herbestemming van wederopbouwkerken - 1meter98

Langskerk
In langskerken werd de diepte-as van de kerkzaal benadrukt door de aandacht te
richten op het liturgisch centrum. Door te entree van de kerkzaal recht tegenover dit
centrum te plaatsen wordt het blikveld naar het liturgisch centrum versterkt. Door middel
van lichtinval door middel van ramen of het
toevoegen van een apsis kan de lengtewerking worden versterkt.
Dwarsruimte
Deze variant is een verdraaiing van de langskerken. Het liturgisch
centrum is haaks verdraaid naar de lange zijde van de kerkzaal. Het fig. 2.1:
architectonische lijnenspel wordt hierdoor doorbroken wat een intiemere langskerk
sfeer kan creëren.
Centraalbouw
Alle lijnen die in de plattegronden voorkomen van de centraalbouw
komen bijeen in het liturgisch centrum. Om een kerkdienst te kunnen
houden wordt in plaats van een volledige ronde vorm vaak een halve
cirkel gebruikt. Dit vergemakkelijkt de kijkrichting van de voorganger en
verbetert het beeld van de gemeenteleden.
Kruisvorm
In de oudere kerkenbouw is de kruisvorm de belangrijkste vorm. Ook in de wederopbouw
werd deze nog toegepast. Met name in Katholieke kerkgebouwen werd deze
vorm toegepast. Voornamelijk redenen voor deze vorm was om meer
kerkgangers bij het koor te plaatsen en om de ruimte te
vergroten van de zaalkerk. De kerken die niet in deze categorieën
vallen, werden gebouwd in een combinatie te maken van bovenstaande
vormen. De rechthoek en cirkel werden hier gecombineerd. Dit resul-
teerde in vijf-, zes- en zelfs achthoekige plattegronden. Trapezium of
ellipsvormige plattegronden waren geen uitzondering. Sommige kerken
fig. 2.2:
dwarsruimte
fig. 2.3:
centraalbouw
(zoals de Adventkerk in Aerdenhout) zijn niet direct te herleiden naar een
van de basisvormen. Deze laatstgenoemde vorm komt niet vaak voor in Nederland.
Bankopstelling
De basilicale opstelling was één van de twee varianten die over het
meest werd toegepast in wederopbouwkerken. Het is een rechtlijnige
indeling van de kerkzaal die recht tegenover het liturgisch centrum werd
geplaatst. Daarnaast werd de centrale opstelling ook veel toegepast. Dit
was een vorm waarin de banken om het liturgisch centrum heen werden fig. 2.4:
geplaatst. Op figuur 2.4 wordt een volledige centraalbouw weerge- centrale opzet
geven. In de praktijk werd uit praktische overweging (geluid) vaak een
halve cirkel gebruikt. Een halve cirkel wordt ook wel scharing genoemd.
Naast deze strikte vormen zijn veel combinaties van beide vormen ontstaan.
(Van Meeteren, 1999)
De kerk als complex
Naast de bovenstaande verdeling in de plattegrond kwamen er in veel
gevallen ook nevenfuncties in kerkgebouwen. De gebouwen gingen
als wijkcomplexen fungeren. In het onderbrengen van nevenfuncties is
ook een onderscheid te maken in de vormgeving. Van der Harst en De
Waard onderscheiden de volgende typologieën:
Beperkte nevenaccommodatie
Aan de kerkzaal wordt een ondergeschikt bouwvolume aan de
kerkzaal gebruikt voor nevenactiviteiten. (fig. 2.6)
Verdiepingskerk
De nevenruimten in dit type kerkcomplex wordt onder de kerkzaal
geplaatst (op beganegrond of souterrain). Een voorbeeld hiervan is
de Christus Koningkerk in Heerlen. (fig. 2.7)
Atriumkerk
De kerkzaal en nevenruimten omsluiten een binnenhof. Voorbeeld hiervan
is de Stefanuskerk in Utrecht. (fig. 2.8)
Verweving
Bouwdelen van kerkzaal en nevenaccommodaties zijn
(gedeeltelijk) verweven. (fig. 2.9)
fig. 2.5:
basilicale opzet
fig. 2.6
beperkte nevenaccomodatie
fig. 2.7:
verdiepingskerk
fig. 2.8:
atriumkerk
fig. 2.9:
verweving
ONDERZOEK HERBESTEMMING VAN WEDEROPBOUWKERKEN
11