herbestemming van wederopbouwkerken - 1meter98

2.5.2 Beleid eigenaren van kerken met betrekking tot herbestemmen
RKK
In de notitie Het Kerkgebouw als Getuige van de Christelijke Traditie uit september
2008 hebben de bisdommen hun visie over de omgang met kerkgebouwen gepubliceerd.
Een kerkgebouw is volgens de rooms-katholieke kerk een ‘permanent gewijde
en heilige ruimte’. Dit maakt dat de herbestemming van rooms-katholieke kerken gevoeliger
ligt dan van een protestante kerk. Als de kerk niet in zijn huidige functie kan
blijven bestaan, zal er eerst worden gedacht aan hergebruik. Een andere geloofsgemeenschap
kan vervolgens gebruik maken van de kerk. Deze moet wel lid zijn van de
Raad van Kerken. Daaruit valt af te leiden dat een RK kerk geen moskee kan worden.
(Een ander christelijk kerkgenootschap kan wel in aanmerking komen als de lokale
situatie zich daar niet tegen verzet.) Het beleid is dat wanneer de kerk niet langer voor
een eredienst wordt gebruikt en er geen passende en waardige herbestemming kan
worden gevonden, deze beter kan worden gesloopt. Een waardige herbestemming
wordt over het algemeen getypeerd als een culturele, sociale of publieke functie. Het
kerkelijk wetboek (canon 1222, par. 1 en 2) stelt: ‘een profaan en niet onwaardig
gebruik mogelijk, mits het zieleheil er geen schade door lijdt’.
De Rooms-katholieke kerk heeft 1700 kerken in haar bezit. Daarvan zijn 935 kerken
Rijksmonument. Dit is meer dan de helft. Dit hoge aantal resulteert in hoge kosten
voor de instandhouding voor de parochies. Afstoting van kerkgebouwen genereert
inkomsten voor het onderhoud van bijvoorbeeld kerkgebouwen met een rijksmonumenten
status. (de Vries, 2008)
De bisschoppen zien mogelijkheden voor herbestemming in verschillende
gradaties. De indeling in vier groepen geeft de mogelijkheden aan.
A. Monumentale kerkgebouwen als integraal religieus erfgoed
Deze kerken zijn veelal Rijksmonument. Bij deze kerken is zowel het in- als exterieur
van hoge cultuurhistorische waarde, waardoor aan integraal behoud veel belang
wordt gehecht. Door aantasting van cultuurhistorische en maatschappelijk/religieuze
waarden, is een profane (niet-christelijke) functie niet gewenst.
B. Kerkgebouwen als architectonisch/stedenbouwkundig monument, maar met
beperkte religieuze signatuur
Er zijn veel kerken die een religieus neutrale uitstraling hebben, maar een bepaalde
hoge architectonische waarde die hebben geleid tot aanwijzing van beschermd monument.
Dit kunnen rijksmonumenten zijn, vaker zijn dit echter gemeentemonumenten.
Herbestemming behoort hier tot de mogelijkheden.
16 ONDERZOEK HERBESTEMMING VAN WEDEROPBOUWKERKEN
C. Kerkelijke ‘monumenten’ in de zin van stedenbouwkundige kwaliteiten
De kerken die in deze categorie vallen hebben geen uitzonderlijke architectonische
kwaliteit. Echter de stedenbouwkundige situering en dimensies bepalen de specifieke
kwaliteit.
De gemeenten kunnen bij deze groep kerken een grote invloed hebben op de sloop
of behoud van de kerk. Met behulp van de Wet voorkeursrecht gemeenten (Wvg), een
wet die de gemeente in staat stelt om bepaalde grond en zijn opstallen als eerste te
kopen, kunnen kerken worden behouden voor sloop. Door als gemeente op te treden
als eigenaar, kunnen de gemeentelijke diensten als welstand en monumentenzorg
invloed uitoefenen op de architectonische kwaliteit van de herbestemming.
D. Kerkelijke gebouwen zonder religieuze, architectonische en stedenbouwkundige
uitstraling
Instandhouding door de rooms-katholieke kerk wordt op basis van religieuze en
economische redenen afgewezen. Deze kerken hebben veelal een vrij geringe religieuze
uitstraling (want vaak sober vormgegeven) en erg kostbaar om te herbestemmen.
Vaak ligt sloop van deze gebouwen maatschappelijk gevoelig.
(Broekhuizen, 2008)
PKN
In juni 2008 verscheen ‘een protestantse visie op het kerkgebouw’ , een discussienota
opgesteld op verzoek van de Moderamen (het bestuur) van de Generale Synode. De
nota gaat in op de bijbelse of theologische achtergronden. Er worden geen uitgangspunten
gesteld voor hergebruik of het afstoten van kerkgebouwen, Dat bepalen de
plaatselijke kerkgemeenten van de PKN uiteindelijk zelf. Dit betekent dat de mogelijkheden
voor multifunctioneel gebruik of herbestemming per plaats kunnen verschillen,
afhankelijk van de besluitvorming in de lokale kerkelijke gemeente. (Broekhuizen,
2008)
Belangrijk verschil tussen de PKN en de RKK is dat er bij RK kerken sprake is van
geheiligde kerken, bij de PKN kerken is de plaats waar de heiliging plaatsvindt van
belang. Dit verklaart ook de ruimere stellingname betreft hergebruik van een andere
geloofsgemeenschap. (De PKN prefereert mogelijk zelfs hergebruik door de islam
boven een profane herbestemming.) De PKN stelt zich wel kritisch op ten opzichte van
herbestemming. Commercieel hergebruik wordt namelijk in principe afgewezen.
(de Vries,2008)