Migratie en vestiging in Nederland - deel 1 - Vijfeeuwenmigratie.nl

zogenaamde tijdelijke migratie zijn nog grotendeels terra incognita de recrutering van
soldaten (al hebben onlangs Amersfoort en Zwitser een tipje van de sluier opgelicht)24
en die van matrozen - althans buiten de VOC,25 terwijl we eigenlijk nog vrijwel niets
weten over de honderdduizenden buitenlandse dienstboden die Nederland rijk is
geweest. 26 Tot slot: de immigratie na de tweede Wereldoorlog hebben de historici lange
tijd overgelaten aan sociologen, economen en andere sociale wetenschappers. 27 Pas de
laatste jaren komt de belangstelling van historici enigszins op gang. 28
Om deze klaagzang nog even voort te zetten met betrekking tot de emigratie: we
lijden aan haast een overkill van studies over de emigratie naar Amerika tussen ruwweg
1840 en 1890, terwijl de veel belangrijkere emigratie naar Indië en naar Duitsland niet
lijken te hebben bestaan en de reeds genoemde emigratiepolitiek ten aanzien van landen
als Australië en Canada toch ook nauwelijks een enkele historicus het hart sneller laat
kloppen.
Historiografie van enkele buurlanden
Menigeen zal zich afvragen of ook wij nu bezig zijn met een typische Nederlandse vorm
van zelfkritiek. Toch is dat niet het geval, zoals zal blijken uit een zeer korte tour
d'horizon door enkele buurlanden, waar de situatie geen haar beter is. Beginnen we met
België; weer aan de hand van nieuwe Algemene Geschiedenis der Nederlanden die
immers beide landen bestrijkt. Parallel aan de hoofdstukken van Van der Woude en
24
2S
26
27
28
H. Amersfoort, Koning en Kanton. De Nederlandse staat en het einde van de Zwitserse krijgsdienst hier te
lande 1814-1829 ('s-Gravenhage 1988); H.L. Zwitzer, 'De militie van den staat ': het leger van de Republiek
der Verenigde Nederlanden (Amsterdam 1991). Zie ook M. Bossenbroek, Volk voor Indië. De werving van
Europese militairen voor de Nederlandse koloniale dienst 1814-1909 (Amsterdam 1992).
P.e. van Royen, Zeevarenden op de koopvaardijvloot omstreeks 1700 (Amsterdam 1987).
Een van de weinigen die zich hiennee bezighoudt is B. Henkes, 'Verschoven beeldvonning over Duitse
dienstbodes in Nederland: van volgzaamheid naar verraad', Tijdschrift voor vrouwenstudies 9 (1988) pp.
290-308. Zie voorts de bijdragen van Lotte e. van de Pol, Marybeth Carlson en Jan Lucassen aan de
binnenkort te verschijnen bundel onder redactie van Els Kloek e.a., Women of the Golden Age (Hilversum
1994).
Zie bijvoorbeeld zeer recent het, overigens zeer lezenswaardige, boek van W. Tinnemans, Een gouden
armband. Een geschiedenis van mediterrane immigranten in Nederland (1945-1994) (Utrecht 1994).
Afgezien van de in noot 20 genoemde studies over vluchtelingen: A. Cottaar & W. Willems, Indische
Nederlanders. Een onderzoek naar beeldvorming (Den Haag 1984); H. Obdeijn, 'Van internationale forens
tot immigrant. Marokkaanse en Turkse migranten in Nederland', Tijdschrift voor Geschiedenis 100 (1987)
. no. 3, pp. 460-474. Zie voorts de volgende deelstudies: W. Willems en L. Lucassen, Ongewenste vreemdelingen.
Buitenlandse zigeuners en de Nederlandse overheid: 1969-1989 (Den Haag 1990); W. Manuhutu & H.
Smeets (red.), Tijdelijk verblijf. De opvang van Molukkers in Nederland 1951 (Amsterdam 1991); L.
Lucassen & AJ.F. Köbben, Het partiële gelijk. Controverses over het onderwijs in de eigen taal en de rol
daarbij van beleid en wetenschap (1951-1991) (AmsterdamlLisse 1992); W. Willems & L. Lucassen (red.),
Het onbekende vaderland. De repatriëring van Indische Nederlanders 1946-1964 (Den Haag 1994).
21