dominee Sjouke Rijper - van Sjouke Rijper

Het leven van dominee Sjouke Rijper
bevolen dat iedereen die onbevoegd vuurwapens, munitie of springstoffen in bezit had, zonder
vorm van proces ‘nieder zu machen’. SS Brigadeführer Karl Eberhard Schöngarth, de toenmalige
Befehlshaber van het Sipo-hoofdkantoor te Den Haag had op 11 september 1944 het volgende
geheime telexbericht verstuurd dat hierop aansluit: “Wenn sich irgendwo Wiederstandzentren
zeigen, insbesondere wenn irgendwo die Abhaltung illegalen Versammlungen bekannt wird, so
sind diesalle Versammlungen rücksichlos zu sprengen und die Teilnehmer niederzumachen,
sofern nicht besondere Gründe für eine Festnahme sprechen.”
Op basis hiervan werd het een usance om gearresteerde verzetslieden ter plekke te fusilleren, bij
wijze van represaille voor verzetsdaden. Klaas en Frans Rijper en tevens Henk van Dijk zijn ook
dergelijke ‘Todeskandidaten’: arrestanten die in de ogen van de betrokken autoriteit van de
Aussenpost van Sicherheitspolizei/Sicherheitsdienst (Sipo/SD) te Utrecht ‘todeswürdig’ zijn.
Sjouke, Anna, Johan, Jo, Mien en Trijnie zijn ‘vorläufig Festgenommenen’ voor de duur van het
‘onderzoek’ naar hun daden.
Sjouke verblijft met zijn twee jongste zonen in één cel. Omdat er maar één ‘matras’ is, slapen de
jongens om beurten op de brits
bij Sjouke en op de koude celvloer. Kotälla laat de dominee en de
jongens
getuigen van mishandeling van gevangenen, wellicht om een voorbeeld te stellen. De
bril van een slachtoffer valt op de grond en wordt kapot gestampt. “Die heb je toch niet meer
nodig”, wordt eraan toegevoegd.
Henk zegt, terugdenkend aan die tijd: “Ik hoor het die kampbewaker nog zeggen. Nu begrijp ik
wat er daarna met die gevangene is gebeurd. Maar toen realiseerde ik me dat niet. Het houdt me
nu meer bezig dan ooit.”
Henk Rijper herinnert zich ook een gesprek tussen zijn vader
en een kamparts, vermoedelijk
de tewerkgestelde dokter (annex
g evangene) Hein Boerma (rechts). “Nu zijn we toch wel in de
hel terecht gekomen”, zegt de dokter tegen de dominee. Sjouke
antwoordt: “Dat lijkt er wel op, maar geloof me, God is ook
hier.” De jonge Henk hoort het met verbazing aan. “Toen
dacht ik, als dat waar is, is dat de God die ik wil dienen” , zegt
hij 62 jaar later. Het is de basis voor zijn geloof in zijn verdere
leven.
De verslagen van de verhoren van de Rijpers in Kamp Amersfoort
zijn niet bewaard gebleven.
Het Nederlands Instituut
voor Oorlogsdocumentatie beschikt wel over de verhoren van Paul
Fröhlich,
destijds een 41-jarige Kriminalsekretär en SS-Sturmscharführer van de Sipo te Utrecht.
Die vertelt in een naoorlogs verhoor dat de politie Amersfoort het proces verbaal van de
arrestatie van de Rijpers naar de buitenpost van de Sicherheitspolizei in Utrecht stuurt. Utrecht
moet alle arrestaties voorleggen aan Willy Lages, Kriminalrat van de Aussenstelle Amsterdam
(later, net als Joseph Kotälla, één van ‘De Vier van Breda’). Lages neemt op zijn beurt per
telex
contact op met SS Brigadeführer Karl Schöngarth in Den Haag. Of deze ‘chain of commands’ in
het geval van de Rijpers helemaal zo is bewandeld, staat niet vast. Fröhlich zegt wel dat hij van
de Sipo Amsterdam per telex het bevel krijgt om de gebroeders Rijper, onderduiker Henk van
Dijk en de Soester verzetsman Henricus van Breukelen te fusilleren. Het afschuiven van
verantwoordelijkheden voor misdaden was een vaak voorkomende verdediging in de processen
na de oorlog.
Print van conceptversie d.d. 20 november 2010
© Sj. A. Rijper
30