Archeologische Kroniek 1990 - Geschiedenis van Zuid-Holland

More documents

Recommendations

Info

Boekennieuws het Sint-Adelbertsregister in het Lexicon is opgenomen. Meilink maakt het immers zeer aannemelijk dat genoemde capita teruggaan op aantekeningen uit de periode 1130-1206, dat wil zeggen uit een periode die voor het overgrote deel voor 1200 valt. Toch vindt men in het Lexicon niet alle toponiemen uit deze hoofdstukken, maar alleen de namen die voorkomen in notities die binnen de betreffende periode nauwkeuriger zijn te dateren. Mogelijk speelt hier een rol dat de terminus ante quem iets voorbij 1200 ligt, al doet dat de vraag rijzen waarom dan wèl een bron is verwerkt als het lijstje met goederen op Walcheren van de abdij van Echternach, opgesteld tussen 1181 en 1210. Hoe dit zij, naar mijn idee is men hier iets te voorzichtig geweest. Het gevolg is, dat naamsvermeldingen waarvan praktisch zeker is dat zij uit de 12e eeuw dateren, in het Lexicon ontbreken. Bijvoorbeeld de lijst van kerken van de abdij van Egmond (Fontes Egmundenses, blz. 75), of de ver Utrecht (1085). Van dit stuk, dat is vervaardigd in melding (Fontes, blz 82) van een aantal plaatsen de late 12e of vroege 13e eeuw, is onzeker in hoe waar dienstlieden van de abdij van Egmond woverre het teruggaat op een echte oorkonde uit nen, onder andere Pildrep (niet ver van Delft), 1085. In de discussie daarover is door O. Opper- Tenslotte iets over het lemma Holland. Een van de problemen in de geschiedenis van het graafschap Holland is nog altijd de vraag waarom en wanneer het Westfriese graafschap 'Holland' gaat heten. Waar komt deze naam vandaan, gaat hij misschien terug op de naam van een gebied binnen het graafschap, en verder: wanneer precies komt de naam Holland als naam voor het graafschap in gebruik? 1 Om op deze vragen een antwoord te kunnen geven is het tenminste van belang te beschikken over een volledig overzicht van de oudste vermeldingen van de naam Holland. Het valt daarom te betreuren dat een van de vroegste teksten waarin Holland wordt genoemd in het Lexicon ontbreekt. Het gaat om de brief van abt Thiofried van de abdij van Echternach aan keizer Hendrik IV betreffende de aanspraken van zijn abdij op een aantal eigenkerken in Hollant. Deze brief dateert uit de eerste jaren van de 12e eeuw (ca 1101/1103), en is onder andere uitgegeven door A.C. F. Koch in het eerste deel van het maar de brief van abt Thiofried is van extra belang omdat daaruit blijkt dat in de eerste jaren van de 12e eeuw voor de abt van de ver weg gelegen abdij Echternach, en waarschijnlijk ook voor de geadresseerde, keizer Hendrik IV, 'Holland' een gebruikelijke naam is voor het oude Westfriese graafschap. Dit wijst er op dat de naam ca 1100 al geruime tijd in zwang is. En dan bovendien als naam voor het hele graafschap, want de Echternachse kerken waar het in de brief van Thiofried om gaat, vindt men van Petten in het noorden tot Vlaardingen in het zuiden. 2 Betekent de brief van Thiofried dat het graafschap ca 1100 al enige tijd Holland wordt genoemd, dan komt ook in een nieuw licht te staan het als getuige voorkomen van graaf Dirk V met als titel comitem Hollandie (graaf van Holland) in de onechte oorkonde op naam van bisschop Koenraad voor het kapittel van Sint Jan te Pulzabruch (Polsbroek), iuxta Lecca de Monte Hugan mann gesteld dat Dirk V in 1085 nog niet 'graaf ... (Bergambacht?) en Gherswelt (Jaarsveld?). van Holland' genoemd kan zijn. De brief van Thiofried geeft echter reden dit standpunt van Opperman terzijde te schuiven. Wel heeft men te rekenen met het feit dat hertog Godfried van Neder-Lotharingen in een oorkonde van ca 1070/ 76 de eigenkerken van de abdij Echternach — dezelfde waarover ook Thiofried schrijft - nog in Fresia lokaliseert. Concludeert men dan voorzichtig dat de jaren zeventig en tachtig van de 11e eeuw het meest in aanmerking komen als periode waarin de naam Holland als naam voor het graafschap ingeburgerd raakt, dan kan Dirk V in 1085 heel goed graaf van Holland zijn genoemd. De toponiemen die voorkomen in de oorkonde van 1085 zijn in het Lexicon opgenomen, zie bijvoorbeeld de lemmata Abcoude, Franeker en Mijdrecht, maar de vermelding van Holland in de titulatuur van graaf Dirk V ontbreekt. Hebben de auteurs zich hier misschien door Oppermann laten leiden? Voor het onderzoek naar het gebruik van de naam Holland in het eerste kwart van de 12e eeuw is niet onbelangrijk dat lieden met wie de Oorkondenboek van Hollanden Zeeland, in de kopnoot bisschop van Hamburg ca 1113 een ontginnings bij oorkonde nr 84. Weliswaar komt de naam overeenkomst sluit in de betreffende oorkonde Holland ongeveer in die zelfde tijd ook in een an Hollandi, Hollanders, worden genoemd, wonend dere bron voor, namelijk in 1101, wanneer Graaf cis Renum, ten noorden van de (Oude) Rijn. Ook Floris II van Hollant als getuige optreedt in een deze vermelding ontbreekt in het Lexicon. Mis oorkonde van bisschop Burchard van Utrecht, schien heeft dit te maken met een mogelijk gehan- 380
teerde gedragslijn, te weten, dat men van topo niemen afgeleide groepsnamen over het alge meen niet in het werk opneemt. Naast de Hollandi van ca 1113 ontbreken namelijk ook de Fladertingi, Vlaardingers, uit de Annales van Berthold (1078), en de Frisiones qui vocantur Destarbenzon, Friezen die Teisterbanders worden genoemd, uit de Anna les Fuldenses (885). Zekerheid hebben wij echter niet, want waarom worden de Walchrenses (1102/ 05) en de Selandenses (1199) dan wel genoemd? Tot zover enkele kritische kanttekeningen, die overigens niet de bedoeling hebben misverstand te wekken ten aanzien van de hoge kwaliteit van het Lexicon. Voor mij is het een werk dat ik niet meer zou kunnen missen, en waarvan ik mij nau welijks kan indenken dat ik het er een paar jaar geleden nog zonder moest stellen. P.A. Henderikx 1 Zie in dit verband met name: D.P. Blok, 'Holland und Westfriesland', in: Frühmittelalterliche Studiën. Jahrbuch des Instituts für Fruhmittelalterforschung der Universitdt Munster 3 (1969) 347-361, alsmede: H. van der Linden, 'Esseli- ckerwoude andersgenaemt Heeren Jacobswoude', in: J.B. Bernse.a. (red.), Feestbundel, aangeboden aan prof. dr. D.P. Blok (Hilversum 1990) 225-247, met name 232-234, en mede als reactie op Van der Linden: D.P. Blok, 'Hol land sinds Gosses. De vorming van het graafschap op nieuw bezien', in: Holland in wording. De ontstaansgeschie denis van hel graafschap Holland tot het begin van de vijftiende eeuw (Hilversum 1991) 9-25, met name 14-16. 2 De brief van Thiofried speelt geen rol in de in noot 1 ge noemde artikelen. 381
Page 1 and 2:
23e jaargang nummer 6 december 1991
Page 3 and 4:
Archeologische kroniek van Holland
Page 5 and 6:
•Hun Archeologische kroniek Noord
Page 7 and 8:
Archeologische kroniek Noord-Hollan
Page 9 and 10:
Page 11 and 12:
Page 13 and 14:
Page 15 and 16:
Page 17 and 18:
Page 19 and 20:
Page 21 and 22:
Afb. 14. Velsen: Noord Spaarndammer
Page 23 and 24:
Page 25 and 26:
Page 27 and 28:
Afb. 18. Egmond: Egmond aan den Hoe
Page 29 and 30:
Page 31 and 32:
Page 33 and 34:
Page 35 and 36:
Page 37 and 38:
Page 39 and 40: W.A.M. Hessing II Zuid-Holland Preh
Page 41 and 42: Archeologische kroniek Zuid-Holland
Page 49 and 50: » 5 ^ ^ Archeologische kroniek Zui
Page 63 and 64: Afb. 20. Dordrecht. Karolingische(?
Page 65 and 66: 11 ' i ï !>*» [pn Archeologische
Page 77 and 78: mm \ I Archeologische kroniek Zuid-
Page 79 and 80: Drechterland Het archief van de her
Page 81 and 82: Gouda De streekarchiefdienst Hollan
Page 83 and 84: oefenen. Deze vertegenwoordigers we
Page 85 and 86: Museumnieuws Afb. 1. Rembrandt van
Page 87 and 88: Boekennieuws Boeken in het kort Hol
Page 89: Boekennieuws ve, het Lexicon van ne
show all

Archeologische Kroniek 1990 - Geschiedenis van Zuid-Holland

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?