Migratie en vestiging in Nederland - deel 1 - Vijfeeuwenmigratie.nl

monografie wijdde aan de geschiedenis van de immigratie in Engeland,35 was die
mening toegedaan. Zijn hele boek tracht één enkele stelling te bewijzen: slechts door
voortdurende stromen immigranten bleven de bewoners van de Britse eilanden actief en
succesvol zowel binnenlands als op het wereldtoneel. Zonder deze zouden zij vanwege
hun onvermijdelijke indolentie tot niets in staat zijn. In een nawoord meent hij echter
één uitzondering te moeten maken: hij vermag werkelijk niet in te zien wat toch wel de
positieve bijdrage zou kunnen zijn van de joodse immigranten uit Centraal- en Oost­
Europa, de meest spraakmakende immigranten uit zijn tijd.
Overigens zou voor Engeland hetzelfde historiografische verhaal te vertellen zijn als
voor Nederland, België en Frankrijk en Duitse historici als Klaus Bade en Dirk Hoerder
hebben het voor onze oosterbuur eveneens aangetoond. 36
Achtergronden van het onvermogen tot integratie van de migratiegeschiedenis
Het feit dat de stiefmoederlijke bedeling van de migratiegeschiedenis niet alleen voor
Nederland opgaat, maar ook voor de ons omringende landen, vraagt om een
gemeenschappelijke verklaring, een verklaring die verder gaat dan het falen van
individuele historici of van historische scholen.
Zoals Noiriel goed heeft laten zien, ligt het probleem waarmee we hier geconfronteerd
worden, diep verankerd in de wordingsgeschiedenis van het academische vak
geschiedenis in de negentiende eeuw. Uitgangspunt daarbij voor nagenoeg alle historici,
of het nu politiek of sociaal-economisch of mentaliteitshistorici zijn, is haast altijd en
dikwijls onbewust de nationale staat. Zeker in de gedaante van de verzorgingsstaat die
zij al vanaf de vroege negentiende eeuw aanging nemen, kon deze migratie alleen als
een teken van crisis of zwakte zien en migranten derhalve als uitzonderingen. De
geschiedschrijving draagt hiervan diepe sporen.
De geschetste stand van zaken in de nationale geschiedenissen heeft uiteraard grote
gevolgen voor de analyse van migraties in een internationale context, zowel op Europese
als op wereldschaal; overigens wanneer men er over nadenkt een merkwaardige
constatering voor een verschijnsel dat uit de aard der zaak zo internationaal is.
Zelfs hier in een internationaal perspectief weer een concentratie op migratie als
uitzondering, als crisisverschijnsel. Dit wordt pijnlijk duidelijk in een van de weinige
overzichtswerken op dit gebied, het in 1990 verschenen The World Labour Market. A
History of Migration van de Duitse Lydia Potts waarin de grote stromen min of meer
36
W. Cunningham, Alien immigrants to England (London 1897).
Voor een overzicht van de recente internationale literatuur zie, L. Lucassen, 'Het onontkoombare nationaliteitsbeginsel.
Een bespreking van enige recente literatuur over (im )migratie en natievorming " Tijdschrift voor
Sociale Geschiedenis 4 (1993) pp. 489-505.
24