Migratie en vestiging in Nederland - deel 1 - Vijfeeuwenmigratie.nl

- - - --- -- --- - --- -------- - --
publiceerde tot de komst van de gastarbeiders in Nederland, een categorie die in de
Economische geschiedenis van Nederland in de 20e eeuw van Van Zanden en Griffiths
overigens zelfs helemaal ontbreekt. 16
Buiten een aantal algemene oorzaken, waarover zo dadelijk meer, moet hier toch ook
zeker gewezen worden op een bijzondere eigenaardigheid van de demografische
geschiedenis, een specialisatie waarvan men toch in de eerste plaats enig soelaas zou
mogen verwachten wanneer het om migratie gaat. De meer gangbare methodieken van
dit vak leiden echter eerder tot het tegendeel. Het ontleden van bevolkingsgroei tussen
twee data waarvoor gegevens beschikbaar zijn geschiedt hierbij aan de hand van
geboortecijfers en sterftecijfers, waarna een migratiesaldo overblijft. Na dat rekenwerk
verflauwt bij de meeste historisch-demografen de belangstelling voor migratie en steken
ze al hun energie aan het analyseren van veranderingen in geboorte en sterfte. Echter, de
grootte van dit migratiesaldo zegt niets over de grootte, de richting of de achtergronden
van afzonderlijke migratiestromen. Een mooi voorbeeld is te vinden in de jaren vijftig
met een zeer klein migratiesaldo, terwijl enerzijds driehonderdvijftigduizend
Nederlanders emigreerden naar - in volgorde van belangrijkheid - Canada, Australië, de
Verenigde Staten, Zuid-Afrika, Nieuw-Zeeland, Brazilië en enkele andere "white settler
colonies"17 en tegelijkertijd ongeveer evenveel repatrianten (waarvan de meesten
"patria" nog nooit aanschouwd hadden) arriveerden uit Indonesië. Overigens is dit nog
maar een klein deel van de totale naoorlogse migratie. Achter een voor Nederland
positief migratiesaldo of vestigingsoverschot van 370.000 personen in de periode 1945-
1984 gaat maar liefst een emigratie van 2.360.000 personen en een immigratie van
2.730.000 personen schuil! 18
Een andere werkwijze, de familiereconstructie volgens de methode Henry, zoals deze
al weer enkele decennia in zwang is, leidt eveneens snel tot een grove onderschatting
van migratie. Daarbij worden alle personen uit een plaats - meestal een klein dorp omdat
anders het werk te onoverzichtelijk wordt - die in de verschillende bronnen voorkomen,
gegroepeerd tot gezinnen, bijna steeds uitgaande van de huwelijksregistratie. De analyse
concentreert zich vervolgens op de meest complete families, met andere woorden op de
meest honkvaste families. De emigranten - men weet meestal niet waarheen ze
vertrokken zijn-- en de immigranten - men weet te weinig over hun achtergronden -
vallen daarbij in de regel buiten de boot, zodat deze eens zo veelbelovende nieuwe
16
17
11
M. Duijvendak & P. Kooij, Sociale geschiedenis. Theorie en thema 's (Assen 1992); J.L. van Zanden & R.T.
Griffiths, Economische geschiedenis van Nederland in de 20e eeuw (Utrecht 1989). Gezien zijn latere werk
is het overigens opvallend dat met name de eerste auteur de factor arbeid sowieso weinig ruimte geeft.
J.H. Elich & P.W. Blauw, ... En toch terug. Een onderzoek naar de retourmigratie van Nederlanders uit Aus­
,tralië', Nieuw-Zeeland en Canada (Rotterdam 1981) p. 14.
J.H. Elieh, Aan de ene kant, aan de andere kant. De emigratie van Nederlanders naar Australië' 1946-1986
(Delft 1987) p. 62.
19