Migratie en vestiging in Nederland - deel 1 - Vijfeeuwenmigratie.nl

- "......,...
-
- - - ---- - - - ---- - - - - - - --- - - - - -- - -
VAN INCIDENT TOT STRUCTURELE FACTOR:
Een historiografisch overzicht van de migratiegeschiedenis in Nederland
Jan Lucassen & Leo Lucassen
Historiografie van Nederland
Honderd vóór Christus: de Batavieren trekken ons land binnen, met als smeuïg detail dat
onze rechtstreekse voorvaderen zich daarbij voortbewogen door op boomstammen de
Rijn af te zakken. Zo placht lange tijd de vaderlandse geschiedenis te beginnen met
migratie. Dat was in de nog niet eens zo ver achter ons liggende tijd toen bij gebrek aan
kennis de prehistorie nog niet meetelde. Maar ook toen dit wel het geval was, bleven
verklaringen van cultuurverandering in termen van migratie de boventoon voeren:
hunebedden werden gebouwd door hunebedbouwers die afkomstig zouden zijn uit het
Middellandse zeegebied, de eens zo populaire (maar later weer afgeschafte)
koepelgraven door koepelgrafbouwers uit Midden-Europa en ga zo maar door: iedere
nieuwe mode in voorraadpotten, begraafwijzen etc. betekende voor de geleerden een
nieuwe invasie. We zullen hier niet ingaan op de merites van deze zienswijze -
prehistorie hoort jammer genoeg nog steeds niet tot het curriculum van historici -, maar
het is voldoende hier vast te stellen dat de vroegste geschiedenis van Nederland niet te
klagen had over belangstelling voor het fenomeen migratie en deze constatering geldt tot
en met - de benaming laat geen misverstanden toe - de tijd van de Grote
Volksverhuizingen.
Dit alles in schrille tegenstelling tot de tijd daarna, vanaf de middeleeuwen tot de dag
van vandaag. In de Nederlandse handboeken wordt voor het laatste anderhalf millennium
ofwel helemaal geen aandacht besteed aan immigratie of emigratie, ofwel worden slechts
enkele meer spectaculaire vormen ervan terloops genoemd, zoals de komst van de Zuid­
Nederlanders en de sefardische joden in het begin van de Republiek, van de Hugenoten
honderd jaar later, de emigratie naar Amerika van sommige aanhangers van de
Afscheiding, de retourmigratie uit Indië en ten slotte de komst van de gastarbeiders:
migratie als incident.
Deze verwaarlozing van de migratiegeschiedenis is met name in het geval van
Nederland vanaf het einde van de zestiende eeuw geheel misplaatst. Nederland is
namelijk een immigratieland par excellence geweest en dit heeft in hoge mate
bijgedragen tot zijn opbouwen karakter. l Tijdens de Republiek was de economie van
J. Lucassen & R. Penninx, Nieuwkomers. nakomelingen. Nederlanders: Immigranten in Nederland 1550-
1993 (Amsterdam 1994, herziene druk van het boek uit 1985); J. Lucassen, Dutch long distance migration. A
concise history 1600-1900 (Research-paper IISG, no. 3, Amsterdam 1991); J. Lucassen, 'The Netherlands,
the Duteh, and Long-Distance Migration, in the Late Sixteenth to Early Nineteenth Centuries', in: N. Canny
15