Handleiding koffer productie - toleon

Vakgroep 

Technologische 

opvoeding 

2003-2006 – Handleiding TOLEON- talent voor technologie en ondernemen. Blz. 1 

HANDLEIDING 

TOLEON 

TALENT VOOR TECHNOLOGIE EN ONDERNEMEN 

Handleiding en wetenschappelijke verantwoording 

Concept en uitwerking TOLEON: 

Arteveldehogeschool: Didier Van de Velde (red.), Peter Hantson, Bart Huyghe, 

Partners: Die Keure, Bekaert-Muylle, Vincent leermiddelen, Indie (Telraam). 

© 2006 Dit materiaal is auteursrechterlijk beschermd. Verboden te kopiëren, te vermeningvuldigen of te 

verspreiden buiten deze context zonder uitdrukkelijke toestemming van de auteurs. 

COMPahs - Bachelor in onderwijs - Arteveldehogeschool

Inhoud 


1 ALGEMEEN DEEL ............................................................................................................ 3 

1.1 TOLEON EN DE LESPRAKTIJK.................................................................. 3 

1.2 WAARUIT BESTAAT TOLEON?................................................................. 4 

1.3 DE BETEKENIS VAN TECHNOLOGIE IN TOLEON. ............................................ 4 

1.4 DE EINDTERMEN EN TOLEON ................................................................. 4 

2 BESTELLING EN ONDERSTEUNING ................................................................................. 6 

2.1 HOE KAN U DE DIDACTISCHE KOFFERS BESTELLEN? ......................................... 6 

2.2 ONDERSTEUNING VAN TOLEON............................................................... 7 

2.3 PARTNERSCHAP .................................................................................. 7 

3 WAT ZIT ER IN DE KOFFERS? ......................................................................................... 8 

3.1 INVENTARIS VAN DE PRODUCTIEKOFFER ...................................................... 8 

3.2 INVENTARIS KOFFER TOLEON-TRANSPORT&LOGISTIEK...................................10 

3.3 INVENTARIS KOFFER TOLEON-ENERGIESYSTEMEN ........................................12 

3.4 INVENTARIS KOFFER TOLEON-VEILIGHEID EN STURINGEN ...............................14 

3.5 INVENTARIS KOFFER TOLEON-SENSOR .....................................................15 

3.6 INVENTARIS KOFFER TOLEON-INSTALLATIES ..............................................16 

4 TALENT VOOR TECHNOLOGIE EN ONDERNEMEN .......................................................... 18 

4.1 TECHNOLOGIE EN ECONOMIE..................................................................18 

4.2 HOE LEGT TOLEON RELATIES TUSSEN TECHNOLOGIE, ECONOMIE EN WERK?...........21 

5 AAN DE SLAG MET TOLEON .......................................................................................... 30 

5.1 WERKEN MET TOLEON PRODUCTIE..........................................................30 

5.2 WERKEN MET TOLEON INSTALLATIES.......................................................35 

5.3 WERKEN MET TOLEON VEILIGHEID EN STURINGEN........................................35 

5.4 WERKEN MET TOLEON SENSOR .............................................................36 

5.5 WERKEN MET TOLEON ENERGIESYSTEMEN .................................................36 

5.6 WERKEN MET TOLEON TRANSPORT&LOGISTIEK ...........................................37 

6 SIMULATIE VAN PRODUCTIE ALS WERKVORM ............................................................. 38 

6.1 PRODUCTIE ALS WERKVORM: TYPE A1: STUKWERK ........................................38 

6.2 PRODUCTIE ALS WERKVOMR: TYPE A2: SERIEWERK........................................40 

6.3 OVERZICHT BEKWAAMHEDEN IFV HET PRODUCTIETYPE .....................................44 

6.4 TIPS BIJ DE ORGANISATIE VAN PRODUCTIE ALS WERKVORM. ..............................45 

LITERATUURLIJST.............................................................................................................. 46 



1 Algemeen deel 

1.1 TOLEON en de lespraktijk 

Bij de ontwikkelingsopzet van het didactisch instrument ‘TOLEON’ werd uitgegaan van 

volgende probleemstellingen. 

-Hoe klassen van meer dan 20 leerlingen actief en ondernemend laten werken? 

-Hoe kan technologische opvoeding meer levensecht worden? 

-Hoe kan TO talenten voor technologie en ondernemen maximaal aanspreken? 

-Hoe kan technologische opvoeding de studiekeuze van leerlingen ten volle ondersteunen? 

TOLEON… 

brengt een complete leeromgeving waarin leerlingenactiviteiten, werkbladen, handleiding, 

multimedia, evaluatiesysteem, sfeer en structuur van werkposten elkaar optimaal 

versterken. 

helpt een resem vakspecifieke en vakoverschrijdende eindtermen en leerplandoelen te 

realiseren. 

Aanpak 

Via doelgerichte probleemstellingen verwerven leerlingen sleutelcompetenties in 

technologie: onderzoeken en ontwerpen van systemen, uitvoeren en beheren van 

maakprocessen. 

Doorheen deze activiteiten worden creativiteit, probleemoplossend vermogen, 

ondernemingszin, leren- leren, sociale en communicatieve vaardigheden aangesproken. 

Op die manier is de toekomst van de leerlingen het centrale aandachtspunt. TO reikt dan 

veel verder dan sommige trends waarin TO gezien wordt als een voorbereiding op de 

tweede graad TSO. 

TOLEON opent een wereld… 

Een wereld boordevol vertrouwde elementen: vanuit nieuwe invalshoeken vindt u doe- 

activiteiten terug die u nu al kent en hier in een leerkrachtig samenspel worden geplaatst. 

Leerlingen worden ondergedompeld in een levensechte sfeer waarin technologie, 

maatschappij en economie voortdurend met elkaar in interactie zijn. 

Alle levensdomeinen van de leerling worden aangesproken: thuis, in de vrije tijd, op 

school, de wereld van beroepen en ondernemingen…. 

Het fictieve bedrijf ‘TOLEON nv’ ademt een sfeer die leerlingen aanspreekt: die van de 

jongerencultuur van vandaag. 

Professioneel werken 

Hoe klassen van meer dan 20 leerlingen actief laten werken? Het is een vraag waar de 

meeste TO- leerkrachten mee bezig zijn. Het ontwerpen van een evenwichtige 

leeromgeving vraagt enorm veel energie. Daarenboven wordt de zorgtaak van 

leerkrachten steeds groter. 

De inzet van professioneel ontwikkelde leeromgevingen is vandaag geen overbodige luxe. 



TOLEON biedt u de kans om dit te realiseren en kan gebruikt worden als aanvulling, 

uitdieping en differentiatie bij elke methode en handboek. 

1.2 Waaruit bestaat TOLEON? 

Er zijn 6 didactische koffers. 

Het denkbeeldige bedrijf “TOLEON nv” bestaat uit verschillende “bedrijfseenheden” die 

materiele producten en diensten leveren voor en door mensen: dat is technologie! 

Elke didactische koffer staat voor een bedrijfseenheid en bevat didactisch materiaal voor 

practica, leerlingenwerkbladen, interactieve multimediaspelen, een inleidend stukje film en 

verschillende gadgets zodat leerlingen zich maximaal in levensechte situaties kunnen 

inleven en op ondernemende wijze aan de slag kunnen. 

Overzicht van de didactische koffers 

Naam koffer die verwijst naar 

gekende thema’s in TO 

Sturingen 

in- en uitvoerorganen 

Energie 

Elektriciteit 

Maken/realiseren 

Transport/overbrengingen 

TOLEON-naam 

TOLEON veiligheid&sturingen 

TOLEON sensor 

TOLEON energiesystemen 

TOLEON installaties 

TOLEON productie 

TOLEON transport 

1.3 De betekenis van technologie in TOLEON. 

Toleon gaat uit van volgende definitie van technologie 1 : 

Competentie- en cultuurdomein waarbij de mens (energie, materie en informatie uit) de 

natuurlijke wereld transformeert (via invoer, verwerking, transport, opslag, uitvoer) in 

producten/systemen/omgevingen die voldoen aan behoeften en rekening houden met 

beperkingen. Er wordt hierbij een beroep gedaan op een ruime waaier aan typische 

processen/werkwijzen (onderzoeken, ontwerpen, produceren, gebruiken, evalueren, ….). 

Technologie doet een beroep op creativiteit, ervarings- en wetenschappelijke kennis en is 

in voortdurende interactie met de maatschappij. 

1.4 De eindtermen en TOLEON 

Volgende eindtermen komen aan bod in TOLEON 

I= Kennis maken met techniek en erover reflecteren 

II=Planmatig werken en attitudes aannemen 

III=Enkele technische begrippen verwerven 



IV=Enkele technische basisvaardigheden beheersen 

I II III IV Didactische 

koffer: 

1, 2, 6, 7, 8 

7/8 

1/3/7/8 

7/8 

3/7/8 

3/4/6/7/8 

Vakoverschrijdende 

eindtermen 

9, 10, 11, 

12, 13, 14, 

15, 

9/10/11 

12/13/14 

10/11/12 

/14 

10/11/12 

/14/15 

9/10/11/ 

12/14 

11/12/14 

/15 

1 D. Van de Velde. Januari 2005. 

16/28/29 31/33/35/ 

37/38/40 

31, 33, 34, 37 Productie 

Installaties 

16/28 33/37 Sensor 

16/17/28/29 31/32/33/ 

34/37 

/38/39/40 

16/22/25 

/26/27/28/29/ 

31/32/33/ 

35/37/38 

16/28 31/32/33/ 

34/35/37/ 

38/40 

Transport&logistiek 

Sturingen 

Energie 

• Leren leren: bij het oplossen van een probleem: het probleem 

herformuleren; onder begeleiding een oplossingsweg bedenken en 

verwoorden; de gevonden oplossingsweg toepassen en op 

correctheid inschatten. 

De leerlingen kunnen hun werktijd plannen en het nodige materiaal 

selecteren en ordenen, zichzelf sturen met behulp van een 

antwoordblad, een correctiesleutel, de aanwijzingen van de leraar 

of de lesdoelstellingen. de eigen werkwijze vergelijken met die van 

anderen, aangeven waarom iets fout gegaan is en hoe fouten 

vermeden kunnen worden. 

De leerlingen zijn bereid zelf naar oplossingen te zoeken en durven 

leer- en studieproblemen signaleren en uitleg of hulp vragen. zijn 

bereid ordelijk, systematisch en regelmatig te werken. beseffen dat 

leren reeds in de klas begint en niet alleen thuis gebeurt. 

Zijn bereid een onbevooroordeelde houding aan te nemen 

tegenover studierichtingen en beroepen. 

• Een groot aantal vakoverschrijdende eindtermen rond sociale 

vaardigheden kunnen gerealiseerd worden, te veel om allemaal hier 

apart te vermelden 2 

2 Te raadplegen via http://www.ond.vlaanderen.be/dvo/secundair/1stegraad/index.htm 

(oktober 2005) 



2 Bestelling en ondersteuning 

2.1 Hoe kan u de didactische koffers bestellen? 

2.1.1 Aankoop van koffer en toebehoren 

Elke didactische koffer vertegenwoordigt een bedrijfseenheid van TOLEON nv. 

Een didactische koffer bestaat telkens uit een vaste koffer met toebehoren: didactisch 

materiaal, media, hulpmiddelen bij practica. Dit is een éénmalige investering. Daarnaast 

heeft u naargelang de koffer ook leerlingenwerkbladen en soms ook bouwpakketten nodig, 

zoals in de koffer TOLEON-productions. 

Wie levert welke koffer? 

Overzicht van de didactische koffers 

Koffer 

Koffer sturingen 

= Toleon veiligheid&sturingen/ 

safety&controlls 

Koffer in- en uitvoerorganen 

= Toleon sensor 

Koffer energie 

= Toleon energiesystemen/ energy 

systems 

Koffer overbrengingen en transport 

= Toleon transport&logistiek/ 

transport&logistics 

Productiekoffer 

= Toleon productie/ productions 

Elektriciteits- en installatiekoffer 

= Toleon installaties/ installations 

Leverancier 

koffer 

Bekaert 

-Muylle 

Bekaert 

-Muylle 

Vincent 

Leermiddelen 

Vincent 

Leermiddelen 

Bekaert- 

Muylle 

Vincent 

leermiddelen 

Bekaert 

Muylle 

2.1.2 Bestellen van drukwerk en leerlingenwerkbladen, cd-rom en video. 

Die Keure – educatief 

Oude Gentweg 108 

B-8000 Brugge 

Tel. + 32 (0) 50 47 12 72 

Fax. +32 (0) 50 47 12 87 

Contactgegevens 

COMPahs - Bachelor in onderwijs - Arteveldehogeschool 

BEKAERT - MUYLLE bvba 

Stationsstraat 38 

8740 PITTEM 

tel: +32 51 46 65 51 

fax: +32 51 46 64 42 

GSM: +32 475 26 65 51 

e-mail: Bekaert.Muylle@telenet.be 

www.bekaert-muylle-pittem.be 

idem 

Vincent Leermiddelen 

Van Den Nestlei 32 

2018 Antwerp - Belgium 

info@leermiddelen.be 

Telefoon 03/239.49.62 

Fax 03/230.78.87 

http://www.leermiddelen.be 

Idem


e-mail: educatieve.uitgaven@diekeure.be 

www.diekeure.be/uitgeverij/educatief 

2.2 Ondersteuning van TOLEON 

Contactgegevens: 

Arteveldehogeschool 

Compahs Leraren & Scholen 

Campus Kattenberg 

Kattenberg 9 

9000 Gent 

Tel. 09 269 98 05 fax. 09 269 98 15 

info.compahs.leraren@arteveldehs.be 

Nuttige links: 

www.arteveldehs.be/comp.asp 

www.technologische-opvoeding.tk 

www.oriento.be 

www.bekaert-muylle-pittem.be 

www.leermiddelen.be 

www.diekeure.be/uitgeverij/educatief 

www.telraam.be 

2.3 Partnerschap 

Toleon is een brugproject economie-onderwijs 

Partnerschap: 



3 Wat zit er in de koffers? 3 

3.1 Inventaris van de productiekoffer 

nr item Hoev.: 

1 Koffer 90 of 120 liter met TOLEON sticker TOLEON-A4 

2 kleuren (blauw-groen) 

per koffer 


Bestelcode 

1 TOLEON-pro-1 

2 Werkboek lln. 4 TOLEON-pro-2 

3 Cdrom (spelen, video, extra info) 5 TOLEON- pro-3 

4 Posters 

5 

outfit 

Poster TOLEON-algemeen 2 TOLEON-pro-4 

Poster TOLEON-productions TOLEON-pro-5 

T-shirt leerkracht 2 TOLEON-pro-6 

Petjes leerling(6kleuren x 4petjes) 24 TOLEON-pro-7 

Functie 

- 

Kunststof houder 55x90mm met 

klem en speld 


3 Inventaris TOLEON zoals in prototypekoffers augustus 2006. Bij bestelling is het aangewezen om 

contact op te nemen met Bekaert Muylle of Vincent leermiddelen.


badges Knipkartonnetjes: 98 

functiebadges met 10 badges per 

A4 

6 Bouwset deuralarm model 1/2/3 + sticker 5x3cm 2 

kleuren (blauw-groen) 

7 Productie- 

middelen 

8 Fiches 

10xA4 recto TOLEON-pro-9 


trapboor 2 TOLEON-pro-11 

boormal 2 TOLEON-pro-12 

Werkfiche boren 6x1A4 

recto/verso 

Werkfiche solderen 6x bundel 

3blz-=2A4 

recto/verso 

Werkpostplan 6xABCD=6 

bundels met 

4A4 recto 

Foutenkaart (foto’s en tekeningen 

van werkstukken met 

kwaliteitsfouten) 

9 Veiligheidssignaaltape PVC (geel/zwart); breedte 

50mm, lengte 33m 

10 

Signalisatie 

A4 stevig 

geplastificeerd 

Zone-bordjes 

“assemblage” 


TOLEON-pro-13 

TOLEON-pro-14 

TOLEON-pro-15 

1xA4=A4 TOLEON-pro-16 

20 meter TOLEON-pro-17 


Zone-bordje “testzone” 2 TOLEON-pro-19 

Zone-bordje “solderen” 2 TOLEON-pro-20 

Zone-bordje “boren” 2 TOLEON-pro-21 

Kaartenstandaard voor plaatsen 

zonebordje Schäfer 


11 Stickers “TOLEON” A5 twee kleuren (blauw-groen) 5 TOLEON-pro-23 

12 Handleiding leerkracht 2 TOLEON-pro-24 

13 Stempel TOLEON 2 TOLEON-pro-25 

14 Stempelkussen 5x7cm 2 TOLEON-pro-26 

Bij te bestellen per leerling om te werken in de klas: 

2 Werkboek lln. Per leerling of per 

leerlingengroep 

6 Bouwset deuralarm model 1/2/3 + sticker 5x3cm 2 


TOLEON-pro- 

2 

per leerling TOLEON-pro- 

10


3.2 Inventaris koffer TOLEON-transport&logistiek 



nr item Hoev. 

per 


1 Koffer grootte 4 met TOLEON sticker TOLEON-A4 

2 kleuren (blauw-groen) 

Bestelcode 

1 TOLEONtrans-1 

2 Werkboek lln. ‘TOLEON transport&logistics’ 2 TOLEONtrans-2 

3 Infoboekje TRANSPORT voor leerlingen 2 TOLEONtrans-3 

4 Cdrom (spelen, video, extra info) 

5 Posters 

6 

Inleefoutfit 

Poster TOLEON-algemeen A3 digitale 

druk 

Poster TOLEON-transport A3 digitale 

druk 

T-shirt leerkracht (maat large) 

7 Opstelling lineaire omzetters: katrollen 

43144 samengestelde katrollen (2schijven) 

diameter 58mm 






8 Dynamometer 5N 41612 1 TOLEONtrans-9 

9 Massa 50g voor katrol 43190 4 

10 Bouwdoos overbrengingen + handleiding 

‘overbrengingen’ bij bouwdoos 

TOLEONtrans-10 


11 Scharnierkoppeling voor bouwdoos 2 TOLEONtrans-12 

12 Waterbakje 2 TOLEONtrans-13 

13 Steunen voor waterbakjes: 2 voeten, 1 perfomontageplaat, 

2 zijsteunen, edutech constructieelementen, 

2 verstevigingsbuizen, diverse 

schroeven met vleugelmoeren. 

Twee kraantjes op doorzichtige buis. 

14 Dompelpompje Böhler T3 voor slang 6/10mm en 

met banaanstekkers en verloopstuk voor 

aansluiting leiding 64mm. Opitec 224.091 

1set TOLEONtrans-14 


15 3m Doorzichtige PVC slang 4/6mm 1st TOLEONtrans-16 

16 Regelbare gestabiliseerde voeding 3-4,5-6-6,5-9- 

12VDC/2Amet schakelaar en LED-controle 24VA. 



Leverancier 

Bekaert 

Die Keure 

Die Keure 

Telraam 

Die Keure 

Bekaert/Vincent 

Vincent 

Vincent 

Die Keure 

Vincent 

Vincent 

Vincent 

Vincent 

Vincent 

Vincent 

Vincent


17 Verzameldoos diverse montagemiddelen: 

schroeven, boutjes, moeren en nagels 


18 Bouwpakket buitenboordmotor 06053 1 TOLEONtrans-19 

19 Schoepenrad diam. 100mm nr. 43025 1 TOLEONtrans-20 

20 Batterij LR14 voor buitenboordmotor 1,5V 1 TOLEONtrans-21 

21 Handleiding leerkracht (ongeveer 80 blz) 

ingebonden zwart-wit fotocopie. 


3.3 Inventaris koffer TOLEON-energiesystemen 


Vincent 

Vincent 

Vincent 

Vincent 

Die Keure



1 Koffer grootte 3 met TOLEON sticker TOLEON- 

A4 2 kleuren (blauw-groen) 

per 


TOLEONBestel 

code 


Leverancier 

1 TOLEON-ener-1 Koffers: 

Bekaert 

2 Werkboek lln. ‘TOLEON energiesystemen’ 2 TOLEON-ener-2 Die Keure 

3 Cdrom WVEM 

DVD met video 

4 Posters 

5 Inleefoutfit 


druk 

Poster TOLEON-transport A3 digitale 

druk 

1 TOLEON-ener-3 Telraam 

1 TOLEON-ener-4 

1 TOLEON-ener-5 

Die Keure 

T-shirt leerkracht (maat large) 1 TOLEON-ener-6 Bekaert- 

Muylle 

6 Demo-opstelling brandstofcel HTech 2010 1 TOLEON-ener-7 Vincent 

7 Flesje gedemineraliseerd water 1liter 1 TOLEON-ener-8 Vincent 

8 Set citroenbatterij (voor 3 citroenen) 

- 3 koperplaatjes 

- 3 zinkplaatjes 

- 3 LEDS groen/geel/rood op voet + 

bananencontact met pin 

- 3 rode en 3 zwarte soepele snoeren 30 cm 

0,75 mm2 krokodillenklemmen. 

9 Elektrische weerstand 18ohm op printje met 

gesoldeerde snoeren + banaanstekkers 

10 Elektrische zonnemotor op statief met 

ventilatorschroef. 

11 Didactische omkapselde zonnecel 0,5 

volt/750mmA gekleefd op statief (voor voeding 

zonnemotor) 

12 Lichtstraler (300 watt halogeen of 

spaarlampstraler) op voet (simulatie van zon) 

13 Ministickers “TOLEON3 twee kleuren op 

transparante achtergrond. 



1 TOLEON-ener-9 Vincent 

1 TOLEON-ener- 

10 


11 


12 


13 


14 


15 

Vincent/ 

Bekaert 

Vincent/ 

Bekaert 

Vincent 

Vincent 

Vincent/ 

Bekaert 

Die Keure


3.4 Inventaris koffer TOLEON-veiligheid en sturingen 






per 


TOLEONBestel 

code 


Leverancier 

1 TOLEON-stu-1 Koffers: 

Bekaert 

2 Werkboek lln. ‘TOLEON veiligheid en sturingen’ 2 TOLEON-stu-2 Die Keure 

3 Cdrom met spellen 

DVD met video 

4 Posters 



druk 

Poster TOLEON-veiligheid&sturingen 

A3 digitale druk 

1 TOLEON-stu-3 Bekaert 

1 TOLEON-stu-4 


Die Keure 

T-shirt leerkracht (maat large) 1 TOLEON-stu-6 Bekaert- 

Muylle 

6 PLC sturingspaneel 1 TOLEON-stu-7 Bekaert 

7 Datakabel PLC-PC 1 TOLEON-stu-8 Bekaert 

8 Set snoeren. 1 TOLEON-stu-9 Bekaert 

9 Set in- en uitvoerorganen 1 TOLEON-stu-10 Bekaert 



11 Handleiding PLC-sturingspaneel voor 

leerkrachten en leerlingen 

3.5 Inventaris koffer TOLEON-sensor 




1 TOLEON-stu-11 Die Keure 


per 


TOLEONBestel 

code 

Leverancier 

1 TOLEON-sen-1 Koffers: 

Bekaert 

2 Werkboek lln. ‘TOLEON sensor’ 2 TOLEON-sen-2 Die Keure 


DVD met video 

4 Posters 



druk 

Poster TOLEON-sensor A3 digitale 

druk 

1 TOLEON-sen-3 Bekaert 

1 TOLEON-sen-4 

1 TOLEON-sen-5 

Die Keure 

T-shirt leerkracht (maat large) 1 TOLEON-sen-6 Bekaert- 

Muylle 

6 Set snoeren. 1 TOLEON-sen-9 Bekaert


7 Set in- en uitvoerorganen 1 TOLEON-sen-10 Bekaert 



9 ‘Catalogus’ TOLEON-sensor (=infoboekje) voor 

leerlingen 

3.6 Inventaris koffer TOLEON-installaties 

1 TOLEON-sen-11 Die Keure 

2 TOLEON-sen-12 Die Keure 




1 Koffer grootte 1 met TOLEON sticker TOLEON-A4 2 


per 


TOLEONBest 

el 

code 

1 TOLEONinsta-1 

2 Werkboek lln. ‘TOLEON installaties’ 2 TOLEONinsta-2 


DVD met video 

4 Posters 



Poster TOLEON-algemeen A3 digitale druk 1 TOLEONinsta-4 

Poster TOLEON-installaties A3 digitale druk 1 TOLEONinsta-5 

T-shirt leerkracht (maat large) 1 TOLEONinsta-6 

6 Volledig gemonteerde ‘installatiebox’ 1 TOLEONinsta-7 

7 Set flexibele buizen met eindstukken 1 TOLEONinsta-8 

8 Strip kroonsteentjes 1 TOLEONinsta-9 

9 50 m VOB 1.5mm2 of 0.75mm2 (naar keuze); kleur 

rood (of bruin) 

10 50 m VOB 1.5mm2 of 0.75mm2 (naar keuze); kleur 

blauw (of zwart) 

11 50 m VOB 1.5mm2 of 0.75mm2(naar keuze); kleur 

geel-groen 

12 Netstroomadaptor 230VAC6VDC (idem ‘blauwe 

systeempaneeltjes’) 

13 Handleiding TOLEON voor leerkracht (ongeveer 80 

blz) ingebonden zwart-wit fotocopie. 

14 Handleiding installatiebox voor leerkracht en 

leerlingen 








Leverancier 

Koffers: 

Bekaert 

Die Keure 

Bekaert 

Die Keure 

Bekaert- 

Muylle 

Bekaert 

Bekaert 

Bekaert 

Bekaert 

Bekaert 

Bekaert 

Bekaert 

Die Keure 

Die Keure


4 Talent voor technologie en ondernemen 

4.1 Technologie en economie. 

4.1.1 Technologie, werk en economie: uitgangspunten 

Elke dag kunnen we het krachtige samenspel van technologie, wetenschap, economie en 

maatschappij ervaren rondom ons. Het is logisch dat dit aspect van ons leven binnen 

levensecht technologieonderwijs niet afwezig kan blijven. Kunnen we zeggen dat onze 

leerlingen “technologisch geletterd” zijn als zij geen enkel inzicht hebben in de relaties 

tussen technologie, economie en werk? 

In verschillende geïndustrialiseerde landen en regio’s zoals Frankrijk, Duitsland en ook 

Vlaanderen staat dit idee voor een belangrijke vernieuwingsbeweging binnen 

technologieonderwijs4 . 

Duits techniekfilosoof Günther Ropohl 5 koppelt het aspect arbeid sterk aan menselijke 

behoeften. Technologie zorgt dan voor materiële bevrediging van deze behoefte. Een 

definiëring van technologie zonder rekening te houden met het aspect arbeid is voor hem 

dan ook onvolledig. 

Voorstanders van de sterke link met economie en technologie zien technologische 

ontwikkeling (volgens Ropohl: de materiële beschaving van de mens) als een sociaal 

proces en hier zijn economische, politieke en sociale aspecten onlosmakelijk mee 

verbonden. 

4.1.2 Denkpistes voor bespelen van relaties tussen werk-economie en technologie 

We situeren kort enkele denkpistes: 

- economie vertrekt net als technologie van de spanning tussen menselijke 

behoeften en beschikbare middelen om aan deze behoeften te voldoen 

- In de lessen technologie kunnen we veel bekwaamheden ontwikkelen die in 

verschillende levensdomeinen (thuis, vrije tijd, school, maar ook bedrijf en 

beroep) noodzakelijk zijn. 

- In onze dagelijkse omgang met technologie, en ook zeker in de bedrijfs- en 

beroepswereld, staan verschillende vormen van probleemoplossing centraal: 

technologie gebruiken, ontwerpen, maken, systemen onderzoeken, fouten 

opsporen, onderhouden, …. Dus ook in technologieonderwijs moeten deze 

werkwijzen aan bod komen. 

- Niet alleen de onmiddellijke leefwereld van kinderen kan aangegrepen worden bij 

het leren. Ook situaties uit het bedrijfs- en beroepsleven kunnen begrijpbaar 

gemaakt worden voor leerlingen en aangesproken worden. 

4 Oberliesen, R. Schudy, J. Work Oriëntation-Concept of Technology Education in Germany in 

Technology education, international concepts and perspectiveds. edited by Graube, G. Dyrenfurth, M. 

and Theurerkauf, W. Frankfurt am Main, Peter Lang. 2003. 345pp; blz. 75. 

5 Oberliesen en Schudy. Idem. Geparafraseerd op blz. 77. 



- We kunnen ons op verschillende manieren inspireren op situaties uit de 

beroepswereld: werkwijzen, evaluatiemethoden, gebruikte middelen, materialen, 

…. Uit de Franse onderwijscontext zijn hiervoor talloze voorbeelden aan te geven. 

- Bij groepswerk leren leerlingen veel van elkaar. Ze kunnen zich inleven in rollen 

die verwijzen naar functies uit het beroepsleven zoals werkleider, operator, 

kwaliteitsverantwoordelijke, veiligheidsadviseur, onderzoeker, ontwerper, ….. 

Leerlingen krijgen op die manier een meer directe kijk op hun interesses en 

mogelijkheden en het verband met het economische leven. 

- Naast beroepsrollen nemen mensen bij probleemoplossing in het ware leven vaak 

nog sociale rollen op die iets zeggen over dieper liggende bekwaamheden. Het 

zijn rollen zoals: de denker, de ondersteuner, de ondernemer, de uitvoerder, de 

bewaarder, de inspireerder, … Deze rollen worden ook door leerlingen 

aangenomen bij groepswerk, vaak onbewust. Omdat ze zoveel zeggen over 

interesses, bekwaamheden en groeipotentieel van kinderen kunnen ze ook in het 

onderwijs actief en bewust gebruikt worden. 

- Economisch inzicht betekent ook inzicht in sociale processen: consumenten, 

organisaties en overheden maken iedere dag keuzes die beslissen over het gebruik 

van grondstoffen en middelen die te maken hebben met technologie. Een keuze 

voor een bepaald product door consument, technicus, ingenieur, bedrijfsleider, 

politicus,… betekent ook een keuze voor de manier waarop dat product tot stand 

gekomen is en dat op economisch, sociaal en ecologisch vlak! 6 

Ook dit gegeven kan meegenomen worden in technologie-onderwijs: iedere keuze 

bij een ontwerpopdracht of maakopdracht heeft economische, sociale en 

ecologische gevolgen! 

De eerste stap in economisch inzicht bestaat dus uit het in staat zijn om zelf 

dergelijke keuzes te maken. Als tweede stap betekent het in staat zijn om de 

mechanismen te herkennen hoe anderen, groepen, organisaties, … beslissingen 

nemen. 

- Nog een andere invalshoek is de aandacht voor typische vaardigheden die heel 

belangrijk zijn in het economische leven, zoals ondernemingszin. In het onderwijs 

probeert men dan leersituaties te scheppen waarin leerlingen aangemoedigd 

worden om ondernemend te leren: initiatief nemen, creatief zijn, zelfstandigheid, 

sociale en communicatieve vaardigheden ontwikkelen, … en dat in een situatie die 

het nemen van risico aanmoedigt en leerlingen leert omgaan met tegenslagen 

(versterken van een gezonde emotionele basis). 7 

6 Ook Jephcote en Hendley (1994) koppelen economisch inzicht aan sociale processen en 

benadrukken de keuzeprocessen hierin. Individuele personen, maar ook overheden, industriële, 

commerciële en andere organisaties in een land beslissen over het gebruik van de middelen nodig 

voor technologische realisaties. 

Jephcote, M.; Hendley, D. How design and technology can contribute to the development of pupils’ 

economic and industrial understanding in Teaching Technology, edited by F. Banks. New York. 

Routledge. The open University. 1994. 253pp; blz. 209. 

7 Zie ook: Laevers, F en E. Bertrands, (2003), Conceptmodel ondernemingszin versie 2003 

(ontwikkeld binnen het equalproject STEP), Leuven: ExpertiseCentrum ErvaringsGericht Onderwijs, 

Katholieke Universiteit. Zie ook: http://habe.hogent.be/step/ 



- Belangrijk is ook de vaststelling dat het beroepsleven zich minder en minder 

afpeelt in één bepaald vakgebied. Ons huidig economisch leven vraagt een ruime 

waaier aan bekwaamheden. Bovendien bestaan er technologische beroepen die 

passen of passend kunnen gemaakt worden bij elk talentenprofiel. Er is zeker nog 

nood aan echte vakkennis. Toch neemt het belang van bekwaamheden die in vele 

situaties nodig zijn toe (=sleutelbekwaamheden of sleutelcompetenties). Deze 

bekwaamheden hebben te maken met het vak, maar ook met sociale 

bekwaamheden, communicatieve bekwaamheden, zelfsturing en 

probleemoplossende bekwaamheden. Een vakman die niet in staat is om zich in te 

leven in behoeften van klanten komt in veel gevallen niet ver. 

Vertaald naar het onderwijs is het dus van belang om vakkennis te verbinden met 

deze “sleutelbekwaamheden”. De rol van vakoverschrijdende eindtermen getuigt 

hiervan. 

4.1.3 Ontwikkelen van ondernemingszin volgens Leavers 

Volgens Ferre Laevers, hoofd van het expertisecentrum voor ervaringsgericht onderwijs 

aan de KU-Leuven is ons onderwijs te veel op leerinhouden gericht en te weinig op het 

stimuleren van creativiteit. De klassikale aanpak zou meer moeten wijken voor 

vakoverschrijdende projectwerking zodat een leeromgeving gecreëerd wordt die de 

ondernemingszin prikkelt. 

Figuur 8 : conceptmodel ondernemingszin Laevers en Bertrands. 

8 Laevers, F en E. Bertrands, (2003), Conceptmodel ondernemingszin versie 2003 (ontwikkeld binnen 

het equalproject STEP), Leuven: ExpertiseCentrum ErvaringsGericht Onderwijs, Katholieke 

Universiteit. Zie ook: http://habe.hogent.be/step/ 



4.2 Hoe legt TOLEON relaties tussen technologie, economie en werk? 

4.2.1 TOLEON bespeelt alle levensdomeinen van het kind 

In TOLEON wordt meestal vertrokken van het levensdomein technologie thuis om dan via 

technologie in vrije tijd en op school te belanden bij technologie in de bedrijfswereld. Dit 

wordt in het didactische pakket aangegeven door iconen. 

Leren doorheen alle levensdomeinen 

TOLEON laat de verschillende levensdomeinen van leerlingen aan bod komen. 

Dit wordt aangeduid via een pictogram. 

thuis vrije tijd school bedrijf 

Nieuw is dat ook de ondernemingscontext aangesproken wordt. Iedere koffer 

vertegenwoordigt een bedrijfseenheid van TOLEON nv 

4.2.2 TOLEON simuleert levensechte werkwijzen 

In onze dagelijkse omgang met technologie, en ook zeker in de bedrijfs- en 

beroepswereld, staan verschillende vormen van probleemoplossing centraal: technologie 

gebruiken, ontwerpen, maken, systemen onderzoeken, fouten opsporen, onderhouden, …. 

TOLEON simuleert deze werkwijzen op een didactisch verantwoorde manier. Dus ook in 

technologieonderwijs moeten deze werkwijzen aan bod komen. 



4.2.2.1 Wat is een practicum? 

In de betekenis zoals deze binnen de lerarenopleiding TO aan de Arteveldehogeschool 9 

gebruikt wordt: 

Een practicum is een didactisch vereenvoudigde simulatie van een levensechte werkwijze 

uitgaande van een concrete probleemstelling. Aan deze vereenvoudiging wordt structuur 

gegeven door opsplitsing in (voor de eerste graad) 5 (iteratieve) kenmerkende fasen of 

stappen. Iteratief wil zeggen dat het stappenplan in de realiteit niet altijd sequentieel 

verloopt maar dat verschillende stappen gelijktijdig door elkaar lopen of heen- en 

teruggesprongen wordt. 

Elke geprofileerde strategische werkwijze in technologie krijgt een icoon. 

technologisch proces handleiding gevolgen onderzoeken ontwerpen 

maken probleem oplossen onderzoeken gebruiken 

Fasen/stappen/werkstappen in practica 

Voor het overkoepelende technologische proces gebruiken we de naam FASEN. 

De ontwerp- of maakFASE van het technologische proces bestaat uit verschillende 

STAPPEN. Een stap gericht op het uitvoerende kan bestaan uit WERKSTAPPEN. 

Deze stappenplannen mogen niet gebruikt worden om het leerproces dwangmatig in vaste 

patronen te gieten. Ze moeten gebruikt worden als ankerpunten waarbij de leerstijl van 

de leerlingen gerespecteerd wordt. Elke leerling pakt technologische problemen anders 

aan: sommige beginnen onmiddellijk met uitvoeren (= de uitvoerder), anderen beginnen 

te organiseren (=de beslisser), nog anderen zoeken eerst informatie op (= de denkers) of 

proberen goed waar te nemen wat er gebeurt (=de dromers). Toch is er telkens een 

vastzetting nodig van de afgewerkte opdracht. Hierin speelt de structuur met 

stappenplannen een belangrijke rol. 

9 Van de Velde, D. Hantson, P. en Huyghe, B. Vakdidactiek technologische opvoeding. Nietgepubliceerde 

syllabus, opleiding bachelor in het onderwijs: secundair onderwijs. Gent, 

Arteveldehogeschool, 2004. 



4.2.2.2 Onderzoekende practica: zijn gericht op het verzamelen van kennis. 

Het onderzoekend en verifiërend practicum vinden we in de wetenschappen terug. Ze 

spelen ook een rol in het technologieonderwijs omdat ze kennis genereren (of toetsen) 

waarop technologische activiteiten kunnen steunen. 

Door zelfstandig of in groep te experimenteren verzamelen de leerlingen 

wetenschappelijke, maatschappelijke of technologische kennis en inzichten. 

B.v. geleidbaarheid onderzoeken, elektrische kring onderzoeken, de werking van een poort 

onderzoeken, de aard van grondstoffen bepalen, onderzoeken hoe mensen producten 

kiezen, hoe werkt een fietsversnelling, …. We volgen de inductieve werkmethode doordat 

we vertrekken van algemene waarnemingen komen tot een algemeen geldende regel of 

wetmatigheid. 

SOORTEN ONDERZOEKENDE PRACTICA: 

Practicum “onderzoek van verschijnselen” 

Dit practicum is specifiek gericht op het verzamelen van kennis over natuurlijke 

verschijnselen waarmee men dan technologisch aan de slag kan. 

Practicum “onderzoek van behoeften” 

Dit maatschappijgericht practicum is gericht op het onderzoeken van behoeften ter 

ondersteuning van technologische activiteiten zoals het ontwerpen. 

4.2.2.3 Specifiek technologische practica10 

Instrumenteel practicum 

gebruiken van een handleiding gebruiken van instrumenten 

Dit practicum is gericht op het gebruiken van technologische systemen en omgevingen en 

is gericht op het uitvoerende, het verwerven van gebruikscompetentie. Een typisch 

middel bij het gebruiken van instrumenten is de handleiding. Bij het gebruiken van 

instrumenten, producten, systemen wordt in TOLEON bijna altijd gebruik gemaakt van een 

handleiding. 

10 Zoals gedefinieerd in: Van de Velde, D. Hantson, P. en Huyghe, B. Vakdidactiek technologische 

opvoeding. Niet-gepubliceerde syllabus, opleiding bachelor in het onderwijs: secundair onderwijs. 

Gent, Arteveldehogeschool, 2004. 



Daar waar alle andere practica een heuristisch karakter hebben, kan dit type practicum 

algoritmisch zijn. 

Voorbeelden: het leren werken met middelen zoals tangen, soldeerbout, drukpers, 

computer, fornuis, .… 

Ontwerpend practicum 

Practicum gericht op het creëren van een product/systeem/omgeving/technische dienst, 

waarbij rekening gehouden wordt met behoeften en beperkingen van 

mens/maatschappij/milieu. Afhankelijk van de situatie en de noden kan het 

ontwerpproces ondersteund worden door wetenschappelijke inzichten van diverse aard. 

Productief practicum 

Practicum gericht op het gecontroleerd voortbrengen van een 

product/systeem/omgeving/technische dienst vertrekkende van een gegeven ontwerp en 

vastgelegde eisen. Er is aandacht voor het voorbereiden en het voortdurend verbeteren 

van het maakproces (5M’s:mens-middelen-methode-materiaal-milieu). Het maakproces 

verloopt onder strikte aandacht voor veiligheid, kwaliteit, ergonomie, … 

Practicum effectenonderzoek 

Practicum gericht op het in kaart brengen van effecten van technologische ontwikkelingen 

op mens/maatschappij en milieu. Er worden ook suggesties gedaan voor bijsturing van de 

technologieontwikkeling of de maatschappelijke context. 

Technologisch practicum 



Practicum gericht op het simuleren van een technologisch proces waarbij de verschillende 

fasen van het technologisch proces betekenisvol aan bod komen. Het technologisch 

proces wordt hier gezien als een proces dat belangrijke fasen in de levenscyclus van een 

product/omgeving/systeem/technische dienst aan bod laat komen. 

Practicum systeemonderzoek 

Elk technisch voorwerp of systeem vertegenwoordigt een massa “kennis”: kennis over 

achterliggende behoeften, ontwerpkennis, kennis om het te maken, te distribueren, te 

gebruiken, achterliggende natuurlijke verschijnselen waarop het voorwerp ingrijpt, 

toepassing van diverse technische principes, …… 

Maar deze kennis is vaak stilzwijgend aanwezig en de meeste mensen beseffen alleen de 

gebruikskennis. 

Dit practicum is gericht op het in kaart brengen en verzamelen van deze “stilzwijgende” 

kennis over technische systemen. Dit practicum is dus gericht op het identificeren van 

deelsystemen en de relaties ertussen, het ontdekken van de kenmerken van deze 

deelsystemen en de sturing/regeling ervan, identificeren van invoer, uitvoer, transport, 

opslag en verwerking van materie, energie en informatie binnen het systeem. 

Probleemoplossend practicum 

Vele problemen in de technologie hebben een ietwat onduidelijk profiel: een defect 

herstellen, een product onderhouden, een diagnose stellen…. Het zijn niet echt 

ontwerpproblemen, niet echt onderzoeksproblemen, niet echt maakopdrachten….Dit soort 

probleemoplossing krijgt dan ook een minder geprofileerd stappenplan mee. 

Dit practicum is dus gericht op diagnose (probleemidentificatie) en probleemoplossing. Er 

is aandacht voor het identificeren van het problemen door het opsplitsen in 

deelproblemen, vergelijking met probleemsituaties waarvoor men oplossingen heeft, 

transformeren van de probleemsituatie naar situaties waarvan men de oplossing kent, 

controleren en evalueren van de gekozen oplossingen. 



Voorbeeld: leerlingen zoeken een storing in een elektrische kring, leerlingen moeten een 

probleemstelling oplossen door gebruik te maken van logische schakelingen, de 

aanzichten tekenen van een isometrisch perspectief, …. 

4.2.3 TOLEON simuleert sociale rollen en beroepsrollen 

Het project TOLEON 11 : talent voor technologie en ondernemen is op dit vlak baanbrekend. 

De typische probleemoplossende processen in technologie worden geplaatst in rijke en 

levensechte probleemstellingen. Leerlingen ontwikkelen meer dan pure traditionele 

vakkennis: ook talenten op vlak van het sociaal-communicatieve, zelfsturing en 

probleemoplossing worden aangesproken en gewaardeerd. In de evaluatie van 

competenties is er aandacht voor rollen die leerlingen opnemen in relatie tot hun 

leerstijlen. Treden ze op als denker, inspirator, ondernemer, bewaarder, doener of 

ondersteuner? 

In TOLEON moeten leerlingen bij groepswerk functionele rollen opnemen. Ze krijgen 

hiervoor badges en taakbeschrijvingen. 

systeemonderzoeker operator werkleider ontwerper 

kwaliteit marketing en verkoop planning veiligheid 

De leerstijl en sociale rollen die ze opnemen worden gewaardeerd in het evaluatiesysteem 

bij groepswerk (zie fiche “voortdurend verbeteren” in de werkbladen van TOLEONproductions) 

Leerstijlen van leerlingen kunnen worden gekoppeld aan typische competentieclusters 

zoals die in technologische probleemoplossing tot uiting komen. Op die manier kunnen 

interesses en talenten van leerlingen meer duidelijkheid geven in het studiekeuzeproces: 

11 Van de Velde, D. Hantson P. en Huyghe, B. TOLEON, ontwikkelen van talenten voor technologie en 

ondernemen. Gent. Arteveldehogeschool 2005. 



Denker 

REFLECTIEF 

Dromer 

Onderzoeker Beheerder 

Innoveerder 

ABSTRACT 

Technologische 

processen 

CONCREET 

Figuur 12 : leerstijlen koppelen aan sleutelcompetenties voor technologische 

probleemoplossing. 

4.2.4 TOLEON en leren in context: levensechte probleemstellingen 

Operator 

In TOLEON verloopt het leren daadwerkelijk via levensechte “cases”. 

Geschikte simulaties en cases ontwerpen blijft een uitdaging. Er is heel veel aandacht 

nodig om sterk vereenvoudigde maar toch correcte levensechte contexten te ontwikkelen. 

Experimenten in Engeland13 tonen dat duidelijk aan. 

In TOLEON is er grote aandacht voor beschrijving van de maatschappelijke context bij 

probleemstellingen en dat is voor lerenden en vooral voor meisjes een belangrijke 

12 Hantson, P., Coulier, R., Van de Velde, D. OriënTO, genderbewuste studie - en beroepsoriëntatie in 

de eerste graad van het secundair onderwijs binnen technologische opvoeding. ESF/VESOC-project. 

Gent, 2004. www.oriento.be 

13 Solomon, J. Teaching Science, Technology and Society. Games, simulation and role-play. in 

Banks, F. (ed) Teaching Technology. New York. Routledge. The open University. 1994. 253pp; blz. 

152. 


Beslisser 

ACTIEF 

Doener


motivatie. Uit studies rond de mening van jongeren over wetenschap en technologie in de 

landen die aangesloten zijn bij de OESO blijkt dat ze rond studies en beroepswereld: 

1)weinig perspectieven zien 

2)weinig maatschappelijke oriëntatie zien 

3)te veel specialisatie zien 

4)deze studies te theoretische en te moeilijk vinden 

Op al deze kritische factoren speelt TOLEON dus ruim in! 

4.2.5 TOLEON heeft aandacht voor maatschappelijke en sociale processen 

Economisch inzicht betekent ook inzicht in sociale processen: consumenten, organisaties 

en overheden maken iedere dag keuzes die beslissen over het gebruik van grondstoffen 

en middelen die te maken hebben met technologie. 

In TOLEON krijgt deze invalshoek aandacht via het effectenonderzoek. Leerlingen leren 

op gestructureerde manier nadenken over de gevolgen van technologie op het 

economisch, sociaal en ecologisch domein. 

4.2.6 TOLEON stimuleert ondernemingszin 

TOLEON staat voor samenwerkend leren, bevordert het nemen van initiatief en toont het 

belang van diverse bekwaamheden in een diverse wereld. TOLEON waardeert leerlingen 

die initiatief nemen, creatief zijn, zelfstandigheid tonen, sociale en communicatieve 

vaardigheden ontwikkelen, … De keuze van werkvormen, probleemstellingen en 

evaluatiesysteem in TOLEON is hierop gericht. 

De leerkracht zal een belangrijke rol spelen in het scheppen van een sfeer die het nemen 

van risico aanmoedigt en leerlingen leert omgaan met tegenslagen (versterken van een 

gezonde emotionele basis). 

4.2.7 TOLEON helpt bij het ontwikkelen van sleutelbekwaamheden 

De laatste jaren is er maatschappelijk veel aandacht voor het ontwikkelen van 

competenties. Ook in het onderwijs is dit een actueel thema14 TOLEON spreekt niet alleen vakkennis aan zoals die traditioneel in vakgebieden 

onderwezen wordt. Ook andere competenties worden aangesproken. Deze werden 

geclusterd is 5 groepen15 : 

- competenties voor vakkennis 

- sociale competenties: hier voor leerlingen onder de eenvoudiger titel 

“samenwerking” geplaatst 

- communicatieve competenties: binnen TOLEON eenvoudiger vertaald als “overleg” 

14 Dunon, R. & Van Driessche A. (2001). Definitie en selectie van (sleutel)competenties in 

Vlaanderen: een stand van zaken anno 2001. Brussel: Ministerie Vlaamse Gemeenschap – 

Departement Onderwijs. 

15 Gebaseerd op de methodologie ontwikkeld in: De Maertelaere, S. Coulier, R. Hantson, P. en Van de 

Velde, D. Helden van elke dag: genderneutrale studiekeuzeoriëntatie in de derde graad van het 

basisonderwijs. Gent. Arteveldehogeschool. 2006. 



- probleemoplossende competenties 

- competenties voor zelfsturing: binnen TOLEON eenvoudiger vertaald als “talent 

voor zelfstandigheid”. 

TOLEON brengt niet alleen vakspecifieke bekwaamheden in beeld. Ook sociale interesses 

en bekwaamheden, communicatieve bekwaamheden, zelfsturing en probleemoplossende 

bekwaamheden worden aangesproken. 

Dit komt tot uiting in de keuze van de leerdoelen, probleemstellingen, werkvormen en 

evaluatiemethode. Leerlingen worden uitgedaagd om na te gaan welke rol ze opnemen in 

groepswerk. Als fundament voor de strategie werd vetrokken van publicaties rond 

assessment16 en projectmatig werken17 . 

Regelmatig is er in TOLEON aandacht voor reflectie op eigen sterktes en zwaktes. Op die 

manier draagt TOLEON bij aan de vraag “wie ben ik en wat kan ik” 

(zelfconceptverheldering). TOLEON is dus zeer geschikt in het voortbrengen van 

informatie die zinvol is in het studiekeuzeproces van leerlingen. 

16 Dochy, F. Schelfhout, W. Jansens S. (red). Anders evalueren. Assessment in de onderwijspraktijk. 

Tielt. Lannoo. 2003. 136pp. 

17 Wijnen, G. Renes, W. en Storm, P. Projectmatig werken. Utrecht. Het Spectrum. 2001. 269pp. 



5 Aan de slag met TOLEON 

5.1 Werken met TOLEON productie 

5.1.1 Doelen in deze bedrijfseenheid 

Mogelijke lesdoelen staan telkens vooraan in elk werkboek. Naast elk doel kan het 

behaalde beheersingsniveau aangekruist worden. Dit kan door de leerling en/of de 

leerkracht gebeuren. 

Leerplannen (situatie oktober 2005) 

VVKSO 

(nr.D/2005/ 

0279/037) 

Argo 

Leerplandoelen: 1,2,3,5,16,41,67 

Het technologisch proces: 

1.1/1.2/1.3/2.2/3.2/3.4/3.6/4.3/5.1/6.1/6.3/6.5/6.6/7.1/7.2/7.3/7.4/8.1/8 

.2/8.5/8.8 

Techniek en gebruiksvoorwerpen: 1.1/3.4/5.1 

5.1.2 Didactische tips bij het gebruik van de koffer 

Opstarten 

Wanneer je seriewerk toepast is het belangrijk om iedereen snel aan de slag te krijgen. 

Om de opstart snel te maken bewaar je best enkele demonstratiewerkstukken. Met deze 

deels afgewerkte stukken kunnen leerlingen al beginnen aan werkposten B, C en D. 

Een andere mogelijkheid bestaat erin dat leerlingen van werkpost B,C en D even helpen 

bij werkpost A. 

Sfeer opbouwen 

Sfeer is heel belangrijk in deze koffer: dat helpt bij het inleven in de verschillende rollen 

die leerlingen opnemen. Het T-shirt in de koffer kan de leerkracht aantrekken als general 

manager van TOLEON-nv. 

Stempels 

Een stempel staat voor controle. Kwaliteit geproduceerd? Daar krijg je een stempel voor 

in de plaats! 

Stickers 

Een afgewerkt product krijgt een merknaam mee dat staat voor onberispelijke kwaliteit. 

Die merknaam kan alleen maar TOLEON zijn! 

Petjes 

De petjes zijn vooral bruikbaar bij serieproductie. De koffer bevat 25 petjes. 1 wit petje 

en 24 gekleurde. Er zijn 6 verschillende kleuren. De leerkracht kan deze op verschillende 

manieren gebruiken. 

- elke productielijn een eigen kleur (bij serieproductie) 



- of: een kleur die overeenstemt met de taakbeschrijving: alle operatoren groen, 

kwaliteitscontroleurs blauw, enz…. 

Badges (houders en knipkarton) 

In de werkbladen van de leerlingen vinden ze verschillende rollen terug. Ze zijn 

aangegeven met iconen. 

systeemonderzoeker operator werkleider ontwerper 

kwaliteit marketing en verkoop planning veiligheid 

Leerlingen dragen dus de badge die overeenstemt met hun taakbeschrijving. 

Poster 

Een poster ophangen in de klas: een kleine moeite, maar een wereld van verschil voor 

sfeer en inleving. De TOLEON-productions poster zal zeker helpen om de juiste sfeer te 

brengen. 

Geel-zwart lint 

Geen productie zonder de afbakening van zones. Kijk maar eens naar bedrijven. Ook dit 

kan je in de klas nabootsen. Rond de kolomboormachine kan je een veiligheidszone 

afbakenen waar alleen de operator en werkleider toegang hebben. Verschillende 

productielijnen kunnen gemarkeerd worden … 

Trapboor 

De trapboor gebruik je om de boring aan te brengen in het deksel van het deuralarm. In 

deze boring wordt dan de zoemer geplaatst. 

Boormal 

Deze boormal heb je absoluut nodig. Ze zorgt ervoor dat de boring op de juiste plaats 

gemaakt wordt. Dit moet heel nauwkeurig gebeuren. 

Werkpostplan 

Dit is een geplastificeerde fiche die helpt om de werkpost - organisatie in goede banen te 

leiden. 

Foutenkaart 



Dit is een geplastificeerde fiche die duidelijk maakt welke productiefouten aanleiding 

geven tot uitval. Geen discussie meer over wat goed en niet goed is: leerlingen kunnen 

nu zichzelf of hun eigen productieploeg evalueren en bijsturen. 

5.1.3 Het lesverloop: werken met de leerlingenwerkbladen 

Als bijlage kan u de ingevulde leerlingenwerkbladen vinden. 

5.1.3.1 Orientatiefase in het project 

Het tonen van de video is een goede manier om de verschillende levensdomeinen te 

verkennen. Alle levensdomeinen komen aan bod. 

Blz. 4.: TOLEON nv –productions wordt verkend. Hier verwerven de leerlingen inzicht in 

de structuur van het denkbeeldige bedrijf waarin ze ‘werknemer’ zullen worden. 

Bzl. 5. en volgende. De verkenning wordt verder gezet door een aantal POP’s: 

probleemoplossende practica rond werken in productie. 

Blz. 5: leerlingen ontdekken kenmerken van productie doorheen recente en historische 

beelden. Er is ook een onderzoekend practicum rond “soorten productie”. 

Blz. 6 en 7: Productie is de verwerking van grondstoffen tot eindproduct. Om deze 

verwerking uit te voeren is ondermeer energie nodig. Leerlingen geven aan welke 

energievorm gebruikt wordt in 6 verschillende productieprocessen. 

Blz. 8 en 9: Leerlingen ontdekken welke talenten er nodig zijn in een productieomgeving. 

In deze activiteit wordt duidelijk dat jij als leerkracht niet de enige bent die het leerproces 

van leerlingen stuurt. Leerlingen kunnen ook buiten de school leren! Een interview 

afnemen van een kennis is hiervan een goed voorbeeld en een stimulerende werkvorm. 

Het is zeker nuttig dat leerlingen de resultaten van het onderzoek aan elkaar voorstellen, 

zo leren ze ook nog eens van elkaar. 

5.1.3.2 Uitvoerfase van het project 

De uitvoerfase bestaat uit het productief practicum. Dit practicum kan uitgevoerd 

worden als stukwerk (=meest klassiek), of seriewerk (=aanbevolen want innovatief en 

weinig uitgevoerd). 

Blz. 10 en 11. Leerlingen maken kennis met aspecten van werkvoorbereiding en 

productiebeheer: ze leren een productiebon op te stellen uitgaande van een inkomende 

bestelbon. 

Blz. 12 en 13. Leerlingen ontdekken de verschillende taken en talenten die in 

productieomgevingen nodig zijn. Deze activiteit is een vastzetting en verdere verwerking 

van de onderzoeksopdracht op blz. 8 en 9. Ze krijgen hier ook zicht op de activiteiten die 

ze zelf tijdens de daaropvolgende maakopdracht zullen moeten uitvoeren. Ze kunnen zich 

inleven in levensechte beroepsrollen. 

Op blz. moeten ze taakomschrijvingen koppelen aan beroepen. Ze kunnen hierbij de 

vacaturepagina van blz. 13 raadplegen. 

Blz 14. Hier bereiden leerlingen zich voor op de taken die zij in de productielijn zullen 

opnemen. Ze kruipen hier dan ook in de rol van beginnende werknemer bij TOLEON. 

Blz. 15 en 16. Dit zijn blaadjes die helpen bij de opstart van de productie: 



Blz. 15, 21, 27 en 32: de werkpost wordt in de productielijn gesitueerd. Blz. 16, 22, 28 

en 33 zijn controlelijsten waar per werkpost wordt duidelijk gemaakt wat er allemaal nodig 

is om de werken te kunnen starten. 

Vanaf blz. 17 start de productie. De werkzaamheden op elke werkpost starten met 

dezelfde beginwerkstappen: 

- aanbrengen persoonlijke bescherming 

- inrichten van werkpost aan de hand van de werkpostplan en controlelijst 

- controleren van grondstoffen aan de hand van de controlelijst 

De geleide instructie in de werkbladen is zowel bruikbaar voor stukwerk als voor 

seriewerk. De werkstappen die voor stukwerk van belang zijn werden in gekleurde 

achtergrond geplaatst. Voor seriewerk zijn er bij elke werkpost een paar bijkomende 

werkstappen. Deze werden toegevoegd in een grijze achtergrondkleur. 

De geleide instructie bestaat steeds uit drie kolommen: 

- Linkerkolom: beschrijving van de handeling per werkstap 

- Middenkolom: illustratie van de handeling met foto of tekening 

- Rechterkolom: kritische punten bij die specifieke werkstap 

5.1.3.3 Afsluitfase van het project 

De afsluitfase bestaat uit een evaluatiemoment en een effectenonderzoek. 

Als differentiatie en verwerking kan de interactieve cd-rom gebruikt worden. 



Figuur 18 : projectmatig werken in technologische opvoeding. 

5.1.3.4 Tips voor de evaluatie 

In de leerlingenwerkbladen is standaard een “kwaliteitskaart productie” opgenomen. Deze 

wordt gebruikt voor de productevaluatie. 

De fiche “voortdurend verbeteren” is een procesevaluatie. Leerlingen krijgen feedback op 

de rollen die ze opnemen in groepswerk. In de fiche zijn rubrieken voorzien voor de 

18 Van de Velde en Hantson, 2003. 



leerling zelf (zelfevaluatie), medeleerlingen (peer-assessment) en de leerkracht. Op die 

manier krijgt de leerling 360° feedback op zijn talenten. 

5.1.3.5 Leren leren met TOLEON 

De rubriek “ontwikkel je talent” is bij uitstek gericht op leren leren. 

In TOLEON worden leerlingen voortdurend uitgedaagd om hun talenten en interesses in 

kaart te brengen. 

Leerlingen zien ook duidelijk wat belangrijk is: de leerdoelen en de evaluatiemethode 

wordt helder weergegeven. 

Er is heel wat aandacht voor het nadenken over het eigen leerproces, het in kaart brengen 

van sterke en zwakke punten en het stellen van eigen leerdoelen. In dit verband werden 

ook instrumenten voor zelfevaluatie opgenomen. 

5.2 Werken met TOLEON installaties 

Om vlot te starten met TOLEON-installaties is het nodig om de handleiding voor het 

opbouwen en gebruiken van de installatiebox door te nemen. 

Alhoewel de schakelingen in het werkboek zeer eenvoudig zijn is de omschakeling van 

tweedimensionale realisatie op schakelbordjes naar meer levensechte 3D-realisatie toch 

een hele stap. 

Wijs de leerlingen erop dat het werken aan elektrische installaties een zaak is van 

bevoegde personen. TOLEON-installaties is zo levensecht mogelijk opgebouwd maar 

bevat noodzakelijke vereenvoudigingen om de veiligheid en de agogische haalbaarheid te 

verzekeren. Zo wordt er gewerkt met kleinere draadsecties en 6VDC veiligheidsspanning. 

De koffer kan gebruikt worden bij leerplanthema’s zoals ‘elektrische kring’, ‘energie’, 

‘technologie thuis’ en zelfs informatietechnologie. 

Inderdaad: alle in- en uitvoerorganen op de installatiebox kunnen via aparte leidingen 

aangesloten worden zodat ze kunnen verbonden worden met het PLC-sturingspaneel of de 

traditionele ‘blauwe systeembordjes’. Op die manier kan je een domotica-systeem 

simuleren. 

De oriëntatiefase in het lesverloop is vooral gericht in het ontwikkelen van inzicht in 

technische systemen, meer specifiek installaties. De uitvoerfase bestaat uit het realiseren 

van installatieopdrachten en storingzoeken. 

Voor het uittesten van de schakelingen kan de in het werkveld welbekende 

‘polarteitstester’ gebruikt worden. 

De afsluitfase van het lesproject neemt een breder perspectief: een veiligheidsonderzoek 

van een gekozen situatie. 

5.3 Werken met TOLEON veiligheid en sturingen 

Om vlot praktisch te werken met de sturingskoffer is het belangrijk dat leerlingen goed de 

handleiding van het paneel gebruiken. 



Ook het aansluiten van de kwetsbare datakabel met aansluitbus op het PLC-sturingspaneel 

is een kwetsbaar punt. Deze systemen zijn immers ontworpen met het oog op een 

zorgvuldig en niet al te frequent gebruik. 

Besteedt voldoende aandacht aan het overladen van het programma van PC naar PLC. 

Eerst de PLC stoppen via de werkbalk, dan programma doorsturen, dan PLC terug starten 

via de werkbalk op de PC. 

De oriëntatiefase van het project is gericht op sturingen in het dagelijks leven (DVDfilmpje 

tonen) en elementair inzicht in de werking van sturingen (invoer, uitvoer, 

verwerking, opslag, terugkoppeling, …) 

Daarnaast wisselen probleemoplossende practica elkaar af. De opeenvolging bestaat 

telkens uit een practicum dat grotendeels opgelost is. Hier leren de leerlingen eigenlijk de 

werking en mogelijkheden van het PLC-paneel kennen (instrumenteel practicum). Direct 

daarna lossen de leerlingen zelfstandig een aanverwante probleemstelling op. Hiervoor 

gebruiken ze het kopieerwerkblad. 

Als voornaamste practicum is er een ontwerpopdracht waarbij naast programmatie, ook 

een meer levensechte opstelling moet gebouwd worden. 

5.4 Werken met TOLEON sensor 

De didactische koffer kan je eigenlijk bekijken als het productengamma van TOLEONsensor. 

De orientatiefase in het project bestaat in de kennismaking met sensoren, beroepen en 

technisch commerciële bedrijfsactiviteiten. 

De uitvoerfase moet vooral gezien worden in combinatie met de lessen 

informatietechnologie. TOLEON sensor komt vooral tot recht bij gebruik in combinatie met 

de ‘blauwe systeempaneeltjes’ en/of het PLC-sturingspaneel. Hierbij leren leerlingen meer 

levensechte sturingen bouwen en leven ze zich in technisch-commerciële contexten. Het 

leren gebruiken van een ‘catalogus’ speelt hierin een rol. 

Afsluitfase van het project wordt gevormd door een effectenonderzoek. De leerstof wordt 

hier in een veel breder technisch-economisch perspectief geplaatst. 

5.5 Werken met TOLEON energiesystemen 

5.5.1 Het lesverloop: werken met de leerlingenwerkbladen 

Als bijlage kan u de ingevulde leerlingenwerkbladen vinden. 

Het tonen van de video op de DVD in de koffer is een goede manier om de verschillende 

levensdomeinen te verkennen. Alle levensdomeinen komen aan bod. 

Blz. 4.: TOLEON nv –wordt verkend. Hier verwerven de leerlingen inzicht in de structuur 

van het denkbeeldige bedrijf waarin ze ‘werknemer’ zullen worden. 

Bzl. 5. en 6. De verkenning wordt verder gezet door het onderzoeken van de “website” 

van TOLEON. Op die manier krijgen leerlingen zicht op de activiteiten en doelen van de 

bedrijfseenheid. 

Blz. 7, 8, 9 en 10: leerlingen ontdekken kenmerken van energie en de rol van energie in 

technische systemen. 



Blz 10: het opstellen van een identiteitskaart is een vorm van wetenschappelijk denken 

omdat er een kennisstructuur opgebouwd wordt binnen de enorme variatie aan technische 

systemen en producten. 

Blz 11-21 is gericht op de eigenschappen van energie en de praktische gevolgen daarvan 

bij het ontwerpen en gebruiken van systemen. 

Blz 22 is een onderzoeksopdracht waarbij de leerlingen de CD-rom rond Rationeel 

EnergieGebruik (REG) nodig hebben. Deze zit in de didactische koffer. 

Het hoogtepunt van de uitvoerfase is het ontwerp van een promotiecampagne rond 

brandstofceltechnologie. Hier moeten leerlingen heel wat kennis samenbrengen om te 

slagen in de opdracht. 

Om de evaluatie te ondersteunen vind je op blz 44 een fiche voor productevaluatie en op 

blz 45 en blz. voor competentiegerichte procesevaluatie. 

5.6 Werken met TOLEON transport&logistiek 

Het tonen van de video is een goede manier om de verschillende levensdomeinen te 

verkennen op het vlak van transport, overbrengingen en logistiek. 

Deze koffer is ideaal voor de leerplanthema’s ‘transport’ of ‘overbrengingen’. In de 

thema’s technologie thuis of energie kan de koffer ingezet worden in hoekenwerk of 

roterend practicum. 

In de oriëntatiefase onderzoeken en optimaliseren de leerlingen diverse logistieke ketens. 

Hiervoor moet het infoboek gebruikt worden dat in de koffer terug te vinden is. 

Daarnaast onderzoeken en bouwen de leerlingen een systeem met overbrengingen en 

realiseren ze een ontwerpopdracht. Daarnaast simuleren ze de werking van een technisch 

systeem dat gebruikt maakt van watertransport: naar keuze een watertoren, installatie 

voor regenwateropvang- en gebruik of een pompcentrale voor elektriciteitsopwekking. 

Vergeet niet het infoboek actief te laten gebruiken doorheen de diverse opdrachten! 

De didactische koffer bevat twee bouwdozen rond overbrengingen. Deze bouwdoos heeft 

een aparte handleiding. Let ook op de inventaris van de bouwdoos: deze is een 

noodzakelijk hulpmiddel bij het beheer in de klas. Er is ook een fotofiche met aanduiding 

van de voornaamste componenten. 



6 Simulatie van productie als werkvorm 19 

Het is niet het opzet van deze handleiding om elk vakdidactisch aspect waarop TOLEON 

ingrijpt te verantwoorden met een diepgaande studie. Als enige uitzondering lichten we 

de innovatieve invalshoek rond ‘productie’ in TOLEON. 

TOLEON ziet maakopdrachten vooral zinvol als ze voor leerlingen het belang duidelijk 

maken voor hun toekomst. Zijn ze geboeid door situaties waarin dingen gemaakt 

worden? Voelen ze zich aangesproken door de bekwaamheden die nodig zijn in 

productieomgevingen? Deze overwegingen wegen zwaarder door dan beginnende 

vakgebonden bekwaamheid ontwikkelen in domeinen zoals elektriciteit, mechanica, 

elektronica, … 

In onderstaande paragrafen bestuderen we kort de didactische uitwerking van productie 

als werkvorm. 

6.1 Productie als werkvorm: type A1: stukwerk 

6.1.1 Organisatie en principe 20 

De hiernaast afgebeelde situatieschets illustreert een mogelijke 

klasorganisatie. 

De leerlingen werken elk individueel en aan hun eigen product. 

De leerlingen maken allemaal hetzelfde (behalve kleine variaties in 

bijvoorbeeld afwerking, een versiering bijvoorbeeld) 

6.1.1.1 Begeleiding 

• De leerlingen krijgen klassikaal uitleg van de leerkracht over het te 

maken werkstuk. Hierbij wordt productietechnische informatie 

gegeven: info rond middelen, materiaal, methode, werkposten, 

veiligheid, ergonomie, …. Hierbij kunnen demonstraties, 

invulblaadjes en geleide instructies gebruikt worden. 

• Na demonstratie gaan de leerlingen individueel aan het werk, terwijl de leerkracht 

hen begeleidt. 

• De klasinfrastructuur moet voldoende gereedschappen bezitten van dezelfde soort 

(vb. bij een maakopdracht met soldeerwerk moeten alle leerlingen op hetzelfde 

moment beschikken over een soldeerbout enz). 

• De leerlingen gebruiken een geleide instructie (GI) bij uitvoering van de 

productietaken. 

• Het gehele procesverloop wordt begeleid door gebruik van werkblaadjes zoals deze 

van TOLEON. De leerlingen ontwikkelen inzicht in het technologisch proces en het 

19 Ontleend aan: Van de Velde, D. Hantson, P. en Huyghe, B. Algemeen vormende technologie 

onderwijzen. Gent. Arteveldehogeschool. 2005. (Niet gepubliceerde syllabus). 

20 Visualisering door B. Huyghe 



productieproces en krijgen info over grondstoffen, middelen, technieken, veiligheid, 

ergonomie, kwaliteit, productief werken, ..… 

• De vaardigheden worden dikwijls op volgende manier ontwikkeld: 

a. De gereedschappen en technieken worden door de leerkracht gedemonstreerd 

en verklaard. Grondstoffen en materialen worden toegelicht 

b. De leerkracht vraagt een leerling (enkele leerlingen) dit te herhalen voor de 

klas. Er volgt een beperkte foutenanalyse en foutenverbetering; bijvoorbeeld 

door de andere waarnemende leerlingen of de leerkracht die bijsturen wanneer 

nodig. 

c. De leerlingen gaan individueel aan de slag. De leerkracht begeleidt nog 

individueel waar nodig. Als er teveel leerlingen problemen hebben wordt de 

klasgroep opnieuw samen gebracht voor een foutenanalyse en 

foutenverbetering. 

6.1.2 Situering 

Dit productiepracticum is één van de meest klassieke binnen het secundair onderwijs. 

6.1.3 Leerdoelen 

• De leerlingen krijgen inzicht in essentiële procesfactoren (materiaal, middelen, 

milieu, methode, mens) 

• Er is leerruimte om te proeven van de beginselen van ‘elementair’ vakmanschap 

(aandacht voor kwaliteit, efficiëntie, veiligheid, milieu, ergonomie, …) en het creatief 

optimaliseren van dit louter uitvoerend werk. 

• De nadruk ligt op het psychomotorisch kennismaken met verschillende technieken 

zonder te vervallen in het “mechaniseren” en zonder het doorgedreven inoefenen 

van de technieken, dat is bedoeld voor een beroepsopleiding. 

• Procescontrole (veiligheid, kwaliteit, productiviteit, ….) is voornamelijk een 

individueel gebeuren. Leerlingen kunnen creatief deze vaardigheden optimaliseren. 

• De leerlingen komen in contact met de kennis en vaardigheden die ze nodig hebben 

bij het vervaardigen van die specifieke maakopdracht. Er is aandacht voor het 

beheersen van psychomotorische vaardigheden en de nodige kennis die daar bij 

aansluit. Het is een ideale werkvorm om een aantal vaktypische vaardigheden te 

ontwikkelen. 



6.2 Productie als werkvomr: type A2: seriewerk 

6.2.1 Organisatie en principe21 

Fig A2.1 

Bij seriewerk werken de leerlingen aan een productielijn, waarbij leerling a, b, c en d 

opeenvolgende handelingen stellen die het product achtereenvolgens ondergaat (zie fig. 

A2.1). 

De klas werd hier opgedeeld in 4 parallelle productielijnen (op de figuur is iedere rij een 

productielijn). Op het einde van elke productielijn (na leerling d, de meest rechtse 

leerling) is het product klaar en afgewerkt. De leerlingen werken een aantal werkstukken 

af zoals opgegeven door de leerkracht. Deze werkstukken kunnen dan achteraf verdeeld 

worden onder de leerlingen van de productielijn of verkocht. 

Fig. A2.2 toont een variante waarbij de klasinfrastructuur aanleiding kan geven tot een 

andere opstelling van de productielijn. Bij deze productielijn kunnen 7 leerlingen aan de 

slag. De productielijn volgt het traject van leerling A tot leerling G. Leerling D heeft een 

dubbele taak (aftekenen en boren) en leerling G zorgt voor de verpakking van het 

afgewerkt product. 

Er kunnen afspraken gemaakt worden over het hiërarchisch functioneren van de teams: 

bijvoorbeeld: 22 

• de ‘operatoren’ (=uitvoerders van het seriewerk) moeten via de 

lijnverantwoordelijken problemen aanbrengen 

• de leerkracht kan naast de rol van lijnverantwoordelijke nog andere rollen 

toekennen: bijvoorbeeld deze van logistiek operator (=materiaalaan- en afvoer), 

veiligheidsadviseur of kwaliteitsverantwoordelijke. 

21 Visualisering door B. Huyghe 

Fig. A2.2 

22 Zie ook: Jongejan, P. Serieproductie, iedereen een taak. Terugkoppeling, jrg. 11, nr. 1, 13-17 

(tijdschrift van de vereniging voor docenten techniek in Nederland). 



• Op niveau van de hele klas of per productielijn (in dit geval 4 productielijnen) kan 

een veiligheidsverantwoordelijke aangesteld worden. Ook de rol van 

kwaliteitscontroleur is geschikt om eventueel klassikaal gespeeld te worden. Zo los 

je ook het probleem op van een klas met “oneven” leerlingenaantal (niet 3 of 4 x 4 

leerlingen). 

Het is van belang de rollen goed te omschrijven en doorheen het jaar van rol te 

veranderen. Het is aan te bevelen om kinderen met lagere peergroupstatus in hoge 

statusrollen te laten functioneren (zie CLIM-methodiek). 

De leerkracht zal de uitbalancering van de lijn goed moeten opvolgen: dit betekent dat er 

zo weinig mogelijk wachttijden ontstaan. Enkele oorzaken van wachttijden: 

• de vorige operator is nog niet klaar en doet een wachttijd ontstaan bij de volgende; 

• de materiaalaanvoer verloopt niet tijdig; 

• te geringe beschikbaarheid van bepaalde gereedschappen (bijvoorbeeld een 

kolomboormachine); 

• enz. 

Wanneer de serieproductie opstart is er een sterkt onbalans: de eerste leerling moet zijn 

activiteiten afwerken vooraleer de tweede kan starten enzovoort! Dit probleem kan soms 

omzeild worden door op de lijn die werken te starten die niet afhankelijk zijn van een 

voorgaande processtap. Voorbeeld: het boren van gaten hoeft niet noodzakelijk 

voorafgegaan te worden door schuren. 

Een ander methode om de wachttijden bij opstart te verminderen is alle leerlingen 

betrekken bij de opstart door de eerste activiteiten door meerdere leerlingen te laten 

uitvoeren. 

Ook de uitbalancering van de lijn is cruciaal: alle deelhandelingen moeten evenwaardig 

zijn aan elkaar wat betreft de tijdsduur en moeilijkheidsgraad. Als leerkracht kan je ook 

best rekening houden met de verschillende leerlingprofielen in de klas. 

Wanneer men niet tussentijds bijstuurt is onbalans bijna niet te vermijden. Verwittig 

altijd de leerlingen dat na een tijdje productie de taken herverdeeld worden. 

Enkele mogelijke variaties in deze werkvorm: 

• de leerkracht kan de productielijnen in competitie brengen: welke lijn produceert de 

meeste werkstukken binnen een gegeven tijd; welke lijn produceert een aantal 

werkstukken binnen een gegeven tijd met de hoogste kwaliteit? 

• De leerkracht kan varianten in product of proces laten lopen en de productielijnen 

achteraf laten reflecteren over de impact op het productieproces. 

• De leerkracht kan een sessie ‘voortdurend verbeteren’ inlassen: de leerlingen 

brainstormen per productielijn in groep over manieren om het proces te 

optimaliseren. Direct erna kunnen de veranderingen toegepast worden. 

• De leerkracht kan de taken binnen de productielijn laten roteren zodat elke leerling 

de verschillende productietaken doorheen de 4 werkposten kan uitvoeren. 


Fig A2.3 


6.2.2 Begeleiding 

In fig. A2.1 en A2.2 was het telkens de leerkracht die de 

verantwoordelijke was van alle productielijnen. Het is de leerkracht die 

bijstuurt waar nodig. Na verloop van tijd kan deze begeleiding 

gedeeltelijk overgenomen worden door één leerling per productielijn. 

Fig. A2.3 toont een variante op dit practicum waarbij de klas eveneens 

opgedeeld is in 4 horizontale parallelproductielijnen maar waarbij leerling 

a van iedere productielijn de rol krijgt van lijnverantwoordelijke. Deze 

lijnverantwoordelijke is verantwoordelijk voor het goed functioneren van 

‘zijn’ productielijn. De leerkracht is nu ‘productieleider’ of ‘directeur’. De 

leerkracht overlegt dan in principe enkel nog met deze 

lijnverantwoordelijken. 

Voor de leerkracht ontstaan er een aantal interessante opties om creatief de grenzen van 

deze werkvorm te verkennen: vb. Als leerling a1 een goede werkwijze heeft kan hij deze 

tijdens de productie even tonen aan leerling a3 die in problemen geraakt is. 

Ook hier krijgen de leerlingen klassikaal toelichting van de leerkracht over de kennis en 

vaardigheden die ze nodig hebben om de productieopdracht te realiseren. 

Om dit proces te begeleiden zijn instructie- en werkblaadjes noodzakelijk zoals deze van 

TOLEON-productions. Voor de productie zelf is een geleide instructie dikwijls heel erg 

bruikbaar. De leerlingen produceren aan de hand van een deel van de volledige GI (zie 

werkbladen in TOLEON-productions). 

De begeleiding bij de productie van het eerste werkstuk gebeurt op dezelfde manier als in 

productievorm A1: 

• De leerlingen krijgen klassikaal uitleg van de leerkracht over het te maken 

werkstuk. Hierbij wordt productietechnische informatie gegeven: info rond 

middelen, materiaal, methode, werkposten, veiligheid, ergonomie, …. Hierbij 

kunnen demonstraties, invulblaadjes en geleide instructies gebruikt worden. 

• De leerkracht demonstreert de nodige vaardigheden en kan leerlingen vragen deze 

demo te herhalen voor de klas. Er volgt een beperkte foutenanalyse en 

foutenverbetering; bijvoorbeeld door de andere waarnemende leerlingen of de 

leerkracht. Ze sturen bij indien nodig. 

• De leerlingen gaan individueel aan de slag. De leerkracht begeleidt nog individueel 

waar nodig. Als er teveel leerlingen problemen hebben wordt de klasgroep opnieuw 

samen gebracht voor een foutenanalyse en foutenverbetering. 

Binnen de klasinfrastructuur moet er heel wat minder gereedschap van hetzelfde type 

beschikbaar zijn wanneer we de vergelijking maken met productietype A1 (waarbij 

iedereen tezelfdertijd dezelfde handeling uitvoert). Er zijn immers slechts 4 uitvoerders 

van activiteit a, 4 voor b, 4 voor c enz….. De lijn doordacht organiseren op niveau van de 

verschillende deelhandelingen werkt dit gegeven in de hand. 


6.2.3 Situering 


Deze productiewerkvorm kan gebruikt worden als variante van de andere 

productiewerkvormen. 

6.2.4 Leerdoelen 

De leerlingen hebben voldoende mogelijkheid om specifieke motorische vaardigheden te 

‘mechaniseren’ 

De leerlingen krijgen inzicht in essentiële procesfactoren (materiaal, middelen, milieu, 

methode, mens) en krijgen intuïtieve inzichten over productietechniek (uitbalanceren van 

een productielijn, methoden verbeteren, …). Daarnaast leren ze een stappenplan en een 

tekening gebruiken. 

De leerlingen leren het product en het proces aanvoelen binnen een groepsdynamiek. 

Voorbeeld: de kwaliteit van een werkstuk in niet meer afhankelijk van het eigen 

functioneren, maar ook van dat van de voorganger en de opvolger binnen het seriewerk. 

Kwaliteit, productiviteit, …. is een groepsgebeuren! De lijnverantwoordelijken (fig A2.3) 

leren bovendien het proces bijsturen en opvolgen. 



6.3 Overzicht bekwaamheden ifv het productietype 23 

Karakter van 

het practicum 

Gesloten, 

individugericht 

Typerende 

benaming 

Klassikaal 

stukwerk 

Roterend 

productiepracticum 

Typeaanduiding 

A1 

Benaming 

van het 

subtype 

Individueel 

stukwerk 

Vaardigheden 


Voornamelijk gericht op 

persoonlijke 

vakbekwaamheid en 

attitudevorming. 

Procescontrole is 

persoonsgebonden en 

gestuurd door de leerkracht. 

A2 Seriewerk Vooral gericht op 

procescontrole binnen een 

groepsdynamiek. Sturing 

van het proces is nog 

grotendeels extern. 

B1 

B2 

B3 

De productie kan het karakter van 

individueel stukwerk of seriewerk hebben. 

De meerwaarde van het roteren in het 

leerproces is het leren van elkaar door 

wederzijdse observatie en uitwisseling van 

ervaringen. 

Half-coöperatief C Leerlingen ontwikkelen vaardigheden rond 

het voorbereiden van het productieproces. 

Open, 

coöperatief 

Productieteams 

23 D. Van de Velde en B. Huyghe (2003) 

D1 

D2 

Het productiepracticum wordt door de 

leerkracht bepaald. 

Leerlingen bereiden de productie voor; ze 

ontwerpen het volledige productieproces. 

Ze krijgen meer vrijheid in de toekenning 

van rollen; organisatie en sturing van de 

productie en de keuze van het 

productiepracticum ontstaat vanuit de 

groepsdynamiek. Vaardigheden op vlak 

van productietechniek. Integrale zorg voor 

productiefactoren: integrale kwaliteit (IKZ), 

integrale veiligheid, ….


6.4 Tips bij de organisatie van productie als werkvorm. 

Let op voor het uitvoeren van bewerkingen waar er slechts één of een beperkt aantal 

apparaten aanwezig is/zijn. Hier kan het nodig zijn om de leerlingen te verdelen in 

subgroepen of te zorgen voor gedifferentieerde opdrachten om alle lln actief te houden ( 

dit is zeer belangrijk, inactieve lln storen de les!). 

Uiterste aandacht voor veiligheid, vooral bij elektrische toestellen (soldeerbout, 

boormachine, ….) 



Literatuurlijst 

Achterhuis, H. e.a. Van stoommachine tot cyborg, denken over techniek in de nieuwe wereld. 

Amsterdam. Ambo, 1997. 

Bossaerts, B, Denys, J en G. Tegenbos.(red.) Accent op talent. Een geïntegreerde visie op leren en 

werken. Eindrapport van de commissie ‘een nieuw perspectief voor technische en technologische 

beroepen en opleidingen ‘ aan de Koning Boudewijnstichting. Antwerpen-Apeldoorn, Garant, 2002. 

Cliquet, J. e.a. La demarche de projet: de l’entreprise au collège. Paris. Delagrave. 2002. 271pp. 

De Maertelaere, S. Coulier, R. Hantson, P. en Van de Velde, D. Helden van elke dag: genderneutrale 

studiekeuzeoriëntatie in de derde graad van het basisonderwijs. ESF/VESOC-project. Gent. 

Arteveldehogeschool. 2006. 

De Vries M., Teaching about technology. Dordrecht. Springer. 2005. 170pp. 

Dochy, F. Schelfhout, W. Jansens S. (red). Anders evalueren. Assessment in de onderwijspraktijk. 

Tielt. Lannoo. 2003. 136pp. 

Dunon, R. & Van Driessche A. (2001). Definitie en selectie van (sleutel)competenties in Vlaanderen: 

een stand van zaken anno 2001. Brussel: Ministerie Vlaamse Gemeenschap – Departement Onderwijs. 

Education technologique. Technologies et milieux du travail. No 27. Paris. Delagrave. 2005. 

Hantson, P., Coulier, R., Van de Velde, D. OriënTO, genderbewuste studie - en beroepsoriëntatie in de 

eerste graad van het secundair onderwijs binnen technologische opvoeding. ESF/VESOC-project. 

Gent, 2002-2004. www.oriento.be 

Janssens, S. e.a. Didactiek in beweging. Deurne. Wolters Plantyn. 2000. 308pp. 

Jephcote, M.; Hendley, D. How design and technology can contribute to the development of pupils’ 

economic and industrial understanding in Teaching Technology, edited by F. Banks. New York. 

Routledge. The open University. 1994. 253pp. 

Jongejan, P. Serieproductie, iedereen een taak. Terugkoppeling, jrg. 11, nr. 1, 13-17 

Laevers, F en E. Bertrands, (2003), Conceptmodel ondernemingszin versie 2003 (ontwikkeld binnen 

het equalproject STEP), Leuven: ExpertiseCentrum ErvaringsGericht Onderwijs, Katholieke 

Universiteit. Zie ook: http://habe.hogent.be/step/ 

Ministerie van de Vlaamse Gemeeschap Departement onderwijs. Eindtermen technologische 

opvoeding voor het SO. Brussel. 

Oberliesen, R. Schudy, J. Work Oriëntation-Concept of Technology Education in Germany in 

Technology education, international concepts and perspectives. Edited by Graube, G. Dyrenfurth, M. 

and Theurerkauf, W. Frankfurt am Main, Peter Lang. 2003. 345pp; 

PATT Technology, entrepreneurship and employment: international examples of lessons for teaching 

entrepreneurial and employment aspects of technology. Delft. Technon. 1995. 

Solomon, J. Teaching Science, Technology and Society. Games, simulation and role-play. in Banks, F. 

(ed) Teaching Technology. New York. Routledge. The open University. 1994. 253pp. 

Van de Velde, D. Hantson, P. en Huyghe, B. Algemeen vormende technologie onderwijzen. Gent. 

Arteveldehogeschool. 2005. (Niet gepubliceerde syllabus). 

Van de Velde, D. Hantson, P. From dualism towards an emphasis on talent. Proceedings of the PATTconference. 

Haarlem. 2005. www.iteaconnect.org/PATT15/PATT15.html 

Verbeek, P. De daadkracht der dingen. Over techniek, filosofie en vormgeving. Boom Amsterdam, 

2000. 302pp. 

Wijnen, G. Renes, W. en Storm, P. Projectmatig werken. Utrecht. Het Spectrum. 2001. 269pp.

Handleiding koffer productie - toleon

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?