In gedachten verzonken - hjk

gebruiken, stimuleert het filosoferen mogelijk de taalontwikkeling.
Hiernaar is echter nog weinig onderzoek gedaan, zeker op het gebied
van jonge kinderen.
Als ik iets zie, dan komen daar
vaak gedachten bij.
En als iemand wat zegt, dan ga
ik daar meteen over denken
Kunnen kleuters filosoferen?
De vraag of kleuters in de praktijk ook werkelijk kúnnen filosoferen,
was tot nog toe onbeantwoord gebleven. Binnen de opleiding
Pedagogiek van de Universiteit van Utrecht is hiernaar experimenteel
onderzoek gedaan. Eveneens is het effect van filosofielessen op de
taalvaardigheid van kleuters onderzocht.
Wanneer blijkt dat de taalvaardigheid van kleuters door het filosoferen
verbetert, zal er een heel nieuwe manier van lesgeven kunnen
ontstaan. De leerkracht zal zich dan veel meer terughoudend opstellen
om kinderen zelf na te laten denken en te laten verwoorden hoe ze
over bepaalde zaken denken. Op een filosofische manier worden zo
belangrijke communicatieve denkvaardigheden aangeleerd.
Speciaal voor het onderzoek is het lesprogramma In Gedachten Verzonken
ontworpen. Dit is een programma voor kleuters van vijf en zes jaar
in het reguliere basisonderwijs. In de lessen komen acht verschillende
onderwerpen aan bod: dromen, ik ben ik, vriendschap, verschillende
soorten mensen, kunst, geluk, hebben planten gevoel én kunnen dieren
denken. Bij elk thema kunnen drie filosofielessen worden gegeven.
In de eerste en derde les wordt er gefilosofeerd naar aanleiding van
een prentenboek dat aansluit bij het thema. De tweede les vormt een
creatieve verwerking op het onderwerp. Een voorbeeldles met het
thema Hebben planten gevoel? is aansluitend aan dit artikel opgenomen
(zie in dit verband ook: Matthews, 1994).
Als ik iets heel ergs hoor, dan
denk ik aan iets anders. Want dan
maak ik het weer leuk.
Ja, want eigenlijk is gedachten
ook heel goed nadenken in je
hoofd
Tijdens het filosofisch gesprek is niet alleen de open houding van de
kleuters belangrijk, ook de houding van de leerkracht speelt een grote
rol. Deze houding is een andere dan tijdens het lesgeven. De leerkracht
is gedurende het filosofisch gesprek vooral gespreksleider en geeft
geen eigen mening of waardeoordeel. Tijdens het gesprek is niets goed
of fout. Het gaat immers om de mening van de kinderen. Anders dan
114 De wereld van het jonge kind | december 2007
in de klassensituatie, waarin de leerkracht meerwetende
partner is en informatie overbrengt, houdt de leerkracht
zich bij het filosoferen op inhoudelijk gebied afzijdig.
Voor het onderzoek zijn er gedurende acht weken filosofielessen
gegeven aan een groepje oudste kleuters. Voor
het al dan niet vaststellen van het effect van de lessen op
de taalvaardigheid is er een voormeting en een nameting
gedaan, bij zowel de experimentele groep (de groep die
filosofielessen heeft gehad) als een controlegroep (een
groep die geen filosofielessen heeft gehad). De verbale
vaardigheden zijn gemeten met behulp van de verbale
vlotheidfactor van de RAKIT (Revisie Amsterdamse Kinder
Intelligentie Test) en de aspecten van taalontwikkeling en
ontluikende geletterdheid zijn gemeten met de Cito-toets
Taal voor Kleuters. Hoewel er kleine verschillen gevonden
zijn in het voordeel van de experimentele groep, is er geen
effect van filosoferen op de taalvaardigheid vastgesteld.
Dit kan echter te wijten zijn aan een te kleine onderzoeksgroep,
of de korte duur van het project. Vervolgonderzoek
met een grotere steekproef over langere tijd is aan te
bevelen en geeft mogelijk duidelijkere resultaten.
Je hoofd bestuurt je
eigenlijk een beetje.
Ja, want door je hersens kan
je bewegen en allerlei
andere dingen doen
Er is ook onderzocht of kleuters in staat zijn te filosoferen
door gerichte observaties van de filosofielessen te maken
en deze uit te werken in protocollen. Wat betreft de
deelname van de kleuters aan de gesprekken, waren er
grote individuele verschillen zichtbaar tussen de leerlingen.
De meeste leerlingen waren actief bij de lessen betrokken,
een kleiner deel was meer passief. In de filosofische
gesprekken werden de concrete vragen gemakkelijker
beantwoord dan de filosofische vragen en waren de
antwoorden ook veelal concreet van aard. Er kwam een
aantal keren een korte dialoog of discussie tussen de
leerlingen tot stand, maar ze waren het over het algemeen
met elkaar eens. Op deze pagina’s hebben we een aantal
uitspraken van kinderen opgenomen. Concluderend kunnen
we zeggen dat In Gedachten Verzonken een goede
aanzet geeft tot filosoferen met kleuters, maar dat het
voor jonge kinderen moeilijk is om tot een echt filosofisch
gesprek te komen, waarbij ze met elkaar in discussie gaan.
Het is niet zo dat kleuters niet goed kunnen filosoferen,
maar het zou meer geoefend kunnen worden. Tot slot is