Migratie en vestiging in Nederland - deel 1 - Vijfeeuwenmigratie.nl

Migratie en vestiging in Nederland

IISG-WerkuitgavenlIISG-Working Papers
1. Henk HondiuslMargreet Schrevel, Irrventaris van het archief van de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP) 1894-
1946 (Amsterdam, 1985) ISBN 90.6861.003.1
2. Hansje Galeslootfl'om van der Meer, De Nederlandse vakbondsperiodieken van het JlSG. Systematisch overzicht
(Amsterdam, 1985) ISBN 90.6861.004.X
3. Jaap Haag, Inventaris van het archief van de Nederlandsche Federatieve Bond van Personeel in Openbare Dienst (1893- )
1918-1940 (Amsterdam, 1986) ISBN 90.6861.012.0
4. Jack HofmanJHenk Hondius, Inventaris van het archief van de Federatie van Nederlandse Journalisten (FNJ) (1894-)
1946-1967 (-1970) (Amsterdam, 1987) ISBN 90.6861.019.8
5. Huub Sanders, Books and pamphlets on British social and economic subjects (ca. 1650-1880) at the IISG Amsterdam
(Amsterdam, 1988) ISBN 90.6861.025.2
6. Jaap Haag, Inventaris van het archief van Jan Marius Romein (/893-1962) 1871-1965 (Amsterdam, 1989) ISBN
90.6861.029.5
7. Rik Vuunnans, Plaatsingslijst van het archief van de Algemene Studenten Vereniging Amsterdam (1945-1986)
(Amsterdam, 1989) ISBN 90.6861.034.1
8. M. Wilhelmina H. SchreuderlMargreet Schrevel, Inventory of the E. Sylvia Pankhurst Papers 1863-1960 (Amsterdam,
1989) ISBN 90.6861.033.3
9. Karin Hofmeester (red.), De ontwikkeling van arbeidersbewegingen in internationaal vergelijkend perspectief Een
geannoteerde bibliografie (Amsterdam, 1990) ISBN 90.6861.046.5
10. Jack Hofman, Inventaris van het archief van de Pacifistisch SocialisTische Partij (PSP) (/955-) 1957-1981 (Amsterdam,
1990) ISBN 90.6861.047.3
11. Jaap Haag, Irrventar des Teilnach/asses und der Kol/ektion Gustav Landauer (1870-1919) 1882-1919 (-1936) (Amsterdam,
1990) ISBN 90.6861.048.1
12. Jack HofmanJNico Markus/Marijke ter Schegget, P/aatsingslijsten van de archieven van de Algemene Nederlandse Metaal
Bewerkersbond (ANMB) (1886) 1945-1971 en de Industriebond-NVV (/971-) 1972-1979(-1981) (Amsterdam, 1990) ISBN
90.6861.049.X
13. J. Boeke/C. Smit, Inventarissen van de archieven van Cornelis Boeke en Beatrice Boeke Cadbury (1842-) 1884-1976 (-
1984) en de Werkplaats Kindergemeenschap Bilthoven ('de WerkplaatsJ (1921-) 1926-1954 (-1986) (Amsterdam, 1990)
ISBN 90.6861.054.6
14. Frank N. Pieke and Fons Lamboo, lnventory ofthe Collection Chinese People's Movement, Spring 1989. Volume I:
Documents at the Internationalinstitute of Social History (IlSH) (Amsterdam, 1990) ISBN 90.6861.0562
15. Hermien van Veen, Irrventory of the col/ection Lev Trotsky and the International Leit Opposition (ILO) / International
Communist League (lCL) : 1917-1919 (/920-1929) 1930-1934 (-1937) (Amsterdam, 1991) ISBN 90.6861.058.9
16. Frank N. Pieke and Fons Lamboo, lnventory ofthe Col/ection Chinese People 's Movement, Spring 1989. Volume 11:
Audiovisual materials, objects and newspapers at the lnternationalInstitute of Social History (IISH) (Amsterdam, 1991)
ISBN 90.6861.060.0
17. Atie van der Horst, Inventaris van de archieven van het Revolutionair-SocialisTisch Verbond (RSV), de Revolutionair
Socialistische Partij (RSP), de Revolutionair SocialisTische Arbeiders Partij (RSAP) en enkele afdelingen, gewesten en
federaties van RSP, RSAP en Onafhankelijk Socialistische Partij (OSP) 1928-1940 (Amsterdam, 1991) ISBN
90.6861.065.1
18. Bouwe Hijma, Inventaris van de archieven van De Centrale Verzekeringen N. v., voorheen N. V. De Centrale Arbeiders­
Verzekerings- en Depositobank, te 's-Gravenhage (1902-) 1904-1985 (Amsterdam, 1993) ISBN 90.6861.074.0
19. Cees Smit, Inventaris van het archief van Johannes Marten den Uyl (1919-1987) 1927-1987 (Amsterdam, 1993) ISBN
90.6861.075.9
20. Tiny de Boer, Inventory of the papers of Dora w: Russell-Black (/894-1986) 1906-1986 and the Beacon Hili School
(1908-) 1927-1943 (Amsterdam, 1993) ISBN 90.6861.076.7
21. Bas Raijmakers and Tjebbe van Tijen (eds.), Next 5 Minutes Video Catalogue. Catalogue ofvideo tapes shown during the
festtval on tactical television held in Paradiso Amsterdam 8-JO january 1993 (Amsterdam, 1993) ISBN 90.6861.083.X
22. J.R. van der Leeuw, L.E.G. Schwidder, A.H. van der Horst, Inventar des Archivs der Sozialistischen Arbeiter­
Internationale (SAI) 1923-1940) (Amsterdam, 1993) ISBN 90.6861.085.6
23. Huub Sanders, A list of lists of serials. A catalogue of bibliographies and catalogues at the Internationaal Instituut voor
Sociale Geschiedenis, Amsterdam, listing serial publications (Amsterdam, 1994) ISBN 90.6861.088.0
24. Bas van der Plas, Henk Sneevliet, een politieke bibliografie 1905-1940 (Amsterdam, 1994) ISBN 90.6861.0902
25. Louise Rietbergen, Migratie en vestiging in Nederland. Bronnenoverzicht en geselecteerde bibliografie (Amsterdam, 1994)
ISBN 90.6861.092.9

Louise Rietbergen
Migratie en vestiging in Nederland
Bronnenoverzicht en geselecteerde bibliografie
Stichting beheer I1SG
Amsterdam 1994

CIP-GEGEVENS KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG
Rietbergen, Louise
Migratie en vestiging in Nederland: bronnenoverzicht en geselecteerde bibliografie / Louise Rietbergen.­
Amsterdam: Stichting beheer IISG. - (IISG-werkuitgaven = IISG-working papers, ISSN 0921-4585 ; 25)
Met lit.opg., reg. -
ISBN 90-6861-092-9
NUGI 602
Trefw.: migratie; Nederland ; bibliografieë·n.
CC> Copyright 1994, Rijksuniversiteit Leiden en Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis
All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted,
in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without the prior
permission of the publisher.
Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd enlof openbaar worden gemaakt door middel van druk,
fotocopie, microfilm of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de
uitgever.

WOORD VOORAF
Deze uitgave Migratie en vestiging in Nederland is een initiatief van het Centrum voor
de Geschiedenis van Migranten, een in 1992 opgericht samenwerkingsverband van het
Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (nSG) en de Vakgroep Geschiedenis
van de Rijksuniversiteit Leiden. Het project is voor het grootste gedeelte gefinancierd
door de Wetenschapswinkel in Leiden en stond onder begeleiding van dr. Leo Lucassen
van de Rijksuniversiteit Leiden. Het belangrijkste doel van deze inventarisatie van
naoorlogse ministeriële archieven en bibliografie is het vergemakkelijken van de
historische bestudering van het thema migratie en vestiging in Nederland en het
stimuleren van het universitaire onderwijs.
Onze dank gaat uit naar de vele personen en organisaties die een bijdrage hebben
geleverd aan de totstandkoming van deze gids. Dit waren niet op de laatste plaats de
archivarissen van de ministeries en het personeel van de bezochte bibliotheken. Zonder
hun enthousiaste medewerking was deze publikatie zeker niet mogelijk geweest.
Daarnaast hebben de Wetenschapswinkel Leiden en het nSG als subsidieverstrekkers en
het Nederlands Centrum Buitenlanders als pleitbezorger uiteraard een belangrijke rol
gespeeld.
Voorts ben ik veel dank verschuldigd aan drs. Joost van Genabeek en drs. Nico
Markus van het nSG die een goed begin hebben gemaakt met het project. De
begeleidingscommissie, bestaande uit drs. Paul Brassé van het Nederlands Centrum
Buitenlanders, drs. Judith van der Kleij van de Wetenschapswinkel Leiden en dr.
Herman Obdeijn van de Rijksuniversiteit Leiden, ben ik tevens zeer erkentelijk voor de
inzet die zij hebben getoond.
Mede namens het Centrum voor de Geschiedenis van Migranten,
Louise Rietbergen.

INHOUD
I. Inleiding
11. Van incident tot structurele factor: een historiografisch overzicht van de
migratiegeschiedenis in Nederland
J. Lucassen en L. Lucassen
m. Bibliografie over de periode 1550-1994
IV. Bronnenoverzicht over de periode 1945-1993
Het ministerie van Buitenlandse Zaken
Het ministerie van Justitie
Het ministerie van Binnenlandse Zaken
Het ministerie van Onderwijs en Wetenschappen
Het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening
en Milieubeheer
Het ministerie van Economische Zaken
Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid
Het ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur
Register
Adressen
7
15
31
57
57
113
138
172
232
237
239
260
351
400

INLEIDING
Migratiegeschiedenis
Migratie vormt een belangrijke, structurele factor in de geschiedenis. De geschiedenis
van migratie beslaat dan ook een breed terrein van onderzoek. Menselijke geografische
mobiliteit betreft een verschijnsel van alle tijden, dat zich bovendien overal heeft
voorgedaan. Altijd vond migratie plaats onder specifieke omstandigheden, waarbij
uiteenlopende redenen groepen en individuen konden aanzetten tot het veranderen van
de woonplaats. Niet alleen de levens van de migranten zèlf werden door de migratie
beïnvloed. Vele anderen waren er direct of indirect bij betrokken.
De reikwijdte van het onderzoeksterrein wordt nog vergroot door de veelzijdigheid
van het verschijnsel. Zelf één aspect van de geschiedenis, kent het demografische
verschijnsel migratie op zijn beurt vele aspecten. De manieren waarop het onderwerp
zich laat analyseren, zijn overeenkomstig divers. Binnen het historische migratieonderzoek
wordt zowel de economische, sociale, politieke, als de culturele invalshoek
gehanteerd. En juist ook de integrale benadering is voor het migratie-onderzoek heel
bruikbaar.
Het zou verkeerd zijn uit bovenstaande de conclusie te trekken dat onderzoek naar
migratie een onbegonnen werk is, waaraan een verstandig mens zich maar beter niet
waagt. Niet alleen is het belang van migratie voor de geschiedenis daarvoor veel te
groot. Ook kan men zich troosten met de gedachte dat hij/zij zeker niet de eerste is die
zich in het betreffende onderzoeksveld waagt. Heeft het aan belangstelling nooit geheel
ontbroken, de afgelopen tien jaren hebben onder invloed van actuele kwesties zelfs een
ware hausse gekend in historische publikaties over migratie.
Er kan inmiddels worden voortgebouwd op een geruststellend rijk aanbod van studies.
De historiografie is hiervan het levende bewijs. _ Toch stemt de huidige stand van
onderzoek niet tot opperste tevredenheid. Hoe iÎlformatief de bestaande publikaties ook
zijn, bepaalde onderwerpen zijn nog steeds niet uitputtend behandeld, terwijl andere
zelfs helemaal verstoken zijn gebleven van aandacht. Veel relevante onderzoeksvragen
zijn nog niet aan het verleden gesteld. Tegelijkertijd raakt de geschiedschrijving meer en
meer in het stadium waarin het trekken van meer algemene conclusies over migratie
steeds beter mogelijk wordt.
Historiserende wetenschappers zien zich voor een uitdagende taak geplaatst. Een
compleet onderzoeksveld ligt voor de geïnteresseerde open. Bij het bepalen van het
onderwerp, de vraagstelling(en) en methode van onderzoek, doet de onderzoeker er
uiteraard goed aan zich grondig te oriënteren in het vakgebied. Het is onze hoop dat
deze gids hierbij goede diensten kan verlenen.
7

Algemene informatie over de gids
De gids is als volgt opgebouwd. Een artikel van Jan en Leo Lucassen behandelt de
historiografie over de onderhavige thematiek. Aanvullende informatie over de stand van
onderzoek wordt geboden met behulp van een bibliografie. Een overzicht van
archiefmateriaal heeft vervolgens als taak onderzoekers te attenderen op primaire
bronnen die van nut kunnen zijn voor toekomstig onderzoek. Een index ten slotte
fungeert als ingang op de bibliografie en het archievenoverzicht. Deze is zo breed
mogelijk van opzet en bevat onder andere trefwoorden op groepen (onderscheiden naar
herkomst en beroep etc.); thema/onderwerp (zoals racisme); en geografie (landen en
plaatsen).
Hoe aantrekkelijk het ook was om de scope onbeperkt breed te houden, gezien de
beschikbare tijd was het niet anders dan noodzakelijk om het project toch ook zoveel
mogelijk in te perken. De publikatie stelt de lezer met name op de hoogte van de
historiografie en mogelijkheden voor onderzoek m.b.t. tot migratie naar en door
Nederland (opgevat als het grondgebied van de Republiek en het daaruit voortgekomen
Koninkrijk der Nederlanden, zonder de koloniënI). Het is de geschiedenis van tijdelijke
en permanente migranten (nieuwkomer;') die centraal staat. De geografische mobiliteit
binnen Nederland (de zgn. interne migratie) en de emigratie van Nederland naar andere
gebiedsdelen zijn buiten het perspectief gelaten.
De invalshoek met betrekking tot de te presenteren informatie over immigranten en
passanten is niettemin zo breed mogelijk gehouden. Zo is er rekening gehouden met het
gegeven dat onderzoek naar migratie zèlf (de oorzaken, richting, omvang en
selectiviteit), automatisch leidt tot onderzoek naar vestiging; het vestigingsproces van
nieuwkomers in de nieuwe samenleving en de factoren die de uitkomst daarvan
bepaalden. Migratie en vestiging zijn nu eenmaal als twee zijden van dezelfde medaille.
Bovendien is ervoor gekozen om naast nieuwkomers nadrukkelijk tevens zgn.
'vergelijkingsgroepen' in de overzichten te verwerken. Er is immers ook een sterke
samenhang tussen het onderzoek naar groepen migranten en dat naar bepaalde
autochtone groepen met een vergelijkbare, want relatief uitzonderlijke, positie in de
Nederlandse maatschappij. Het gaat hier in het bijzonder om woonwagenbewoners (inel.
mensen uit de circus- en kermis-wereld), zigeuners en joden. De leden van deze groepen
konden een buitenlandse achtergrond hebben, maar vaak was daarvan helemaal geen
sprake (meer) 3 •
De gids presenteert overigens in principe alleen informatie met directe betrekking op
het thema. Publikaties en archiefstukken met louter een zijdelings belang voor de
geschiedenis van migratie en vestiging in Nederland zijn buiten beschouwing gelaten,
wederom omdat het project anders te veel zou uitdijen.
8

De bibliografie
De bibliografie bestaat uit historisch-wetenschappelijke literatuur. Het begrip
, geschiedschrijving' is hierbij breed opgevat, in die zin dat ook de historiserende
sociaal-wetenschappelijke studies als een onderdeel van de geschiedschrijving zijn
gezien. De geschiedwetenschap en de sociale wetenschappen mogen dan in
organisatorisch opzicht betrekkelijk los van elkaar staan, dit is onvoldoende reden om
ook een groot inhoudelijk contrast te zien tussen de produkten van historici en
historiserende sociale wetenschappers. Ten hoogste kunnen er verschillende tradities
worden onderscheiden met betrekking tot de keuze van onderwerp en centrale
vraagstellingen. Dit maakt het interdisciplinaire perspectief zo interessant en vruchtbaar.
Sociaal-wetenschappelijke publikaties zonder een historische dimensie zijn in principe
niet opgenomen, omdat hiervan reeds goede overzichten zijn verschenen 4 • Een
uitzondering is gemaakt voor enkele oudere sociaal-wetenschappelijke studies die als
historische bron van grote waarde zijn. Ook zijn er enkele ego-documenten van
migranten opgenomen.
Bij het verzamelen van de literatuur is dankbaar gebruik gemaakt van de online
publiekscatalogi van de Koninklijke Bibliotheek 5 in Den Haag, diverse
universiteitsbibliotheken en het IISG. Via deze catalogi werden vooral de meer recente
boeken gevonden, aangezien het geautomatiseerd ontsluiten van bibliografische
informatie pas in het begin van de jaren tachtig goed op gang is gekomen en het
voorlopig vooral boeken zijn die op een dergelijke manier openbaar worden gemaakt.
Teneinde ook een goed overzicht te verkrijgen van de oudere publikaties en de artikelen
is op de eerste plaats de publikatie van 1. Lucassen, R. Penninx, L. van Velzen en A.
Zwinkels, Trekarbeid Van de Middellandse Zeegebieden naar West-Europa. Een
bibliografisch overzicht (Nijmegen 1974) doorgenomen. Voorts is het Repertorium van
boeken en tijdschriftartikelen betreffende de geschiedenis van Nederland geraadpleegd
voor de jaren 1972 tlm 1991. Met name de rubriek 'sociale geschiedenis' is structureel
doorplozen. Een zo uitgebreid mogelijk aanvullend bibliografische onderzoek is ten
slotte verricht aan de hand van de literatuurverwijzingen in de reeds getraceerde
literatuur en die van enkele bij het Centrum voor de Geschiedenis van Migranten
betrokken onderzoekers 6 •
De selectie van titels is alfabetisch op auteur en titel geordend. Het gericht zoeken
naar literatuur is mogelijk gemaakt door de titels te voorzien van nummers, waarnaar in
de index wordt verwezen.
9

Het bronnen overzicht
Kon bij het inventariseren van de literatuur nog enigszins volledigheid worden
nagestreefd, bij het in kaart brengen van voor de migratiegeschiedenis waardevol
archiefmateriaal kon daarvan, gezien het immense aanbod, geen sprake zijn. Reeds in
een vroege fase van het traject is ervoor gekozen de aandacht vooralsnog speciaal op de
naoorlogse ministeriële archieven te richten. Hiermee werd een hoeveelheid
archiefmateriaal afgebakend, waarvan de omvang nog enigszins was te overzien. Gezien
de toenemende rol van de nationale overheid op het terrein van migratie en vestiging,
bevatten deze archieven een schat aan archiefstukken met een bijzondere waarde voor
historisch migratie-onderzoek, zoals ook mag blijken uit enkele reeds bestaande
historische studies 7 • Tegelijkertijd gaat het hier om relatief onbekend archiefmateriaal.
Er bestond tevens een 'strategische' reden om juist de naoorlogse ministeriële
archieven als eerste te onderzoeken. Het betreft namelijk archieven die met de recente
wijziging van de Archiefwet 8 definitief anders zullen worden beheerd dan tevoren.
Voorheen werden de archiefbescheiden in principe stuk voor stuk verwerkt door de
afdelingen semi-statisch archief van de ministeries. De sinds jaar en dag toenemende
produktie van archiefbescheiden door de rijksoverheid heeft echter, in combinatie met
andere factoren 9 , tot achterstanden geleid m.b.t. het schonen en inventariseren van het
aanwezige archiefmateriaal. De overbrenging ervan naar het Algemeen Rijksarchief
(ARA) is hierdoor vertraagd, hetgeen uiteraard ten koste is gegaan van de officiële
openbaarmaking.
Tenèinde de groeiende kilometers archief beter beheersbaar te maken is er in opdracht
van de rijksarchiefdienst gewerkt aan een andere procedure m.b.t. de selectie van het
archiefmateriaal. Zo zal er meer archiefmateriaal worden vernietigd; de selectie van het
te bewaren, C.q. te vernietigen archiefmateriaal vindt voortaan plaats op basis van de
beleidstaken van het betreffende ministerie; de termijn waarbinnen de te bewaren
archiefbescheiden moeten worden overgebracht naar het ARA wordt verkort van vijftig
tot twintig jaar. De nieuwe procedure is ingeluid en voorbereid door het Project
Invoering Verkorting Overbrengingstermijn (PIVOT) en heeft nogal wat voeten in de
aarde.
Zoals te verwachten viel, heeft de met de inhaalmanoeuvre gepaard gaande
beleidsmatige ommezwaai aanleiding gegeven tot een uitgebreide en tamelijk heftige
discussie JO. Wordt het belang of de noodzaak van een dergelijke inhaalmanoeuvre over
het algemeen wel erkend, over de precieze methode van werken van het PIVOT bestaat
verschil van mening. Met name de keus om bij de selectie van het te bewaren
archiefmateriaal een zwaar accent te leggen op de voorbereiding van beleid, heeft bij
velen de angst opgeroepen dat de nieuwe methode tot vernietiging zal leiden van veel,
juist voor historisch onderzoek waardevol archiefmateriaal. Gezien het evaluerende
karakter van historisch onderzoek zijn immers vooral ook de archiefstukken van grote
10

waarde, die informatie geven over de uitvoering van het overheidsbeleid. En deze
archiefstukken komen met de nieuwe selectieprocedure in principe niet voor bewaring in
aanmerking.
Deze publikatie beoogt een oplossing te bieden van het zich bij de lopende discussie
voordoende praktische probleem, dat men niet bij voorbaat in detail kan treden over de
vraag welke archietbescheiden het risico lopen ten onrechte te worden vernietigd. Met
name heeft zij als (neven)doel om vanuit de hoek van de geschiedwetenschap een
positieve bijdrage te leveren aan het behoeden voor vernietiging van voor historisch
onderzoek belangwekkende archietbescheiden. Onze doelgroep bestaat dus niet louter uit
historische onderzoekers. Wij richten ons met deze gids nadrukkelijk ook op de
archivarissen.
De speurtocht naar relevant archiefmateriaal heeft zich beperkt tot de ministeries van
Binnenlandse Zaken (BiZa), Buitenlandse Zaken (BuZa), Economische Zaken (EZ),
Justitie, Onderwijs en Wetenschappen (O&W), Sociale Zaken en Werkgelegenheid
(SoZa), Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieuhygiëne (VROM) en Welzijn
Volksgezondheid en Cultuur (WVC). Dit zijn de ministeries die het meeste met
nieuwkomers en passanten te maken hebben gehad. Bekeken is welke relevante
archietbescheiden door deze ministeries reeds zijn overgebracht naar de tweede afdeling
van het Algemeen Rijksarchief (ARA), alsmede welke zich nog in de semi-statische
archief-afdelingen van deze ministeries bevinden.
Bij het in kaart brengen van het archiefmateriaal is zoveel mogelijk gebruik gemaakt
van de bestaande inventarisaties en ingangen op de archieven. Het overzicht bevat
zodoende archiefomschrijvingen uit inventarissen, plaatsingslijsten en overdrachtslijsten;
al naar gelang de manier waarop de archietbescheiden zijn ontsloten. De aldus verkregen
veelsoortige verzameling van informatie wordt in een gestandaardiseerde vorm
gepresenteerd. Het overzicht is ten eerste ingedeeld naar ministerie. Hierbij heeft de
volgorde van de Staatsalmanak als model gefungeerd. De namen van de (deel)archieven
worden vervolgens als tweede genoemd. Onder deze 'kopjes' volgen de
archiefomschrijvingen.
Elke archiefomschrijving begint met de code waarmee het betreffende archiefmateriaal
staat geregistreerd in de inventaris, plaatsingslijst of overdrachtslijst. De periode waarop
het materiaal betrekking heeft staat tussen haken achter de omschrijvingen van het
archiefmateriaal. Vervolgens wordt (achter de komma) de omvang ervan gemeld, indien
deze bekend was. De informatie is zoveel mogelijk letterlijk overgenomen, rubriceringen
incluis. Zich al te zeer herhalende formuleren zijn weggelaten teneinde ruimte te
besparen in de gids. De omschrijvingen van het reeds naar het ARA overgebrachte
archiefmateriaal zijn samengevat, omdat deze deel uitmaken van statische archieven die
reeds m.b.V. van definitieve inventarissen zijn ontsloten. De onderwerpscodenummers en
kopjes uit de inventarissen worden niet gepresenteerd, omdat deze verwarring zouden
11

kunnen veroorzaken. Teneinde het risico te vermijden de onderzoeker blij te maken met
een 'dode mus', bevat het bronnenoverzicht nadrukkelijk geen geheim archiefmateriaal.
Bovendien is de informatie, voor zover nodig, anoniem gemaakt.
Onderzoekers die bij de ministeries archiefstukken willen inzien, moeten rekening
houden met de beperkingen die gelden ten aanzien van de openbaarheid van het
archiefmateriaal en de veiligheidsmaatregelen van de ministeries. Zo bepaalt de Wet
Openbaarheid van Bestuur 1985 dat inzage van recente archiefstukken in principe pas
mag plaatsvinden na toestemming van de Secretaris-generaal van het betreffende
ministerie, onder andere ter bescherming van de privacy van personen. Informatie
omtrent de inzage van specifieke archiefbescheiden kan worden verkregen bij de
verantwoordelijke archief ambtenaren van de afdelingen semi-statisch archief van de
ministeries. Onderzoekers doen er het beste aan hen eerst schriftelijk op de hoogte
stellen van het onderzoek, de wensen ten aanzien van het archief zo gedetailleerd
mogelijk uiteen te zetten en het ministerie pas te bezoeken na een afspraak te hebben
gemaakt. Houdt u er ook rekening mee dat sommige ministeries verlangen dat u bij een
bezoek een identificatie-bewijs meeneemt. Achterin deze gids treft u een lijst met
adressen en telefoonnummers aan.
Tot slot
De breedte van het gehanteerde perspectief brengt met zich mee dat men in deze gids
archiefomschrijvingen en titels aantreft die een breed scala van onderwerpen beslaan.
Niet alleen is er oog geweest voor zoveel mogelijk soorten van migratie en/of groepen
migranten 11, ook komen diverse aspecten van migratie en vestiging aan bod; juridische
aangelegenheden, arbeid/inkomen, onderwijs en huisvesting. We hopen hiermee een
breed publiek van geïnteresseerden van informatie te voorzien.
Jammer genoeg kon er in een aantal opzichten geen volledigheid worden betracht. De
gids presenteert noodgedwongen slechts een fractie van het grote aanbod aan
archiefmateriaal dat van waarde is voor migratie-onderzoek. De zoektocht heeft zich
beperkt tot (een selectie van) ministeriële archieven. Ook andere archieven bevatten
echter waardevol materiaal voor de migratiegeschiedenis. Daar komt bij dat de bezochte
afdelingen semi-statisch archief ongetwijfeld naast de hier gepresenteerde, nog meer
relevante archiefbescheiden herbergen. - Het semi-statische karakter van de archieven
brengt nu eenmaal met zich mee dat er moeilijk een volledig overzicht kan worden
verkregen van het aldaar aanwezige archiefmateriaal; niet op de laatste plaats omdat de
collectie voortdurend onderhevig is aan veranderingen. -
Het huidige archievenoverzicht wordt idealiter nog aanzienlijk uitgebreid en
regelmatig geactualiseerd. Te denken valt aan het in kaart brengen van het materiaal dat
aanwezig is bij de overige rijksarchieven en de archieven van maatschappelijke
12

organisaties en bedrijven. - Een inventarisatie van het bij het Internationaal Instituut
voor Sociale Geschiedenis aanwezige archiefmateriaal is reeds gaande. - We hopen dat
deze gids inspireert tot aanvullende inventarisaties, en dat het belang van een goed
archiefbeheer er nog eens extra mee wordt onderstreept. Het Centrum voor de
Geschiedenis van Migranten houdt zich vanzelfsprekend aanbevolen voor de rol van
documentatie-centrum. Wij doen dan ook de oproep (aan een ieder die zich
aangesproken voelt) om ons zoveel mogelijk te informeren over voor de
migratiegeschiedenis relevant archiefmateriaal.
Een heel eenvoudige motivatie ligt aan deze wens ten grondslag: hoe veelomvattender
het overzicht, des te beter het fungeert als basis voor onderzoek. Tegen de tijd dat de
informatie zich niet meer op papier laat presenteren, kan worden overgestapt op
modernere technieken bij het openbaar maken van gegevens 12. Maar als de gids die u
nu in handen heeft reeds inspireert tot historisch onderzoek, zijn wij uiteraard al heel
tevreden.
Noten
1. Over de migratie naar en vestiging in de (voormalige) koloniën is bijzonder veel onderzoek gedaan. Het zou
te ver hebben gevoerd om ook dit soort van onderzoek binnen de opzet van deze gids te laten vallen. Alleen
al over Indonesië zijn boekenkasten vol geschreven. We beperken ons in deze inleiding tot een verwijzing
naar de onder redactie van P.C. Emmer en M. Mörner tot stand gekomen algemene studie European
expansion and migration (New Vork 1992).
2. Nieuwkomers worden hier gedefmieerd als mensen met een buitenlandse herkomst die zich permanent of
tijdelijk in Nederland hebben gevestigd als arbeidsmigrant, asielzoeker of politieke vluchteling.
3. Vergelijkingen tussen groepen zijn voor het migratie-onderzoek daarom zo belangrijk, omdat zij
overeenkomsten en verschillen aan het licht brengen die de onderzoeker in staat stellen om meer algemene
vragen ten aanzien van migratie en vestiging te behandelen. Een voorbeeld van zo'n algemene vraag is die
naar het gemiddelde tempo van integratie van immigranten in de Nederlandse maatschappij; hoeveel
-generaties besloeg het integratieproces over het algemeen en wat was bepalend voor een snel of juist traag
verloop van het proces; het gedrag van de nieuwkomers zelf, of veeleer de opstelling van de samenleving?
Ook andersoortige vergelijkingen, zoals die tussen perioden of met andere gebiedsdelen zijn van grote
waarde voor de Nederlandse migratiegeschiedenis. Een belangrijke bijdrage aan de informatie-verstrekking
en theorie-vorming hierover wordt geleverd door Jan Lucassen en Rinus Penninx in hun recente publikatie
Nieuwkomers, nakomelingen, Nederlanders. Immigranten in Nederland, 1550-1993 (Amsterdam 1994).
4. Zie bijvoorbeeld de uitgebreide overzichten van de Adviescommissie Onderzoek Minderheden (ACOM) en:
F. Bovenkerk, The sociology ofreturn migration, a bibliographic essay (Den Haag 1974); P. Brassé, Malko,
S. (red.), Op de kleintjes letten ... : aandacht voor enkele problemen onder leden van 'kleine ' nationaliteiten:
een literatuurstudie (Utrecht 1989); I. Koulen, Bibliografie etnische groepen 1986-87 (Amsterdam 1988); J.
Lucassen, R. Penninx, L. van Velzen en A. Zwinkels, Trekarbeid. Van de Middellandse Zeegebieden naar
West-Europa. Een bibliografISch overzicht (Nijmegen 1974); F. Meyer, Vooroordeel, vreemdelingenhaat en
neofascisme: een lijst met literatuur in het kader van discriminatiebestrijding (Utrecht 1983); Ph. J. Muus,
Overzichtsstudie arbeidsmarktpositie minderheden (Den Haag 1984); M. van Niekerk, T. Sunier en H.
Vermeulen, Onderzoek interetnische relaties; literatuurstudie (Rijswijk 1987); T. Pels, Voeten in de aarde;
etniciteit, socialisatie en vrije tijd, een literatuurstudie, toegespitst op de Turkse en Marokkaanse jongeren in
Nederland (Den Haag 1982); C. Vreede-de Stuers, De tweede generatie: kinderen van buitenlandse
werknemers in West-Europa en hun problemen: een beschrijvende bibliografie (Amsterdam 1979); en K.
Yap, Remigratie: een bijdrage aan de economische ontwikkeling der herkomstlanden?: een geannoteerde

ibliografie van recente literatuur ('s- Gravenhage 1975).
5. De online publiekscatalogus van de Konklijke Bibliotheek is voorzien van een uitgebreide index. Voor het
. project is gebruik gemaakt van de mogelijkheid via deze index te zoeken naar titels. Daartoe is de gehele
index doorzocht op relevante (combinaties van) trefwoorden. Vervolgens zijn de bij de genoteerde
trefwoorden behorende titels opgeroepen en naar een bestand op diskette gekopieerd. Wij zijn het personeel
van de KB zeer erkentelijk voor de bij deze laatste fase verleende toestemming en assistentie.
6. Paul Brassé (Nederlands Centrum Buitenland), Jan Lucassen (Centrum voor de Geschiedenis van
migrantenlIISG), Leo Lucassen (Centrum voor de Geschiedenis van MigrantenIVakgroep Geschiedenis
Leiden) en Rinus Penninx (Instituut voor Migratie en Etnische Studies) waren zo vriendelijk om een flink
aantal titels onder de aandacht te brengen.
7. Zie bijvoorbeeld: J.W. ten Doesschate, Asielbeleid en belangen; het Nederlandse toelatingsbeleid ten aanzien
van vluchtelingen in de jaren 1968-1982 (Hilversum 1993), W. Willems en L. Lucassen, Ongewenste
vreemdelingen. Buitenlandse zigeuners en de Nederlandse overheid: 1969-1989 (Den Haag 1990) en L.
Lucassen en A. Köbben, Het partiële gelijk. Controverses over het onderwijs in de eigen taal en cultuur en
de rol daarbij van beleid en wetenschap (1951-1991) (AmsterdarnJLisse 1992).
8. D.d. april jl.
9. Zoals het veelal achterwege blijven van een uitbreiding van de afdelingen semi-statisch archief.
10. Er is inmiddels dan ook heel wat literatuur over het PIVOT verschenen. We noemen hier enkele titels:
KWOT-rapport, eindrapport van de werkgroep Kwantificering van de verkorting van de
Overbrengingstermijn van de Rijksarchiefdienst (Den Haag 1986); Archiejbeheer en -behoud bij het Rijk,
rapport van de Algemene Rekenkamer (Den Haag 1988); Doorlichting Rijksarchiefdienst: meerkosten
. verkorting overbrengingstermijn, rapport uitgegeven door het Economisch en Sociaal Instituut van de Vrije .
Universiteit te Amsterdam (1990); Doorlichting Rijksarchiefdienst: strategische keuzes en aanbevelingen
interne analyse, rapport uitgegeven door het Economisch en Sociaal Instituut van de Vrije Universiteit te
Amsterdam (1990); Hans Janssen, 'Archiefselektie op institutioneel niveau' in: Nederlands Archievenblad,
jrg. 94, nr. 3, september 1990, p. 227-240; F.C.J. Ketelaar, 'Archiefmspektie nieuwe stijl' in:
Overheidsdocumentatie, maandblad voor de vereniging voor documentaire informatievoorziening en
administratieve organisatie (SOD), jrg. 44, nr. I, januari 1990; Omslag in oplag, terugkeer naar
informatievoorziening, rapport uitgegeven door de Directie Interbestuurlijke Betrekkingen en
Informatievoorziening van het Directoraat-Generaal Openbaar Bestuur van het Ministerie van Binnenlandse
Zaken (1991); P.M.M. Klep, Archieven bewaren: Cultureel investeren in de toekomst. Discussienota over
selectie en vernietiging van archiejbescheiden ten behoeve van de Rijkscommissie voor de archieven
(Nijmegen oktober 1992); W.D. Küller, Van de selectie van papier naar de selectie van handelingen. Een
methode voor de vervaardiging van een archiefselectie-instrument uitgaande van de handelingen van de
overheid (Den Haag RijksarchiefdienstIPIVOT).
11. En zelfs vergelijkingsgroepen.
12. Met name het uitgeven van een CD-ROM lijkt een voor de hand liggende optie te zijn. Hier zijn reeds
zoveel mogelijk toebereidselen voor getroffen.
14

- "......,...
-
- - - ---- - - - ---- - - - - - - --- - - - - -- - -
VAN INCIDENT TOT STRUCTURELE FACTOR:
Een historiografisch overzicht van de migratiegeschiedenis in Nederland
Jan Lucassen & Leo Lucassen
Historiografie van Nederland
Honderd vóór Christus: de Batavieren trekken ons land binnen, met als smeuïg detail dat
onze rechtstreekse voorvaderen zich daarbij voortbewogen door op boomstammen de
Rijn af te zakken. Zo placht lange tijd de vaderlandse geschiedenis te beginnen met
migratie. Dat was in de nog niet eens zo ver achter ons liggende tijd toen bij gebrek aan
kennis de prehistorie nog niet meetelde. Maar ook toen dit wel het geval was, bleven
verklaringen van cultuurverandering in termen van migratie de boventoon voeren:
hunebedden werden gebouwd door hunebedbouwers die afkomstig zouden zijn uit het
Middellandse zeegebied, de eens zo populaire (maar later weer afgeschafte)
koepelgraven door koepelgrafbouwers uit Midden-Europa en ga zo maar door: iedere
nieuwe mode in voorraadpotten, begraafwijzen etc. betekende voor de geleerden een
nieuwe invasie. We zullen hier niet ingaan op de merites van deze zienswijze -
prehistorie hoort jammer genoeg nog steeds niet tot het curriculum van historici -, maar
het is voldoende hier vast te stellen dat de vroegste geschiedenis van Nederland niet te
klagen had over belangstelling voor het fenomeen migratie en deze constatering geldt tot
en met - de benaming laat geen misverstanden toe - de tijd van de Grote
Volksverhuizingen.
Dit alles in schrille tegenstelling tot de tijd daarna, vanaf de middeleeuwen tot de dag
van vandaag. In de Nederlandse handboeken wordt voor het laatste anderhalf millennium
ofwel helemaal geen aandacht besteed aan immigratie of emigratie, ofwel worden slechts
enkele meer spectaculaire vormen ervan terloops genoemd, zoals de komst van de Zuid­
Nederlanders en de sefardische joden in het begin van de Republiek, van de Hugenoten
honderd jaar later, de emigratie naar Amerika van sommige aanhangers van de
Afscheiding, de retourmigratie uit Indië en ten slotte de komst van de gastarbeiders:
migratie als incident.
Deze verwaarlozing van de migratiegeschiedenis is met name in het geval van
Nederland vanaf het einde van de zestiende eeuw geheel misplaatst. Nederland is
namelijk een immigratieland par excellence geweest en dit heeft in hoge mate
bijgedragen tot zijn opbouwen karakter. l Tijdens de Republiek was de economie van
J. Lucassen & R. Penninx, Nieuwkomers. nakomelingen. Nederlanders: Immigranten in Nederland 1550-
1993 (Amsterdam 1994, herziene druk van het boek uit 1985); J. Lucassen, Dutch long distance migration. A
concise history 1600-1900 (Research-paper IISG, no. 3, Amsterdam 1991); J. Lucassen, 'The Netherlands,
the Duteh, and Long-Distance Migration, in the Late Sixteenth to Early Nineteenth Centuries', in: N. Canny
15

- - - --- -- --- - --- -------- - --
publiceerde tot de komst van de gastarbeiders in Nederland, een categorie die in de
Economische geschiedenis van Nederland in de 20e eeuw van Van Zanden en Griffiths
overigens zelfs helemaal ontbreekt. 16
Buiten een aantal algemene oorzaken, waarover zo dadelijk meer, moet hier toch ook
zeker gewezen worden op een bijzondere eigenaardigheid van de demografische
geschiedenis, een specialisatie waarvan men toch in de eerste plaats enig soelaas zou
mogen verwachten wanneer het om migratie gaat. De meer gangbare methodieken van
dit vak leiden echter eerder tot het tegendeel. Het ontleden van bevolkingsgroei tussen
twee data waarvoor gegevens beschikbaar zijn geschiedt hierbij aan de hand van
geboortecijfers en sterftecijfers, waarna een migratiesaldo overblijft. Na dat rekenwerk
verflauwt bij de meeste historisch-demografen de belangstelling voor migratie en steken
ze al hun energie aan het analyseren van veranderingen in geboorte en sterfte. Echter, de
grootte van dit migratiesaldo zegt niets over de grootte, de richting of de achtergronden
van afzonderlijke migratiestromen. Een mooi voorbeeld is te vinden in de jaren vijftig
met een zeer klein migratiesaldo, terwijl enerzijds driehonderdvijftigduizend
Nederlanders emigreerden naar - in volgorde van belangrijkheid - Canada, Australië, de
Verenigde Staten, Zuid-Afrika, Nieuw-Zeeland, Brazilië en enkele andere "white settler
colonies"17 en tegelijkertijd ongeveer evenveel repatrianten (waarvan de meesten
"patria" nog nooit aanschouwd hadden) arriveerden uit Indonesië. Overigens is dit nog
maar een klein deel van de totale naoorlogse migratie. Achter een voor Nederland
positief migratiesaldo of vestigingsoverschot van 370.000 personen in de periode 1945-
1984 gaat maar liefst een emigratie van 2.360.000 personen en een immigratie van
2.730.000 personen schuil! 18
Een andere werkwijze, de familiereconstructie volgens de methode Henry, zoals deze
al weer enkele decennia in zwang is, leidt eveneens snel tot een grove onderschatting
van migratie. Daarbij worden alle personen uit een plaats - meestal een klein dorp omdat
anders het werk te onoverzichtelijk wordt - die in de verschillende bronnen voorkomen,
gegroepeerd tot gezinnen, bijna steeds uitgaande van de huwelijksregistratie. De analyse
concentreert zich vervolgens op de meest complete families, met andere woorden op de
meest honkvaste families. De emigranten - men weet meestal niet waarheen ze
vertrokken zijn-- en de immigranten - men weet te weinig over hun achtergronden -
vallen daarbij in de regel buiten de boot, zodat deze eens zo veelbelovende nieuwe
16
17
11
M. Duijvendak & P. Kooij, Sociale geschiedenis. Theorie en thema 's (Assen 1992); J.L. van Zanden & R.T.
Griffiths, Economische geschiedenis van Nederland in de 20e eeuw (Utrecht 1989). Gezien zijn latere werk
is het overigens opvallend dat met name de eerste auteur de factor arbeid sowieso weinig ruimte geeft.
J.H. Elich & P.W. Blauw, ... En toch terug. Een onderzoek naar de retourmigratie van Nederlanders uit Aus­
,tralië', Nieuw-Zeeland en Canada (Rotterdam 1981) p. 14.
J.H. Elieh, Aan de ene kant, aan de andere kant. De emigratie van Nederlanders naar Australië' 1946-1986
(Delft 1987) p. 62.
19

methode tot een ernstige vertekening van de migratiegeschiedenis heeft geleid en in een
aantal gevallen de mythe van een immobiel ancien régime leek te bevestigen.
Maar niet alleen de historische demografie heeft gefaald in het verzorgen van
voorstudies waarop de meer synthetiserende werken kunnen voortbouwen. De volsterkt
onvoldoende aandacht voor migratie in de handboeken, zij het algemene, dan wel
specifiek politieke of sociaal-economische, kan gedeeltelijk ook verklaard worden door
het überhaupt ontbreken van voorstudies op veel deelgebieden. Een grove inventarisatie
levert het volgende beeld op. Tot voor negen jaar bestond er geen overzichtswerk over
de Nederlandse migratiegeschiedenis, tot voor enkele jaren zelfs geen CBS studie met
het basismateriaal over de laatste twee eeuwen. 19 Kijken we naar de deelonderwerpen
dan schittert op het gebied van de geschiedenis van de vluchtelingen nog steeds in al
haar glorie de dissertatie van 150 jaar geleden van Van Geuns, om pas recent gevolgd te
worden door die van Leenders en werk van Moore en Berghuis, overigens alle
handelend over periodes die Van Geuns nog niet kon bestrijken. 20 De Zuidnederlandse
exodus is eigenlijk alleen door Briels - een neerlandicus met kunsthistorische
belangstelling - uitvoerig bestudeerd, zij het dat hierop van historische zijde wel de
nodige kritiek is gekomen, maar geen werkelijke alternatieven. De hugenootse
immigratie daarentegen is zeer goed aan bod gekomen, niet in het minst bij gelegenheid
van de tri centenaire, bijna tien jaar geleden, van de herroeping van het Edict van
Nantes. 21 Ook de joodse geschiedenis kent vele enthousiaste beoefenaren, maar toch
liggen op het gebied van de joodse immigratie in Nederland nog vele terreinen braak,
zoals de spraakverwarring rond de betekenis van de gelijktijdig plaats vindende groei
van joods Amsterdam en de achteruitgang van de mediene in de tweede helft van de
vorige eeuw aantoont. 22 De numeriek, in vergelijking met de vluchtelingen, oneindig
veel belangrijkere Duitse immigratie in Nederland van de zeventiende tot de twintigste
eeuw daarentegen heeft tot nu toe vrijwel geen historicus kunnen inspireren. 23 Bij de
19
20
21
22
23
C.A. Oomens, De loop der bevolking van Nederland· in de negentiende eeuw ('s-Gravenhage 1989).
M. Leenders, Ongenode gasten. Van traditioneel asielrecht naar immigratiebeleid. 1815-1938 (Hilversum
1993); C.K. Berghuis, Joodse vluchtelingen in Nederland 1938-1940. Documenten betreffende toelating.
uitleiding en kampopname (Kampen 1990); B. Moore, Refugees from Nazi Germany in the Netherlands
1933-1940 (Dordrecht 1986); en J.-W. ten Doesschate, Asielbeleid en belangen. Het Nederlandse toelatingsbeleid
ten aanzien van vluchtelingen in de jaren 1968-1982 (Hilversum 1993).
Zie de literatuur, genoemd in Lucassen en Penninx, Nieuwkomers (1985), hoofdstuk 11, noot 13.
1. Lucassen, 'Joodse Nederlanders 1796-1940: een proces van omgekeerde minderheidsvorming', in H. Berg,
E. Fischer & Th. Wijsenbeek (red.), Joodse ondernemers en ondernemingen. 1796-1940 (Amsterdam 1994)
pp. 32-47.
Uitzonderingen zijn: S. Hart, Geschrift en getal. Een keuze uit de demograf/Sch-, economisch- en sociaalhistorische
studieën op grond van Amsterdamse en Zaanse archivalia. 1600-1800 (Dordrecht 1976) en A.
Knotter & J.L. van Zanden, 'Immigratie en arbeidsmarkt in Amsterdam in de 17e eeuw', Tijdschrift voor
Sociale Geschiedenis 13 (1987) pp. 403-431.
20

zogenaamde tijdelijke migratie zijn nog grotendeels terra incognita de recrutering van
soldaten (al hebben onlangs Amersfoort en Zwitser een tipje van de sluier opgelicht)24
en die van matrozen - althans buiten de VOC,25 terwijl we eigenlijk nog vrijwel niets
weten over de honderdduizenden buitenlandse dienstboden die Nederland rijk is
geweest. 26 Tot slot: de immigratie na de tweede Wereldoorlog hebben de historici lange
tijd overgelaten aan sociologen, economen en andere sociale wetenschappers. 27 Pas de
laatste jaren komt de belangstelling van historici enigszins op gang. 28
Om deze klaagzang nog even voort te zetten met betrekking tot de emigratie: we
lijden aan haast een overkill van studies over de emigratie naar Amerika tussen ruwweg
1840 en 1890, terwijl de veel belangrijkere emigratie naar Indië en naar Duitsland niet
lijken te hebben bestaan en de reeds genoemde emigratiepolitiek ten aanzien van landen
als Australië en Canada toch ook nauwelijks een enkele historicus het hart sneller laat
kloppen.
Historiografie van enkele buurlanden
Menigeen zal zich afvragen of ook wij nu bezig zijn met een typische Nederlandse vorm
van zelfkritiek. Toch is dat niet het geval, zoals zal blijken uit een zeer korte tour
d'horizon door enkele buurlanden, waar de situatie geen haar beter is. Beginnen we met
België; weer aan de hand van nieuwe Algemene Geschiedenis der Nederlanden die
immers beide landen bestrijkt. Parallel aan de hoofdstukken van Van der Woude en
24
2S
26
27
28
H. Amersfoort, Koning en Kanton. De Nederlandse staat en het einde van de Zwitserse krijgsdienst hier te
lande 1814-1829 ('s-Gravenhage 1988); H.L. Zwitzer, 'De militie van den staat ': het leger van de Republiek
der Verenigde Nederlanden (Amsterdam 1991). Zie ook M. Bossenbroek, Volk voor Indië. De werving van
Europese militairen voor de Nederlandse koloniale dienst 1814-1909 (Amsterdam 1992).
P.e. van Royen, Zeevarenden op de koopvaardijvloot omstreeks 1700 (Amsterdam 1987).
Een van de weinigen die zich hiennee bezighoudt is B. Henkes, 'Verschoven beeldvonning over Duitse
dienstbodes in Nederland: van volgzaamheid naar verraad', Tijdschrift voor vrouwenstudies 9 (1988) pp.
290-308. Zie voorts de bijdragen van Lotte e. van de Pol, Marybeth Carlson en Jan Lucassen aan de
binnenkort te verschijnen bundel onder redactie van Els Kloek e.a., Women of the Golden Age (Hilversum
1994).
Zie bijvoorbeeld zeer recent het, overigens zeer lezenswaardige, boek van W. Tinnemans, Een gouden
armband. Een geschiedenis van mediterrane immigranten in Nederland (1945-1994) (Utrecht 1994).
Afgezien van de in noot 20 genoemde studies over vluchtelingen: A. Cottaar & W. Willems, Indische
Nederlanders. Een onderzoek naar beeldvorming (Den Haag 1984); H. Obdeijn, 'Van internationale forens
tot immigrant. Marokkaanse en Turkse migranten in Nederland', Tijdschrift voor Geschiedenis 100 (1987)
. no. 3, pp. 460-474. Zie voorts de volgende deelstudies: W. Willems en L. Lucassen, Ongewenste vreemdelingen.
Buitenlandse zigeuners en de Nederlandse overheid: 1969-1989 (Den Haag 1990); W. Manuhutu & H.
Smeets (red.), Tijdelijk verblijf. De opvang van Molukkers in Nederland 1951 (Amsterdam 1991); L.
Lucassen & AJ.F. Köbben, Het partiële gelijk. Controverses over het onderwijs in de eigen taal en de rol
daarbij van beleid en wetenschap (1951-1991) (AmsterdamlLisse 1992); W. Willems & L. Lucassen (red.),
Het onbekende vaderland. De repatriëring van Indische Nederlanders 1946-1964 (Den Haag 1994).
21

Hofstee wordt voor dat land de demografische geschiedenis uit de doeken gedaan door
respectievelijk Hélin en Van Praag. 29 Eerstgenoemde brengt het naast de vermelding
van de trek van platteland naar stad niet verder dan een opsomming van voorbeelden in
een halve bladzijde van buitenlandse migraties. Laatstgenoemde neemt iets meer moeite
en noemt naast de pendel van Vlaanderen naar de Waalse industrie- en mijnstreken de
Belgische emigratie naar de Verenigde Staten en naar Frankrijk. Echter, na de 1ge eeuw
schijnt geen mens België in- of uitgekomen te zijn. Alleen een foto waarop enkele
Belgische vluchtelingen uit het juist onafhankelijk geworden Kongo te zien zijn,
probeert deze indruk nog te weerleggen. Pas sinds enkele jaren wordt door detailstudies
en sinds een jaar ook door overzichtswerken van o.a. Anne Morelli en Els Deslé het
belang van de migratiegeschiedenis voor België ingezien. 30
De Belgische emigratie naar Frankrijk biedt een mooi aanknopingspunt voor de
overstap naar laatstgenoemd land. Ook daar weer die verwaarlozing van het onderwerp
door historici. Nemen we Roubaix, waar aan het begin van de Derde Republiek de
meerderheid van de bevolking uit Belgen bestond. Toch presteerde 1. Toulemonde, die
een typisch Frans-dikke monografie aan de groei van deze stad wijdde, het om hun geen
woord waardig te keuren. 3 ) De Franse historicus Gérard Noiriel aan wie we dit
voorbeeld ontlenen, wijdde in zijn baanbrekende studie "Le creuset francais" - niet
toevallig een verwijzing naar de Amerikaanse "melting pot"- een uitgebreide
beschouwing aan de nalatigheid van de Franse historici om de eigen
immigratiegeschiedenis te bestuderen. 32 We spreken, zeker voor de moderne
geschiedenis, met opzet over een nalatigheid omdat sinds 1935 Frankrijk zijn
bevolkingsgroei alleen en uitsluitend te danken heeft aan de immigratie en omdat vanaf
1930 het percentage vreemdelingen of in het buitenland geborenen steeds hoger ligt dan
dat van de Verenigde Staten, toch het immigratieland par excellence. Noiriel wijst dan
ook terecht op het kleine aantal studies dat in Frankrijk aan de immigratie gewijd wordt.
29
30
31
32
. E. Hélin, 'Demografische ontwikkelingen van de Zuidelijke Nederlanden 1500-1800', in: Algemene
Geschiedenis der Nederlanden (Haarlem! Bussum 1980) deel 5, pp. 169-195; Ph. van Praag, 'Demografische
ontwikkelingen van de Zuidelijke Nederlanden circa 1800-circa 1975', in: Algemene Geschiedems du
Nederlanden (Haarlem! Bussum 1981) deel 10, pp. 169-195.
Zie in dit verband, E. Deslé, 'Bouwen en wonen te Brussel (1945-1958). De moeizame uitbouw van de
keynesiaanse welvaartsstaat en de rol van de mediterrane gastarbeiders', Belgisch Tijdschrift voor Nleuwsu
Geschiedenis XXI (1990) 3-4, pp. 483-534. Daarnaast verschenen in de door de VUB-press uitgegeven serie
'Balans' de volgende bijdragen: F. Caestecker, Vluchtelingenbeleid in de naoorlogse periode (Brussel, Balans
I, 1992), E. Deslé, R. Lesthaeghe & E. Witte (red.), Denken over migranten in Europa (Brussel, Balans 2,
1993) en F. Caestecker, Ongewenste gasten. Joodse Vluchtelingen en migranten in de dertiger jaren (Brussel
1993). Tenslotte verscheen onlangs een bundel onder redactie van A. Morelli: Histoire des étrangers et de
I'immigration en Belgique de la préhistoire à nos jours (Bruxelles 1992) met een sterke nadruk op de 1ge en
20e eeuw.
G. Noiriel, Le creuset français. Histoire de /'immigration XIXe-XXe siècles (paris 1988) p. 19. Zie ook zijn
recentere boek, La tyrannie du national. Le droit d'asile en Europe 1793-1993 (parijs 1991).
Noiriel, Le creuset, pp. 15 vvo
22

monografie wijdde aan de geschiedenis van de immigratie in Engeland,35 was die
mening toegedaan. Zijn hele boek tracht één enkele stelling te bewijzen: slechts door
voortdurende stromen immigranten bleven de bewoners van de Britse eilanden actief en
succesvol zowel binnenlands als op het wereldtoneel. Zonder deze zouden zij vanwege
hun onvermijdelijke indolentie tot niets in staat zijn. In een nawoord meent hij echter
één uitzondering te moeten maken: hij vermag werkelijk niet in te zien wat toch wel de
positieve bijdrage zou kunnen zijn van de joodse immigranten uit Centraal- en Oost­
Europa, de meest spraakmakende immigranten uit zijn tijd.
Overigens zou voor Engeland hetzelfde historiografische verhaal te vertellen zijn als
voor Nederland, België en Frankrijk en Duitse historici als Klaus Bade en Dirk Hoerder
hebben het voor onze oosterbuur eveneens aangetoond. 36
Achtergronden van het onvermogen tot integratie van de migratiegeschiedenis
Het feit dat de stiefmoederlijke bedeling van de migratiegeschiedenis niet alleen voor
Nederland opgaat, maar ook voor de ons omringende landen, vraagt om een
gemeenschappelijke verklaring, een verklaring die verder gaat dan het falen van
individuele historici of van historische scholen.
Zoals Noiriel goed heeft laten zien, ligt het probleem waarmee we hier geconfronteerd
worden, diep verankerd in de wordingsgeschiedenis van het academische vak
geschiedenis in de negentiende eeuw. Uitgangspunt daarbij voor nagenoeg alle historici,
of het nu politiek of sociaal-economisch of mentaliteitshistorici zijn, is haast altijd en
dikwijls onbewust de nationale staat. Zeker in de gedaante van de verzorgingsstaat die
zij al vanaf de vroege negentiende eeuw aanging nemen, kon deze migratie alleen als
een teken van crisis of zwakte zien en migranten derhalve als uitzonderingen. De
geschiedschrijving draagt hiervan diepe sporen.
De geschetste stand van zaken in de nationale geschiedenissen heeft uiteraard grote
gevolgen voor de analyse van migraties in een internationale context, zowel op Europese
als op wereldschaal; overigens wanneer men er over nadenkt een merkwaardige
constatering voor een verschijnsel dat uit de aard der zaak zo internationaal is.
Zelfs hier in een internationaal perspectief weer een concentratie op migratie als
uitzondering, als crisisverschijnsel. Dit wordt pijnlijk duidelijk in een van de weinige
overzichtswerken op dit gebied, het in 1990 verschenen The World Labour Market. A
History of Migration van de Duitse Lydia Potts waarin de grote stromen min of meer
36
W. Cunningham, Alien immigrants to England (London 1897).
Voor een overzicht van de recente internationale literatuur zie, L. Lucassen, 'Het onontkoombare nationaliteitsbeginsel.
Een bespreking van enige recente literatuur over (im )migratie en natievorming " Tijdschrift voor
Sociale Geschiedenis 4 (1993) pp. 489-505.
24

nieuwkomers door de overheid van essentieel belang. 40
Overigens zou het onjuist zijn de gevolgen van de natie staat voor migratie en
vestiging louter in negatieve termen te beoordelen. Daarvoor moeten we ons realiseren
dat de er uit voortkomende groei van de welvaartsstaat, vooral in de naoorlogse periode,
ook allerlei onbedoelde positieve effecten heeft gehad voor migranten. Met name het feit
dat een aantal belangrijke rechten en plichten niet zozeer met nationaliteit maar in de
eerste plaats met de geleverde arbeid zijn verbonden, heeft er voor gezorgd dat het voor
veel migranten die aanvankelijk als tijdelijk naar West-Europa kwamen - de
"gastarbeiders" - zich min of meer permanent konden vestigen en hun gezinnen konden
laten overkomen. Zelfs de bijzonder restrictieve Duitse nationaliteitswetgeving, een
prominent aspect van de natiestaat, heeft niet kunnen voorkomen dat er zich een
aanzienlijke Turkse minderheid in dit land heeft gevestigd, waarvan de meesten naar
verwachting voorgoed zullen blijven. 41
Aan de andere kant moeten we deze invloed van de staat ook weer niet overschatten.
Tot de dag van vandaag blijven arbeidsmarkten, die mondiale vormen hebben
aangenomen, migratiebewegingen tot op grote hoogte bepalen. Het bestaan van illegalen
in Europa en de Verenigde Staten, die doorgaans essentieel zijn voor de
arbeidsvoorziening in bepaalde economische sectoren - denk bijvoorbeeld aan het
Westland of aan sweat-shops in New York - zijn hiervan een tastbaar bewijs. Ook de
vorm waarin deze migratie plaatsvindt, namelijk als kettingmigratie, vertoont grote
overeenkomsten met die in de voorgaande eeuwen. Zelfs in gevallen waarin op het
eerste gezicht het regulerende karakter van de staat zonneklaar lijkt, zoals bij de werving
van tijdelijke mediterrane arbeiders vanaf de jaren vijftig, blijkt de traditionele en
informele wijze van recrutering van arbeid - opnieuw in de vorm van kettingmigratie -
minstens zo belangrijk geweest te zijn.
Hoe we de invloed van de staat ook beoordelen, vaststaat dat deze in de 20e eeuw een
niet meer weg te denken factor is. Voor vroeger eeuwen leidt dit kader evenwel als snel
tot anachronismen en selectieve waarneming. Zoals bekend, bestond de nationale staat
vóór de 1ge eeuw immers nauwelijks en hadden nationale identiteiten en grenzen tussen
staten een volstrekt andere betekenis. Niettemin worden migratie en vestiging gedurende
het ancien régime in de meeste gevallen nog steeds binnen het keurslijf van de nationale
staat geperst en wordt migratie gelijkgesteld aan (grootscheepse en plotselinge)
verplaatsingen van groepen van de ene naar het andere staat. Door de vaak exclusieve
40
41
Een hoogst interessante analyse van de gevolgen van definiëring van het begrip vreemdeling is gemaakt door
Brubaker in zijn vergelijkende studie van de totstandkoming van het Franse en Duitse staatsburgerschap: R.
Brubaker, Citizenship and nationhood in France and Germany (Cam bridge Mass.l Londen 1992).
D. Cohn-Bendit & T. Schmid, Heimat Babylon. Das Wagnis der multikulturellen Demokratie (Hamburg
1993). Zie voor de verschuiving in migratieperspectief en de invloed daarop van de welvaarts-arrangementen
de recente dissertatie van A. Böcker, Turkse migranten en sociale zekerheid. Van onderlinge zorg naar
. overheidszorg? (Amsterdam 1994).
26

aandacht voor deze door politieke ontwikkelingen veroorzaakte internationale migraties,
zoals de bekende vluchtelingengroepen in de 16 en 17e eeuw, verliezen we al gauw het
zicht op minder opvallende 'bewegingen'. Dat geldt in de eerste plaats voor interne
migratie binnen staatkundige eenheden, maar ook voor vele vormen van arbeidsmigratie
tussen staten,42 die zich door hun alledaagse karakter dikwijls onttrekken aan de
selectieve blik van historici die migratie hoofdzakelijk als een uitzondering beschouwen.
Met name de studie van Moch toont aan dat ook voor een goed inzicht in de zo bekende
moderne internationale en intercontinentale migraties een bestudering van kleinschaliger
vormen van migratie essentieel is. Zo stonden patronen van lokale, regionale, circulaire
en kettingmigratie tijdens het ancien régime aan de basis van transatlantische migraties
in de 1ge eeuw. Italiaanse seizoenarbeiders, die tot dan toe ieder jaar in Frankrijk de
oogst binnenhaalden, verplaatsten hun werkterrein naar de graanvelden van Argentini ë,
waarvoor ze zich als golondrinas (spaans voor zwaluwen)43 ieder jaar opnieuw weer
inscheepten om na enkele maanden weer naar hun geboortedorp terug te keren. Niet
zozeer -de structurele oorzaken of het karakter van migratie veranderde toen, slechts de
schaal waarop deze plaatsvond. De oversteek was voor veel migranten dan ook veel
minder groot en definitief dan veelal wordt aangenomen. Met name door systemen van
ketting- en retourmigratie bleven de banden met de 'oude wereld', zeker in het begin,
bestaan. Bovendien maakt een inpassing van migratie binnen een analyse van de
werking van arbeidsmarkten, die gaandeweg de 1ge eeuw een steeds mondialer karakter
aannemen, duidelijk dat de beslissing om tijdelijk of permanent ergens anders te gaan
Wonen en werken pas na zorgvuldig overleg binnen het gezin (en verwanten) werd
genomen. 44 Niet zozeer individuen, maar hele 'netwerken' verplaatsten zich, zoals
Charles Tilly het treffend heeft getypeerd. 45 Het bekende beeld van de man -
zelfstandig operende vrouwen komen in deze visie niet voor -, die in een paniekreactie
besluit zijn geluk elders te zoeken, alle schepen achter zich verbrandt en ontworteld
("uprooted") en gedesoriënteerd in den vreemde belandt, is daarmee als algemene
kenschets definitief vergruizeld.
42
43
4S
1. Lucassen, Naar de kusten van de Noordzee. Trekarbeid in Europees perspektief, 1600-1900 (Gouda 1984).
Zie hierover o.a. W. Nugent, Crossings. the great transatlantic migrations. 1870-1914 (Bloomington 1992)
pp. \04 en 1\ 9.
Moch, Moving Europeans; en D. Hoerder, People on the move. Migration. acculturation. and ethnic
interaction in Europe and North America (providence/ Oxford 1993).
eh. TilIy, 'Transplanted networks', in: V. Yans-McLaughlin (red.), Immigration reconsidered (New Vork
etc. 1990) pp. 79-95.
27

Besluit
Het moge duidelijk zijn geworden dat op het gebied van de migratiestudies voor
historici een belangrijke taak ligt. Hoewel er, met name de afgelopen vijftien jaar, veel
historische studies zijn verschenen over migratie en vestiging in Nederland - zoals de
door Louise Rietbergen samengestelde bibliografie in deze uitgave laat zien -, moet nog
veel fundamenteel detailonderzoek verricht worden. Bovendien dienen de resultaten van
dergelijk onderzoek geïntegreerd te worden in lokale, regionale en nationale
geschiedenissen. Daarbij zullen ook historici en sociale wetenschappers die zich met
migratie en vestiging bezighouden, zich actief moeten opstellen. Niet alleen om de
nieuwe inzichten in wijdere kring ingang te doen vinden, maar ook omdat specialisatie
uiteindelijk geen doel in zichzelf mag worden. 46 Met name de hausse aan 'ethnic
histories' in de Verenigde Staten, die zich richten op de 'unieke' geschiedenis van
allerlei immigrantengroepen, maakt duidelijk hoe contraproduktief een dergelijke isolatie
ten opzichte van de algemene geschiedenis kan zijn. 47 Migratie-historici lopen dan het
grote gevaar zelf bij te dragen aan de verbijzondering van het fenomeen, waardoor
structurele verklaringen voor migratie en vooral ook structurele analyses van de
maatschappij als geheel uit het zicht blijven.
Dat het anders kan en moet, laat niet alleen het overzichtswerk van Moch voor West­
Europa zien, maar ook de in 1991 verschenen studie van Van Zanden over de
economische ontwikkeling van Holland van de 14e tot de 1ge eeuw, waarin hij
overtuigend aantoont dat migratie een essentiële factor vormde voor de
arbeidsvoorziening van de Hollandse economie. 48
Wanneer migratie op die manier wordt ingepast in de algemene geschiedenis kunnen
historici daarmee bovendien een tegenwicht bieden aan de waan van de dag waarbij de
hedendaagse problemen van immigratie en minderheden als iets nieuw worden
voorgesteld, iets ongehoords, maar vooral: waarbij vergeten wordt dat processen van
integratie en minderheidsvorming generaties in beslag nemen. Korte-termijn successen
46
47
41
Zie hierover in meer algemene zin: L. Lucassen & W. Willems, 'Zijn er nog wel buitenstaanders? De geschiedenis
van sociale groepen, Skript. Historisch tijdschrift 15 (winter 1993) no. 4, pp. 295-299. Zie ook E.
Deslé, 'Historici ontdekken migranten 1. Geschiedenis van de immigratie: enkele kritische bedenkingen bij
de groei van een nieuw onderzoeksterrein', in: idem e.a. (red.), Denken over migranten in Europa (Brussel
1993) pp. 33-60.
Zie voor een fundamentele kritiek N. Green, 'L'histoire comparative et Ie champ des études migratoires',
Annales ESC, no. 6 (nov.-dec. 1990) pp. 1335-1350. Zie ook F. Caestecker, 'Historici ontdekken migranten
(2). Het Europese en Amerikaanse migrantenonderzoek: sociale geschiedenis met twee snelheden', in: E.
Deslé e.a. (red.), Denken over migranten in Europa (Brussel 1993) pp. 61-82.
. J.L. van Zanden, Arbeid tijdens het handelskapitalisme. Opkomst en neergang van de Hollandse economie
1350-1 850 (Bergen 1991). Andere voorbeelden van integratie van migratiegeschiedenis in een wijdere
context zijn de dissertaties van Kooij (Groningen. 1870-1914) en O. Boonstra, De waardij van eene vroege
opleiding: een onderzoek naar de implicaties van het alfabetisme op het leven van inwoners van Eindhoven
en omliggende gemeenten. 1800-1920 (Wageningen 1993).
28

kunnen niet worden verwacht, maar voor korte-termijn paniek is in het algemeen al
evenmin reden, zo zou op basis van historische studies kunnen worden betoogd.
29

BmLIOGRAFIE OVER DE PERIODE 1550-1994
1. Aalst, H. van, Onder martieners en bietsers. Een zwerversleven (Amsterdam 1975)
2. Akihary, H., 'Van Almere tot de Zwaluwenburg. Molukse woonoorden in Nederland' in:
W. Manuhutu en H. Smeets (red.), Tijdelijk verblijf De opvang van Molukkers in
Nederland, 1951 (Amsterdam 1991)
3. Alkerna, E.A. (red.), 40 jaar Europese Conventie voor de Rechten van de Mens en de
Nederlandse rechtsorde: staatsrechtconferentie 1990 (Leiden 1991)
4. Amersfoort, H., Koning en Kanton. De Nederlandse staat en het einde van de Zwitserse
krijgsdienst hier te lande 1814-1829 ('s-Gravenhage 1988)
5. Amersfoort, J.M.M. van, Immigratie en minderheidsvorming. Een analyse van de
Nederlandse situatie 1945-1973 (Alphen aan den Rijn 1974)
6. Amersfoort, J.M.M. van, Immigration and the formation of minority groups: the Dutch
experience 1945-1975 (Cambridge 1982)
7. Amersfoort, J.M.M. van, De sociale positie van de Molukkers in Nederland (Den Haag
1971)
8. Amersfoort, J.M.M. van, Surinamers in de Lage Landen (Den Haag 1968)
9. Amersfoort, J.M.M. van, 'Van William Kegge tot Ruud Gullit; de Surinaamse migratie
naar Nederland: realiteit, beeldvorming en beleid', Tijdschrift voor Geschiedenis 100
(1987) 3, 475-490
10. Amersfoort, J.M.M. van en C. Cortie, 'Het patroon van de Surinaamse vestiging in
Amsterdam in de.periode 1968 tJm 1970', Tijdschrift voor Economische en Sociale
Geografie, 64 (1973) 5, 283-294
11. Amersfoort, J.M.M. van en B. Surie, 'Immigratieland tegen wil en dank; Nederland
1970-1985' in: H. van der Wusten (red.), Postmoderne aardrijkskunde; de sociografische
traditie voortgezet (Muiderberg 1987)
12. Amersfoort, J.M.M. van en H. van der Wusten, Marokkaanse arbeiders in Nederland
(Amsterdam 1975)
13. Arkel, D. van, 'De groei van het anti-Joodse stereotype. Een poging tot een
hypothetisch-deductieve werkwijze in historisch onderzoek', Tijdschrift voor Sociale
Geschiedenis 10 (1984) 33, 34-70
14. Arkel, D. van, 'The growth of the anti-Jewish stereotype. An attempt at a
hypothetical-deductive method of historica} research', International Review of Social
History XXX (1985), 270-300
15. Arkel, D. van, 'Historisch racisme-onderzoek. Achtergronden, benaderingen, problemen',
Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis 10 (1984) 36, 438-462
31

18. Arkel, D. van, J.C.M. Leijten en C.W. Mönnich, Wat is antisemitisme? Een benadering vanuit
vier disciplines (Kampen 1991)
19. Asselt, G.F. van, 'De Hollandgänger', Spiegel Historiael 12 (1977), 226-235
20. Asselt, G.F. van, 'De Hollandgänger: gastarbeid in de 1ge eeuw. De Conferentie te Oeynhausen
op 27 februari 1866: een hoofdstuk uit de geschiedenis van de "Reisepredigt''', Tijdschrift voor
Sociale Geschiedenis 2 (1976), 4-41
21. Avest, J.W. ter en H. Roozenbeek (red.), Stigmatisering en strafrecht. De juridische positie van
minderheden in historisch perspectief (Leiden 1990)
22. Baan, P. van der, ''Een eigenaardig slag volk". Onderzoek naar de woonwagen en
woonschepenbewoners in Helmond, 19/3-1937, en hun voorouders (Utrecht 1986)
Doctoraalscriptie Universiteit Utrecht 1986
23. Baan, P. van der, 'Woonwagenbewoners in Helmond. Het beleid van de gemeente Helmond ten
aanzien van woonwagenbewoners 1890-1939' in: De Vlasbloem. Historisch jaarboek voor
Helmond 7 (1986), 169-180
24. Baan, P. van der en P. Nijkamp, Kermisvolk in Roermond (1870-1930). Carrouselhouders,
muzikanten, kramers.. . (Utrecht 1982)
Kandidaatsscriptie Geschiedenis Universiteit Utrecht 1982
25. Baart, J.M., R.E. Kistemaker en T. Levie, Exodo: Portugezen in Amsterdam, 1600-1680
(Amsterdam 1987)
26. Bagley, C., The Dutch plural society; a comparative study in race relations (Oxford 1973)
27. Bagley, C., 'Immigrant minorities in the Netherlands', International Migration Review 5 (1971)
1, 18-35
28. Baker, V.J., Wood en shoes and baseball bats. A study of sociocultural integration of Americans
in The Hague (Leiden 1983)
29. Bakker, M. e.a., Hugenoten in Groningen. Franse vluchtelingen tussen 1680 en 1720 (Groningen
1985)
30. Bank, J.Th.M. (red.), 'Immigratie in Nederland, themanummer', Tijdschrift voor Geschiedenis
100 (1987) 3, 319- 505
31. Bartels, D., Ambon is op Schiphol; socialisatie, identiteitsontwikkeling en emancipatie bij
Molukkers- in Nederland, 2 delen (LeidenlUtrecht 1990)
32. Bartels, D., 'Can the train ever be stopped again? Developments in the Moluccan community in
the Netherlands before and after the hijackings', lndonesia (1986) 41, 23-46
33. Bartels, D., Moluccans in exi/e. A struggle for ethnic survival (LeidenlUtrecht 1989)
34. Beckers, J., Me hum Sinthu. Ik ben zigeuner. Gesprekken met zigeuners over de vervolging in de
periode '40- '45 en de jaren daarna (Den Haag 1980)
35. Beem, H., D. Michman, J. Michman Sanders, J. en R. Verhasselt, Pinkas: geschiedenis van de
joodse gemeenschap in Nederland (Ede/Amsterdam 1992)
32

36. Beets, G.C.N., 'Een aanzet tot de demografie van Indische Nederlanders' in: W. Willems en L.
Lucassen (red.), Het onbekende vaderland De repatriëring van Indische Nederlanders
(1946-1964) (Den Haag 1994) 67-79
37. Beets, G.C.N. en J. Oudhof, 'Een schatting van de aantallen islamieten en HindoeslBoeddhisten
in Nederland, 1971-1981', Sociaal-Cultureel Kwartaalblad 4 (1982) 1, 8-14
38. Bekius, R. en W. Ultee, 'De Anneense kolonie in Amsterdam, 1600-1800', De Gids 148 (1985),
216-224
39. Bello, C. en H. van der Kooy (red.), Observaties van een zwartwerker: over de
arbeidsomstandigheden in Amsterdamse pizzeria 's (Amsterdam 1987)
40. Benton, G. en H. Vermeulen (red.), De Chinezen (Muiderberg 1987)
41. Berg, C.A. van den, A. Helmink en M. de Smidt, 'De plaats van de buitenlandse arbeiders in het
bedrijfsleven van Enschede, een arbeidsmarktanalyse', Bulletin Geografisch Instituut Utrecht
(1968), 65-36
42. Berg, H. van den en P. Reinsch, Racisme in schoolboeken (Amsterdam 1983)
43. Berg, W.EJ., De refugiés in de Nederlanden na de he"oeping van het Edict van Nantes
(Amsterdam 1845)
44. . Berg-Eldering, L. van de, Marokkaanse gezinnen in Nederland (Alphen ald Rijn 1978)
45. Berg-Eldering, L. van den (red.), Van gastarbeider tot immigrant: Marokkanen en Turken in
Nederland: 1965-1985 (Alphen aan den Rijn etc. 1986)
46. Berger, J. en J. Mohr, Een zevende man: een boek met beelden en woorden over de ervaringen
van gastarbeiders in Europa (Amsterdam 1975)
47. Berghuis, e.K., Joodse vluchtelingen in Nederland 1938-1940. Documenten betreffende toelating,
uitleiding en kampopname (Kampen 1990)
48. Berkvens-Stevelinck, C., 'Prosper Marchand, Frans uitgever in de Republiek (1709-1747)',
Documentatieblad 18e eeuw (1982), 59-74
49. Berkvens-Stevelinck, C., 'De hugenoten' in: P. Blom e.a. (red.), La France aux Pays-Bas.
Invloeden in het verleden (Vianen 1985) 13-49
50. Bemtsen, P.D., Vreemdelingen in Nederland De geschiedenis van de Nederlandse
vreemdelingenwetgeving en het vreemdelingenbeleid van de rijksoverheid in de eerste helft van de
1ge eeuw (Amsterdam 1987)
Doctoraalscriptie 1987
51. Best, U., 70 jaar circus in Nederland (Alkmaar 1971)
52. Bieci, A., 'Mercanti Italiani in Amsterdam. Beniamino Burlamacchi', Saggi e documenti 2
(1981),463-501
53. Bientjes, J., Holland und der Holländer im Urtei/ deutscher Reisenden 1400-1800 (Groningen
1967)
33

54. Bijl, E.L., Belgische vluchtelingen in Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog (Utrecht 1985)
Doctoraalscriptie Universiteit Utrecht 1985
56. Block, M. de, 'Asielverlening door Nederland', Internationale Spectator 26 (I972), 234-248
57. Blom, P., M. Keyser, J. Kloters e.a., Van binnen moet je wezen ... 200 jaar circus in Nederland
(Nieuwkoop 1978)
58. Böcker, A., Turkse migranten en sociale zekerheid: van onderlinge zorg naar overheidszorg?
(Amsterdam 1994)
59. Boer, A. de en W. van Winden, Wonen in een huis op wielen. Rapport van een onderzoek naar
. de woon- en verblijfsvoorwaarden der zigeuners in Zuid- Nederland (Den Bosch 1973)
60. Bölsker-Schlicht, F., Die Hollandgängerei im Osnabrücker Land und im Emsland Ein Beitrag
zur Geschichte der Arbeiterwanderung vom 17. bis zum 19. Jahrhundert (Sögel 1987)
61. Bölsker-Schlicht, F., 'QueUen für eine Quantifizierung der HoUandgängerei im Emsland und im
Osnabrucker Land in der ersten Hälfte des 19. Jahrhunderts' in: E. Hinrichs en H. van Zon (red.),
Bevölkerungsgeschichte im Vergleich: Studien zu den Niederlanden und Nordwestdeutschland
(Aurich 1988) 90-104
62. Bongaarts, W., N. Hermans en A. Vos, Het is een wereld van verschil: woonwagenbewoners in
Tilburg 1935-1990 (Tilburg 1990)
63. Boon, H. en C. Hamers, Wie het beter weet mag het zeggen. Woonwagenbewoners aan het woord .
(IJmuiden 1982)
64. Boon, S. en E. van Geleuken (red.), Ik wilde eigenlijk niet gaan. De repatriëring van Indische
Nederlanders 1946-1964 (Den Haag 1993)
65. Borghuis, M.G.M., J.E. Ellemers en J.H.J. Vermeulen, Etnische minderheden in Nederland Een
geselecteerde bibliografie van sociaal-wetenschappelijke publicaties, 1945-1986 (Muiderberg
1988)
66. Bossenbroek, M., Van Holland naar Indië: het transport van koloniale troepen voor het
Oost-Indische leger 1815-1909 (Amsterdam etc. 1986)
67. Bossenbroek, M., Volk voor Indië. De werving van Europese militairen voor de Nederlandse
koloniale dienst (Amsterdam 1992)
68. Bossenbroek, M. en J. Kruishoop, Vluchten voor de Groote Oorlog. Belgen in Nederland
1914-1918 (Amsterdam 1988)
69. Bots, H. en G. Posthumus Meyjes (red.), La Révocation de /'Edit de Nantes et les Provinces
Unies 1685: Colloque international du tricentenaire (AmsterdamlMaarsen 1986)
70. Bots, H., G. Posthumus Meyjes en F. Wieringa, Vlucht naar de vrijheid. De hugenoten en de
Nederlanden (AmsterdamlDieren 1985)
71. Bouw, C., J. van Donselaar en C. Nelissen, De Nederlandse Volks-Unie. Portret van een
racistische splinterpartij (Bussum 1981)
72. Bovenkerk, F. (red.), Omdat zij anders zijn. Patronen van rasdiscriminatie in Nederland
(Meppel/Amsterdam 1978)
34

73 . Bovenkerk, F., 'Over een oud en een nieuw immigranten-proletariaat', De Gids 148 (1985),
271-278
74. Bovenkerk, F., The sociology ofreturn migration, a bibliographic essay (Den Haag 1974)
75. Bovenkerk, F. en L.M. Bovenkerk-Teerink, Surinamers en Antillianen in de Nederlandse pers
(Amsterdam 1972)
76. Bovenkerk, F., W. Bovenkerk-Teerink en A. Eijken, Italiaans ijs. De opmerkelijke historie van de
Italiaanse ijsbereiders in Nederland (Amsterdam 1983)
77. Bovenkerk, F. en L. Ruland, 'Italiaanse schoorsteenvegers in Amsterdam', Ons Amsterdam 38
(1986), 23-26
78. Bovenkerk, F., 'De schoorsteenvegers', Intermediair 20 (1984) 52,23-39
79. Braber, B. en E. Braches, Zelfs als wij zullen verliezen: Joden in verzet en illegaliteit in
Nederland, 1940-1945 (Amsterdam 1990)
80. Brants, K. en W. Hogendoom, Van vreemde smetten vrij; opkomst van de Centrumpartij (Bussum
1983)
81. Brassé, P. en W. van Schelven, Assimilatie van vooroorlogse immigranten. Drie generaties Polen,
Slovenen, Italianen in Heerlen (Den Haag 1980)
82. Breuker, Ph.H., 'Mieren yn Boazum 1', Doarpsskille 18 (1987) 8
83. Breuker, Ph.H., 'Mieren yn Boazum 11', Daarpsskille 18 (1987) 9
84. Brieis, J., 'De Zuidnederlandse immigratie 1572-1630', Tijdschrift voor Geschiedenis 100 (1987)
3,331-355
85. Brieis, 1., Zuid-Nederlanders in de Republiek 1572-1630: een demografische en cultuurhistorische
studie (Sint-Niklaas 1985)
86. Brieis, J., Zuidnederlandse boekdrukkers en boekverkopers in de Republiek der Verenigde
Nederlanden omstreeks 1570-1630. Een bijdrage tot de kennis van de geschiedenis van het boek
(Nieuwkoop 1974)
87. Brieis, J., De Zuidnederlandse immigratie 1572-1630 (BussumlHaarlem 1978)
88. Brieis, J., De Zuid nederlandse immigratie in Amsterdam en Haarlem omstreeks 1572- 1630. Met
een keuze van archivalische gegevens betreffende de kunstschilders (Utrecht 1976)
89. Bronkhorst, D., Een tijd van komen. De geschiedenis van vluchtelingen in Nederland (Amsterdam
1990)
90. Bronsveld, A.W., Vluchtelingen en ballingen. Voor driehonderd jaren. Volksbladen ter
herinnering aan de schoonste bladzijden uit onze geschiedenis (Harderwijk 1870)
91. Brouwers-Kleywegt, H.l., C. Marinelli en E.G.M. Nuyten-Edelbroek, Italianen in Nederland; een
onderzoek naar de mate van integratie van Italiaanse werknemers in Nederland (Rotterdam 1976)
92. Bruggemeijer, B., Bewogen bestaan; een historische analyse van de fysieke en sociale milieus
van de Nederlandse woonwagenbevolking (Den Haag 1980)
35

93. Bruijn, J.R., 'De personeelsbehoefte van de VOC overzee en aan boord, bezien in Aziatisch en
Nederlands perspectief, Bijdragen en Mededelingen betreffende de Geschiedenis der
Nederlanden 91 (1976), 218-248
94. Bruijn, J.R., 'Seamen in Dutch ports: c.1700-c.1914', Mariner's Mirror 65 (1979), 327-337
95. Bruijn, J.R. en E.S. van Eyck van Heslinga, 'Seamen's employment in the Netherlands
(c.1600-c.1800)', The Mariner's Mirror 70 (1984), 7-20
96. . Bruijn, J.R. en F.S. Gaastra , 'The Dutch East India Company's Shipping, 1602-1795, in a
comparative perspective' in: J.R. Bruijn en F.S. Gaastra (red.), Ships, Sailors and Spices. East
India Companies and their shipping in the I6th, 17th and I8th centuries (Amsterdam 1993), 177-
208
97. Bruijn, J.R. en J. Lucassen, Op de schepen der Oost-Indische Compagnie. Vijf artikelen van J. de
Hul/u, ingeleid, bewerkt en voorzien van een studie over de werkgelegenheid bij de VOC
(Groningen 1980)
98. Bruynseels, F., Het onderwijs aan de uitgewekenen in Nederland van einde 1914 tot begin 1919
(Amsterdam 1920)
99. Brummer, F., Frederika: het leven van een woonwagengeneratie tussen 1900 en 1945
(Amsterdam 1984)
100. Budike, F., Surinamers naar Nederland. De migratie van 1687 tot 1982 (Amsterdam 1982)
101. Buis, L.S.J., Woonwagenbewoners (Lelystad 1973)
102. Buis, H., 'Zigeuners gezien? Haal dan de was binnen!' in: J.E. Dubbelman en J. Tanja (red.),
Vreemd gespuis (Amsterdam 1987) 165-175
103. . Bundi, M., Bündner Kriegsdienste in Holland um 1700. Eine Studie zu den Beziehungen zwischen
Hol/and und Graubünden von 1693 bis 1730 (Chur 1972)
104. Buning, E., P. Overbeek en J. Verveer, 'De huisgenoten des geloofs. De immigratie van de
Hugenoten 1680-1720', Tijdschrift voor Geschiedenis 100 (1987) 3, 356-373
105. Burger, J. en P. Bemtsen, 'De Duitse immigratie naar Amsterdam in de 1ge eeuw', Ons
Amsterdam 38 (1986) 1, 59-64
106. Caransa, A., Van school verwijderd Jood: dokumenten betreffende de verwijdering van joodse
leerlingen van Amsterdamse ambachtsscholen in 1941 (Haarlem 1990)
107. Castles, S. en G. Kosack, Immigrant workers and c/ass structure in Western Europe (Londen
1973)
108. Cesari, C., Mercanti lucchesi ad Amsterdam nel seicento. Girolamo e Pompeo Parensi (Lucca
1989)
109. Claassen, X., Een Indische erfenis. Het onderwijsbeleid ten aanzien van gerepatrieerde en
Molukse kinderen 1945-1978 (Rotterdam 1992)
Doctoraalscriptie Erasmusuniversiteit Rotterdam 1992
36

•
126. Crul, I. en R. van Loon, Wie het beter weet mag het zeggen: woonwagenbewoners aan het woord
(IJmuiden 1982)
127. Cruson, C., 'De hugenoten als refugiés', De Gids 148 (1985), 225-231
128. Cruson, C., 'Standvastig en frivool. De beeldvorming over hugenoten' in: J. Dubbelman en J .
. Tanja (red.), Vreemd gespuis (Amsterdam 1987), 38-48
129. Cruson, C., 'Vluchtelingen in de stad. De vluchtelingenpolitiek van de Amsterdamse magistraat in
de periode 1681-1685', in: C. Cruson en J. Dronkers (red.), De stad Beheersing van de stedelijke
ruimte (Houten 1990) 89-109
130. Dassen, A., C. van Eerd, K. Oppeland, Vrouwen in den vreemde. Lotgevallen van emigrantes en
immigrantes (Zutphen 1994)
131. Davids, K., 'Migratie te Leiden in 'de achttiende eeuw: een onderzoek op grond van de acten van
cautie' in: H.A. Diederiks e.a. (red.), Een stad in achteruitgang. Sociaal-historische studies over
Leiden in de achttiende eeuw (Leiden 1978) 146-192
132. Debeuckelaere, G. en J. Saarloos, Woonwagenbewoners in de pers; een inhoudsanalyse van
perspublikaties uit 1971 over woonwagenbewoners en woonwagenvraagstukJcen (Nijmegen 1973)
l33. Deslé, E., R. Lesthaeghe en E. Witte (red.), Denken over migranten in Europa (Brussel 1993)
134. Diederiks, H.A. en G.C. Quispel (red.), Onderscheid en minderheid: sociaal-historische opstel/en
over discriminatie en vooroordeel, aangeboden aan professor Dik van Arkel bij zijn afscheid als
hoogleraar in de sociale geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Ie Leiden (Hilversum 1987)
135. Diederiks, H.A., 'Strafrecht en stigmatisering. De joden in de achttiende-eeuwse republiek', in:
H.A. Diederiks en C. Quispel (red.), Onderscheid en minderheid (Hilversum 1987) 77-98
l36. Dittrich, K. en D. WürzD.er, Die Niederlande und das deutsche Exil, 1933-1940 (Königstein 1982)
137. Doesschate, J.W. ten, Asielbeleid en belangen; het Nederlandse toelatingsbeleid ten aanzien van
vluchtelingen in de jaren 1968-1982 (Hilversum 1993)
l38. Doesschate, J.W. ten, Hongaren en Tsjechoslowaken in Nederland Opvang en integratie van
vluchtelingen (Groningen 1985)
Doctoraalscriptie Katholieke Uiversiteit Nijmegen 1985
139. Donselaar, J.G. van, Fout na de oorlog: fascistische en racistische organisaties in Nederland
1950-1990 (Amsterdam 1991)
140. Donselaar, J.G. van en C. van Praag, Stemmen op de Centrumpartij; de opkomst van
anti-vreemdelingen partijen in Nederland (Leiden 1983)
141. Doomemik, J., Turkse moskeeën en maatschappelijke participatie; de institutionalisering van de
Turkse islam in Nederland en de Duitse Bondsrepubliek (Amsterdam 1991)
142. Doormalen, A. van, 'Een Belgisch dorp op de Udensche heide. De Nederlandse regering en de
opvang van Belgische vluchtelingen tijdens de Eerste Wereldoorlog', in: P. Luykx en A. Manning
, (red.), Nederland in de wereld 1870-1950. Opstel/en over buitenlandse en koloniale politiek
(Nijmegen 1988)?
38

161. Enklaar en T. Diederik, Varende luyden: studiën over de middeleeuwse groepen van
onmaatschappelijken in de Nederlanden (Assen 1956)
162. . Entzinger, H.B., Het minderhedenbeleid. Dilemma 's voor de overheid in Nederland en zes andere
immigratielanden in Europa (Amsterdam 1984)
163. Entzinger, H.B., 'Nederland immigratieland?', Beleid en Maatschappij 2 (1975) 12, 326- 336
164. Esch, J. van, J. Nooteboom en C. de Valk, Nieuwe Nederlanders: immigratie in Nederland
1550-1990 (Leiden 1990)
165. Evers-Emden, B., Onderduikouders en hun Joodse 'kinderen' over de onderduikperiode:
interviews met mensen die Joodse kinderen bij zich lieten onderduiken en interviews met deze
Joodse onderduikers (Utrecht 1988)
166. Ex, J., Adjustment after migration. A longitudinal study ofthe process of adjustment by refugees
to a new environment (Den Haag 1966)
167. Elich, J.H. en P.W. Blauw, ... En toch terug. Een onderzoek naar de retourmigratie van
Nederlanders uit Australië, Nieuw-Zeeland en Canada (Rotterdam 1981)
168. Fafié, Th.A. (red.), 'Nederland en de Evangelische Saltzburgers door J.C. Schultz Jacobi (1806-
1865)', Bijdragen tot de Geschiedenis van West-Zeeuws-Vlaanderen 10 (1981), 1-221
169. Ferrier, J.M., De Surinamers (Muiderberg 1985)
170. Fischman, J.S., , Jewish war orphans in the Netherlands - the guardianship issue 1945-1950',
Wiener Lib. Bull. 27 (1973/74), 31-36
171. Fuks-Mansfeld, R.G., De Sefardim in Amsterdam tot 1795. Aspecten van een joodse minderheid
in een Hollandse stad (Hilversum 1989)
172. Galard, J., 'Descartes en Nederland' in: P. Blom e.a. (red.), La France aw: Pays-Bas. Invloeden
in het verleden (Vianen 1985) 51-88
173. Gans, M.H., Memorboek. Plantenatlas van het leven der joden in Nederland van de
middeleeuwen tot 1940 (Baarn 1971)
174. Geerts, R.W.M., Josien Gudden en Jos Overbekking, Woonwagenwerk, dertien jaar later: een
onderzoek naar de ontwikkelingen sinds 1975 (Nijmegen 1988)
175. Geerts, R., J. Overbekking en W. Waelen, Buitenlandse Zigeuners: een evaluatie van het
gevoerde beleid (Nijmegen 1990)
176. Geugten, T. van der, Met gemengde gevoelens: Het zelfbeeld van Indische Nederlanders
(Amsterdam 1990)
Doctoraalscriptie Geschiedenis Amsterdam 1990
177. Geuns, S.J. van, Proeve eener geschiedenis van de toelating en vestiging van vreemdelingen in
Nederland, tot het jaar 1795 (Schoonhoven 1853)
178. Geyer, R.F., Buitenlandse arbeidskrachten: resultaten van een onderzoek onder Spaanse en
Nederlandse werknemers in het Rijnmondgebied, I en 1I (Rotterdam 1967)
40

195. Halm, KJ., Het Jodinnetje: Holland 1942 (Haarlem 1991)
196. Hamoen, C., 'De problemen van een Joodse slager in Woerden, 1785-1788', Heemtijdinghen 24
(1988), 72-76
197. Harms, I. en T. Pollmann, In Nederland door omstandigheden (Baam/Den Haag 1987)
198. Harmsen, P., F. van Leeuwen en M. van Rijen, 'Wetenschappelijk racisme. Vergeten aspecten in
de Nederlandse geschiedenis' in: M. Hisschemó'Jler (red.), Een bleek bolwerk Racisme en
politieke strategie (Amsterdam 1988) 99-117
199. Hart, S., Geschrift en Getal. Een keuze uit de demografisch economisch- en sociaal-historische
studiën op grond van Amsterdamse en Zaanse archivalia, 1600-1800 (Dordrecht 1976)
200. Haveman, P., Zigeuners in de Nederlandse letterkunde van de 17e en 18e eeuw (Amsterdam
1985)
Doctoraalscriptie Nederlands Amsterdam 1985
201. Heek, F. van, Chineesche immigranten in Nederland (Amsterdam 1936)
202. Heekeren, V. van, Trekkers en blijvers; kroniek van een Haags-Indische familie (Franeker 1980)
203. Heering, A., 'Italianen in Nederland' in: A.H. Huussen jr. e.a. (red.), Vreemdelingen ongewenst
en bemind (Groningen 1991) 15-19
204. Hees, P. van, 'Vlaamse activisten als politieke vluchtelingen in Nederland tijdens het
interbellum', Tijdschrift voor Geschiedenis 100 (1987) 3, 394-411
205. Heijden, C.G.W.P. van der, 'Migratie en economische conjunctuur in het Oostbrabantse
textielgebied, 1850-1920', Noordbrabants Historisch Jaarboek 4 (1987), 83-120
206. Heijs, E., 'De Nederlandse nationaliteit van Indische Nederlanders. Een historische terugblik' in:
W. Willems en L. Lucassen (red.), Het onbekende vaderland De repatriëring van Indische
Nederlanders (1946-1964) (Den Haag 1994) 58-66
207. Hemrnendinger, J. en R. Buenting (red.), De kinderen van Buchenwald: wat is er geworden van
de duizend joodse kinderen die in 1945 werden bevrijd? (Baarn 1985)
208. Henkes, B., 'German maids in prosperous "Guldenland" (Guilderland) and the land of mornl
threat: nation images and national identity during the Interbellum period', in: A. Galema e.a.
(red.), Images ofthe nation. Different meanings of Dutchness 1870-1940 (Amsterdam 1993) 133-
158
209. Henkes, B., 'Verschoven beeldvorming over Duitse dienstbodes in Nederland: van volgzaamheid
naar verraad', Tijdschrift voor Vrouwenstudies 9 (1988), 290-308
210. Hermens, P., Buitenlandse arbeiders in het Zuid-Limburgse kolendistrict, in het bijzonder de rol
van de Duitse arbeiders in de mijnen, 1900-1930 (scriptie geschiedenis) (Tilburg 1983)
Scriptie Mollerinstituut Tilburg 1983
211. Hermus, J, Hongaren en Tsjechoslowaken in Nederland Opvang en integratie van vluchtelingen
(Groningen 1985)
Doctoraalscriptie Rijksuniversiteit Groningen 1985
212. Hermus, J., Vlucht naar de vrijheid De Hugenoten en de Nederlanden (AmsterdamlDieren 1985)
42

---- ----------- - -------- - ---- --------
213. Heupers, E., 'Scharenslijpers en kiekkastenvolk' , Neerlands Volksleven 1 (1964), 63-72
214. Heuvel-Strasser, E. van den, 'Vluchtelingen- of vreemdelingenbeleid. De Nederlandse overheid en
de Belgische vluchtelingen, 1914-1915', Tijdschrift voor Geschiedenis 99 (1986), 184-202
215. Hirzel, W., "Tanta est fiducia gentis". Les régiments suisses au service des Pays-Bas (Coppet
1972)
216. Hof, W.J. op 't, De visie op de joden in de nadere Reformatie tijdens het eerste kwart van de
zeventiende eeuw (Amsterdam 1984)
217. Hofineester, K., "'In den kerk Israëlieten" . .. en daarbuiten? De identiteit van de joodse
. minderheid in Nederland 1796-1940', Ex Tempore 11 (1992), 235-243
218. Hofineester, K., Van talmoed tot statuut: Joodse arbeiders en arbeidersbewegingen in
Amsterdam, Londen en Parijs, 1880-1914 (Amsterdam 1990)
219. Hondius, D., Terugkeer. Antisemitisme in Nederland rond de bevrijding ('s-Gravenhage 1990)
220. Honoré Naber, S.P. I' (red.), Reisebeschreibungen von deutschen Beamten und Kriegsleuten im
Dienste der Niederländischen West- und Ost- Indischen Kompagnien 1602-1797 (Den Haag
1930-2)
221 . Hoorn, I. van en H. Oosterhof, Sporen van een koloniaal verleden: de komst van Indische
Nederlanders naar Apeldoorn (Apeldoorn 1990)
222. Hovens, P. en R. Dahler, (red.), Zigeuners in Nederland: cultuur, geschiedenis en beleid
(NijmegenlRijswijk 1988)
223. Hovens, P. en J. Hovens, Zigeuners, woonwagenbewoners en reizenden: een bibliografie =
Gypsies, caravandwe//ers and trave//ers: a bibliography (Rijswijk 1982)
224. Hulst, lW. van, Kerkelijk antisemitisme: enkele voorbeelden uit Nederland en Duitsland
1920-1945 (Sliedrecht 1990)
225. Huussen, A.H., 'Criminalisering van vreemdelingen, een minderheid in de Republiek', in: J.W.
ter Avest en H. Roozenbeek (red.), Stigmatisering en strafrecht Special van Leischrift (Leiden
1990) 35-43
226. Huussen, A.H., 'De joden in Nederland en het probleem van de toleratie' in: M. Gijswijt-Hofstra
(red.), Een schijn van verdraagzaamheid Afwijking en tolerantie in Nederland van de zestiende
eeuw tot heden (Hilversum 1989) 107-130
227. Huussen, A.H. e.a. (red.), Vreemdelingen ongewenst en bemind (Groningen 1991)
228. Huygers, H., 'De N.H.M. en Haarlem. Gastarbeid en sociaal protest als gevolg van
ondernemersbeleid en conjunctuur: een staking in 1841' in: A. Doedens e.a. (red.), De strijd om
het bestaan: Bijdragen tot lokale geschiedenis van Nederland in de eerste helft van de
negentiende eeuw (Amsterdam 1983), 51-63
229. Immerzeel, B., Moluks verzet WO IJ: de rol van Molukkers in het verzet in de Tweede
Wereldoorlog = Perlawanan orang2 Maluku da/am Perang Dunia 11: peranan orang2 Maluku
da/am per/awanan (Utrecht 1992)
43

230. . Israel, J.I., 'An Amsterdam Jewish merchant of the golden age: Jeronimo Nunes da Costa
(1620-1697), agent of Portugal in the Dutch Republic', Studia Rosenthaliana 18 (1984), 21-40
231. Israel, J.I., 'The economie contribution of Dutch Sephardic Jewry to Holland's Golden Age,
1595-1713', Tijdschrift voor Geschiedenis 96 (1983),505-535
232. Jansen, F., 'Schelden op immigranten', Hol/ands Maandblad (1984) 9, 6-15
233. Janssens, H., 'Vrouwelijke (gast)arbeid in krisistijd. Een onderzoek naar de positie van vrouwen
op de industriële arbeidsmarkt in Nederland, 1918-1939', Tijdschrift voor vrouwenstudies 4
(1983), 497-521
234. Jong, W. de, 'The development of inter-ethnic relations in an old district of Rotterdam between
1970 and 1985', Ethnic and Racial Studies 12 (1989) 2, 256- 277
235. Jongerius, A. en G. Mak, 'Beeldvorming. Zigeuners van 1868 tot 1904', Afdruk (1985) 16, 17-18
236. Jonker, C., R. Kerkhoven en P. Oefner, Beleid en woonwagenbewoners in Nederland 1903-1973
(Amsterdam 1973)
Doctoraalscriptie Universiteit van Amsterdam 1973
237. Jüngen, J.A.G, 'Ubi bene, ibi patria? Immigranten en gevestigd Nederland, nu en vóór 1900' in:
. M. Gijswijt-Hofstra (red.), Een schijn van verdraagzaamheid. Afwijking en tolerantie in
Nederland van de zestiende eeuw tot heden (Hilversum 1989) 263-286
238. Kaam, B. van, "Het trouwste deel van Nederlandsch-Indië"? De werving van Ambonese soldaten
voor het KNIL' in: J. Dubbelman en J. Tanja (red.), Vreemd gespuis (Amsterdam 1987) 108-120
239. Kappen, O. van, Geschiedenis der zigeuners in Nederland. De ontwikJceling van de rechtspositie
der Heidens of Egyptenaren in de Noordelijke Nederlanden, 1420-ongeveer 1750 (Assen 1965)
240. Kappen, O. van, 'Histoire de tsiganes aux Pays-Bas. L'évolution du statut des "paiens' ou
Egyptiens dans les Pays-Bas du Nord', Acta Neerlandica Historica 11 (1968), 160-188
241. Keesom, J. en K. Mulder, Het naadje van de kous: de geschiedenis van Joegoslavische vrouwen
in Emmen (Emmen 1989)
242. Kennett, D.H., 'An English merchant in Holland in 1737 and 1738', &onomisch en sociaalhistorisch
jaarboek 35 (1972), 148-186
243. Kerke, H. van de, 'De Taibah-moskee te Amsterdam in de geschiedenis van de
Hindoestaan-Surinaamse moslims' in: R. Kloppenburg en L. Pathmamanoharan- Dronkers (red.),
Religieuze minderheden in Nederland (Utrecht 1986) 33-45
244. Ketelaar, H., 'Duitse dienstboden in Hilversum. De migratie van Duitse dienstboden naar
. Hilversum in de periode van 1 januari 1919 tot 1 januari 1925', Eigen Perk 9 (1989), 9-15, 38-42
245. Kijlstra, R.W. 'Hungarian refugees in Holland; reception, care and integration' in: G. Beijer
(red.), De vluchtende mens, symbool van de samenleving (Wageningen 1960) 229-235
246. Klein, P.W., "'Littie London": British merchants in Rotterdam during the seventeenth and
eighteenth centuries', in: D.C. Coleman en P. Mathias (red.), Enterprise and Bistory. Essays in
honour of Charles Wi/son (Cambridge 1984) 116-134
44

------,- - - -- - ------ -- - -- - -
247. Knaap, GJ. en W.Chr. Manuhutu (red.), Sedjarah Maluku: Molukse geschiedenis in Nederlandse
bronnen (Amsterdam 1992)
248. Knotter, A., 'De Amsterdamse bouwnijverheid in de 1ge eeuw tot ca. 1870. Loonstarheid en
trekarbeid op een dubbele arbeidsmarkt', Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis 10 (1984),
123-154
249. Knotter, A. en J.L. van Zanden, 'Immigratie en arbeidsmarkt in Amsterdam in de 17e eeuw',
Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis 13 (1987), 403-431
250. . Kommers, J., 'Beelden van zigeuners in Nederlandse jeugd- en reisliteratuur' in: P. Hovens en R.
Dahler (red.), Zigeuners in Nederland (RijswijkINijmegen 1988) 53-92
251. Kommers, J., Kinderroof ofzigeunerroof. Zigeuners in kinderboeken (Utrecht 1993)
252. Koopmans, J.W., 'Vreemdelingen in Hollandse dienst 1545-1588. Opmerkingen bij het werk van
BrieIs', in: A.H. Huussen jr. e.a. (red.), Vreemdelingen ongewenst en bemind (Groningen 1991)
37-45
253. Kornalijnslijper, N., 'Minderheden in de twintigste eeuw: vestigings- en trekvrijheid als
toetsstenen van tolerantie' in: M. Gijswijt-Hofstra (red.), Een schijn van verdraagzaamheid.
Afwijking en tolerantie in Nederland van de zestiende eeuw tot heden (Hilversum 1989) 287-309
254. Kövi, A., 'Hongaarse immigratie na 1956', Tijdschrift voor Geschiedenis 100 (1987) 3,446-459
255. Kraak, J.H., P. Ploeger en F.O.J. Kho, De repatriëring uit Indonesië; een onderzoek naar de
integratie van de gerepatrieerden in de Nederlandse samenleving (Amsterdam 1958)
256. Kreukels, L.H.M., 'Vreemd gespuis en onbedorven jongens en mannen. Buitenlanders in de
Limburgse mijnen' in: J. Dubbelman en 1. Tanja (red.), Vreemd gespuis (Amsterdam 1987)
66-76, 210
257. Kuyer, HJ.M., Twee jaar na de vlucht; een onderzoek naar aanpassing en persoonlijkheid van
Hongaarse vluchtelingen (Nijmegen 1963)
258. Labots, 0., Franse hoer en blixemse mof. Landelijk overheidsbeleid ten aanzien van
vreemdelingen en de praktijk van het strafrecht in Rotterdam in de eerste helft van de
negentiende eeuw (Utrecht 1988)
Doctoraalscriptie Universiteit Utrecht 1988
259. Lagendijk, A., Schakel tussen twee werelden. Repatriërings- en troepenschepen naar en van Indië
1945-1951 (Amsterdam 1991)
260. Lalmahomed, B., Hindostaanse vrouwen. De geschiedenis van zes generaties (Utrecht 1993)
261. Landman, N., Van mat tot minaret; de institutionalisering van de islam in Nederland (Amsterdam
1992)
262. Langeveld, J., Naar een ideologiekritiek; Deel Il, Ideologie omtrent gastarbeid (Nijmegen 1972)
Doktoraalscriptie Katholieke Universiteit Nijmegen 1972
263. Laporte, G., Belgische geïnterneerden in Nederland gedurende de Eerste Wereldoorlog (Gent
1981)
45

264. Leenders, J., Mijn eenzame strijd: het leven van Riny van Wesenbeeck, een woonwagenvrouw
(Eindhoven 1992)
265. Leenders, M., Ongenode gasten. Van traditioneel asielrecht naar immigratiebeleid, 1815-1938
(Hilversum 1993)
266. Leenders, M., 'Vluchtelingen en vreemdelingen in Amsterdam. Liberale opvang tussen 1870 en
1900', Ons Amsterdam 4 (1992), 202-205
267. Leenders, M. en W. Orth-Sanders, 'Rotterdam en de Belgische vluchtelingen in de Eerste
Wereldoorlog', Rotterdams Jaarboekje (1992), 261-283
268. Leget, J.N., 'Hollandgangers uit Fürstenau' in: D.F. Goudriaan e.a. (red.), Gedenkboek 1948-
1978. Afdeling Kennemerland van de Nederlandse Genealogische Vereniging (Haarlem 1979)
9-19
269. Lestrade, P.J. 'Ketellappers, koperslagers en paraplumakers uit Auvergne', Gens Nostra 41
(1986), 1-4
270. Leydesdorff, S., 'Das gebrochene Schweigen. Lebensgeschichten von Oberlebenden des jüdischen
Proletariats in Amsterdam', BIOS (1988) 2, 17-26
271. Leydesdorff, S., Wij hebben als mens geleefd Hef joodse proletariaat van Amsterdam 1900-1940
(Amsterdam 1987)
272. Linssen, G.C.P., 'De vreemdeling als gangmaker van de industriële ontwikkeling in Limburg
gedurende de periode 1839-1939', Economisch en sociaal-historisch jaarboek 44 (1981), 247-266
273. Lintum, C. te, 'Emigratie over Rotterdam in de 18e eeuw', De Gids 72 (1908), 323-335
274. Lohmann-De Reever, M. (red.), 'Belgische vluchtelingen te Amsterdam in oktober 1914', in:
Jaarboek van het genootschap Amste/odamum 69 (1976) 143-167
275. Lourens, P. en J. Lucassen, Lipsker op de Groninger fichelwerken: een geschiedenis van de
Groningse steen industrie met bijzondere nadruk op de Lipper trekarbeiders 1700-1900
(Groningen 1987)
276. Lourens, P. en J. Lucassen, 'Mechanisering en arbeidsmarkt in de Groningse steenbakkerijen
gedurende de negentiende eeuw', Jaarboek voor de geschiedenis van bedrijf en techniek I (1984),
188-215
277. Lucassen, J., 'Beschouwingen over seizoensgebonden trekarbeid naar het westen van Nederland,
_ ca. 1600-ca.l800', Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis 8 (1982), 327-358
278. Lucassen, J., Dutch long distance migration. A concise history 1600-1900 (Amsterdam 1991)
279. Lucassen, J., 'Hannekemaaiersbrieven, 1860-1889. Een bijdrage tot de geschiedenis van de
arbeidsverhoudingen in de Friese hooibouw', 1t Beaken 49 (1987), 200-229
280. Lucassen, J., 'Joodse Nederlanders 1796-1940: een proces van omgekeerde minderheidsvorming'
in: H. Berg, E. Fischer en Th. Wijsenbeek (red.), Joodse ondernemers en ondernemingen, 1796-
1940 (Amsterdam 1994), 32-47
281. Lucassen, J., Migrant labour force in Europe, 1600-1900. The drift to the North Sea
(LondenlSydney/Wolfeboro 1987)
46

--' .--- -- -- -
282. Lucassen, J., ' Migratory labour and the defence of labour interests: experiences in pre-twentieth
century Europe' in: Internationale Tagung der Historiker der Arbeiterbewegung, 22. Linzer
Konferenz 1986 (Wenen 1987) 64-79
283. Lucassen, J., Naar de kusten van de Noordzee: trekarbeid in Europees perspektief, 1600-1900
(Gouda 1984)
284. Lucassen, J., 'The Netherlands, the Dutch and long-distance migration, in the late sixteenth to
- early nineteenth centuries' in: N. Canny (red.), Europeans on the move: studies on European
migration, 1500-1800 (Oxford 1994), 153-191
285. Lucassen, J., 'Quellen zur Geschichte der Wanderungen, vor allem der Wanderarbeit, zwischen
Deutschland und den Niederlanden vom 17. bis zurn 19. Jahrhundert' in: E. Hinrichs en H. van
Zon (red.), Bevölkerungsgeschichte im Vergleich: Studien zu den Niederlanden und
Nordwestdeutschland (Aurich 1988) 75-89
286. Lucassen, J. en R. Penninx, Nieuwkomers: immigranten en hun nakomelingen in Nederland,
1550-1985 (Amsterdam 1985)
287. Lucassen, J. en R. Penninx, Nieuwkomers, nakomelingen, Nederlanders. Immigranten in
Nederland, 1550-1993 (Amsterdam 1994)
288. Lucassen, J., R. Penninx, L. van Velzen en A. Zwinkels, Trekarbeid. Van de Middellandse
Zeegebieden naar West-Europa. Een bibliografisch overzicht (Nijmegen 1974)
289. Lucassen, L., 'A blind spot: migratory and travelling groups in Western-European
historiography', International Review of Social History 38 (1993), 209-235
290. Lucassen, L., 'En men noemde hen zigeuners ': de geschiedenis van Kaldarasch, Ursari, Lowara
en Sinti in Nederland: 1750-1944 (Amsterdam/'s-Gravenhage 1990)
291. Lucassen, L, "'Opgenomen in de frisheid van het Nederlandse onderwijs": gerepatrieerden en
Molukkers op Nederlandse scholen, 1946-1969', in: W. Willems en L. Lucassen (red.), Het
onbekende vaderland. De repatriëring van Indische Nederlanders 1946-1964 (Den Haag 1994),
94-107
292. Lucassen, L., 'Het onontkoombare nationaliteitsbeginsel. Een bespreking van enige recente
literatuur over (im)migratie en natievorming' , Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis 19 (1993) 4,
489-505
293. Lucassen, L., 'Poepen, knoeten, mieren en moffen. Beeldvorming over Duitse immigranten en
trekarbeiders in zeventiende- en achttiende kluchten' in: J. Dubbelman en J. Tanja (red.), Vreemd
gespuis (Amsterdam 1987) 29-37
294. Lucassen, L., 'Under the cloak of begging? Gypsy occupations in Western Europe in the 19th
and 20th centuries', Ethnologia Europaea 23 (1993), 75-94
295. Lucassen, L., 'The power of defmition. Stigmatisation, minoritisation and ethnicity illustrated by
the history of gypsies in the Netherlands', Netherlands ' Journal of Social Sciences 27 (1991) 2,
80-91
296. Lucassen, L., 'Stigmatisering, minderheidsvorming en etniciteit. De geschiedenis van zigeuners in
_ Nederland sedert de 18e eeuw', Migrantenstudies 6 (1990) 4, 2-18
47

-- - - -- - ---- - - -- :!!'-" ....
297. Lucassen, L., 'De weg naar Auschwitz' in: J.W. ter Avest en H. Roozenbeek (red.),
Stigmatisering en strafrecht. De juridische positie van minderheden in historisch perspectief
(Leiden 1990) 127-134
298. Lucassen, L. en A. Köbben, Het partiële gelijk Controverses over het onderwijs in de eigen taal
en cultuur en de rol daarbij van beleid en wetenschap (1951-1991) (AmsterdamlLisse 1992)
299. Lucassen, L. en W. Willems 'Wanderers or migrants? The movements of gypsies from Eastern to
Western Europe (1860-1940)', in: R. Cohen (red.), The Cambridge Survey of World Migration
volume V: Migration in Europe, 1880-1950 (Cambridge, CUP 1994)
300. Makaske, P., De Joodse gemeenschap van Avereest: een terugblik op het Joodse leven in de
gemeente Avereest, voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog (Bunne 1992)
301. Manuhutu, W., 'Molukkers in Nederland. Migranten tegen wil en dank', Tijdschrift voor
Geschiedenis 100 (1987) 3,432-445
302. Manuhutu, W. en H. Smeets (red.), Tijdelijk verblijf de opvang van Molukkers in Nederland.
1951 (Amsterdam 1991)
303. MarshalI, A., The import oflabor; the case ofthe Netherlands (Rotterdam 1973)
304. McNeill, W.H., 'Migratie in historisch perspectief, De Gids 148 (1985), 191-207
305. Meijer, J., Hoge hoeden/lage standaarden. De Nederlandse Joden tussen 1933 en 1940 (Baarn
1969)
306. Meijer, J., Zij lieten hun sporen achter. Joodse bijdragen tot de Nederlandse beschaving (Utrecht
1964)
307. Meijers, H. en B. de Rooij, 'Rechtsproblemen van buitenlandse zigeuners' in: P. Hovens en R.
Dahler (red.), Zigeuners in Nederland (RijswijkINijmegen 1988) 283-352
308. Meloen, J.D., Waar een wiel is, is een wet: woonwagenbewoners, discriminatie en de gemeente
's-Gravenhage (Leiden 1990)
309. Merriënboer, J.C.FJ. van, 'Vluchtelingen voor Hitler ongewenst in Nederland. Het beleid van de
Nederlandse regering ten aanzien van Duitse vluchtelingen, 1933-1940', in: D. Mulder en B.
Prinsen (red.), Uitgeweken. De voorgeschiedenis van het kamp Westerbork (Hooghalen 1989) 38-
54
310. Mertens-Westphalen, H., 'De Duitser en de Hollandgänger in de kluchten uit de 17e en 18e
eeuw', in: A. Eiynck e.a. (red.), Werken over de grens: 350 jaar geld verdienen in het buitenland
(AssenlCloppenburgIHoornlLingen, 1993) 52-59
311. Meulenbroek, H., 'De Duitse dienstmeisjes', Vrij Nederland, Bijlage 28 (13 november 1982),
28-47
312. Michman, J., 'Gothische torens op een Corintisch gebouw. De doorvoering van de emancipatie
van de joden in Nederland', Tijdschrift voor geschiedenis 89 (1976), 493-517
313. Michman, J., 'Historiography of the Jews in the Netherlands' in: Dutch Jewish History.
Proceedings ofthe Symposium on the History ofthe Jews in the Netherlands, 1982 (Jeruzalem
1984) 7-29
48

- - - ------- .-
332. Oostindië, G. en E. Maduro, In het land van de overheerser 1/: Antillianen en Surinamers in
Nederland 163411667-1954 (DordrechtiCinnaminson 1986)
333. Peucker, P.M., Heerendijk. Hernhutters in IJsselstein, J736-1770 (Utrecht 1991)
334. Paasman, B., 'Mens of dier? De beeldvorming over negers in de tijd voor de rassentheorieë·n' in:
1. Dubbelman en J. Tanja (red.), Vreemd gespuis (Amsterdam 1987) 92-107
335. Pennartz, PJJ., Een inventariserend onderzoek van gemigreerde woonwagenbewoners over de
periode 1965 tlm 1970 (Wageningen 1971)
336. Penninx, R., Immigrants and organised labour in the Netherlands as a field of research in social
history (1989)
337. Penninx, R., 'International migration in Western Europe since 1973: developments, mechanisms
and controls " International Migration Review 20 (1986) 76, 951- 972
338. Penninx, R., Minderheidsvorming en emancipatie: balans van kennisverwerving ten aanzien van
immigranten en woonwagenbewoners 1967-1987 (Alphen aan den RijnlBrussel 1988)
339. Penninx, R., 'Research and policy with regard to ethnic minorities in the Netherlands; an
historical outline and the state of affairs', International Migration 22 (1984), 345-366
340. Penninx, R., Wie betaalt, bepaalt? De ontwikkeling en programmering van onderzoek naar
migranten, etnische minderheden en woonwagenbewoners 1955-1985 (Amsterdam 1988)
341. Penninx, R., H.C. van Renselaar en L. van Velzen, Onderzoek Turkijë. 197411975, Conclusies en
beleidsaanbevelingen, NUFFICIIMWOO (Den Haag 1975)
342. Penninx, R. en L. van Velzen, Kaste-vorming in Nederland?: buitenlandse arbeiders in de
Nederlandse economie, ontwikkelingen en beleid Cs-Gravenhage 1976)
343. Philips, J.F.R., 'Een terreinverkenning omtrent de omvang en richting van de migratie in
Maastricht en Zuid-Limburg tijdens de achttiende eeuw' in: Liber Amicorum Edm. MA.H.
Delhougne (Roermond 1982), 137-170
344. Poeze, H.A. e.a., In het land van de overheerser. Deel I: Indonesiërs in Nederland 1600-/950
(Dordrecht 1986)
345. Pollman, T. en J. Seleky, Terug op de Molukken. Lunetten. Moluks dorp in Nederland
(Hoevelaken 1986)
346. Pollrnann, T. en J. Seleky, Istori-istori Maluku. Het verhaal van de Molukkers (Amsterdam 1979)
347. Pot, G.P.M., 'Het beleid ten aanzien van bedelaars, passanten en immigranten te Leiden', Leids
Jaarboekje 79 (1987), 82-95
348. Potts, Lydia, The world labour market. A history of migration (London 1990)
349. Praag, C.S. van, 'Het overheidsbeleid inzake allochtone groepen' in: H. Verwey-Jonker (red.),
Allochtonen in Nederland (Den Haag 1971) (bron)
350. Preedy, S.E., Negers in de Nederlanden, 1500-1863 (Nijmegen 1984)
50

386. Sogner, S., 'Young in Europe around 1700: Norwegian sailors and servant-girls seeking
employment in Amsterdam' in: J.P. Bardet, F. Lebrun et R. Ie Mée (red.), Mesurer et
comprendre. Mélanges en I 'honneur de Jacques Dupaquier (Parijs 1993)
387. Springer, F., 'Dagboek van een repatriant' in: W. Willems en L. Lucassen (red.), Het onbekende
vaderland De repatriëring van Indische Nederlanders (1946-1964) (Den Haag 1994) 15-23
388. Stichting Huisvesting Alleenstaanden, In het goede kosthuis. Een halve eeuw gezellenhuizen in de
mijnstreek (Hoensbroek 1965)
389. Surie, H.G., 'De gerepatrieerden' in: H. Verwey-Jonker (red.), Allochtonen in Nederland (Den
Haag 1971) 47-110
390. Swart, A.H.J., De toelating en uitzetting van vreemdelingen (Deventer 1978)
391. Tanja, J., 'Brabantse monsieurs, vlaamsche yveraers en Brabantse monsieurs Hollandtsche
botticheyt' in: J. Dubbelman en J. Tanja (red.), Vreemd gespuis (Amsterdam 1987) 20-28
392. Tanja, J., 'Een zeldzaam volk genegen om te dwalen. Over heidenplakkaten en heidenjachten in
de Nederlanden 1420-1730' in: J. Dubbelman en J. Tanja (red.), Vreemd gespuis (Amsterdam
1987) 49-55
393. Theunissen, H. e.a., Topkapi & Turkomanie. Turks-Nederlandse ontmoetingen sinds 1600
(Amsterdam 1989)
394. Timmermans, p.e.w., De basisschool voor ieder. Een historische schets van de ontwikkeling van .
. standenonderwijs naar anti-racistisch onderwijs en de plaats van de allochtone leerlingen daarin
(Utrecht 1987)
395. Tinnemans, W., Een gouden armband Een geschiedenis van mediterrane immigranten in
Nederland (1945-1994) (Utrecht 1994)
396. Tinnemans, W. (red.), L 'ltalianità: de Italiaanse gemeenschap in Nederland (Amsterdam 1991)
397. Tschudi, P. von, Geschichte der deutschen Evangelischen Gemeinde im Haag (Göttingen 1932)
398. Vaart, S.P. van der, Het Nederlandse vluchtelingenbeleid in de periode 1933-1940 (Utrecht 1981)
Doctoraalscriptie Universiteit Utrecht 1981
399. Vaillant, R.E.F., 'Aantekeningen bij onderzoek naar de sociale positie van Indische migranten' in:
W. Willems (red.), Bronnen van kennis over Indische Nederlanders (Leiden 1991) 131-143
400. Valk, L.A. van der, 'Landverhuizersvervoer via Rotterdam in de negentiende eeuw', Economisch
en sociaal-historisch jaarboek 39 (1976), 148-171
401. Valkhoff, Z. en J. Withuis (red.), Leven in een niet-bestaan: beleving en betekenis van de joodse
onderduik: een onderzoek naar de geschiedenis van acht joodse vrouwen die tussen 1942 en 1945
in Nederland ondergedoken waren (Utrecht 1992)
402. Van immigrant tot emigrant: I JO jaar Hindostaanse immigratie (UtrechtlDen Haag 1983)
403. Veetman, I. (red.), Uitgeweken: een vluchteling in Nederland: over Duitse vluchtelingen in
Nederland 1933-1940 (Hooghalen 1990)
53

404. Vellinga, M.L. en W.G. Wolters, 'De Chinezen' in: H. Verwey-Jonker (red.), Allochtonen in
Nederland (Den Haag 1971)
405. Vellinga, M.L. en W.G. Wolters, De Chinezen van Amsterdam. De integratie van een etnische
minderheidsgroep in de Nederlandse samenleving (Amsterdam 1966)
406. Verdeyen, R.W.R., België in Nederland 1914-1919. De vluchtoorden Hontenissen en Uden (Den
Haag 1920)
407. Vermeulen, H., Etnische groepen en grenzen; Chinezen, Surinamers en Turken (Weesp 1984)
408. Vermeulen, H. e.a., De Grieken (Muiderberg 1985)
409. Verwey-Jonker, H. (red.), Allochtonen in Nederland (Den Haag 1971) (2e druk 1973)
410 Verwey-Jonker, H. (red.), Ambonezen in Nederland (Den Haag 1959)
411. Verwey-Jonker, H. en P.O.M. Brackel, The assimilation and integration ofpre- and postwar
refugees in the Netherlands (Den Haag 1957)
412. Visser, P., Broeders en vreemdelingen. Een studie van de opvang van Oost-Europese joodse
emigranten in Nederland in de jaren 1881-1933 tegen de achtergrond van het Nederlands-joodse
acculturatieproces (Amsterdam 1988)
Doctoraalscriptie Amsterdam 1988
413. Voorneman, R.N., Een onbekende groep Indische migranten: spijtoptanten uil Indonesië'
(Amsterdam 1989)
Doctoraalscriptie Amsterdam 1989
414. Waar hebben we het aan verdiend?: ervaringen van mensen uit een woonwagen (Aduard 1981)
415. Wensveen, J.H.P., Onze trekkende bevolking (Apeldoorn 1959)
416. Wentholt, R., Buitenlandse arbeiders in Nederland; een veelzijdige benadering van een complex
probleem (Leiden 1967)
417. Wernink, J.H.A., Woonwagenbewoners, sociologisch onderzoek van een marginale groep (Assen
1959)
418. Wieringa, F., Dongfeng-Oostenwind Chinezen in Nederland (Amsterdam 1990)
419. Willems, W. (red.), Bronnen van kennis over Indische Nederlanders (Leiden 1991)
420. Willems, W. (red.), Indische Nederlanders in de ogen van de wetenschap (Leiden 1990)
421. Willems, W. (red.), Sporen van een Indisch verleden 1600-1942 (Leiden 1992)
422. Willems, W. en A. Cottaar, Het beeld van Nederland. Hoe zien Molukkers, Chinezen,
woonwagenbewoners en Turken Nederlanders en zichzelf? (Baarn 1989, herdruk 1994)
423. Willems, W., A. Cottaar en D. van Arkel, 'Indische Nederlanders. Van marginale groep tot
succesvolle migranten?' in: D. van Arkel e.a. (red.), Van oost naar west. Racisme als mondiaal
verschijnsel (BaamlDen Haag/Brussel 1990) 34-51
54

424. Willems, W. en L. Lucassen , 'Beeldvonning over zigeuners in Nederlandse encyclopediee'n
(1724-1984) en hun wetenschappelijke bronnen' in: P. Hovens en R. Dahler (red.), Zigeuners in
Nederland (RijswijkINijmegen 1988) 5-52
425. Willems, W. en L. Lucassen , 'The church of knowiedge. Representations of gypsies in Dutch
encyclopedias and their sources' in: M.T. Salo (red.), JOO years of gypsy studies (Cheverly,
Maryland 1990) 31-50
426. Willems, W. en L. Lucassen, 'Indische Nederlanders in een migratie-perspectief in: W. Willems
en L. Lucassen (red.), Het onbekende vaderland. De repatriëring van Indische Nederlanders
(1946-1964) (Den Haag 1994) 3-12
427. Willems, W. en L. Lucassen (red.), Het onbekende vaderland. De repatriëring van Indische
Neder/anders (1946-1964) (Den Haag 1994)
428. Willems, W. en L. Lucassen, Ongewenste vreemdelingen. Buitenlandse zigeuners en de
Nederlandse overheid: 1969-1989 (Den Haag 1990)
429. Winckelmann, F. von, 'De commissie Wemer getoetst: Indische Nederlanders en de sociale dienst
in Amsterdam' in: W. Willems en L. Lucassen (red.), Het onbekende vaderland. De repatriëring
van Indische Nederlanders (1946-1964) (Den Haag 1994) 121-128
430. Winckelmann, F. von, Indische Nederlanders en gerepatrieerden in Amsterdam: Een onderzoek
naar sociale integratie in de periode 1953-oktober 1957 (Amsterdam 1991)
Doctoraalscriptie Universiteit van Amsterdam 1991
43l. Wintennans, JJ.C., Belgische vluchtelingen in Eindhoven 1914-1919 (Tilburg 1985)
432. Wittennans, T., Socialorganization among Ambonese refugees in Holland (Amsterdam 1991,
oorspr. 1955)
433. Wolff, S. de, Geschiedenis der Joden in Nederland. Laatste bedrijf (Amsterdam 1946)
434. Wubben, HJJ, "Chineezen en ander Aziatisch ongedierte": lotgevallen van Chinese immigranten
in Nederland, 1911-1940 (Zutphen 1986)
435. Wubben, H., 'Als Chinees immigrant in vooroorlogs Amsterdam', Ons Amsterdam 39 (1987),
121-126
436. Wuite, R., Den Haag, zijn zigeuners en hun vervolging (Den Haag 1989)
437. Voors, J., Een volk op doortocht. Zigeuners tijdens de 2e wereldoorlog (Amsterdam 1981)
438. Voors, J., Wij zigeuners (BrusseVDen Haag 1967)
439. Zanden, J.L. van, Arbeid tijdens het handelskapitalisme. Opkomst en neergang van de Hollandse
economie 1350-1850 (Bergen 1991)
440. Zeven, B., 'Balancerend op de rand van Nederland: de Chinese minderheid in de jaren
1910-1940' in: G. Benton en H. Venneulen (red.), De Chinezen (Muiderberg 1987) 40-64
441. Zeven, B., Balancerend op de rand van Nederland. Een historisch onderzoek naar het ten
aanzien van de Chinese minderheid gevoerde overheidsbeleid in de jaren 1918-1940 (Groningen
1984)
Doctoraalscriptie Rijksuniversiteit Groningen 1984
55

442. Zeven, B., 'Van Chinezenreserves en pindamannen. De kijk van Nederlanders op Chinezen in de
jaren 1910-1940' in: J. Dubbelman en J. Tanja (red.), Vreemd gespuis (Amsterdam 1987) 77-91
443 . Zeven, B., 'Van pindatrommel tot Chinees restaurant. Chinezen in Nederland: een vergeten
minderheid', VU magazine 14 (1985), 147-151
444. Zevenbergen, C. en B. Oosterwijk (red.), Toen zij uit Rotterdam vertrokken: emigratie via
Rotterdam door de eeuwen heen (Zwolle 1990)
445. Zilverberg, S.B.J., 'Vluchtelingen in Nederland in de 17e eeuw', in: Algemene Geschiedenis der
Nederlanden deel 9 (Haarlem 1980) 319-321
446. Zwitser, H.L., De militie van den staat; Het leger van de Republiek der Verenigde Nederlanden
(Amsterdam 1991)
56

BRONNENOVERZICHT OVER DE PERIODE 1945-1993
HET MINISTERIE VAN BUITENLANDSE ZAKEN
A. Bij de afdeling semi-statisch archief aanwezige bronnen
Uit het departementsarchief (1945-1990)
Code 3: Juridische aangelegenheden
Blok: 1945-1955
Code van archiefstuk(ken): 313.122
Krijgsgevangenen uit Duitsland, Oostenrijk en Frankrijk in Nederland (1946-1951), map 433-436
Krijgsgevangenen op naam en verzoeken om invrijheidlating (1946-1951), map 1271-1409
Code van archiefstuk(ken): 313.123
Verzorging van krijgsgevangenen (1946-1950), map 450
Klachten over behandeling van Duitse krijgsgevangenen (1946-1949), map 451
Code van archiefstuk(ken): 317.292
Kanselarijrechten:
- Nationaliteitsaangelegenheden (1950-1952), map 4748
- Paspoortaangelegenheden (1946-1954), map 4749
- Visumaangelegenheden (1950-1954), map 4750
- Verificatie paspoortgegevens verklaringen van vestiging (1954), map 4751
Code van archiefstuk(ken): 318
Asielrecht:
- Kopieën (1951-1952), map 4814
- Gedeserteerde Poolse vissers (1952-1953), map 4815
- Inlichtingen omtrent asielrecht (1950), map 4822
Code van archiefstuk(ken): 321.121
Vrijlating van Duitse krijgsgevangenen die reeds voor de oorlog in Nederland woonden (1946-
1951), map 372
Rode Kruis als beschermende mogendheid voor in Nederland gedetineerde Duitsers (1946-1949),
map 374
Tewerkstelling Duitse krijgsgevangenen in Nederland; deel I (1946-1954)
57

Code van archiefstuk(ken): 321.210.3
Nationaliteit van bepaalde groepen of personen:
- Nationaliteit Polen in Nederland; deel II (1955)
- Nationaliteit Ambonezen (1958-1963)
Code van archiefstuk(ken): 321.210.4
Nationaliteit van personen, onderzoek:
- Onderzoek naar nationaliteit personen, alfabetisch (1955-1964)
Code van archi efstuk(ken): 321.211
Verkrijging en terugverkrijging nationaliteit:
- Hernaturalisatie van Nederlandse emigranten die het Nederlanderschap verloren in het land van
vestiging (1959)
- Uitspreekbare namen bij naturalisatie (1958)
- Formulieren ambtsberichten naturalisatieverzoeken; deel I (1961-1964) Naturalisatie op naam;
alfabetisch (1962-1964)
Code van archiefstuk(ken): 321.212.12
Processen-verbaal inzake kennisgeving t.b.v. Nederlanderschap:
- Wet op Nederlanderschap, weigeringen; deel II (1955-1964)
Behoud van Nederlanderschap (kennisgeving Nederlanderschap) op naam, alfabetisch (1962-
1964)
Code van archiefstuk(ken): 321.213
Verlies Nederlandse nationaliteit: diverse dossiers
Code van archi efstuk(ken): 321.27
Overige grondwettelijke vrijheden (o.a. vrije meningsuiting):
- Politieke activiteiten van vreemdelingen; deel I (o.a. vrije meningsuiting) (1959-1964)
Code van archiefstuk(ken): 322.0
Strafrecht:
- Wet op Justitiële Documentatie en Uitvoering; deel I en n (1955-1958, 1959-1960)
COde van archiefstuk(ken): 322.01
Signalering personen (die in het opsporingsregister voorkomen):
- Overeenkomst met België inzake inlichtingen betreffende Nederlandse personen die zich in
België vestigen en omgekeerd; deel n (1957-1958)
- Signalering van personen op naam, alfabetisch (1955-1964)
COde van archiefstuk(ken): 322.101
Doorzending van dossiers, strafregisters en strafbladen:
- Strafbladen vreemdelingen in Nederland; deel I en n (1956-1958, 1959-1964)
59

Code van archiefstuk(ken): 321.211
Verkrijging en terugverkrijging nationaliteit (naturalisatie):
- Inlichtingen inzake naturalisatie; deel III (1965-1973), map 5210
- Naturalisatieverzoeken van Indonesiërs; deel III (1968), map 5213
- Naturalisatie van: Australiërs, Belgen, Duitsers, Indonesiërs, Italianen, Portugezen (1965-1974),
map 5215-5231
Code van archiefstuk(ken): 321.212.10
Behoud van oorspronkelijke nationaliteit in geval van naturalisatie (1973), map 6307
Code van archiefstuk(ken): 321.23
Rechtsgelijkheid; hier o.a discriminatie van bepaalde bevolkingsgroepen, rassenvervolging,
rechtspositie van de vrouwen vreemdelingen:
- Discriminatie Zuidmolukkers (1966-1974), map 6789
- Klacht (1972-1973), map 6790
- Rassendiscriminatie: opvangen van personen afkomstig uit Indonesië en de West (1965-1974),
map 6791
Code van archiefstuk(ken): 321.27
Overige grondwettelijke vrijheden; o.a. vrije meningsuiting:
Politieke activiteiten van vreemdelingen; hierin Comité Angola, studentenvereniging Politeia,
Stichting Door de eeuwen trouw, Anti-Franco betoging (1965-1973), map 6804
Code van archiefstuk(ken): 322.02
Opsporingsregister:
- Signaleringslijst afvoering personen (1968-1974), map 6865
- Signaleringslijsten; deel IV (1965-1968), map 6866
- Idem; deel V (1969-1973), map 6867
Code van archiefstuk(ken): 322.22
Uitwijzing ingevolge rechtelijk vonnis:
- Evt. uitwijzing (en toelating) van Franse OAS-leden; deel n (1965), map 10150
- Dossiers op naam (1964-1966), map 10151-10156
Blok: 1975-1985
COde van archiefstuk(ken): 317.292
Wet op de kanselarijrechten/visumaangelegenheden (1983), map 1366
COde van archiefstuk(ken): 318
Asielrecht:
Diplomatieke asielverIening (1975-1984), map 1378
61

Code 4: Aangelegenheden van openbare orde, openbare zedelijkheid, openbare gezondheidszorg,
openbare veiligheid, volkshuisvesting, leefmilieu
Blok: 1945-1955
Code van archiefstuk(ken): 40
Nederland:
- Klacht onregelmatige uitleiding naar België: correspondentie over onregelmatige uitleiding
naar België van Spanjaarden en de klacht van de Belgische regering daarover (1950-1951),
doos 1, omslag 10
- Klachten over politie-optreden; correspondentie over: arrestatie van Chinezen zonder in kennis
stelling daarvan aan de Chinese Consul, repatriëring Chinese onderdanen, optreden van de
Utrechtse politie tegen Chinezen, diverse individuele klachten (1945-1952), omslag 11
Code van archiefstuk(ken): 413.02
Nederland:
- Inlichtingen aan vreemde diplomatieke en consulaire vertegenwoordigers over vreemdelingen
in Nederland; Correspondentie over inlichtingen over Italianen, Polen, Portugezen en
Saarlanders (1947-1954), omslag 28
- Verstrekken van inlichtingen omtrent vreemdelingen afkomstig uit Indonesië; Correspondentie
over inlichtingen t.b.v. de PTT over Indonesische sollicitanten (1952-1953), omslag 29
- Omstandigheden van Chinezen in Nederland; Correspondentie over het leven van Chinezen in
Nederland en rantsoenen voor Chinese zeelieden (1948), omslag 30
Code van archiefstuk(ken): 413.1
België-Nederland; grenspassen:
- Correspondentie over de weigering van de Belgische douane om buitenlanders, voorzien van
Nederlandse grenspassen, door te laten (1952-1954), omslag 60
COde van archiefstuk(ken): 413.110
Nederland:
- Wetgeving op het gebied van vreemdelingen; Correspondentie over inlichtingen over de
Nederlandse vreemdelingenwetgeving (1953), omslag 201
- Behandeling van Belgen en Luxemburgers; Correspondentie over: vreemdelingencirculaire
inzake . grensoverschrijding van Belgische onderdanen, toepassing van de
vreemdelingenvoorschriften, behandeling van Belgen en Luxemburgers met betrekking tot de
deviezenbepalingen (1949-1950), omslag 202
- Reispapieren voor in Nederland gevestigde Chinezen; Correspondentie over: problemen rond
de verlenging van paspoorten van Chinezen, gezien de omwenteling in China (1950-1951),
omslag 203
- Meldingsplicht voor Duitsers; Correspondentie over: visa voor Duitse zakenlieden,
meldingsplicht voor Duitsers in Nederland, het verlenen van onderdak aan buitenlanders in
Nederland (1950-1951), omslag 204
63

- Registratie van Indonesiërs; Correspondentie over een verzoek van het Indonesisch Hoge
Commissariaat om medewerking aan de registratie van in Nederland verblijvende Indonesische
staatsburgers (1952), omslag 205
- Registratie van Spanjaarden; Correspondentie over registratie van Spanjaarden in Nederland
(1954), omslag 206
- Meldingsplicht Zuidslaven; Correspondentie over de afschaffing van de meldingsplicht voor
Zuidslaven in Nederland (1953), omslag 207
Code van archiefstuk(ken): 413.111.0
Nederland; toezending vervallen Poolse paspoorten aan het Poolse gezantschap:
- Correspondentie over het terugzenden van vervallen Poolse paspoorten aan het Poolse
gezantschap in verband met het verkrijgen van het Nederlanderschap van de gebruikers (1954),
omslag 231
Code van archiefstuk(ken): 413.111.1
Nederland; richtlijnen inzake paspoorten aan Indonesiërs (Ambonezen) in Nederland:
- Correspondentie over het verstrekken van of Nederlandse paspoorten of
vreemdelingenpaspoorten aan Ambonezen (1952-1954), omslag 267
Code van archiefstuk(ken): 413 .111.2
Nederland; diverse instructies en circulaires:
- Instructie inzake paspoorten voor uit Ned.-Indië gerepatrieerde personen; instructie inzake
paspoortafgifte aan 'gelijkgestelde' Indonesiërs (1946-1955), omslag 278
Code van archiefstuk(ken): 413.111.4
Nederland:
- Afgifte van vreemdelingenpaspoorten, beleidsdossier; Correspondentie met de posten en de
Commissarissen van de Koningin; instructies; terugkeer-visa op vreemdelingenpaspoorten
(1945-1953), omslag 297
- Afgifte van vreemdelingenpaspoorten aan Ambonezen; Beleidsdossier inhoudende de
verzoeken: Ambonese muziekgezelschappen; Ambonese onderwijzeres; leden Evangelisch
Molukse Kerk (1953-1954), omslag 298
Code van archiefstuk(ken): 413.111.9
Algemeen; reisdocumenten voor vluchtelingen:
- Correspondentie over reisdocumenten voor vluchtelingen op basis van het verdrag betreffende
de status van vluchtelingen, Genève 28 juli 1951 (1948-1954), omslag 306
Code van archiefstuk(ken): 413.112.1
Indonesië; visum instructie Indonesië:
- Correspondentie over: belangenbehartiging door Nederland bij afgifte van Indonesische visa
aan vreemdelingen tot 17 januari 1953 (1953); moeilijkheden bij verrekening kanselarijrechten;
immigratierechten; ontschepingsgelden (1950, 1949-1954), omslag 330
64

Blok: 1955-1965
Code van archiefstuk(ken): 40
Nederland; klachten van vreemdelingen over optreden van douane-ambtenaren, politie enz.
(1956-1964), map 23-26
Code van archiefstuk(ken): 413.02
Inlichtingen omtrent personen:
- Periodieke opgaven betreffende het aantal in Nederland geregistreerde vreemdelingen aan het
CBS (1955), map 60
Inlichtingen aan diplomatieke en consulaire vertegenwoordigers over vreemdelingen 10
Nederland (1957-1964), map 65
- Crimineel en politiek antecedenten-onderzoek van emigranten (1955-1957), map 66
- Gegevens betreffende Belgen en Luxemburgers in Nederland (1956-1962), map 71
Code van archiefstuk(ken): 413.03
Beveiliging van personen:
- Gedeserteerde Poolse schepelingen (1953-1960), map 80
Code van archiefstuk(ken): 413.1
Personenverkeer:
- Verdragspositie; notawisseling tussen Nederlandse en de Belgische regeringen inzake de
vergemakkelijking van het reisverkeer voor houders van vluchtelingenpaspoort, 's-Gravenhage,
16 februari 1955 (1955-1961), map 100
- Verdragspositie; Nederlands-Luxemburgse notawisseling inzake de vergemakkelijking van het
reizigersverkeer voor houders van een vluchtelingenpaspoort, Luxemburg 4 mei 1955 (1955-
1961), map 101
- Afschaffing visumplicht voor houders van vluchtelingenpaspoorten (1955-1956), map 102, 105
en 107
- Verdragspositie; overeenkomst tussen Nederland en Frankrijk inzake het reisverkeer van
vluchtelingen, Parijs 15 februari 1957 (1957), map 108
- Ontwerp-akkoord tussen Frankrijk en de Benelux-landen inzake het recht op terugkeer van
werkende vluchtelingen (1963), map 109
- Verdragspositie Benelux-Zwitserland; overeenkomst inzake het reisverkeer van vluchtelingen
en Overeenkomst inzake het recht op terugkeer van werkende vluchtelingen, Bern 14 mei 1964
(1964), map 114
- Afschaffing visa voor vluchtelingen recht op terugkeer vluchtelingen-werknemers
zeemansboekjes (1957-1962), map 115
- Afschaffing visum voor vluchtelingen (1957-1963), map 116
- Frankrijk-Nederland; recht op terugkeer van werkende vluchtelingen (1963), map 188
- Nederland-Verenigd Koninkrijk; afschaffing visa voor vluchtelingen (1956-1957), map 305
- Vereenvoudiging grensformaliteiten, reisformaliteiten voor vluchtelingen map 348-359
66

Code van archiefstuk(ken): 413 .131
Toelating:
- Inlichtingen omtrent vestiging in Nederland (1954-1955), map 979
- Garantieverklaringen voor kosten van levensonderhoud en dergelijke gedurende verblijf in
Nederland van vreemdelingen uit Indonesië (1955), map 981
- Toelating van Canadese staatsburgers in Nederland zonder visum (1955), map 982
- Toelating van personen uit landen achter het ijzeren gordijn (1955), map 983
- Toelatingsprocedure voor vluchtelingen (1955-1957), map 986
- Toelating personen afkomstig uit de Ned. Antillen en Suriname (1962-1963), map 987
- Vestiging in Nederland van in Indonesië woonachtige de facto staatlozen, afkomstig uit Oost-
Europa (1959-1960), map 988
- Toelating in Nederland en eventuele vestiging in Suriname van de in 1950 op NNG asiel
verleende Toegoenezen (1962-1964), map 990
- Toelating van Dominicanen (1964), map 991
- Toelating Duitsers (1960), map 992
- Toelating Joden uit Egypte (1957-1958), map 993
- Herziening Vreemdelingenwet 1849; herziening Wet tot het verrichten van arbeid door
vreemdelingen 1934 (1959-1964), map 994-995
- Toelating Zuidmolukkers (RMS-Permesta Ambonezen) (1962-1965), map 996
- Vestigingsverzoeken uit Indonesië; regeling tot doorzending naar Raad van State om
voorziening ingevolge de wet BAB (1963-1964), map 997
- Afgewezen vestigingsverzoeken (1960-1964), map 999-1000
- Toelating en verblijf van vreemdelingen in verband met werkvergunningen (inlichtingen)
(1953, 1954, 1955-1964), map 1001-1002
- Toelating Hongaren in Nederland honorering praevisa (1956-1959), map 1003
- Proces Ambonezen in WNG tegen de staat in verband met toelating in Nederland (1963), map
1005
- Toelating spijtoptanten/gelijkgestelden (1959-1964), map 1007
- Toelating Indonesiërs (1957-1959), map 1008
- Toelatingsbeleid van in NNG vertoevende niet-Nederlanders (1962), map 1010
- Toelating Spijtoptanten werkzaam bij de oorlogsgravenstichting (1964-1965), map 1011
- Toelating en illegaal verblijf van Chinezen in Nederland (1961-1964), map 1012
- Veiligstelling van Papoea's in Nederland wegens lijfsgevaar op N.W.-Guinea (1962-1964),
map 1013
- Toelating Indonesiërs; rijksvoorschot voor passagekosten (pensioen-betaling spijtoptanten)
(1957-1964), map 1014
- Toelating van personen (gegevens geordend op naam), map 1015-1026
- Toelating Cubanen en Dominicanen op de Ned. Antillen (1961-1964), map 1027
- Toelatingsregelingen voor de Ned. Antillen en Suriname (visumverleningen en toezending
vreemdelingen etc.) (1956-1964), map 1028
- Stukken van de Raad van Europa over de ondertekening van het Europees vestigingsverdrag
(1955-1964), map 1143-1153
68

Code van archiefstuk(ken): 413.02
Nederland; algemene inlichtingen aan diplomaten en consulaire vertegenwoordigingen over
vreemdelingen hier te lande (1975-1974), map 259-260, 792-793
Nederland; opsporing vermiste levensgezellen Latijnsamerikaanse vluchtelingen (1976), map 794
Code van archiefstuk(ken): 413.03
Nederland; bescherming van personen aan wie Nederland asiel heeft verleend (1976-1983), map
814
Nederland; veiligheid van buitenlandse werknemers (met betrekking tot de Grijze Wolven)
(1975-1983), map 813
Code van archiefstuk(ken): 413.111.1
Nederland; paspoortinstructie inzake afgifte Nederlandse paspoorten aan Molukkers (1975-1983),
map 1089
Code van archiefstuk(ken): 413.111.30
Nederland; paspoortinstructies; o.a. afgifte vreemdelingenpaspoorten (1975-1984), map 272,
1080
Nederland; afgifte tijdelijk paspoort aan vreemdelingen (1980-1981), map 1140
Code van archiefstuk(ken): 413.111.31
Nederland; aanvraag en afgifte paspoorten t.b.V. Molukkers (1977-1983), map 1257
Nederland; aanvraag Nederlands paspoort door Surinamers (1975-1982), map 1258
Code van archiefstuk(ken): 413.111.41
Nederland; aanvraag vreemdelingenpaspoorten (1975-1984), map 157, 1522-1530
Code van archiefstuk(ken): 413.111.42
Nederland; vervallen en ongeldig verklaarde vreemdelingenpaspoorten (1975-1984), map 158,
1531-1532
Code van archiefstuk(ken): 413, 111.43
Nederland; geweigerde vreemdelingenpaspoorten (1975-1984), map 159-161, 1533-1540
Code van archiefstuk(ken): 413.111.9
Algemeen; aanvragen vluchtelingenpaspoorten (1975-1984), map 374-375, 1551-1556
Code van archiefstuk(ken): 413.112.1
Benelux; toezending weekrapporten opgemaakt door de koninklijke marechaussee betreffende de
inreis van vreemdelingen (1975-1984), map 383-386, 1670-1673
70

Nederland; regeling beroep administratief bezwaar (1983-1984), map 1980-1983, 406-409, 1979
Nederland; regeling beroep administratieve beschikking, alfabetisch op naam (1975), map 410
Nederland; regeling met betrekking tot het uitnodigen van vluchtelingen (1983-1984), map 1979
Nederland; restitutie waarborgsom inzake aanvraag en toezending standaardformulieren (1982-
1984), map 1977
Nederland; toelating van personen, op naam (A-J) (1980-1981), map 1943
Nederland; toelating Antillianen (1979), map 1988
Nederland; toelating Aziaten en Oegandezen als gevolg van gezinshereniging (1974-1983), map
2046
Nederland; toelating van Basken, map 1989
Nederland; toelating van Bolivianen (vluchtelingen) (1976-1982), map 430-431, 1990
Nederland; toelating Chilenen (vluchtelingen) (1975-1982), map 509-511
Nederland; toelating en verblijf van Marokkanen (1976-1984), map 2044-2045
Nederland; toelating Ethiopische vluchtelingen (1981-1984), map 1992-1995
Nederland; toelating Hongaren (1975-1984), map 1996
Nederland; toelating Hongkong-Chinezen (1975-1984), map 2078
Nederland; toelating Imams (1983-1984), map 1997
Nederland; toelating in Nederland van Koerdische vluchtelingen (1975-1984), map 512-514,
2038-2039
Nederland; toelating van Indiërs (1978-1982), map 1998
Nederland; toelating Irakezen: o.a. regeling met betrekking tot Iraakse Joden (1982-1984), map
2033
Nederland; toelating Iraniërs (1980-1984), map 2034-2036
Nederland; toelating Joodse vluchtelingen uit het Midden Oosten in Nederland en andere landen
(1978-1982), map 2037
Nederland; toelating Latijnsamerikaanse vluchtelingen (1976-1984), map 515-537, 2040-2043
Nederland; toelating, op naam (onvolledig) (1977-1984), map 1944-1950
Nederland; toelating orthodoxe christenen (1976-1980), map 539-543
Nederland; toelating Papua Molukse popgroep Black Brothers en hun activiteiten in diverse
landen (voor de onafhankelijkheidsbeweging in Westelijk Nieuw-Guinea) (1980-1984), map
2053
Nederland; toelating Papua vluchtelingen (1978-1983), map 2052
Nederland; toelating Roemenen (1982-1984), map 2056-2057
Nederland; toelating Russische krijgsgevangenen: o.a. kamervragen (1984), map 2058
Nederland; toelating Singaporanen (1981), map 2059
Nederland; toelating van Spaanse leerkrachten tot Nederland (1975-1984), map 2060
Nederland; toelating van Surinamers (o.a. met betrekking tot voogdij kwestie) (1975-1984), map
548-550, 2064-2066
Nederland; toelating van Turken (1981-1984), map 552, 2072-2075
Nederland; toelating van Turkse geestelijke leiders (1980-1982), map 2076
Nederland; toelating van Uruguese vluchtelingen (1976), map 553
Nederland; toelating van vluchtelingen (1975-1984), map 455-458, 1984-1987
72
- -

Code van archiefstuk(ken): 660.1
China-Nederland; overeenkomst betreffende arbeidsvoorwaarden voor Chinese Zeelieden aan
boord van Nederlandse schepen
Italië-Nederland; Nederlands-Italiaanse overeenkomst en verdragspositie betreffende Italiaanse
arbeiders in de Nederlandse mijnen, Rome, 4 december 1948 (1948-1949)
Italië-Nederland; Italiaanse klacht betreffende de interpretatie van de regeling behorende bij het
Verdrag Aanwerving Italiaanse Arbeidskrachten voor Nederlandse Kolenmijnen, stukken
betreffende de verzekering van familieleden van Italiaanse mijnwerkers (1954)
Code van archiefstuk(ken): 660.2
Unilaterale regelingen:
- Nederland; bepalingen vreemdelingenarbeid t.a.v. Indonesiërs (1952-1953)
- Nederland; bemoeiing visadienst met arbeid door vreemdelingen in Nederland verricht (1945-
1946)
Code van archiefstuk(ken): 664.30
Tewerkstelling algemeen:
- Nederland; inschakeling van de Nederlandse vertegenwoordiging bij het onderzoek naar de
vakbekwaamheid van buitenlandse arbeidskrachten (1946)
- Nederland; Nederlandse selectieteams voor aanwerving van arbeidskrachten uit Duitsland
(displaced persons) (1948)
Code van archiefstuk(ken): 664.32
Nederland algemeen; richtlijnen aan de posten betreffende het verrichten van arbeid door
buitenlanders in Nederland (1948)
Nederland; Zuidslavische en Poolse refugees in Egypte voor Nederlandse mijnen
Nederland-Duitsland; Duitse arbeidskrachten in Nederland; deel I (1952)
Nederland-Duitsland; Duitse grensarbeiders in Nederland en signalering als ongewenste
vreemdeling; deel 1 (1954)
Nederland-Hongarije; Hongaarse meisjes naar Nederland (1947-1948)
Nederland-Israël; Israëlische arbeidskrachten naar Nederland (1954)
Nederland-Palestina; verzoek van Palestijnse diamantbewerkers om in Nederland te werken
(1946-1947)
Nederland-Italië·; Italiaanse arbeidskrachten naar Nederland (1947-1954)
Nederland-Italië·; uitwisseling van Italiaanse mijnwerkers tegen Nederlandse steenkool
Nederland-Oostenrijk; regeling voor plaatsing van Oostenrijkse dienstboden in Nederland (1948-
1950)
Nederland-Polen; werving van Poolse arbeidskrachten uit legereenheden die niet naar hun land
willen terugkeren voor de Nederlandse mijnen (1945-1947)
Ned. Antillen-Portugal; klachten over de levensomstandigheden van Portugese arbeiders op
Curaçao (1945-1946)
Nederland-Sovjet-Unie; Baltische vluchtelingen in Nederland en Russisch protest (1947)
74

- Nederland-Overzeese Gebiedsdelen; werkmogelijkheden voor buitenlandse arbeidskrachten in
de Ned. Overzeese Rijksdelen (1955-1964)
- Ned. Antillen; voorkeur voor Antilliaanse arbeidskrachten boven arbeidskrachten uit de Brits­
West-Indische-Gebieden bij de oliemaatschappij op Aruba
Code van archiefstuk(ken): 669.2
Vreemdelingen:
- Polen; Polen naar Nederland (1957-1960)
Blok: 1965-1975
Code van archiefstuk(ken): 660.1
Benelux:
- Regelingen inzake immigratie buitenlandse arbeidskrachten in de Benelux en coördinatie
sociaal beleid Benelux regeringen (1971)
Griekenland- Nederland VP:
- Wervingsovereenkomst met Griekenland; Athene, 13-9-1966; deel II (1965-1970)
Italië, algemeen:
- Overeenkomsten tussen Italië en andere staten inzake de werving en emigratie arbeidskrachten;
deel II (1965)
Italië-Nederland VP:
- Overeenkomst tussen de Nederlandse en de Italiaanse regering betreffende de aanwerving en
tewerkstelling van Italiaanse arbeiders in Nederland, 's-Gravenhage, 6 augustus 1960
- Protocol tot wijziging van b.g.-overeenkomst; 's-Gravenhage, 6 september 1965; deel II (1965-
1966)
- Idem; deel III (1969-1973)
Marokko- Nederland VP:
- Overeenkomst inzake de aanwerving en tewerkstelling van Marokkaanse werknemers in
Nederland; Den Haag, 14-5-1969; deel I (1965-1968)
- Idem; deel II (1969-1971)
Marokko- Nederland:
- Beleid inzake de wervingsovereenkomst; Den Haag, 14-5-1969 (1969)
Nederland-Portugal:
- Werving Portugese arbeiders; deel II (1970-1971)
Nederland-Tunesië' VP:
- Overeenkomst tussen Nederland en Tunesië inzake de aanwerving in Tunesië en de
tewerkstelling in Nederland van Tunesische werknemers; Den Haag, 8-3-1971; deel I (1965-
1970)
- Idem; deel II (1971)
Nederland_ Zuid Slavië VP:
- Overeenkomst inzake de regeling van tewerkstelling van Zuidslavische werknemers in
Nederland; Belgrado, 9-3-1970 (1968-1971)
77

-
_.". --- - - - - - ---- - -- -
Nederland-Iran:
- Tewerkstelling Iraanse arbeiders in Nederland; deel II (1965-1966)
N ederland-Italië':
- Italiaanse arbeidskrachten naar Nederland; deel IV (1965-1974)
Nederland-Jordanië' :
- Jordaanse werkkrachten in Nederland (1965)
Nederland-Korea, Zuid-:
- Tewerkstelling Koreaanse arbeidskrachten in Nederland (1970-1972)
Nederland-Malta:
- Tewerkstelling Maltezers in Nederland; deel II (1966-1967)
Nederland-Marokko:
- Moeilijkheden van het wervingsbureau te Casablanca (1971-1974)
Nederland-Marokko:
- Tewerkstelling Marokkanen in Nederland; deel II en m (1965-1970, 1971-1974)
Nederland-Mexico:
- Mexicaanse arbeidskrachten naar Nederland; deel II (1965)
Nederland-Nigeria:
- Tewerkstelling van Nigerianen in Nederland (1965-1974)
Nederland-Pakistan:
- Tewerkstelling Pakistani in Nederland; deel II (1966-1974)
Nederland-Filipijnen:
- Tewerkstelling van Filipijnen in Nederland; deel II (1965-1974)
Nederland-Portugal:
- Portugese arbeidskrachten naar Nederland; deel II (1965-1974)
Nederland-EI Salvador:
- Tewerkstelling Salvadoriaanse arbeidskrachten in Nederland (1969-1970)
Nederland-Spanje:
- Spaanse arbeidskrachten naar Nederland; deel II (1965-1974)
Nederland-Spanje:
- Correspondentie wervingskantoor met Sociale Zaken; deel I-IV (1968-1969, 1969-1970, 1970,
1970)
Nederland-Verenigd Koninkrijk:
- Tewerkstelling Engelse gastarbeiders in Nederland (1974)
Nederland-Syrië' :
- Tewerkstelling van Syriërs in Nederland; deel II (1965-1974)
Nederland:
- Tewerkstelling Tsjechoslowaken in Nederland (1971)
Nederland-Tunesië' :
- Tewerkstelling van Tunesiërs in Nederland (1965-1974)
Nederland-Turkije:
- Turkse arbeidskrachten naar Nederland; deel II-IV (1965, 1968-1972, 1972-1974)
Nederland-Turkije:
- Mishandeling kinderen van Turkse gastarbeiders door Nederlandse pleegouders (1973)
79

-- - -- - - -- - -
Nederland-Uruguay:
- Tewerkstelling in Nederland van arbeiders uit Uruguay (1968-1971)
Nederland-Verenigd Koninkrijk Overzeese Gebiedsdelen:
- Inlichtingen inzake arbeidsmogelijkheden voor buitenlandse arbeidskrachten in de Nederlandse
overzeese rijksdelen; deel IJ (1967-1974)
- Tewerkstelling arbeiders uit Britse Overzeese Gebiedsdelen in Nederland; deel III
Nederland-Zuid Slavië:
- Tewerkstelling van Zuidslaven in Nederland; deel IJ (1965-1973)
Nederland-Zweden:
- Tewerkstelling van Zweden in Nederland (1973)
Blok: 1975-1985
Code van archiefstuk(ken): 6264-6267
Intergovernmental committee for European migration (lCM) (met stukken over migratie van
vluchtelingen uit Chili, Indo-China en Oost-Europa) (1975-1984)
Code van archiefstuk(ken): 65
Migratie:
- Griekenland-Nederland; comité inzake problemen van Griekse migratie in Nederland (1984),
map .3337
- Suriname; emigratie van Surinamers naar Nederland en eventuele remigratie (1975-1984), map
3359
Code van archiefstuk(ken): 660.1
Arbeid:
- Marokko-Nederland; bijeenkomsten gemengde commissie ex-wervingsakkoord Marokkaanse
werknemers in Nederland, 's-Gravenhage 14 mei 1969 (1983-1984), map 3457
- Nederland-Suriname; overeenkomst tussen Nederland en Suriname over het verblijf en
vestiging van wederzijdse onderdanen, verdragspositie (1975), map 3459
- Nederland; algemeen beleid inzake afsluiten van wervingsovereenkomsten, aanwerving en
tewerkstelling ga'itarbeiders (1976), map 3458
- Nederland; informatie inzake buitenlandse werknemers (1977-1978), map 3464
- Nederland; instelling van de Commissie buitenlandse werknemers (1976), map 3465
- Nederland; terugkeerprojecten gastarbeiders, beleid (1975-1982), map 3474
- Nederland; Wet Arbeid Buitenlandse Werknemers (1979-1984), map 3476
- Nederland; wijziging van het besluit vrijstelling van arbeidsvergunningen voor Indonesische
onderdanen in Nederland (1975), map 3467
- Nederland; tewerkstelling in Nederland van arbeidskrachten uit Chili, V AR, Frankrijk,
Hongarije, Irak, Italië, Joegoslavië, Marokko, Pakistan, Portugal, Spanje, Tunesië, Turkije,
Verenigd Koninkrijk, Verenigde Staten, (1975-1984), map 3670-3678, 3681-3688
- Nederland-Marokko; Marokkaanse vereniging Amicales (1975-1982), map 3679
80

- - - - -- ---- -- - - -
- Nederland-Marokko; bijstand aan voonnalig ambtenaar van het wervingskantoor te Casablanca
(1975), map 3680
- Nederland; gemeentelijke- en provinciale jaarverslagen inzake buitenlandse werknemers
(1975), map 3666
- Nederland; tewerkstelling buitenlanders (1982-1984), map 3667-3669
Code 7: Sociale aangelegenheden
Blok: 1945-1955
Code van archiefstuk(ken): 710
Nederland; medische hulp van Letten en toelating buitenlandse artsen in Nederland (1945)
Code van archiefstuk(ken): 712
Indonesië Chinese vluchtelingen van Sumatra (1946-1948)
Code van archiefstuk(ken): 724.0
Hongarije Kindertransporten: Hongaarse kinderen naar Nederland (1947-1949)
Code van archiefstuk(ken): 725.40
Repatriëring van verschillende naar het buitenland geëmigreerde Nederlanders; verschillende
dossiers
Code van archiefstuk(ken): 725.41
Repatriëring naar Nederland uit verschillende landen: o.a. repatriëringsinstructies, repatriëring
Van zeelieden, Indonesiërs, mislukte emigranten, katholieke priesters, ongewenste Nederlanders
uit Egypte, KNIL-militairen, verschillende mensen uit de Sovjet-Unie, aan lager wal geraakte
Nederlanders uit Indonesië (1953-1954)
COde Van archiefstuk(ken): 726
Belangenbehartiging van vreemdelingen en staatlozen, hierbij ook vluchtelingenprobleem
COde van archiefstuk(ken): 726.0
Algemeen; internationale rapporten inzake vluchtelingen-probleem, overeenkomsten tussen
Nederland en andere landen inzake vluchtelingen
COde van archiefstuk(ken): 726.1
Nederland:
- Stukken interdepartementale commissie voor vluchtelingenzaken (1947)
- Rapporten over toelatingsbeleid, stukken van de nationale commissie voor vluchtelingenhulp,
samenwerking met andere departementen; vluchtelingen uit China en Roemenië (400 Joodse
kinderen), Oekraine, Baltische Staten, Zuid-Slavische landen, Tsjechoslowakije en zeeliedenvluchtelingen
(1946-1947)
81

Code van archiefstuk(ken): 726.0
Belangenbehartiging van vreemdelingen en staatlozen:
- Internationale rapporten over vluchtelingen-probleem, vluchtelingenconferentie Genève (1957)
- Correspondentie met vluchtelingen (1955)
- Commissie-stukken over het Europese vluchtelingenvraagstuk (1954-1957)
- Sociale positie van vluchtelingen in Nederland (1955)
- Raad van Europa (1956)
Code van archiefstuk(ken): 726.1
Hulp en bijstand aan vluchtelingen:
- Namen (alfabetisch), aanvragen om hulp etc., personalia (1956)
- Hulp aan Joodse vluchtelingen (1955)
- Jaarverslagen Stichting Ned. Federatie voor Vluchtelingenhulp (1961)
- Hongaarse vluchtelingen (o.a. tewerkstelling in Overzeese gebiedsdelen) (1957-1958)
- Geldinzamelingen, gezinsherenigingen (1956-1962)
- Zeelieden-vluchtelingen, hulp aan studenten-vluchtelingen (1955-1956)
- Toelating 250 vluchtelingen-gezinnen (1955-1956)
- Opnemen difficult cases in Nederland (1956-1958)
- Ned. Federatie voor Vluchtelingenhulp (1955-1962)
- Interdepartementale commissie vluchtelingen (1957-1963)
- Opgave van in Nederland toegelaten vluchtelingen (1959)
- Ambonezen (1959)
- Tijdelijke toelating Zuid-Slavische vluchtelingen (1961-1962)
COde van archiefstuk(ken): 726.2
Ondersteuningsregeling voor vluchtelingen (1956)
COde van archiefstuk(ken): 726.4
Repatriëring:
- Indonesiërs, Polen, Ambonese KNIL-militairen, Sovjet-burgers, Ambonezen-lijsten, op naam
(1955-1964)
COde van archiefstuk(ken): 730.01
Attestatie de Vita:
- Legalisatiekosten, afschaffing legalisaties, inlichtingen
COde van archiefstuk(ken): 74
SOCiale en Humanitaire Verenigingen:
- Soevereine militaire orde van Malta, o.a. vertegenwoordiging in Nederland, Scandinavisch
Zeemanstehuis in Rotterdam
BlOk: 1965-1975
83

Code van archiefstuk(ken): 74
Sociale en Humanitaire Verenigingen:
- Stichting Lutuli, in 1970 opgerichte vereniging tegen rassendiscriminatie (1970-1973), map
4533
Blok: 1975-1985
Code van archiefstuk(ken): 70
Sociale voorzieningen:
- Sociale voorzieningen in Nederland (1975-1984), map 11-14
Code van archiefstuk(ken): 721.2
Krankzinnigenzorg:
- Buitenlanders in Nederlandse inrichtingen (1975-1984), map 248-249
Code van archiefstuk(ken): 724.3
Zorg voor pleegkinderen:
- Opname buitenlandse kinderen in Nederlandse pleeggezinnen (1975-1984), map 286
Code van archiefstuk(ken): 726
Belangenbehartiging van vreemdelingen en staatlozen:
- Opvang en begeleiding buitenlandse werknemers en (voormalige) Rijksgenoten (1978), map
553
- Besprekingen inzake Marokkaanse minderheden in Nederland (1983-1984), map 566
- Besprekingen inzake Turkse minderheden in Nederland (1982-1984), map 567
- Distributie nota Minderheden (1983), map 565
- Minderhedenbeleid in Nederland (1980-1984), map 561-564
- Schrijfmachines t.b.v. vluchtelingen-opvang (1984), map 569
- Welzijnswerk t.b.v. Marokkanen in Nederland (1976), map 568
Code van archiefstuk(ken): 726.1
Hulp en bijstand:
- Vluchtelingenbeleid, o.a. humanitaire hulp vluchtelingen map 57-580
- Remigratie van Chileense vluchtelingen (1982-1985), map 593
- Beleid t.a.v. vluchtelingen-opvang (1979-1983), map 636
- Personeelskosten Ministerie van CRM i.v.m. vluchtelingen-opvang (1980), map 638
- Chileense hulpverlening remigratie (1984), map 637
85

Code van archiefstuk(ken): 726.4
Repatriëring:
- Gezinshereniging Ambonezen in Nederland (1975-1977), map 682
- Repatriëring naar Nederland uit Indonesië (1980), map 683
- Inlichtingen inzake gezinshereniging (1978-1980), map 686
- Repatriëring Ambonezen, o.a. kosten (1975-1977)
- Repatriëring Surinamers (1976-1980)
Code van archiefstuk(ken): 731.0
Verzekeringen en voorzieningen:
- Misbruik van Nederlandse sociale voorzieningen o.a. op naam (1977-1984), map 741-745
Code van archiefstuk(ken): 731.3
Invaliditeitsverzekering, keuringen gastarbeiders i.v.m. WAO, op naam (1979-1984), map 775-
789
Code van archiefstuk(ken): 731.4
Kinderbijslag:
- Aangelegenheden betreffende kinderbijslag buitenlandse werknemers, algemeen en op naam
(1979-1984), map 790-795
Code van archi efstuk(ken): 731.6
Ouderdomsverzekeringen:
- Pensioenen, KNIL-pensioenen, (1981-1984), map 884
Code van archiefstuk(ken): 74
Sociale en humanitaire verenigingen:
- Soevereine militaire orde van Malta, o.a. vertegenwoordiging in Nederland (1977), map 753
- Zeemanstehuizen en zeemanskerken in Nederland (1976), map 983
Uit het archief van het Unie Secretariaat (1950-1953)
N.B. Dit is een commissie-archief.
Stukken met betrekking tot naturalisatie van Indische Nederlanders, Nederlandse ambtenaren in
dienst van de Republik Indonesia Serikat en ex-KNIL militairen
86

N.B. De volgende archieven zijn posten-archieven.
Uit het archief van de ambassade te Abidjan, Ivoorkust, Boven-Volta, Dahomy, Niger en
Togo (1965-)
Code 4: Aangelegenheden van openbare orde, openbare zedelijkheid, openbare gezondheidszorg,
openbare veiligheid, volkshuisvesting, leefmilieu
Blok: 1965-1975
Code van archiefstuk(ken): 413.112.2
Afgifte van Nederlandse visa; o.a. stukken met betrekking tot Biafraanse vluchtelingen (1967-
1973), map 36
Uit het archief van de ambassade te Rabat, Marokko (1945-1974)
Code 6: Economie, migratie en arbeid
Blok: 1945-1965
Code van archiefstuk(ken): 664.32
Tewerkstelling van Marokkanen in Nederland
Code 4: Aangelegenheden van openbare orde, openbare zedelijkheid, openbare gezondheidszorg,
openbare veiligheid, volkshuisvesting, leefmilieu
Blok: 1965-1975
Code van archiefstuk(ken): 413.130
Voorwaarden binnenkomst Marokkanen in Nederland (1966-1971), map 47
Ongewenste personen en uitleiding van Marokkanen uit Nederland (1965-1970), map 48
Code 6: Economie, migratie en arbeid
Blok: 1965-1975
Code van archiefstuk(ken): 610.1
De Nederlands-Marokkaanse Kamer van Koophandel: stukken betreffende subsidies, inspectiebezoeken
en verslagen (1965-1974), map 60-63
Code van archiefstuk(ken): 664.32
Marokkaanse arbeiders in Nederland, algemeen (1972), map 106
Marokko; universitair project Gemeente Universiteit te Amsterdam: REMPLOD-onderzoek
gastarbeiders (1974-1975), map 107
Onderzoek terugkeer buitenlandse werknemers (1974-1975), map 108
Ontwerp-verdrag sociale voorzieningen (1965-1970), map 109
Werving van Marokkaanse arbeiders (1969-1971), map 110
87

Wervingsbureau Rabbat (1971-1974), map 111
Werving van buitenlandse arbeiders, verlening van visa (1970-1974), map 112
Uit het archief van het consulaat te Istanbul, Turkije (1955-1975)
Code 4: Aangelegenheden van openbare orde, openbare zedelijkheid, openbare gezondheidszorg,
openbare veiligheid, volkshuisvesting, leefmilieu
Blok: 1955-1965
Code van archiefstuk(ken): 413 .131
Werk in Nederland voor Turken (1962), map 86
Code van àrchiefstuk(ken): 413.1
Turkse verpleegsters voor de psychiatrische inrichting Groot Gaffel, map 87
Code 6: Economie, migratie en arbeid
Blok: 1955-1965
Code van archiefstuk(ken): 664.3
Werk verzocht in Nederland door Turken (1962-1964), map 114
Werkverschaffing Turken in Nederland (1962-1964), map 115
Code 4: Aangelegenheden van openbare orde, openbare zedelijkheid, openbare gezondheidszorg,
openbare veiligheid, volkshuisvesting, leefmilieu
Blok: 1975-1985
Code van archiefstuk(ken): 413.13
Asielverlening (1984)
Uit het archief van de ambassade in Ankara, Turkije (1955-1984)
Code 6: Economie, migratie en arbeid
Blok: 1965-1975
Code van archiefstuk(ken): 664.3
Bureau werving Turkse arbeiders (1964-1974)
Code 3: Juridische aangelegenheden
Blok: 1975-1985
Code van archiefstuk(ken): 331.01
Verificatie formulieren van Turken in Nederland (1975-1983)
88

Code 4: Aangelegenheden van openbare orde, openbare zedelijkheid, openbare gezondheidszorg,
openbare veiligheid, volkshuisvesting, leefmilieu
Blok: 1975-1985
Code van archiefstuk(ken): 413.120
Klachten over toelating personen in Nederland (1980-1983)
Code van archiefstuk(ken): 413.13
Asiel-aanvragen niet-christelijke Turken (1979-1984)
Code van archiefstuk(ken): 413.131.2
Toelating in Nederland van Turkse christenen (1979-1984)
Code 6: Economie, migratie en arbeid
Blok: 1975-1985
Code van archiefstuk(ken): 664.31
Gastarbeiders in buitenland: Turks beleid (1980-1984)
Code van archiefstuk(ken): 664.32
Werkgelegenheid in Nederland; tewerkstelling buitenlandse arbeidskrachten (1970-1982)
Terugkeerproject veevoederfabriek (1970-1983)
Terugkeer gastarbeiders Rompa-Turktas project (1977-1979)
Terugkeer gastarbeiders (1974-1976)
Bureau werving Turkse Arbeiders (1970-1980)
Uit het archief van de ambassade in Athene, Griekenland (1965-1974)
Code 4: Aangelegenheden van openbare orde, openbare zedelijkheid, openbare gezondheidszorg,
openbare veiligheid, volkshuisvesting, leefmilieu
Blok: 1965-1975
Code van archiefstuk(ken): 413.13
Toelating/vestiging vreemdelingen in Nederland (1966-1975)
Uit het archief van de ambassade in Baghdad, Irak (1965-1974)
Code 6: Economie, migratie en arbeid
Blok: 1965-1975
Code van archiefstuk(ken): 656
Arbeid in Nederland (migratie) (1968-1974)
89

Uit het archief van de ambassade in Stockholm, Zweden (1955-1974)
Code 4: Aangelegenheden van openbare orde, openbare zedelijkheid, openbare gezondheidszorg,
openbare veiligheid, volkshuisvesting, leefmilieu
Blok: 1965-1975
Code van archiefstuk(ken): 413.131
Toelating in Nederland (1965-1974), doos 2
Code 7: Sociale aangelegenheden
Blok: ' 1965-1975
Code van 'archiefstuk(ken): 726.1
Overeenkomst zeelieden-vluchtelingen (1965-1974), doos 6
Uit het archief van de ambassade in Semarang, Indonesië (1950-1957)
Code 3: Juridische aangelegenheden
Blok: 1955-1965
Code van archiefstuk(ken): 321.21
Stukken betreffende nationaliteit (verlieslherverkrijging), doos 38-52
Code 6: Economie, migratie en arbeid
Blok: 1955-1965
Code van archiefstuk(ken): 65
Repatriëring; stukken betreffende richtlijnen inzake het verlenen van bemiddeling bij repatriëring
vanuit Indonesië: enkele individuele gevallen als voorbeeld van repatriëring; het register van
repatriërings-gevallen in het jaar 1951 (1950-1955), doos 93
Uit het archief van het consulaat in Singapore (1965-1974)
Code 3: Juridische aangelegenheden
Blok: 1965-1975
Code van archiefstuk(ken): 317.221
Verkrijging en terugverkrijging nationaliteit (1965-1974), map 155
Code van archiefstuk(ken): 317.221
Verkrijging en terugverkrijging nationaliteit (1961-1965), map 160
90

Code 4: Aangelegenheden van openbare orde, openbare zedelijkheid, openbare gezondheidszorg,
openbare veiligheid, volkshuisvesting, leefmilieu
Blok: 1965-1975
Code van archiefstuk(ken): 413.112
Visum instructie (1959-1964; 1970-1971)
Visa aanvragen Ambonezen (1970)
Aanvragen voor visa Nederland (1971-1975)
Vestiging in Nederland van enkele inwoners uit Singapore (1955-1968), map 193-197
Belangenbehartiging vreemdelingen en staatlozen (1956-1968), map 392-393
Uit het archief van het commissariaat te Bandung, Indonesië (1950-1957)
Code 3: Juridische aangelegenheden
Blok: 1945-1955
Code van archiefstuk(ken): 321.210
Nationaliteit algemeen I:
- stukken betreffende instructies en richtlijnen inzake nationaliteitsbepaling in het kader van de
interpretatie van de Nederlandse wetgeving op dit gebied (1950-1957), map 192
Nationaliteit algemeen 11:
- afschriften van stukken betreffende instructies en richtlijnen inzake nationaliteitsbepaling in het
kader van de interpretatie van de Nederlandse wetgeving op dit gebied (1950-1957), map 193
Nationaliteit op naam:
- stukken betreffende onderzoek naar en vaststelling van de nationaliteit van individuele
personen (alfabetisch geordend) (1950-1957), map 195-254
Code 4: Aangelegenheden van openbare orde, openbare zedelijkheid, openbare gezondheidszorg,
openbare veiligheid, volkshuisvesting, leefmilieu
Blok: 1945-1955
Code van archiefstuk(ken): 413.11
Reisdocumenten:
- bewijzen van Nederlanderschap: stukken betreffende de organisatie, instructies en procedurele
regeling inzake het uitreiken van paspoorten (1950-1952), map 371
Visa, nchtlijnen e.d.:
- richtlijnen inzake de procedures en wijze met betrekking tot de verstrekking van visa in het
algemeen en aan Indonesisch staatsburgers in het bijzonder (schematisch overzicht), map 372
Visa, register van afgifte:
- register van afgifte van visa aan personen, chronologisch (1950-1957), map 373
Visa, persoonsregisters van aanvragen in behandeling:
- registers van personen inzake in behandeling zijnde visum-aanvragen, alfabetisch (1957), map
374-375
91

Code van archiefstuk(ken): 413.112.2
Visa (1960-1964)
Code van archiefstuk(ken): 413.130
Toelating van vreemdelingen, asielverlening (1954-1964)
Code 7: Sociale aangelegenheden
Blok: 1955-1965
Code van archiefstuk(ken): 726.1(4)
Hulp, bijstand en repatriëring van Hongaarse vluchtelingen (1957-1962)
Code van archiefstuk(ken): 74
Stichting hulpactie Hongarije; sociale en humanitaire instellingen in Nederland (1955-1963)
Code 4: Aangelegenheden van openbare orde, openbare zedelijkheid, openbare gezondheidszorg,
openbare veiligheid, volkshuisvesting, leefinilieu
Blok: 1975-1985
Code van archiefstuk(ken): 413.13
Visa voor, asielverlening aan en toelating van Hongaren (1975-1984)
Code van archiefstuk(ken): 413.112.0
Wet Buitenlandse Arbeiders (1975-1984)
Code 6: Economie, migratie en arbeid
Slok: 1975-1985
Code van archiefstuk(ken): 664.1
Uitwisseling van arbeidskrachten (1975-1984)
Code van archiefstuk(ken): 664.32
Tewerkstelling van Hongaren (1975-1984)
Uit het archief van de ambassade te Boekarest, Roemenië (1955-1974)
Code 4: Aangelegenheden van openbare orde, openbare zedelijkheid, openbare gezondheidszorg,
openbare veiligheid, volkshuisvesting, leefinilieu
Blok: 1955-1965
Code van archiefstuk(ken): 413.112.1
Visuminstructie (1958-1962)
Benelux; vreemdelingenverkeer (1960-1961)
93

Code van archiefstuk(ken): 413.112.2.2/3
Roemenië; visa (1957-1964)
Code van archiefstuk(ken): 413.112.23
Maandelijkse opgaaf visum-aanvragen (1961-1964)
Code van archiefstuk(ken): 413.131
Toelating Nederland (z.d.)
Code 6: Economie, migratie en arbeid
Blok: 1955-1965
Code van archiefstuk(ken): 650
Migratie (1959-1960)
Code 4: Aangelegenheden van openbare orde, openbare zedelijkheid, openbare gezondheidszorg,
openbare veiligheid, volkshuisvesting, leefmilieu
Blok: 1965-1975
Code van archiefstuk(ken): 413.112
Stukken met betrekking tot het verlenen van visa, instructies, aanvragen (1965-1974)
Code van archiefstuk(ken): 413 .131
Asielverlening, machtiging voorlopig verblijf en toelating Nederland (1965-1974)
Uit het archief van de ambassade te Bern, Zwitserland (1945-1974)
Code 4: Aangelegenheden van openbare orde, openbare zedelijkheid, openbare gezondheidszorg,
openbare veiligheid, volkshuisvesting, leefmilieu
Blok: 1965-1975
Code van archiefstuk(ken): 413 .131
Asielverlening, toelating en vestiging in Nederland (1966-1974)
Stukken met betrekking tot asielverlening door Nederland (1972-1974)
Toelating in Nederland (1966-1974)
Stukken met betrekking tot visa verlening (1965-1974)
Uit het archief van de ambassade te Beiroet, Jordanië en Libanon (1945-1984)
Code 4: Aangelegenheden van openbare orde, openbare zedelijkheid, openbare gezondheidszorg,
openbare veiligheid, volkshuisvesting, leefmilieu
Blok: 1975-1985
94

Code van archiefstuk(ken): 413.232
Communistische activiteiten in Nederland: de activiteiten van een bepaalde vereniging;
repatriëring van Slovenen (1947-1949)
Code 6: Economie, migratie en arbeid
Blok: 1945-1955
Code van archiefstuk(ken): 664.32
Tewerkstelling van buitenlanders in Nederland: inlichtingen over mogelijkheden voor
Zuidslavische gastarbeiders in Nederland (1954)
Code 4: Aangelegenheden van openbare orde, openbare zedelijkheid, openbare gezondheidszorg,
openbare veiligheid, volkshuisvesting, leefmilieu
Blok: 1965-1975
Code van archiefstuk(ken): 413.112.1
Stukken met betrekking tot visa (1965-1970)
Code van archiefstuk(ken): 413.119
Identiteitsbewijs voor zeevarenden (1967-1968)
Code van archiefstuk(ken): 413.120
Grensbewaking Nederland (1972-1974)
Code van archiefstuk(ken): 413.131
Toelating en uitleiding Nederland
Toelating vreemdelingen, I (1968-1972)
Toelating vreemdelingen in Nederland (1973-1974)
Code 6: Economie, migratie en arbeid
Blok: 1965-1975
Code van archiefstuk(ken): 664.32
Tewerkstelling buitenlanders in Nederland (1965-1974)
Wervingsovereenkomst Nederland - Zuid-Slavië (1969-1970)
Werving Zuidslavische mijnwerkers (1965-1967)
Uit het archief van de ambassade te Berlijn
Code 4: Aangelegenheden van openbare orde, openbare zedelijkheid, openbare gezondheidszorg,
openbare veiligheid, volkshuisvesting, leefmilieu
Blok: 1945-1955
96

Code van archiefstuk(ken): 413.24
Toelating van vreemdelingen in Nederland
Stukken met betrekking tot de rijksvreemdelingendienst (1946)
Blok: 1965-1975
Code van archiefstuk(ken): 413
Stukken met betrekking tot visa-verlening (1973-1974)
Uit het archief van het consulaat te Basel, Zwitserland, 1946-1973)
Stukken met betrekking tot visa verlening en weigering (1946-1948)
Uit het archief van de ambassade te Bogota, Ecuador, (1945-1974)
Stukken met betrekking tot visa verlening en toelating, hulp aan vluchtelingen en studenten in
Nederland
Uit het archief van de ambassade te Bonn, West-Duitsland (1945-1974)
Stukken met betrekking tot visa-instructies; visa voor vreemdelingen en vluchtelingen; stukken
over Duitsers werkzaam in Nederland (met name de grensarbeiders); gastarbeiders en Duitse
studenten en wetenschappers in Nederland
Uit het archief van de ambassade te Buenos Aires, Argentinië en Paraguay (1955-1984)
Stukken met betrekking tot visum-verlening, toelating tot Nederland en de Ned. Antillen,
Argentijnse vluchtelingen in Nederland, tewerkstelling in Nederland en Argentijnse studenten in
Nederland
Uit het archief van de ambassade te Canberra, Australië (1955-1964)
Stukken met betrekking tot visa verlening, toelating tot Nederland en Suriname, van Indische
Nederlanders die naar Australië zijn gevlucht en desertie uit het Koninklijk Ned.-Indisch Leger
(KNIL)
Uit het archief van het consulaat te Canton, China (1945-1951)
Stukken over de Chinese emjgratie-politiek (1943-1946)
Registratiefonnulieren en evacuatie van Nederlandse onderdanen van Chinese afkomst (1943-
1950)
Stukken betreffende de repatriëring van ex-rekruten van het KNIL uit Brits-Indië (1945-1946)
97

Uit het archief van de ambassade te Caracas, Venezuela (1955-1974)
Stukken met betrekking tot visa-verlening en toelating in Nederland, mogelijkheden tot emigratie
naar Venezuela voor repatrianten uit Indonesië (1951-1958) en Venezolaanse studenten in
Nederland
Uit het archief van het vice-Consulaat te Cienfuegos, Cuba (1945-1963)
Stukken met betrekking tot visa voor Cubanen
Uit het archief van de ambassade te Colombo, Ceylon (1945-1972)
Stukken over visa, toelating (met lijsten geordend op naam) en vestiging van vreemdelingen in
Nederland, (1953-1971)
Inlichtingen omtrent vestiging in Nederland (1965-1972)
Ceylonse arbeidskrachten in Nederland en stukken van Nederlandse werkgevers (1966-1969)
Uit het archief van de ambassade te Cyprus (1975-1984)
Stukken betreffende visa verlening (met lijsten geordend op naam) (1976-1984) en asielaanvragen
(1975-1983) en Cypriotische studenten in Nederland (1975-1976, 1981-1984)
Uit het archief van de ambassade te Dacca, Bangladesh (1965-1984)
Stukken betreffende visa en toelating in Nederland (instructie en registers); studenten uit
Bangladesh in Nederland; tewerkstelling van buitenlanders in Nederland; asiel-aanvragen en
inlichten over politieke vluchtelingen
Uit het archief van de ambassade te Damascus, Syrië (1955-1974)
Stukken betreffende visa, toelating en uitleiding van Syriërs, Palestijnse vluchtelingen en anderen
(correspondentie, instructie en registers van personen), bepalingen voor arbeidsmigratie naar
Nederland en lijsten met namen van studenten waarvan de aanvragen om in Nederland te
studeren waren goedgekeurd en aanvragen die waren afgewezen
Uit het archief van de ambassade te Dar Es Salaam, Tanzania (1950-1974)
Stukken met betrekking tot visa (o.a. visa-verlening aan vluchtelingen), migratie naar en studeren
in Nederland
98