In gedachten verzonken - hjk

More documents

Recommendations

Info

Hanneke Verkleij Hoe filosofeer je met kleuters? In het filosoferen met kinderen staan volgens Martens (2000) drie aspecten centraal: • Houding • Methode • Inhoud. Bij filosofie hoort een houding van verwondering, nieuwsgierigheid en openheid, die kleuters over het algemeen zeker bezitten. Kleuters staan nog onbevangen open voor nieuwe inzichten en kunnen hun gedachten de vrije loop laten. Doordat zij nog een natuurlijk gevoel van verwondering hebben over de betekenis van basisbegrippen, staan zij minder bevooroordeeld en meer open voor alternatieve verklaringen. Soms ben je heel stil en dan ben je heel diep aan het nadenken. Dan ben je in gedachten verzonken Je kunt met kleuters filosoferen aan de hand van de socratische methode. In het socratische gesprek leren jonge kinderen hoe ze op een filosofische manier kunnen nadenken over fundamentele levensvragen. Het gaat er dan vooral om dat de kinderen zich bewust worden van hun eigen gedachten en die leren uit te spreken voor zichzelf en naar elkaar. Daarbij leren ze hun gedachten te beredeneren, te toetsen aan oordelen van anderen en eventueel te veranderen. Het samen onderzoeken en het samen nadenken is het meest kenmerkend voor het filosoferen op school. Behalve door houding en methode kenmerkt filosofie zich ook door de inhoud. Filosofie gaat over ultieme problemen of vragen die door de beschreven houding en handelswijze filosofisch kunnen worden. Kleuters leren nadenken over levensvragen, maar ook over alledaagse onderwerpen. Zij kunnen filosoferen aan de hand van abstracte concepten zoals vriendschap, dromen en gedachten. Dit kan echter alleen met behulp van hun fantasie en als deze onderwerpen in het verlengde van hun leefwereld liggen (Murris, 2000). De antwoorden van kleuters op filosofische vragen zijn dan ook vaak origineler dan die van volwassenen, maar niet minder of meer filosofisch. Omdat het hierbij niet gaat om het vinden van de juiste antwoorden, kan er juist met jonge kinderen worden gefilosofeerd. Het filosoferen met kinderen is vooral gebaseerd op het werk van Matthew Lipman (Amerikaans hoogleraar in de filosofie), die dertig jaar geleden het programma Philosophy for Children ontwikkelde om denkvaardigheden en een onderzoekende houding bij kinderen te stimuleren (Anthone en Mortier, 1997). In Nederland is het filosoferen met kinderen ruim vijftien jaar bekend en zijn er onder meer door Berrie Heesen en Nanda van Bodegraven filosofieprogramma’s ontworpen. Hun boeken met uitgewerkt lesmateriaal zijn te gebruiken in het basisonderwijs en maken onderscheid tussen jonge en oudere kinderen. Berrie Heesen schreef ook jarenlang de filosofische rubriek Klein maar dapper voor dit blad. Wat leren kleuters van filosoferen? Filosoferen met (jonge) kinderen is in de eerste plaats bedacht om het denkvermogen van kinderen te stimuleren. Kinderen zèlf leren denken is dan ook het belangrijkste leerdoel van het filosoferen met kinderen (Lipman, 1998). Tijdens het filosofische gesprek leert het kind denken doordat het argumenteert en redeneert, reflecteert op het eigen denken, vragen stelt, abstracte begrippen leert hanteren en speculatief leert denken. Filosoferen helpt kinderen zichzelf te begrijpen door het ontdekken van eigen gevoelens, behoeften en drijfveren. Zo leren ze hun gedachten te structureren en worden zij door het gezamenlijk nadenken bewust van hun eigen denkprocessen. Filosoferen wordt in dit kader ook wel gezien als denken over denken (Nickerson, Perkins en Smith, 1985). Kinderen verwoorden hun gedachten, luisteren, laten hun gedachten beïnvloeden door wat anderen zeggen, denken opnieuw, brengen hun gedachten opnieuw onder woorden en proberen zelf anderen te beïnvloeden (Pardoen, 2002). Dit denken over denken, het filosoferen, is een talige activiteit. Een kind moet taal kunnen inzetten om zijn gedachten te formuleren en te uiten. Taal wordt dan ook gezien als een belangrijk instrument bij het filosoferen. Er wordt speciaal aandacht besteed aan het leren spreken en luisteren, waarbij redeneren en argumenteren een belangrijke rol spelen (Heesen, 1996). Doordat kinderen hun woordenschat vergroten, naar elkaar leren luisteren, zinnen leren vormen en leren hoe ze de taal kunnen De wereld van het jonge kind | december 2007 113
gebruiken, stimuleert het filosoferen mogelijk de taalontwikkeling. Hiernaar is echter nog weinig onderzoek gedaan, zeker op het gebied van jonge kinderen. Als ik iets zie, dan komen daar vaak gedachten bij. En als iemand wat zegt, dan ga ik daar meteen over denken Kunnen kleuters filosoferen? De vraag of kleuters in de praktijk ook werkelijk kúnnen filosoferen, was tot nog toe onbeantwoord gebleven. Binnen de opleiding Pedagogiek van de Universiteit van Utrecht is hiernaar experimenteel onderzoek gedaan. Eveneens is het effect van filosofielessen op de taalvaardigheid van kleuters onderzocht. Wanneer blijkt dat de taalvaardigheid van kleuters door het filosoferen verbetert, zal er een heel nieuwe manier van lesgeven kunnen ontstaan. De leerkracht zal zich dan veel meer terughoudend opstellen om kinderen zelf na te laten denken en te laten verwoorden hoe ze over bepaalde zaken denken. Op een filosofische manier worden zo belangrijke communicatieve denkvaardigheden aangeleerd. Speciaal voor het onderzoek is het lesprogramma In Gedachten Verzonken ontworpen. Dit is een programma voor kleuters van vijf en zes jaar in het reguliere basisonderwijs. In de lessen komen acht verschillende onderwerpen aan bod: dromen, ik ben ik, vriendschap, verschillende soorten mensen, kunst, geluk, hebben planten gevoel én kunnen dieren denken. Bij elk thema kunnen drie filosofielessen worden gegeven. In de eerste en derde les wordt er gefilosofeerd naar aanleiding van een prentenboek dat aansluit bij het thema. De tweede les vormt een creatieve verwerking op het onderwerp. Een voorbeeldles met het thema Hebben planten gevoel? is aansluitend aan dit artikel opgenomen (zie in dit verband ook: Matthews, 1994). Als ik iets heel ergs hoor, dan denk ik aan iets anders. Want dan maak ik het weer leuk. Ja, want eigenlijk is gedachten ook heel goed nadenken in je hoofd Tijdens het filosofisch gesprek is niet alleen de open houding van de kleuters belangrijk, ook de houding van de leerkracht speelt een grote rol. Deze houding is een andere dan tijdens het lesgeven. De leerkracht is gedurende het filosofisch gesprek vooral gespreksleider en geeft geen eigen mening of waardeoordeel. Tijdens het gesprek is niets goed of fout. Het gaat immers om de mening van de kinderen. Anders dan 114 De wereld van het jonge kind | december 2007 in de klassensituatie, waarin de leerkracht meerwetende partner is en informatie overbrengt, houdt de leerkracht zich bij het filosoferen op inhoudelijk gebied afzijdig. Voor het onderzoek zijn er gedurende acht weken filosofielessen gegeven aan een groepje oudste kleuters. Voor het al dan niet vaststellen van het effect van de lessen op de taalvaardigheid is er een voormeting en een nameting gedaan, bij zowel de experimentele groep (de groep die filosofielessen heeft gehad) als een controlegroep (een groep die geen filosofielessen heeft gehad). De verbale vaardigheden zijn gemeten met behulp van de verbale vlotheidfactor van de RAKIT (Revisie Amsterdamse Kinder Intelligentie Test) en de aspecten van taalontwikkeling en ontluikende geletterdheid zijn gemeten met de Cito-toets Taal voor Kleuters. Hoewel er kleine verschillen gevonden zijn in het voordeel van de experimentele groep, is er geen effect van filosoferen op de taalvaardigheid vastgesteld. Dit kan echter te wijten zijn aan een te kleine onderzoeksgroep, of de korte duur van het project. Vervolgonderzoek met een grotere steekproef over langere tijd is aan te bevelen en geeft mogelijk duidelijkere resultaten. Je hoofd bestuurt je eigenlijk een beetje. Ja, want door je hersens kan je bewegen en allerlei andere dingen doen Er is ook onderzocht of kleuters in staat zijn te filosoferen door gerichte observaties van de filosofielessen te maken en deze uit te werken in protocollen. Wat betreft de deelname van de kleuters aan de gesprekken, waren er grote individuele verschillen zichtbaar tussen de leerlingen. De meeste leerlingen waren actief bij de lessen betrokken, een kleiner deel was meer passief. In de filosofische gesprekken werden de concrete vragen gemakkelijker beantwoord dan de filosofische vragen en waren de antwoorden ook veelal concreet van aard. Er kwam een aantal keren een korte dialoog of discussie tussen de leerlingen tot stand, maar ze waren het over het algemeen met elkaar eens. Op deze pagina’s hebben we een aantal uitspraken van kinderen opgenomen. Concluderend kunnen we zeggen dat In Gedachten Verzonken een goede aanzet geeft tot filosoferen met kleuters, maar dat het voor jonge kinderen moeilijk is om tot een echt filosofisch gesprek te komen, waarbij ze met elkaar in discussie gaan. Het is niet zo dat kleuters niet goed kunnen filosoferen, maar het zou meer geoefend kunnen worden. Tot slot is
Page 1: Experimenteel onderzoek naar filoso
Page 5 and 6: Thema filosoferen Hebben planten ge

In gedachten verzonken - hjk

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?