Henk Sollie - Boekje Pienter

2.2 De ‘bezettende’ interventiemacht
In het kader van inheemse politieopbouw en hervorming zal nu bij een specifieke context nader stil
worden gestaan. Het betreft namelijk het gegeven dat, in het geval inheemse politieopbouw en
hervorming deel uitmaakt van een militaire (vredes)missie, een buitenlandse staat (het donorland)
intervenieert in een andere staat en daarmee een inbreuk pleegt op de soevereiniteit van de
betreffende staat, ook al geeft deze staat daar toestemming voor. In dergelijke missies, welke in
principe tijdelijk van aard zijn, voeren interventiemachten veelal bestuurlijke taken uit en zijn zij leidend
in de opbouw danwel hervormingen van nationale instituties. Daarmee kunnen interventiemachten,
hoe goed hun intenties ook mogen zijn, op de keper beschouwd worden als een bezettingsmacht, als
‘vredemakende bezetters’ (Lammers, 2005). ‘Het optreden van buitenlandse troepen op vreemd
grondgebied riekt immers naar bezetting, naar het koloniale verleden (en daarmee naar westerse
overheersing), of op zijn minst naar een of andere vorm van schending van de soevereiniteit van een
land, wat de internationale rechtvaardiging daarvoor ook moge zijn’ (Ten Cate, 2006:256).
Volledig militair bestuur en/of militaire ondersteuning van het lokale, civiele bestuur vindt sinds
de jaren ’90 vooral plaats bij internationale crisisbeheersingsoperaties, na bemiddeling en/of ingrijpen
van internationale organisaties, door bondgenootschappen (‘coalitions of the willing’) of door grote
mogendheden ‘in landen die de mondiaal aanvaarde normen van effectieve en fatsoenlijke statelijke
gezagsuitoefening niet kunnen of niet willen naleven’ (Ten Cate, 2006:257). Aan de hand van
Lammers (2005) zal nu een (zeer beknopt, toegespitst op de hedentendage uitgevoerde
(internationale) missies) organisatorisch-sociologisch perspectief aangaande bezettingen beschreven
worden, aangezien ‘een vreemde overheerser zijn wil aan een onderworpen volk gemeenlijk tracht op
te leggen via de autochtone organisatorische infrastructuur van de samenleving en/of via een eigen
beheersingsapparaat waar onder andere veiligheidsinstituties zoals de politie deel van uitmaken’
(2005:31, cursief HS). Dit perspectief dient als kader waarmee huidige wederopbouwmissies en
andersoortige interventies bezien kunnen worden en dient daarmee tevens als context waarin
politieopbouw en hervormingstaken worden uitgevoerd.
2.2.1 Bezetting, beheersingsmiddelen en autochtone elites
Met het begrip bezetting wordt in dit onderzoek bedoeld, in navolging van Lammers, ‘een vreemde
overheersing, die totstandkomt en/of instandgehouden wordt door dreigen met en/of toepassen van
geweld’ (2005:14). 38 Met andere woorden, een bezetting in de trant van een vreemde overheersing als
gevolg van een verovering (a), of een vreemde overheersing die gaandeweg door de bevolking wordt
ervaren als een bezetting (b). 39 Een voorbeeld van een type ‘a’ bezetting is de interventie van de
Verenigde Staten, en in haar kielzog het Verenigd Koninkrijk, in Irak in 2003. De situatie in
Afghanistan, hoewel dit enigszins discutabel is 40 , is in de ogen van velen een type ‘b’ bezetting.
Immers, hoewel het doel van de missie de ondersteuning van de lokale regering bij de wederopbouw
38 Daarbij merkt Lammers op dat, zoals zovele definities in de sociale wetenschappen, dit geen ‘ondubbelzinnige maatstaf’ is
waarmee je altijd kunt bepalen er sprake is van een bezetting (2005:15). De definitie van het begrip bezetting dient in dit
onderzoek om het onderscheid aan te geven tussen heersers die aangeduid kunnen worden als autochtoon (‘een van ons’)
danwel allochtoon (‘vreemden’) respectievelijk donorland en ontvangende land.
39 Dit is een bezetting waarbij autochtone leidinggevenden (zoals de regering) niet vervangen worden door vreemde
overheersers, maar hun functies voort kunnen zetten mits dit conform de bepalingen van de overheerser gebeurt. In dit geval
bestuurt de overheerser als het ware het land op afstand; dit wordt ook wel indirect bestuur genoemd.
40 Nogmaals, dit theoretische perspectief dient niet om elke missie te categoriseren in een type bezetting, maar om
verschillende consequenties die dergelijke bezettingen met zich meebrengen in kaart te brengen.
____________________________________________________ Opbouw en hervorming van inheemse politiekorpsen
Ervaringen van de Nederlandse krijgsmacht na 1989 33