herbestemming van wederopbouwkerken - 1meter98

2.3 Omvang van het probleem
De secularisatie brengt steeds minder mensen naar de kerkdiensten waardoor kerkgebouwen
hun oorspronkelijke functie verliezen. De vergrijzing lijkt toe te slaan in de
ledenaantallen van diverse geloofsstromingen. De leden die naar kerken gaan om de
godsdienst uit te oefenen doen dit minder regelmatig dan voorheen.
De komende tien jaar zullen gemiddeld twee kerken per week komen leeg te staan,
waaronder ook de wederopbouwkerken. De grootste groep van gesloopte kerken
bestaat uit kerken die gebouwd zijn in de wederopbouwperiode.
Volgens gegevens van de prof. Dr. G van der Leeuwstichting, ‘Lijst van Nederlandse
kerken’ en ‘Nederland in en uit de steigers’ uit 1963 zijn er 1565 kerken gebouwd. In
de komende 10 jaar komen 1000 tot 1200 kerken leeg te staan. Volgens het Belvedere
onderzoek kerken uit 2008 zijn er 32 procent van het de leegstaande kerken
gesloopt. Ervan uitgaande dat deze trend zich doorzet resulteert dit in de sloop van
ruim 320 kerken in 10 jaar. Dit is ongeveer 3 kerken per maand. Zie de bijlagen voor
de uitwerking in percentages van leegstand van wederopbouwkerken.
2.4 Criteria die de cultuurhistorische waarde bepalen
Wanneer uitspraken moeten worden gedaan over een bepaalde waarde van
wederopbouwkerken, moeten daar een aantal zaken voor worden uitgezocht. De RCE
heeft dit in het verleden gedaan.
Wanneer er over ‘bijzonder’ wordt gesproken betekent dat een object een meerwaarde
heeft boven de rest. Er moet dus een vergelijking plaatsvinden. In deze
vergelijking kunnen gemeenschappelijke kenmerken en/of waarden worden gevonden
die groepen aanbrengen en specifieke objecten onderscheid van anderen. Aan de
hand van criteria kunnen objecten worden gewaardeerd en vergeleken.
De RACM heeft dit proces in het verleden doorlopen. Hierbij is uitgegaan van het stelsel
‘Inventariseren, Selecteren en Beschermen’. Hieronder volgt een kort overzicht:
2.4.1 Monumenten Inventarisatie Project (MIP)
Het MIP werd in 1987 opgesteld om in kaart te brengen welke bouwwerken uit de
periode 1850 tot 1940 in aanmerking zouden moeten komen voor rijksbescherming.
Er is geïnventariseerd welke objecten er zijn gebouwd in de vooroorlogse periode van
1850 tot en met 1940. Het doel hiervan was een overzicht te creëren. Dit overzicht
resulteerde in dataverzameling van gebouwen waarin feitelijke gegevens zoals het
bouwjaar en omschrijvingen van in- en exterieur waren opgenomen. Hiernaast werd
ook de context van de omgeving onderzocht om op die manier een totaalbeeld te
kunnen creëren.
2.4.2 Monumentenwet
Om vast te kunnen stellen welke objecten wel en niet voor bescherming moeten
worden voorgedragen is de monumentenwet uit 1988 in het leven is geroepen.
Hierin is de basis gelegd voor de criteria die bepalen of een object de titel monument
mag voeren. De monumentenwet stelt een concrete eis: gebouwen moeten in eerste
instantie minimaal 50 jaar oud zijn. Om verschil aan te brengen tussen gebouwen
onderling moeten de bouwwerken ‘van algemeen belang’ zijn. Het algemene belang
wordt omschreven als: bijzondere schoonheid, betekenis voor de wetenschap en de
cultuurhistorische waarde. Wanneer een object drie van deze elementen bevat kan hij
volgens de monumentenwet worden aangewezen als monument.
2.4.3 Monumenten Selectie Project (MSP)
Vanwege het feit dat de criteria uit de monumentenwet niet specifiek genoeg omschreven
waren om te kunnen toepassen, werd het Monumenten Selectie Project in
1994 opgesteld. Hierin zijn de criteria van de monumentenwet uitgewerkt in een vijftal
selectiecriteria.
2.4.4 Categoriaal onderzoek wederopbouw 1940-1965
In het onderzoek Kerken, categoriaal onderzoek wederopbouw 1940 – 1965 uit
december 2006 wat is uitgevoerd door Michiel Kruidenier worden de criteria van
het landelijke Monumenten Selectie Project opnieuw onder de loep genomen en
toegespitst op wederopbouwkerken. Het doel van dit onderzoek was om de meest
behoudeniswaardige kerken uit de wederopbouwperiode in kaart te brengen met
als uiteindelijk doel een selectie te kunnen maken voor aanwijzing van wederopbouwmonumenten.
De MSP criteria blijken nog voldoende toepasbaar op de later
gebouwde wederopbouwkerken. Echter zijn deze criteria enigszins aangepast aan de
specifieke karakteristieken van Wederopbouwkerken. Hieronder worden deze karakteristieken
met betrekking tot wederopbouwmonumenten omschreven.
De MSP criteria zijn onder te verdelen in de volgende hoofdgroepen:
• Cultuurhistorische waarde;
• Architectuur- en kunsthistorische waarde;
• Stedenbouwkundige- en ensemblewaarde;
• Gaafheid / herkenbaarheid;
• Zeldzaamheid.
ONDERZOEK HERBESTEMMING VAN WEDEROPBOUWKERKEN
13