Veilig met vakantie - UZ Gent

info voor de patiënt
metabole en cardiovasculaire aandoeningen
Veilig met vakantie
Travel Clinic UZ Gent
UZ Gent, Poli 2

Veilig met vakantie
De meest voorkomende aandoeningen bij reizigers zijn malaria (als u in een malariagebied
reist), ongevallen, wondinfecties en seksueel overdraagbare aandoeningen.
Eén reiziger op drie kampt met diarree.
Malaria wordt door muggen overgebracht. Daarom moet men zich in de eerste
plaats tegen deze insecten beschermen. Dezelfde maatregelen die we thuis in
acht nemen om ongevallen te voorkomen, leven we best ook op reis na. Elke
verwonding moet ontsmet worden om wondinfecties te voorkomen.
U vertrekt liefst in goede gezondheid en met een goede reisbijstandsverzekering
op reis. Ziekten ontstaan als gevolg van minder goede hygiëne, insectenbeten,
omstandigheden (zwemmen, klimmen), enz.
2 Veilig met vakantie
1 Ziekten als gevolg van minder hygiënische
omstandigheden
Vele aandoeningen op reis zijn te wijten aan besmettingen die via de mond
(voedsel, drank, bestek, enz.) of de handen worden overgebracht. Diarree wordt
veroorzaakt door besmet voedsel of drinkwater.
A) Enkele algemene preventieve maatregelen
Voeding
• was uw handen vóór het eten;
• vermijd in de mate van het mogelijk de inname van:
- rauwe groenten en vruchten die u niet zelf geschild heeft;
- ongekookte of ongepasteuriseerde melkproducten;
- rauwe of onvoldoende gekookte zeevis (vooral zeevruchten);
- rauw of onvoldoende gebakken vlees;
- koude salades;
- roomijs van straatventers.
• let erop dat warme maaltijden altijd heet geserveerd worden;
• dek uw voedsel af tegen vliegen;
• vermijd restaurants vol vliegen of andere insecten.
Drank
Vermijd kraantjeswater en ijsblokjes. Flessenwater en frisdranken zijn veilig en
ook gashoudende dranken zijn iets veiliger omdat ze een wat hogere zuurtegraad
hebben en er ook moeilijker mee kan geknoeid worden. Als er geen flessenwater
beschikbaar is, zijn koffie of thee een goed alternatief (gekookt water).
IJsblokjes zijn maar veilig als het water dat ervoor gebruikt wordt volledig zuiver
is. Bij avontuurlijke reizen moet men het drinkwater ontsmetten, ook al is het onbegonnen
werk om het volledig kiem- en parasietvrij te maken. Men kan de kans
op besmetting in belangrijke mate verkleinen door het water gedurende 1 minuut
te koken. Dat is reeds zeer doeltreffend. Een goed alternatief is ontsmetten met
Micropur ® , één tablet per liter water (minstens 30 minuten laten inwerken) of met
een waterfilter.
Veilig met vakantie 3

B) Reizigersdiarree
Eén reiziger op drie riskeert last te krijgen van diarree. De meeste gevallen van
diarree betreffen ongevaarlijke (maar daarom niet minder lastige) reizigersdiarree,
verwekt door de bacterie E.Coli of door virussen. Een vijfde van patiënten met diarree
vertonen symptomen van dysenterie (etterige en/of bloederige stoelgang,
pijnlijke en/of valse stoelgangsnood, meestal met hevige buikkrampen).
Hoe behandelen?
Rehydratatie
Door diarree verliest men veel vocht en zout en droogt men uit. Het is daarom
heel belangrijk om altijd voldoende vocht en zout in te nemen. Dit kan op verschillende
manieren gebeuren. Ofwel gebruikt men commerciële zout-suikeroplossingen
(O.R.S. ® , Serolyte ® , Soparyx ® , enz.), ofwel maakt men zelf een samengestelde
oplossing van 5 afgestreken koffielepels suiker en 1/2 koffielepeltje
zout per liter vloeistof, best een mengsel van zuiver water of verdunde thee met
wat fruitsap of geplette banaan (voor voldoende kaliumtoevoer). Lekkerder zijn
thee, bouillon en uiteraard frisdranken en vruchtensappen, aangevuld met zoute
crackers. Vasten is zinloos.
Darmtransitremmers
Neem 1 tot 4 capsules Imodium ® per dag. Dit kan het aantal ontlastingen fel
verminderen. Imodium mag evenwel alleen gebruikt worden bij volwassenen en
oudere kinderen (> 12 jaar) en alleen bij diarree zonder bloederige stoelgang of
koorts.
Spring zuinig om met het gebruik van Imodium. De diarree moet beschouwd
worden als een mechanisme om de verwekkers (d.w.z. de oorzaak) zoveel mogelijk
uit het lichaam te verwijderen. Behoud Imodium voor tijdens bus- of vliegtuigreizen,
wanneer diarree om comfortredenen best vermeden wordt.
Antibiotica
Het innemen van een antibioticum is enkel aangewezen als de ontlasting bloed,
slijm of etter bevat en gepaard gaat met koorts (meer dan 38,5°C), hevige buikkrampen,
meer dan 10 ontlastingen per 24 uur of ook wanneer er ‘s nachts
ontlasting optreedt.
Co-trimoxazole (Bactrim forte ® of Eusaprim forte ® , 1 tablet ‘s ochtends en
‘s avonds gedurende 5 dagen), is een goede keuze. Een alternatief is een
Chinolone (Tarivid ® 400 mg of Ciproxine ® 500 mg, 1 tablet per dag gedurende
1 tot 3 dagen).
Blijf zoveel mogelijk uit de zon om eventuele huidreacties te vermijden.
4 Veilig met vakantie Veilig met vakantie 5

Zelfbehandeling
bij reizigersdiarree
alarmerende symptomen
bloederige diarree
en/of etter bij de stoelgang
en/of hoge koorts (38,5°C) gedurende
24 uur en/of hevige krampen
fluoroquinolone-antibioticum
gedurende 3-5 dagen,
géén loperamid
Loperamide (Imodium ® ): 1 – 4 comprimés/dag
VOLDOENDE VOCHT EN ZOUT INNEMEN
matige koorts
en/of matige krampen
fluoroquinolone-antibioticum
gedurende 1-3 dagen,
tot genezing
+ loperamide
Fluoroquinolone-antibioticum:
Ciproxine500 ® , Tarivid 400 ® : 1 tablet per dag
Ciproxine 250 ® , Peflacine ® ,Tarivid 200 ® , Zoroxin ® : 1 tablet ‘s morgens en
1 ‘s avonds. Vermijd zonlicht omwille van het (geringe) risico op huidreacties.
Indien Fluoroquinolone-antibioticum niet verdragen wordt: Bactrim forte ®
of Eusaprim forte ® : 1 tablet ‘s morgens en 1 ‘s avonds gedurende 3-5 dagen
(niet te gebruiken bij allergie voor sulfonamiden).
Zijn medicijnen noodzakelijk ?
hinderlijke diarree weinig hinderlijke diarree
frequente, waterige diarree
zonder duidelijke koorts
loperamide
indien geen of onvoldoende
effect, indien bus- of vliegtuigreis,
enz
loperamide
+ fluoroquinolone-antibioticum
tot genezing,
gedurende 1-3 dagen
geen verdere maatregelen
Dit schema is slechts een hulp in nood, enkel te gebruiken als u in het buitenland
binnen de 24 uur geen medische hulp kan vinden. Gebruik het niet bij uw terugkomst
in België, raadpleeg dan steeds uw arts!
6 Veilig met vakantie Veilig met vakantie 7

2 Ziekten overgedragen door muggen
A) Gele koorts
Deze zeer ernstige virale infectie komt enkel voor in bepaalde landen van Zuid-
Amerika en Afrika. Er bestaat geen geneesmiddel tegen gele koorts, maar er is
wel een zeer doeltreffend vaccin dat geen bijwerkingen heeft en gedurende 10
jaar bescherming biedt. Het is de enige ziekte waarvoor de reiziger een officieel
vaccinatiebewijs - het gele boekje - moet kunnen voorleggen indien hij gaat naar
of komt van streken waar gele koorts voorkomt.
Het vaccin mag niet worden gegeven aan zwangeren, kinderen jonger dan 12
maand, mensen met een overgevoeligheid aan kippen- en eiproteïnen, aan neomycine
en polymyxine B, noch aan patiënten met een onderdrukte immuniteit.
B) Malaria
Malaria is een infectieziekte verwekt door een parasiet (Plasmodium) die overgebracht
wordt door een steek van een welbepaalde mug (Anophelesmug).
De incubatietijd tussen de besmettende steek en het uitbreken van de ziekte
bedraagt gemiddeld 10 dagen tot 4 weken. Het ziektebeeld wordt gekenmerkt
door hevige koortsaanvallen, vaak met hoofdpijn en spierpijn en kan in het begin
op een griepaanval lijken. Sommige ernstige vormen kunnen coma en dood
veroorzaken. Malaria komt alleen voor in de gebieden waar Anophelesmuggen
aanwezig zijn: in de tropen en een groot aantal subtropische gebieden. Vanaf
1500 tot 2500 m hoogte komen er minder of geen Anophelesmuggen meer
voor, afhankelijk van de temperatuur en het klimaat.
Hoe malaria voorkomen?
1. Maatregelen tegen muggenbeten
Vermijd muggenbeten. De Anophelesmug steekt enkel tussen valavond en dageraad;
ze zoemt praktisch niet. Draag ‘s avonds lichtgekleurde kledij die zoveel
mogelijk uw armen en benen bedekt. Smeer de niet-bedekte delen van het lichaam
in met een insectenverdrijvend middel op basis van DEET (Autan Active ® ,
Z-Stop ® , Anti-M ® , enz.) en herhaal dit om de 4 tot 6 uur. Slaap ‘s nachts in een
kamer waar muggen niet binnen kunnen (muggengaas, airconditioning) of slaap
onder een muskietennet.
2. Preventief pillen innemen
Wegens de toenemende resistentie t.o.v. klassieke middelen (Nivaquine ® ) is de
preventie van malaria geen eenvoudige zaak meer. Er bestaat geen 100 % doeltreffende
chemoprofylaxie meer, maar chemoprofylaxie betekent wel nog steeds
een zeer belangrijke vermindering van het risico.
- Nivaquine ® (zone A) (zie blz 10)
Chloroquine (Nivaquine) wordt voorgeschreven voor gebieden in zone A op de
kaart van de WereldGezondheidsOrganisatie (WGO). Het zijn gebieden waar vnl.
malaria door Plasmodium vivax heerst. Voor volwassenen en kinderen ouder
dan 12 jaar bedraagt de dosis 3 tabletten van 100 mg in éénmaal in te nemen,
éénmaal per week. Best innemen tijdens een maaltijd. Men start één week voor
de reis en men stopt 4 weken na terugkeer.
- Nivaquine-Paludrine ® (zone B) (zie blz 10)
Een combinatie van Nivaquine en Paludrine wordt aangeraden voor gebieden
in zone B. Voor volwassenen en kinderen ouder dan 12 jaar bedraagt de dosis
Nivaquine 3 tabletten van 100 mg in éénmaal in te nemen, éénmaal per week,
best tijdens de maaltijd.
Verder ook Proguanil (Paludrine ® ), 2 tabletten van 100 mg per dag in één inname,
bv. met het ontbijt of in twee innames, ‘s morgens en ‘s avonds. De inname
wordt gestart 1 week vóór het vertrek en wordt verdergezet tot 4 weken na de
terugkeer. Deze combinatie kan - indien ze goed verdragen wordt - gedurende
jaren worden voortgenomen.
De nevenwerkingen van Nivaquine zijn vooral gastro-intestinaal. Ook jeuk, netelroos
(urticaria) en voorbijgaande accommodatiestoornissen kunnen zich voordoen.
Bij antecedenten van epilepsie moet Nivaquine met voorzichtigheid worden
toegediend en het moet vermeden worden bij gegeneraliseerde psoriasis.
De nevenwerkingen van Paludrine zijn eveneens vooral van gastro-intestinale
aard.
- Lariam ® (Mefloquine) (zone C) (zie blz 10)
Bij korte verblijven in malariagebieden met belangrijke Nivaquine-Paludrineresistentie
(zone C, zie blz 10). Voor volwassenen en kinderen met een lichaamsgewicht
hoger dan 45 kg bedraagt de dosis 1 tablet per week, te beginnen 1
week vóór het vertrek en verder in te nemen tot 4 weken na het verlaten van het
endemisch gebied. Bij kinderen wordt de dosis aangepast aan het gewicht. Bij
voorkeur innemen tijdens de maaltijd. De innameduur wordt liefst beperkt tot 16
8 Veilig met vakantie Veilig met vakantie 9

weken. Ongeveer één op vijf personen kan bijwerkingen ondervinden, maar die
zijn meestal slechts beperkt.
Belangrijke bijwerkingen waarbij onmiddellijk met de inname van het product
moet gestopt worden, zijn: uitgesproken duizeligheid, psychomotorische opwinding,
onverklaarbare angst en maag- en darmongemakken. Lariam wordt best
niet samen ingenomen met betablokkers, digoxine, quinidine en Calcium-antagonisten.
Bij antecedenten van epilepsie of neuropsychiatrische aandoeningen
neemt u best geen Lariam.
- Malarone (atovaquone + proguanil)
• In gebieden met resistentie tegen de andere anti-malariamiddelen wordt
Malarone gebruikt, 1 co/dag.
• Inname (met voedsel): start 1 tot 2 dagen voor, verder tijdens en nog 7
dagen na de terugkeer.
• Bijwerkingen: buikpijn, hoofdpijn, braken, hoest.
• 43,31 EUR voor 12 comprimés.
Een alternatief is Doxycycline (Vibratab ® , 1 co. (100 mg) per dag, vanaf de dag
voor het vertrek, tot 4 weken na terugkeer). Inname moet zittend gebeuren, met
veel vloeistof. Doxycycline kan soms aanleiding geven tot fototoxiciteit (huiduitslag
na overmatige blootstelling aan de zon) en schimmelinfecties.
Tot slot, omdat geen enkele maatregel 100 % doeltreffend is om malaria te voorkomen,
moet u bij koorts in de eerste maanden na uw terugkeer uit de tropen
steeds aan de mogelijkheid van een malaria-aanval denken, zelfs indien u op
correcte wijze het voorgeschreven geneesmiddel hebt ingenomen.
3 Seksueel overdraagbare aandoeningen
Op reis is de kans op toevallige seksuele contacten hoger. Seksueel overdraagbare
aandoeningen, in het bijzonder HIV-infectie, vormen daarom een belangrijk
gezondheidsrisico voor reizigers. Preventie op reis betekent eigenlijk hetzelfde
als thuis. Het correct gebruik van een condoom, best in België aangeschaft, is
een absolute vereiste. Wanneer het condoom met een glijmiddel op waterbasis
(vb. KY-gel ® ) wordt gebruikt, is de kans op scheuren van het condoom gering,
en wordt het risico dat deze barrièremethode faalt erg klein.
4 Reisziekte
Reisziekte wordt gekenmerkt door misselijkheid, braken, bleekheid, duizeligheid
en slaperigheid, speekselvloed en zweten. Het treft reizigers die lang genoeg
blootgesteld worden aan ongewone bewegingen met voldoende intensiteit. Wie
erg gevoelig is voor reisziekte kan best preventief geneesmiddelen nemen zoals
dimenhydrinaat (Dramamine ® ), 50 tot 100 mg, 2 uur vóór de reis in te nemen.
Cinnarizine-domperidon (Touristil ® ) is een goed alternatief.
5 Watersport
Zwemmen en watersport zijn voor veel reizigers een essentieel deel van hun reis.
Ongevallen in het water vormen een belangrijk risico. Reizigers naar de tropen
moeten bijkomende voorzorgen nemen: het inslikken van besmet water tijdens
het zwemmen kan reizigersdiarree veroorzaken. Men kan probleemloos zwemmen
in gechloreerde zwembaden.
Zwemmen in zoet water (zelfs pootje baden) is in principe af te raden in het
noordoosten van Zuid-Amerika, gans Afrika ten zuiden van de Sahara en een
aantal landen in Zuid-Oost Azië wegens het gevaar voor Bilharziose of Schistosomaisis
(ziekten veroorzaakt door parasieten).
Zwemmen in zee houdt in principe geen risico in voor infectie behalve wanneer
men zich in de onmiddellijke buurt bevindt van de riolering van de strandhotels.
In Azië en het westen van de Stille Oceaan moet men opletten voor zeeslangen,
koralen, zee-anemonen, kwallen, zeeëgels en vissen met gifstekels. Die kunnen
10 Veilig met vakantie Veilig met vakantie 11

problemen geven van lokale irritatie tot fatale steken. Bij kwallenbeten raadt men
aan de huid niet af te spoelen met water, maar met azijn (5 tot 8%) en dit gedurende
een dertigtal minuten. Nadien kan men een corticoïdecrème aanbrengen.
Dronken zwemmers lopen een reëel risico op verdrinking.
6 Wondinfecties
Een frequent en onderschat probleem bij reizigers in ontwikkelingslanden zijn
wondinfecties. Dikwijls gaat het om opengekrabde beten of onvoldoende verzorgde
verwondingen. Wondjes aan het onderbeen of de voet zullen bijna altijd
besmet geraken, zeker indien er geen speciale aandacht wordt aan gegeven.
Elke verwonding, hoe klein ook, moet zorgvuldig uitgewassen en ontsmet worden.
Na grondig wassen gebruikt men liefst een ontsmettende crème of zalf,
afgedekt met een steriel gaasje, 1 tot 2x per dag te vernieuwen. Pas wanneer
de wonde relatief pijnloos geworden is, kan de korst ter plaatse gelaten worden.
Wanneer ondanks een goede lokale verzorging de wonde toch verder uitbreidt
en zeker als de roodheid en de zwelling errond toenemen, moet men een behandeling
met antibiotica starten, zoals (flu)cloxacilline (Staphycid ® , 4 x 500 mg).
7 Jetlag
Intercontinentale en transmeridionale vliegtuigreizen kunnen het bioritme verstoren.
De symptomen zijn slaapstoornissen (zowel een overdreven slaperigheid,
als slecht inslapen of te vroeg wakker worden), eetlustvermindering, verminderde
mentale en fysieke prestaties. Het is aan te raden onmiddellijk het lokale ritme
aan te nemen qua maaltijden en slapen.
8 Reisapotheek
De samenstelling van een reisapotheek hangt af van uw eigen gezondheid, uw
eigen voorkeur, de aard en de duur van de reis en de beschikbaarheid van medische
hulp en hulpmiddelen ter plekke. Hieronder staat beschreven welke middelen
tot de basis-reisapotheek behoren en wanneer en hoe u ze moet gebruiken.
Verder een aanvulling op de basisapotheek voor bijzondere omstandigheden.
Indien u geneesmiddelen gebruikt, neem dan voldoende voorraad mee. Verdeel
ze over uw bagage; dat kan nuttig zijn bij vertraging of verlies van bagage.
Bewaar vloeistoffen (zoals insuline) als u per vliegtuig reist altijd in de hand-
bagage; er is nl. bevriezingsgevaar in de bagageruimte van het vliegtuig. Neem
ook altijd de gebruiksaanwijzing of bijsluiter van uw medicijnen mee op reis.
Door iedereen mee te nemen
Verbandtrommel
Er zijn diverse verbandtrommels verkrijgbaar. U kan ze ook zelf
samenstellen. Praktisch in een verbandtrommel zijn: betadine,
jodium of alcoholdeppers (om wonden te desinfecteren), koortsthermometer
(elektronisch), schaar, veiligheidsspelden, splinterpincet,
verbandartikelen zoals steriele gaasjes, pleisters, leukoplast,
verbandrolletjes, elastische zwachtels, driehoeksverband (mitella),
zonnebrandproducten. Dek open wondjes altijd goed af om infecties
te voorkomen. Krachtige antiseptische zalf (Bactroban ® ), jeukstillende
en anti-inflammatoire zalf op basis van cortisone (Betnelan V ® ),
insectenrepellent (Autan Active ® , anti-M ® ), antischimmelcrème
(Daktarin ® ), insectenpoeder tegen luizen en schurft (Lindaan,
Lencid ® ), darmtransitremmer (Imodium ® ), analgeticum-antipyreticum
(Dafalgan ® , Afebryl ® , Acenterine ® ).
Optioneel
Zonnebeschermende crème met hoge beschermingsfactor, antimalariatabletten,
antibioticum voor dysenterie en andere bacteriële
infecties (Bactrim forte ® , Tarivid ® , Ciproxine ® ), antibioticum
voor huidinfecties (Diclocil ® , Floxapen ® , Orbenin ® , Penstapho ® ,
Staphycid ® ), zakjes orale rehydratatie-oplossing (O.R.S. ® , Serolyte ® ,
enz.), ontsmettingsmiddelen voor drinkwater (Micropur ® ), orale
contraceptiva, condomen, enz.
12 Veilig met vakantie Veilig met vakantie 13

9 Nuttige literatuur
R. Dawood, Travellers’ health: how to stay healthy abroad. Oxford University
Press, 2002.
Zeer veel informatie, op een bevattelijke manier geschreven. Een aanrader voor
weetgierige globetrotters.
10 Interessante websites
Instituut voor Tropische Geneeskunde Antwerpen
http://www.itg.be/itg/
Fit for travel – Reisgeneeskunde München
http://www.fit-for-travel.de
Ministerie van Buitenlandse Zaken (reisadvies):
http://www.diplomatie.be/nl/travel/default.asp
KLM Nederland
http://www.klm.com/travel/nl_nl/travel_information/travel_planning/travel_clinic/
index.htm
Het Landenportaal: cijfers en gegevens over alle landen
http://statbel.fgov.be/port/cou_nl.asp
Amerikaanse bronnen
http://www.state.gov/www/regions.html
http://www.cdc.gov/travel/index.htm
International Society of Travel Medicine
http://www.istm.org/
Kaarten
http://www.lib.utexas.edu/Libs/PCL/Map_collection/Map_collection.html
11 Nuttige telefoonnummers
Travel Clinic UZ Gent
De Pintelaan 185
9000 GENT
Poli 2 (P2), gelijkvloers
Tel. +32 (0)9 332 23 45 of +32 (0)9 332 23 50
Prof. dr. Renaat Peleman & Prof. dr. Dirk Vogelaers
Dr. Beatrijs Van Der Gucht
Dr. Erik Joski
Dr. Marc van de Putte
Instituut voor Tropische Geneeskunde Antwerpen
Tel. +32 (0)3 247 66 66
14 Veilig met vakantie Veilig met vakantie 15

metabole en cardiovasculaire aandoeningen
Travel Clinic UZ Gent
De Pintelaan 185
9000 GENT
Poli 2 (P2), gelijkvloers
Tel. +32 (0)9 332 23 45 of +32 (0)9 332 23 50
Prof. dr. Renaat Peleman & Prof. dr. Dirk Vogelaers
Dr. Beatrijs Van Der Gucht
Dr. Erik Joski
Dr. Marc van de Putte
Deze brochure werd enkel ontwikkeld voor gebruik binnen het UZ Gent. Alle rechten voorbehouden.
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand
of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming
van het UZ Gent.
Universitair Ziekenhuis Gent
De Pintelaan 185 - 9000 Gent
Tel. +32 (0)9 332 21 11 - Fax +32 (0)9 332 38 00
info@uzgent.be - www.uzgent.be
v.u.: F. Colardyn, afgevaardigd bestuurder UZ Gent, De Pintelaan 185, 9000 Gent
MODULO.be 118092 - versie 2 - 03/2009