budgetteren en communiceren. Het extra certificaat
dat ze hiermee kunnen verdienen is een waardevol document voor
doorstroom naar het mbo.’
“We monitoren nadrukkelijk op resultaten en geven veel
ruimte en verantwoordelijkheid aan de vaksecties.”
Knoeperhard
Van Zanten vat de effecten van de interventies op het gebied van
taal als volgt samen: ‘Met het instrumentarium dat de werkgroep
taal ontwikkeld heeft, zijn de eerste stappen op weg naar taalbeleid
genomen. De bewustwording is duidelijk toegenomen, ook bij de
andere vakken. Knelpunten bij taal worden inmiddels beschouwd als
een gezamenlijk probleem. Rekenbeleid komt inmiddels knoeperhard
op ons af; straks hebben we de rekentoets als onderdeel van het
examen. We doen als school dit jaar mee aan de pilotfase. Met de
werkgroep rekenbeleid zou ik – net als voor taal – willen streven
naar een uniforme methodiek. Het zou fijn zijn om ons licht te kunnen
opsteken bij andere scholen.’
Gevraagd naar wat hij andere scholen zou willen aanraden, is de
werkgroepenstructuur het eerste wat bij Van Zanten bovenkomt. ‘Zoek
100 101

“Opbrengstgericht
werken is een
kwestie van
investeren in
je teamleiding,
creëren van
bewustwording en
urgentiebesef.”
de kracht van binnenuit, zoeken naar motivatie om het met elkaar te doen
en de successen daarvan te vieren. Dat is beter dan iemand een middagje
inhuren en hopen dat het daarmee geregeld is.’ En: ‘Opbrengstgericht
werken is volgens mij een kwestie van verandermanagement. Van
investeren in je teamleiding, creëren van bewustwording en urgentiebesef.
Het is zaak verder te kijken dan naar cijfers alleen. Alleen maar werken
voor kwaliteitskaarten en rendementcijfers, daar doen we de maatschappij
geen goed mee.’
Ondersteuning van overheidswege
Over de rol van de gemeente is Van Zanten enerzijds positief, anderzijds
kritisch. Hij prijst de focus op resultaten en de inzet op taal, maar is kritisch
over de verantwoordingsplicht. ‘De gemeente moet niet doorschieten als
het gaat om het vragen van verantwoording. Dat voelt als het betuttelen
van schoolleiders. Een stukje vrijheid van handelen, een zekere mate
van ‘entrepreneurschap’, is nodig. Verder vind ik het jammer dat
investeringen op gebied van welbevinden, die je naadloos kunt koppelen
aan leerprestaties, niet worden gehonoreerd. Op grond waarvan wordt
besloten dat een theaterles minder rendement heeft dan een extra uur
Nederlands?’
Over het landelijk beleid zegt Van Zanten: ‘De prestatieboxgelden
vormen een goed initiatief en zijn ondersteunend aan het gemeentelijke
programma Beter Presteren. Ook Vensters voor Verantwoording vind ik
een goed initiatief, want het is te overzien en maakt dingen transparant.
Wat je invoert, kun je weer voor diverse doeleinden gebruiken. Minder
goed vind ik de registratie en verantwoording van de onderwijstijd. Dat
is echt niet goed. Verder vind ik de nadruk die het ministerie legt op
de vrijwilligheid van de ouderbijdrage funest. We zien onze inkomsten
daardoor drastisch verminderen, waardoor voor de leerlingen de krenten
uit de pap verdwijnen.’
102 103

Interview met Hans Dieleman van Veenoord
“We geven een
eigen manier van
werken alle kans,
maar richten ons
op een uniform
doel”
Veenoord is een kleine vmbo-school in
Rotterdam-IJsselmonde. Hans Dieleman is
er directeur. De meeste leerlingen volgen de
basisberoepsgerichte leerweg, een kleine
minderheid de kaderberoepsgerichte leerweg.
Daarnaast biedt de school in samenwerking
met het mbo doorlopende trajecten aan. Om
de leerlingen een uitlaatklep te bieden en de
motivatie te vergroten, organiseert de school
extra sportactiviteiten en heeft de school een
theatergroep.
105

Hoe definieert de school leeropbrengsten? Dieleman geeft aan dat wat
hem betreft de examenresultaten leidend zijn. ‘We hebben het daar
de afgelopen jaren druk mee gehad, want we zijn op grond van de
examenresultaten na de splitsing van scholen en daarmee het doorbreken
van bestaande structuren, een aantal jaren geleden, zwak geworden.
We leiden sinds de splitsing vrijwel alleen nog op voor het diploma
basisberoepsgerichte leerweg.’
Hoe is het sindsdien gegaan? ‘Sinds de splitsing hebben we het moeilijk
gehad om met onze groep leerlingen goede examenresultaten te halen.
Van onze leerlingen heeft bijna tachtig procent een lwoo-beschikking.
Dat zijn dus per definitie zwakke leerlingen. Ze komen uit sociaal zwakke
gezinnen.’ Dieleman heeft aan dat de school ook in personele en
facilitaire zin doormidden was geknipt. De school had tijd nodig om zich in
de nieuwe vorm te schikken. ‘We hebben ons de afgelopen jaren versterkt
in de opvang van onze leerlingen, met uitzonderlijk goede resultaten
tot gevolg. We raakten daardoor in één klap ons predicaat zwak kwijt.
Afgelopen jaar boekten we opnieuw goede resultaten. Dat kan een deel
toeval bij zijn. Maar we hebben wel hard gewerkt om de resultaten voor
deze specifieke groep leerlingen te verbeteren.’
Gericht en gestructureerd
Wat waren de succesfactoren? Dieleman: ‘We vinden het pas goed
als je het op langere termijn goed doet. Maar we hebben een aantal
maatregelen genomen waarvan we denken dat die hun vruchten hebben
afgeworpen. We hebben de focus op de vakken verscherpt. En we hebben
gerichter en gestructureerder examenoefening opgezet. Een gunstige
omstandigheid daarbij is dat we voor de basisberoepsgerichte leerweg
grotere vrijheid hebben de examens in te plannen. We zijn blokken gaan
maken met bijvoorbeeld twee volle dagen wiskundeonderwijs en daarna
examen. We zijn per vak gaan kijken: analyseer wat er is gedaan om tot
een goed resultaat te komen en leg dat vast in werkplannen. Daar zijn we
overigens nog volop mee bezig.’
Dieleman noemt een punt waar de school sterk in is: clusterdocenten in
de onderbouw. ‘Door periodes in te richten, regelen we dat verschillende
clusterdocenten in een bepaalde periode naar dezelfde opbrengst
toewerken. We willen een eigen manier van werken alle kans geven, maar
we richten ons op een uniform doel. Daar kan winst worden geboekt. Je
kunt zien in welke klassen vorderingen worden gemaakt en in welke niet.
We spreken docenten erop aan als de resultaten in een klas minder zijn.
Hoe komt dat?’
Positief gedrag
In samenwerking met Albeda College biedt de school een VM2traject
handel en administratie aan en een traject zorg en welzijn, de
vakschool zorg. Het gaat hier om kleine klasjes, maar het stimuleert.
‘We zijn trots als we leerlingen op de goede plek kunnen krijgen. We
voorzien ze van stagevaardigheden, sociale vaardigheden, proberen
hun zelfbeeld te vergroten. Dat zijn belangrijke leeropbrengsten!
We hebben verder een kleine AKA-afdeling. Daar werken we met
dossiers waarin stap voor stap de opbrengsten gevolgd worden. De
leeropbrengst op het gebied van de vakken is voor deze leerlingen
minimaal. Waar die leeropbrengsten dan wel in zitten? We werken
hard aan gedrag en sociale vaardigheden. Daarbij helpt de ISOsubsidie
van de gemeente. Met het ‘Goed zo’-traject van Fontys zetten
we dit methodisch neer. We accentueren positief gedrag en trainen
docenten om dit te honoreren. Aanvankelijk ging het vooral om gedrag
in de pauzes, maar het gaat nu ook om gedrag in de klas, gedrag naar
docenten toe enzovoort.’
“We spreken docenten erop aan als de resultaten in een
klas minder zijn.”
Inzet op positief gedrag kost leraren moeite, is de ervaring van
Dieleman. ‘Leraren zijn van nature op zoek naar negatief gedrag.
Maar als je inventariseert wat er aan negatieve zaken speelt, valt dat
in de praktijk best mee. Negatieve zaken krijgen alleen onevenredig
veel aandacht en blijven lang in de hoofden hangen. Daarin hebben
we een omslag bereikt. We delen stickers uit voor goed gedrag. We
geven beloningen, bijvoorbeeld in de vorm van gratis consumpties.
Daarnaast betrekken we de leerlingen bij de school. We laten hen
meebeslissen over allerlei zaken. Een positief schoolklimaat verbetert
de schoolresultaten!’
Vastleggen
Dieleman schetst wat opbrengstgericht werken op een school als
Veenoord inhoudt. ‘We hebben geleerd gedetailleerder te kijken.
We zijn beter gaan kijken naar de vakken en vakonderdelen. Om het
onderwijs in een vak beter op orde te krijgen, zetten we bijvoorbeeld
een deskundige docent in. Dingen die goed werken, leggen we vast.
Als kleine school kostte ons dat in het verleden wel eens moeite.
Waarom zouden we dat doen? Het zit immers in alle hoofden. Echter,
je vergeet wel eens iets, personeel stroomt door en de know how
gaat verloren. De inspectie heeft ons daarmee geconfronteerd. Mede
daardoor zijn we daar nu actiever mee bezig, met het vastleggen van
lijnen en procedures.’
De school voert al een aantal jaren een actief taalbeleid. ‘Leerlingen
hebben nu vijf uur taal in de bovenbouw, vier uur Nederlands en een
106 107

extra taaluur. Een tijd geleden hebben we Muiswerk geïntroduceerd;
daar is nu, in het kader van Taal Effect, Nieuwsbegrip bijgekomen.
En de afname van Diataal. Taalbeleid moet overigens ook betrekking
hebben op het onderwijs in andere vakken. We hadden daar destijds het
Posterproject voor, met schooltaalwoorden van de week. We zoeken daar
een nieuwe invulling voor.’
Het rekenbeleid staat op Veenoord nog wat meer in de kinderschoenen.
Dieleman: ‘Vorig jaar hebben we in onderbouw een uur rekenen
geïntroduceerd. En we hebben inmiddels een rekencoördinator
aangesteld.’
“Een positief schoolklimaat verbetert de schoolresultaten.”
De school als goede omgeving
Dieleman somt de factoren op die naar zijn idee het meeste hebben
bijgedragen aan betere resultaten. ‘Punt één is de kwaliteit van onderwijs
en personeel. We hebben ons personeelsbestand goed bekeken en
docenten die niet goed functioneren laten afvloeien. Dat is lastig, want je
weet vaak niet wat er zich in de beslotenheid van het klaslokaal afspeelt.
Maar we zijn ermee bezig. We worden strenger op docenten die hun
bevoegdheid maar niet halen. We zijn constructief bezig met de gespreks-
en promotiecyclus. Complimenten geven is prima, maar heb het ook over
wat niet goed is. Punt twee is dat we het vakgebied meer centraal stellen.
We kijken gedetailleerd naar de vakken, de exameneisen en inrichting:
hoe bereid je de leerlingen voor. Punt drie is de ontwikkeling van
vakscholen en punt vier het werken aan een positief schoolklimaat.’
“We worden strenger op docenten die hun bevoegdheid maar
niet halen.”
Dieleman is kritisch over het accent dat door de overheid wordt gelegd
op extra onderwijstijd in het kader van taal en rekenen. ‘Ik vind dat niet
terecht. Leertijduitbreiding heeft naar ons idee weinig zin. Om één uur ’s
middags zijn onze leerlingen óp. Inrichten van de school als een goede
omgeving vind ik veel belangrijker. Daar ontstaat wel meer begrip voor.
Het moet gaan om kwaliteitsverbetering, niet om tijduitbreiding.’
Kwaliteit voorop
Dieleman besluit met een advies aan andere scholen. ‘Stel de kwaliteit
van je personeelsbestand centraal. Kijk goed en bij twijfel: doe het niet.
Zorg dat kwaliteit vooropstaat. Zorg voor een goede gesprekscyclus
waarin je transparant bent: laat weten wat je van bepaalde dingen
vindt. Neem mee dat mensen je dat niet in dank afnemen. Als je
vernieuwingen invoert, zorg dan voor goede randvoorwaarden. En zie
er scherp op toe dat de dingen gebeuren zoals afgesproken. Denk niet:
het staat in het rooster, dus het gebeurt, maar volg het goed. Anders
krijg je een mooi verhaal in de schoolgids, terwijl de praktijk anders is.
Kijk naar de factoren die maken dat dingen goed gaan. Voorwaarde
daarbij is dat er bereidheid is om van elkaar te leren.’
108 109

110
Colofon
Tekst: Ed Olijkan CED-Groep
Eindredactie: Caspar van Rijn
Ontwerp: Vuurrood
Fotografie: 500 watt
Met dank aan OSG Hugo de Groot en De Globetrotter
voor medewerking bij de totstandkoming van het
beeldmateriaal.
© Beter Presteren Rotterdam
Februari 2013
111