Migratie en vestiging in Nederland - deel 1 - Vijfeeuwenmigratie.nl

nieuwkomers door de overheid van essentieel belang. 40
Overigens zou het onjuist zijn de gevolgen van de natie staat voor migratie en
vestiging louter in negatieve termen te beoordelen. Daarvoor moeten we ons realiseren
dat de er uit voortkomende groei van de welvaartsstaat, vooral in de naoorlogse periode,
ook allerlei onbedoelde positieve effecten heeft gehad voor migranten. Met name het feit
dat een aantal belangrijke rechten en plichten niet zozeer met nationaliteit maar in de
eerste plaats met de geleverde arbeid zijn verbonden, heeft er voor gezorgd dat het voor
veel migranten die aanvankelijk als tijdelijk naar West-Europa kwamen - de
"gastarbeiders" - zich min of meer permanent konden vestigen en hun gezinnen konden
laten overkomen. Zelfs de bijzonder restrictieve Duitse nationaliteitswetgeving, een
prominent aspect van de natiestaat, heeft niet kunnen voorkomen dat er zich een
aanzienlijke Turkse minderheid in dit land heeft gevestigd, waarvan de meesten naar
verwachting voorgoed zullen blijven. 41
Aan de andere kant moeten we deze invloed van de staat ook weer niet overschatten.
Tot de dag van vandaag blijven arbeidsmarkten, die mondiale vormen hebben
aangenomen, migratiebewegingen tot op grote hoogte bepalen. Het bestaan van illegalen
in Europa en de Verenigde Staten, die doorgaans essentieel zijn voor de
arbeidsvoorziening in bepaalde economische sectoren - denk bijvoorbeeld aan het
Westland of aan sweat-shops in New York - zijn hiervan een tastbaar bewijs. Ook de
vorm waarin deze migratie plaatsvindt, namelijk als kettingmigratie, vertoont grote
overeenkomsten met die in de voorgaande eeuwen. Zelfs in gevallen waarin op het
eerste gezicht het regulerende karakter van de staat zonneklaar lijkt, zoals bij de werving
van tijdelijke mediterrane arbeiders vanaf de jaren vijftig, blijkt de traditionele en
informele wijze van recrutering van arbeid - opnieuw in de vorm van kettingmigratie -
minstens zo belangrijk geweest te zijn.
Hoe we de invloed van de staat ook beoordelen, vaststaat dat deze in de 20e eeuw een
niet meer weg te denken factor is. Voor vroeger eeuwen leidt dit kader evenwel als snel
tot anachronismen en selectieve waarneming. Zoals bekend, bestond de nationale staat
vóór de 1ge eeuw immers nauwelijks en hadden nationale identiteiten en grenzen tussen
staten een volstrekt andere betekenis. Niettemin worden migratie en vestiging gedurende
het ancien régime in de meeste gevallen nog steeds binnen het keurslijf van de nationale
staat geperst en wordt migratie gelijkgesteld aan (grootscheepse en plotselinge)
verplaatsingen van groepen van de ene naar het andere staat. Door de vaak exclusieve
40
41
Een hoogst interessante analyse van de gevolgen van definiëring van het begrip vreemdeling is gemaakt door
Brubaker in zijn vergelijkende studie van de totstandkoming van het Franse en Duitse staatsburgerschap: R.
Brubaker, Citizenship and nationhood in France and Germany (Cam bridge Mass.l Londen 1992).
D. Cohn-Bendit & T. Schmid, Heimat Babylon. Das Wagnis der multikulturellen Demokratie (Hamburg
1993). Zie voor de verschuiving in migratieperspectief en de invloed daarop van de welvaarts-arrangementen
de recente dissertatie van A. Böcker, Turkse migranten en sociale zekerheid. Van onderlinge zorg naar
. overheidszorg? (Amsterdam 1994).
26