dominee Sjouke Rijper - van Sjouke Rijper

Het leven van dominee Sjouke Rijper
Sjoukes jongste kind, Henk Rijper, herinnert zich nog het moment dat hij de eerste Duitse
militairen ziet. Het is voorjaar 1940. Henk loopt als tienjarige met zijn ouders en een paar broers
in de stad. “Ineens zie ik die soldaten. Ik roep enthousiast: Kijk pap! Duitsers!” Maar dat
enthousiasme wordt niet op prijs gesteld. Henk krijgt van de dominee een flinke draai om z’n
oren en moet zwijgend doorlopen.
In de oorlog maakt het gezin Rijper zware tijden door. Het pensioen is allerminst toereikend voor
dit grote gezin met opgroeiende kinderen. Die zijn dan ook sterk vermagerd, net als de dominee
zelf en zijn vrouw Anna. Maar iedereen is “uitnemend gezond.” Sjouke geeft een vriend per brief
een update van zijn gezinsleven. Hij schrijft dat zijn twee uitwonende zonen Piet en Sjouke -
beiden getrouwd – onderwijzer zijn. Dochter Suze heeft met haar man Gert Veenendaal een
bloeiende kunsthandel in Amersfoort. Annie is gelukkig getrouwd en woont in IJmuiden. Kees is
verloofd en staat op het punt beroepen te worden als predikant in Lichtenvoorde. [Sjouke zal
hem met handoplegging bevestigen in het ambt. Kees had Spaans geleerd om het missiewerk van
zijn vader in Argentinië voort te zetten. Maar daarvoor was geen draagvlak bij zijn vrouw, die
erg gehecht was aan haar moeder.]
Thuis wonen nog acht kinderen. Jo is onderwijzeres in Amersfoort. Klaas procuratiehouder bij
een handelsfirma (Schuitema). Mien is eerste verkoopster in “een belangrijke grote zaak”
(Ramselaar). Trijntje is hulp in de huishouding. Frans werkt als landmeter op het kadaster in
Amersfoort. Johan zit in zijn laatste jaar van de kweekschool en wil onderwijzer worden. Theo
zit in het derde jaar van het gymnasium. Henk gaat naar de bakkersschool, zo schrijft de
dominee. De inwonende kinderen die werken, betalen iedere maand kostgeld.
Leven en dood liggen dicht bij elkaar in die periode. In de eerste oorlogsjaren worden de eerste
kleinkinderen geboren, maar zijn er ook overlijdens. Anna Rijper verliest op 30 april 1940 haar
moeder Johanna Ros. Het jaar erop, op 15 januari 1941, overlijdt Sjoukes moeder Aafje op 85jarige
leeftijd.
Aan het familieleed lijkt geen einde te komen. Sjoukes oudste kind, de verpleegkundige Aafje,
krijgt op 30 december 1942 de taak om een zoon uit een gezin dat zij verzorgde naar een
onderduikadres te begeleiden, om zo te voorkomen dat hij naar Duitsland zou worden gestuurd
voor de ‘Arbeitseinsatz’. Op station Utrecht stappen ze over. Daar botst de jongen
in de haast met zijn koffer tegen een Duitse officier. Hij krijgt een draai om zijn
oren en een scheldkanonnade in onvervalst Duits. Aafje springt ertussen, duwt de
jongen vooruit en spreekt de Duitser aan op zijn gedrag. Het was immers een
ongelukje. Vervolgens krijgt de 31-jarige zuster de volle laag. Wat er precies is
gezegd en gebeurd, is onduidelijk. Wel staat vast dat Aafje zich letterlijk
doodschrikt. Ze krijgt een hartverlamming en overlijdt op het perron.
Sjouke schrijft over haar dood: “Een zwaar verlies, daar zij als verpleegster vader zoo goed
begreep. Evenwel, zij juicht boven en haar lot is heerlijk.” En Anna in retroperspectief: “We
hebben ons zeer verwonderd om de grote berusting waarmee hij dit leed droeg.”
En het gaat ook beter met Sjouke. Over zichzelf schrijft hij: “Geëmeriteerd in het midden des
levens is geen kleinigheid, maar het gaat nu, hoezeer ik praktisch op één long leef, toch meer
bergopwaarts. Ik mag zo nu en dan weer uit preeken gaan en ik beschik nog over een
stemapparaat dat voor een honderd of zes menschen nog heel goed dienstig is. Mijn zenuwleven
is weer sterker en mijn hoofdlijden gaat zoo goed als geheel verdwijnen. Ik kan weer aardig
studeren en behoef in geenen deele als een invalide van geest te staan tegenover de stroomingen
van den tijd en kan dus ook praktisch in mijn preekwerk zijn.”
Print van conceptversie d.d. 20 november 2010
© Sj. A. Rijper
23