Migratie en vestiging in Nederland - deel 1 - Vijfeeuwenmigratie.nl

methode tot een ernstige vertekening van de migratiegeschiedenis heeft geleid en in een
aantal gevallen de mythe van een immobiel ancien régime leek te bevestigen.
Maar niet alleen de historische demografie heeft gefaald in het verzorgen van
voorstudies waarop de meer synthetiserende werken kunnen voortbouwen. De volsterkt
onvoldoende aandacht voor migratie in de handboeken, zij het algemene, dan wel
specifiek politieke of sociaal-economische, kan gedeeltelijk ook verklaard worden door
het überhaupt ontbreken van voorstudies op veel deelgebieden. Een grove inventarisatie
levert het volgende beeld op. Tot voor negen jaar bestond er geen overzichtswerk over
de Nederlandse migratiegeschiedenis, tot voor enkele jaren zelfs geen CBS studie met
het basismateriaal over de laatste twee eeuwen. 19 Kijken we naar de deelonderwerpen
dan schittert op het gebied van de geschiedenis van de vluchtelingen nog steeds in al
haar glorie de dissertatie van 150 jaar geleden van Van Geuns, om pas recent gevolgd te
worden door die van Leenders en werk van Moore en Berghuis, overigens alle
handelend over periodes die Van Geuns nog niet kon bestrijken. 20 De Zuidnederlandse
exodus is eigenlijk alleen door Briels - een neerlandicus met kunsthistorische
belangstelling - uitvoerig bestudeerd, zij het dat hierop van historische zijde wel de
nodige kritiek is gekomen, maar geen werkelijke alternatieven. De hugenootse
immigratie daarentegen is zeer goed aan bod gekomen, niet in het minst bij gelegenheid
van de tri centenaire, bijna tien jaar geleden, van de herroeping van het Edict van
Nantes. 21 Ook de joodse geschiedenis kent vele enthousiaste beoefenaren, maar toch
liggen op het gebied van de joodse immigratie in Nederland nog vele terreinen braak,
zoals de spraakverwarring rond de betekenis van de gelijktijdig plaats vindende groei
van joods Amsterdam en de achteruitgang van de mediene in de tweede helft van de
vorige eeuw aantoont. 22 De numeriek, in vergelijking met de vluchtelingen, oneindig
veel belangrijkere Duitse immigratie in Nederland van de zeventiende tot de twintigste
eeuw daarentegen heeft tot nu toe vrijwel geen historicus kunnen inspireren. 23 Bij de
19
20
21
22
23
C.A. Oomens, De loop der bevolking van Nederland· in de negentiende eeuw ('s-Gravenhage 1989).
M. Leenders, Ongenode gasten. Van traditioneel asielrecht naar immigratiebeleid. 1815-1938 (Hilversum
1993); C.K. Berghuis, Joodse vluchtelingen in Nederland 1938-1940. Documenten betreffende toelating.
uitleiding en kampopname (Kampen 1990); B. Moore, Refugees from Nazi Germany in the Netherlands
1933-1940 (Dordrecht 1986); en J.-W. ten Doesschate, Asielbeleid en belangen. Het Nederlandse toelatingsbeleid
ten aanzien van vluchtelingen in de jaren 1968-1982 (Hilversum 1993).
Zie de literatuur, genoemd in Lucassen en Penninx, Nieuwkomers (1985), hoofdstuk 11, noot 13.
1. Lucassen, 'Joodse Nederlanders 1796-1940: een proces van omgekeerde minderheidsvorming', in H. Berg,
E. Fischer & Th. Wijsenbeek (red.), Joodse ondernemers en ondernemingen. 1796-1940 (Amsterdam 1994)
pp. 32-47.
Uitzonderingen zijn: S. Hart, Geschrift en getal. Een keuze uit de demograf/Sch-, economisch- en sociaalhistorische
studieën op grond van Amsterdamse en Zaanse archivalia. 1600-1800 (Dordrecht 1976) en A.
Knotter & J.L. van Zanden, 'Immigratie en arbeidsmarkt in Amsterdam in de 17e eeuw', Tijdschrift voor
Sociale Geschiedenis 13 (1987) pp. 403-431.
20