DONOR IN HART EN NIEREN - Biomaatschappij

i o - w e t e n s c h a p p e n e n m a a t s c h a p p i j
Afstoting voorkomen
Anneke Brand en Frans Claas
Het lichaam van iemand die een donororgaan ontvangt, herkent het getransplanteerde
weefsel als lichaamsvreemd. Het gevolg is een immunologische reactie, met afstoting
als resultaat. Eigenlijk is een dergelijke afweerreactie bedoeld om ons te beschermen
tegen virussen of bacteriën die ons lichaam binnendringen. Het basisprincipe van het
afweersysteem is dat het niet in actie komt tegen lichaamseigen structuren, maar wel
tegen lichaamsvreemde structuren – waaronder getransplanteerde organen. Er is één
uitzondering: als de donor en de ontvanger een eeneiige tweeling zijn, wordt een
getransplanteerd orgaan niet afgestoten. Dat duidt erop dat het afstotingsproces voor
een belangrijk deel erfelijk bepaald is.
Het afweersysteem herkent vreemde structuren op de buitenkant van bijvoorbeeld
virussen en bacteriën. Op dezelfde manier herkent het lichaamsvreemde weefsels en
organen aan de hand van de buitenkant van de cellen. Daarbij zijn twee factoren van
belang: de bloedgroep, die betrekking heeft op rode bloedcellen, en de weefselgroep.
In beide gevallen gaat het om de herkenning van ‘suikerstaartjes’ op de buitenkant van
de cel, die specifiek zijn voor elk celtype (figuur 1).
De belangrijkste rode bloedgroepen maken deel uit van het zogenaamde AB0-systeem.
Deze groepen zijn voor het eerst aangetoond op rode bloedcellen, maar blijken op vrijwel
alle weefsels voor te komen, met name op de wand van de bloedvaten. Het AB0systeem
kent zogeheten natuurlijke antistoffen, in tegenstelling tot immuunantistoffen die
mensen bijvoorbeeld aanmaken na een bloedtransfusie of zwangerschap. De natuurlijke
anti-A en/of anti-B antistoffen bij individuen die deze bloedgroep zelf niet bezitten, ontstaan
bij iedereen al kort na de geboorte. Veel plantaardige, bacteriële en virale bronnen
bevatten namelijk structuren die sterk op die van de bloedgroep A of B lijken. Komt een
pasgeborene hier via voeding of infecties mee in aanraking, dan produceert hij of zij
anti-A en/of anti-B. Bij transplantatie van organen is het dan ook van belang dat de
ontvanger geen antistoffen heeft tegen de bloedgroep van de donor.
Ook overeenkomst in weefselgroepen is van belang. Weefselgroepen zijn voor het eerst
aangetoond op witte bloedcellen, oftewel leukocyten, en worden daarom humane leuko-
cyten antigenen (HLA) genoemd. Hoe meer de weefselgroepen van donor en ontvanger
met elkaar overeenkomen, hoe minder hevig de afweerreactie na transplantatie zal zijn.
Wanneer alle weefselgroepen overeenkomen, zoals bij een eeneiige tweeling, zal er geen
afweerreactie optreden.
De laatste jaren zijn er steeds efficiëntere medicijnen op de markt gekomen die de
Donor in hart en nieren 2 | 2008
Prof. dr. A. Brand is manager Onderzoek
en Onderwijs bij Stichting Sanquin Bloed-
voorziening, Regio Zuid-West. Zij is tevens
verbonden aan de afdeling Immunohematologie
en Bloedtransfusie van het Leids
Universitair Medisch Centrum.
Prof. dr. F.H.J. Claas is hoogleraar
transplantatie-immunologie bij het Leids
Universitair Medisch Centrum.
51